30. Dagiti Gandat ti Kinapapa

Ti Kinaromano ananamungan dagiti Protestante ita iti adadu ngem cadagidi immuna a tawen. Cadagidiay dagdaga a ti Kinacatolico saan a rumangrang-ay, ket dagiti pasurot ti papa sursurotenda ti dalan ti mannakieappia bareng macaalada ti influencia, adda dumegdeg a di panangipateg cadagiti doctrina a namaglasin cadagiti iglesia Protestante ken iglesia Romana; ti capanunutan rumangrang-ay a calpasan ti isuamin, ditay met gayam maigiddiat unay no maipapan cadagiti napateg a banag, a cas naipagarup; ti bassit a panagtuloc iti biangtayo iyegnatayto iti naimimbag a panagkinnaawatan iti Roma. Adda tiempo idi cua a dagiti Protestante nalaus ti panangipategda iti wayawaya ti conciencia a nangina unay ti pannacagatangna. Insuroda cadagiti annacda ti pananggurada iti kinapapa, ket pinatida a no sapulen ti pannakitunos iti Roma isuntot isisina iti Dios. Ngem nagadayn ketdin ti giddiat dagiti maisawang a ricna ita.DP 403.1

Dagiti mangsalsalacnib iti kinapapa ibunannagda a dayt* nga igiesia napadpadakes; ket dagiti sangalubongan a Protestante agduyosda nga umannugot iti dayta a sao. Adu dagiti mangipapilit a saan nga umisu ti panangocom iti iglesia ita gapu oadagiti kinarimon ken angangaw a nangitangkiar iti panagturayna idi panpanawen ti kinanengneng ken kinasipnget. Ipambaranda ti nacaalalinggec a kinadawelna a cas isut naibunga ti kinabarbarismo dagidi a tiempo, ket ipacpacaasida a ti influencia ti agdama a civilizacion binaliwannan dagiti ricnana.DP 403.2

Nalipatanen aya dagitoy a tattao ti naipappapati a di pannacariro nga insawang daytoy a turay iti agwalo gasut a tawen ! Lugar nga indianda daytoy a pammati, pinatalgedanda ketdi idi maicasangapulo ket siam a siglo a napacuyogan ti dacdackel a pammatalged ngem idi cua. Idinto a ti Roma ipapatiua a ti iglesia “uray caanoman saan a nariro;” ket, cas mayalubog iti Nasantoan a Surat, “uray caanoman dinto met muriro,” casanot panangidianna cadagiti principio a nangituray iti aramidna cadagiti napalabas a panawen?DP 404.1

Ti iglesia ti papa uray caanoman dinanto idian ti pammatina a di mariro. Amin dagiti inaramidna iti panangidadanesna cadagiti di immawat cadagiti doctrinana, nalinteg iti panangipapanna; ket dinanto aya uliten manen ti casta nga aramid, no dumteng ti gundawayna? Palubosam a maalsa dagiti sarsaringgawid nga incabil dagiti gobierno civil, ket ti Roma maisublinto idi immuna a turayna, ket addanto napardas a pannacapaungar ti kinauyongna a mangituray ken mangidadanes.DP 404.2

Maysa a nalaing a mannurat nagsurat iti castoy maipapan iti ricna ti kinapapa panggep ti panagwayawaya ti conciencia, ken maipapan cadagiti pcggad a mangamames a naisangsangayan iti Estados Unidos gapu iti naimbag a panagbanag ti annurotenna:DP 404.3

“Adu dagiti agduyos iti ricna nga ipagapuda ti aniaman a panagbutbuteng iti Kinacatolico Romano idiay Estados Unidos iti dakes a pammati wenno inuubingan. Dagiti casta awan makitada iti cababalin ken ricna ti Kinaromano a maibusor cadagiti agwayawaya nga instituciontayo, wenno awan masaracanda a datdatlag iti idadackelna. Ngarud, pagdiligentay man nga umuna dagiti dadduma cadagiti pamunganayan a principio ti gobiernotayo ken dagiti pamunganayan ti Iglesia Catoliea.DP 404.4

“Ti Constitucion ti Estados Unidos ipatalgedna ti panag wayawaya ti conciencia. Awanen ti napatpateg wenno nalaglagda a pamunganayan. Ni Papa Pio IX, iti suratna nga Enciclica a nafechaan ti Agosto 15, 1854, kinunana: ‘Dagiti nacaangangaw a biddut a doctrina wenno kinamauyong a panangsaranay iti panagwayawaya ti conciencia, isudat maysa a macapeste unay a biddut — maysa a peste a nacarcaro ngem dagiti amin a dadduma a pagbutngan iti uneg ti estado.’ Dayta met laeng a papa, iti suratna nga Enciclica a nafechaan ti Diciembre 8, 1864, inlunodna babaen ti anatema ‘dagidiay mangipapati iti panagwayawaya ti conciencia ken nareligionan a panagdaydayaw, ken casta met “dagiti mangirupir a ti iglesia dina mabalin nga aramaten ti fuerza.’DP 404.5

“Ti naalinaay a tono ti Roma ditoy America saanna nga ipaawat a nagbaliwen ti pusona. Managibtur idiay pagcapuyanna. Cuna ni Obispo O’Connor: ‘Ti libertad religiosa mapanpanuynuyan aginggat mabalin a gupden nga awan peggad dagiti Catolico’. .. .Ti arzobispo ti San Luis kinunana iti naminsan ‘Ti kinahereje ken di panamati isudat basol a criminal; ket cadagiti dagdaga a Cristiano, cas idiay Italia ken España cas pa garigan, isu a Catolico amin dagiti umili, ken isu a ti religion Catolica isut maysa a nangruna a paset ti linteg ti daga,—madusaan dagiti casta a basol a cas cadagiti sabsabali.’ . . . . . .DP 405.1

“Tunggal cardinal, arzobispo, ken obispo iti uneg ti Iglesia Catolica isapatana ti isusurotna iti papa, ket iti dayta a sapata nailas-ud dagiti castoy a sao: ‘Dagiti herejes, sismaticos. ken sumupring iti nasao nga apotayo (ti papa), wenno dagiti nasao a sumucat keneuana, idadanes ken busorecto ida iti amin a cabaelac. ’ ”^{1Strong, Dr. Josiah, “Our Country.” ch. 5, pars. 1-3.}DP 405.2

Agpayso nga adda pudno a Cristiano iti uneg ti Catolica Romana. Rinibribu iti uneg dayta nga iglesia agserservida iti Dios cas mayannurot iti casayaatan a silaw nga icutanda. Isuda dida mapalubosan nga umasideg iti saona, ket iti casta dida malasin ti pudno. Dida nakitkita uray caanoman ti giddiat ti nabiag a panagservi iti puso ken dagiti isusurot la cadagiti forma ken cerceremonia. Ni Apo Dios sicacaasi a cumita cadagitoy a cararua, agsipud ta nasursuroanda laeng iti maysa a pammati nga allilaw ken di macapnec. Ibaonnanto dagiti sinamar ti si- law a mangsarut iti napuscol a sipnget a nangcayumot cadaeuada. Italucaticnanto cadacuada ti pudno a cas ti adda ken Jesus, ket adunto cadacuada ti makipagtacder cadagiti taona.DP 405.3

Ngem ti Kinaromano a cas maysa a sistema saan nga adadda ti pannacaitunosna iti evangelio ni Cristo ita ngem iti aniaman a panawen ti historiana. Dagiti iglesia Protestante ad-dada iti dackel a sipnget, ta no saan malasinda coma dagiti pagilasinan dagiti tiempo. Ti Iglesia Romana adayu ken nalawa ti madanon dagiti planona ken pagtrabajoanna. Araramatenna ti isuamin a paltuad a pangpadackelna iti influenciana ken pangdegdegna iti pigsana iti panagsagsaganana a maipaay iti narungsot ken napinget a bacal tapno sublienna nga iturayan ti lubong, sublienna nga ipasdec ti panangidadanes, ken ucasen ti amin a nagapuanan ti Kinaprotestante. Ti Kinacatolico mangababac ti daga iti amin a sikig. Kitaem dagiti umadu a bilang dagiti simbaan ken capillana cadagti nasnacion a Protestante. Kitaem ti kinapopular dagiti colegiona ken seminariona ditoy America, a parparaburan dagiti adu a Protestante. Kitaem ti irarang-ay ti ritualismo idiay Inglaterra, ken dagiti masansan nga iseserrec dagiti makitipon cadagiti Catolico. Dagitoy a banag rebbengda a riingen ti danag dagiti amin a mangtagipateg cadagiti nalibnos a principio ti evange-lio.DP 406.1

Dagiti Protestante nakibiangda ken pinaraburanda ti kinapapa; nakipagaramidda cadagiti numo ken palubos nga uray dagiti pasurot ti papa met laeng masdaawda a macakita ken dida maawatan. Dagiti tattao paginkikidemanda ti pudno a cababalin ti Kinaromano, ken dagiti peggad a malac-aman gapu iti panangiturayna. Dagiti umili masapulda ti mariing tapno sukirenda dagiti addang toy capeggadan a cabusor ti civil ken nareligionan a wayawaya.DP 406.2

Adu a Protestante dagiti mangipagarup a ti religion Catolica saan a macaawis, ket ti panagdaydayawna isut maysa a natamnay ken awan caipapananna a ceremonia. Ditoy bumiddutda. Nupay naibatay ti Kinaromano iti allilaw, saan nga isut nagubal ken nalusoy a kinasicap. Ti nareligionan a servicio ti Iglesia Romana isut macaimaldit unay a ceremonia. Dagiti nangayed a pabpabuya ken nasnecan a ritosna cayawanda dagiti ricna dagiti tattao, ket pagulimekenda ti timec ti razon ken conciencia. Ti mata maencanto. Dagiti naindaclan nga iglesia, nadaeg a procesion, balitoc nga alaltar, nabutacan nga urna, napili a dibujo, ken dagiti naiduma ti sayaatda nga escultura macaawisda iti panagayat iti pintas. Uray ti lapayag macayawan met. Ti musica saan a maatiw. Dagiti naimnas a timec ti nasinggit nga organo, a cumuyog iti naimbag a tonos dagiti adu a timec inton punoenda dagiti nangato a torre ken adut adigina nga uneg dagiti dackel a catedralna, saanda a di imaldit ti siddaaw ken panagraem iti isip.DP 406.3

Daytoy panagpabpabuya ken cerceremonia iti ruar, a mangrabrabac laeng iti gagar ti cararua a pinagsakit ti basol, isut pammanecnec iti kinarugit iti uneg. Ti religion ni Cristo dina masapul dagiti casta a pangawis a mangigunamgunam kencuana. Idiay silaw nga agsilnag manipud iti cruz, ti pudno a Kinacristiano agparang unay a nadalus ken naayat iti casta nga awan ararcos iti ruar a macadegdeg iti pudno a pategna. Ti kinaimnas ti kinasanto, naemma ken natalna nga espiritu, isut adda pategna iti Dios.DP 409.1

Ti kinarangrang ti estilo saan a masapul nga isut mangitudo iti nadalus ken nangato a panunut. Dagiti nangato a capanunutan ti arte, naimbag a panagricna, masansan a masaracan iti isisip dagiti nailubongan ken naderrep. Isudat masansan nga araramaten ni Satanas a pangiturong cadagiti tao tapno lipatenda dagiti masapul ti cararua, tapno dida makita ti masacbayan a biag nga agnanayon, tapno patallicudenna ida manipud iti awan inggana a catulongan, ken tapno agbiagda a maipaay itoy a lubong laeng.DP 409.2

Ti maysa a religion a pagpacpakita la iti ruar macaawis iti di napabaro a puso. Ti pasindayag ken ceremonia ti panagculto dagiti Catolico adda macauyot ken macaitabbug a panna-cabalinna, isu a gapu ti pacaitabbugan dagiti adu; ket maiturongda a cumita a ti Iglesia Romana isut ruangan ti langit. A- wan no saan la a dagidiay nalagda ti pannacaipabatay dagiti sacada iti nalagda a batay ti kinapudno, ket dagiti pusoda napabaroda gapu iti Espiritu ti Dios, ti di maanano gapu iti influenciana. Dagiti rinibribu a di nacaammo ken Cristo babaen ti padas maiturongdanto nga umaracup iti forma ti kinasanto nga awan bumuyog a pannacabalin. Ti easta a religion isut tarigagayan unay dagiti adu a tao.DP 409.3

Ti ipapati ti iglesia nga adda calinteganna a mamacawan, agraman ti ordenanza ti panagconfesarna, a no di masurot dina ited ti pammacawanna, agduyos iti pannacaipalubos ti dakes. Daydiay agparintumeng iti sangoanan ti managbasol a tao, ket sana ipudno kencuana dagiti nalimed a panpanunut ken panagem ti pusona, ipababana ti rucod ti cababalinna. Ti panangipapanna iti Dios maipababa a mayasping iti managbasol a tao; ta ti padi agtacder a cas pannacabagi ti Dios. Nupay casta daydiay managpagusto iti bagina, adadda a macaayayo kencuana ti panagconfesarna iti padana a managbasol ngem ti pananglucatna ti cararuana iti Dios. Naganganas iti naturaleza ti tao ti panagpenitenciana laengen ngem ti panangidianna iti basol; nalaclaca a parigaten ti lasag babaen ti panagcawes ti nakersang ken macatudoc ken napait a cawar ngem ti panangilanza cadagiti tarigagay ti lasag. Nadagsen ti sangol a pagayayat nga awiten ti linalasag a puso lugar nga awatenna coma ti sangol ni Cristo.DP 410.1

Isut canayon nga araramiden ni Satanas ti panangkilkillona iti cababalin ti Dios, ti naturaleza ti basol, ken dagiti pudno a puon ti dackel a pagbacbacalan. Ti dakes a sursurona ipababana ti panagtungpal iti linteg ti Dios, ket panuynuyanna dagiti tao nga agbasol. Iti dayta met la a tiempo iturongna ida nga agayat cadagiti di umumno a capanunutan iti Dios, tapno isut cabuteng ken guraenda, lugar nga ayatenda. Ti kinadawel a nagbalinan ti cababalinna isut itudona a cababalin ti Namarsua; isut maiserrec iti uneg ti sistema ti religion, ken maiparangarang eadagiti wagas ti panagdaydayaw. Iti casta dagiti tattao macullaapanda, ket sa seguroen ni Satanas ida a catulonganna a makigubat iti Dios.DP 410.2

No basaen coma ti tao ti Biblia, maitalucaticto kencuana ti asi ken ayat ti Dios; makitanto nga awan cadagitoy nabantot nga awit ti ipaawitna cadagiti tao. Ti laeng kiddawenna isu ti nadudog ken naladingit a puso, maysa a napacumbaba ken natulnog nga espiritu.DP 411.1

Iti panagbiag ni Cristo awan itedna a pagpatulad tapno dagiti lallaki ken babbai ipupocda dagiti bagbagida cadagiti convento tapno mapagbalinda ti bagbagida a maicari sadi langit. Saanna nga insuro uray caanoman a masapul nga epepen ti ayat ken pannakipagricna. Ti puso ti Mangisalacan r.agluppias idi iti ayat. Tunggal umasasideg ti tao iti namoralan a kinaimbag nga awan curangna, tumadtadem met dagiti ricnana, nasarsaririt ti panangilasinna iti basol. ken naununeg ti pannakipagricnana cadagiti marigatan. Adda aya pannacaammotay ken Cristo gapu iti panagpabaludna wenno panagpabitayna cadagiti tao gaputta dida agraem Kencuana a cas Ari sadi langit? Adda aya timecna a nangngeg a mangdusa iti patay cadagidi di immawat Kencuana? Idi saan nga inawat dagiti umili iti Samaria, ni apostol Juan napno ti pungtot, ket kiniddawna, “Apo, cayatmo nga ibilinmi a bumaba ti apuy ti langit, tapno ibusenna ida, a cas met ti inaramid ni Elias?” Ni Jesus sicacaasi a kimmita iti adalanna, ket binabalawna ti naunget nga espirituna, a cuncunana: “Toy Anac ti tao saan nga immay tapno agdadael cadagiti biag dagiti tao, no di ket tapno isalacanna ida.”^{2Lucas 9:54, 56.}DP 411.2

Saan nga awan ti razon a namuidanda a nagcuna idiay dagdaga a Caprotestantian, a dagiti Catolico basbassit ti pan nakigiddiatna cadagiti Protestante ita ngem cadagiti immuna a tiempo. Adda naaramid a panagbalbaliw; ngem saan a ti kinapapa ti nagbaliw. Pudno unay a ti Catolicismo pumada unay iti Kinaprotestante nga agdama; agsipud ta ti Kinaprotestante dackel ti limmaadanna nanipud cadagidi aldaw dagiti Refor-mador.DP 411.3

Idinto ta dagiti iglesia Protestante sinapulda ti panangpabor ti lubong, ti ulbod a panagayat binulsecna dagiti matada. Awan makitada no di laeng nalintegen ti panangpati a naimbag ti amin a dakes; ket cas di maliclican a tungpalna, agbanagto iti camaudianan a patienda a dakes ti amin a naimbag. Lugar coma nga agtacderda a mangsalacnib iti pammati a nayawat iti naminpinsan cadagidi sasanto, ita arigda lattay agpacpacawanen iti Roma gapu iti saan a naayat a capanunutanda keneuana, ket kidkiddawenda ti pannacapacawan ti awan nga anusda.DP 411.4

Maysa a dackel a clase dagiti tao, uray pay dagidiay a di mangpabor iti Romanismo, makitada ti bassit laeng a peggad manipud iti turay ken influenciana. Adu dagiti mangirengreng a daydi kinasipnget ti panunut ken moral a nagari idi Edad Media (Panawen a Nasipnget) pinaboranna ti panagsacnap dagiti doctrinana, ananitona, ken pammarigatna, ket ti can nalalaing a panunut ti agdama a tiempo, ti nasacnap a pannacaisuro ti pannacaammo, ken ti dumegdegdeg a kinamanagparabur no maipapan iti religion, isut mangigawiden iti pannacaulit ti kinamanggugura ken nauyong a panangituray. Uray ti panangpanunut laeng a ti casta a casasaad mapasamacto itoy nasilawan a panawen catcatawaanda. Agpayso a ti dackel a silaw, maipapan iti panunut, moral, ken religion, madama nga agsilsilnag itoy a caputotan. Cadagiti nacalucat a binulong ti nasantoan a sao ti Dios, adda silaw a naggaput langit a naglawag iti lubong. Ngem rumbeng a laglagipen a tunggal dacdackel ti maited a silaw, dumacdackel met ti sipnget cadagidiay a mangkillo wenno manglais kencuana.DP 412.1

Ti maysa a naincararagan a panangadal iti Biblia ipakitananto cadagiti Protestante ti pudno a cababalin ti kinapapa. ngem adu dagiti masirib unayen iti panangipapanda iti casta a maricnada a dida masapul a biruken a sipapacumbaba ti Dios tapno maiturongda coma iti pudno. Nupay pagpaspasindayagda ti pannacasilawda, agpadpada a dida ammo ti Nasantoan a Surat ken ti pannacabalin ti Dios. Masapul nga adda pangpatalnada iti concienciada; ket sapulenda daydiay saan unay naespirituan ken macapabain. Ti calicagumanda isu ti maysa a pamayan ti pananglipat iti Dos, pamayan nga agpa- rang a cas la panglaglagip Kencuana. Ti kinapapa cabesadonan a punoan dagiti pagcurangan amin dagitoy. Isu nacasagana nga agservi cadagiti dua a clase dagiti tao, a saclawenna ti gistay entero a sangalubongan,—dagidiay mayat a maisalacan gapu iti caicarian dagiti araramidda, ken dagidiay mayat a maisalacan cabayatan ti caaddada nga agbasol. Daytoy ti palimed ti pannacabalinna.DP 412.2

Naipakitan a ti tiempo ti dackel a kinasipnget ti panunut pinaraburanna ti panangabac ti kinapapa. Nupay casta maipakitanto a ti tiempo ti dackel a pannacasilaw ti panunut macaparaburto iti panangabacna. Cadagidi napalabas a panawen, idi awan inicutan dagiti tao a sao ti Dios, ken awan pannacaammoda iti kinapudno, nacullaapan dagiti matada, ket rinibribu dagiti natnag iti silo, agsipud ta dida nakita ti silo a naipacat a pangsimbalud cadagiti sacada. Iti daytoy a caputotan adda adu a tao a dagiti matada natuléngda gapu iti rangrang dagiti capanunutan ti tao, “ti managan kinasirib ngem saan a pudno”; dida malasin ti silo, ket bumaddecda kencuana a silalaca a cas itay naabbongan dagiti matada. Ti Dios pinanggepna a dagiti pannacabalin ti panunut ti tao maicutanda coma a cas maysa a sagut a naggapu iti Nangaramid Kencuana, ket rebbengna ti magamit a maiservi iti pudno ken kinalinteg; ngem no ayatenda ti kinatangsit ken ambicion, ket dagiti tao itanocda dagiti capanunutanda iti ngatoen ti sao ti Dios, iti dayta ti kinasirb adadut ranggas a maaramidna ngem ti kinanengneng. Iti casta ti managnagan kinasirib itoy agdama, a mangracrac iti pammati iti Biblia, rumsuanto a mangabac iti panangisaganana iti dalan fi pannacaaracup ti kinapapa, agraman dagiti macaayayo a formana, a cas ti panangabacna idi inlemmengna ti pannacaammo idi inyusuatna ti dalan ti idadackelna idi Panawen a Nasipnget.DP 415.1

Babaen dagiti tignay a maararamid ita idiay Estados Unidos a manggunod iti panangsaranay ti estado cadagiti araramid ken ugugali ti iglesia, dagiti Protestante sursurotenda dagiti tugot a nagnaan dagiti papista. Saan laeng a dayta, luc- lucatanda ti ruangan a sercan ti kinapapa a mangsambot idiay America a daga dagiti Protestante iti kinaturay a napucawna idiay Europa. Ket ti adadda a mangted caipapanan toy a tignay isu ti kinapudno a ti nangruna a panggepna isu ti panangipapilitna iti pannacangilin ti Domingo,—ugali a nangrugi iti Roma, ken isu nga ipapatina a tanda ti autoridadna. Ti espiritu ti kinapapa, —ti espiritu ti itutunos cadagiti nailubongan nga ugali, ti pannacaraem dagiti ugali ti tao iti ngatoen dagiti bilin ti Dios, — dayta nga espiritu isut maipaspasagepsep cadagiti iglesia Protestante, ken mangiturturong cadacuada nga agaramid iti isu met laeng a trabajo a pangitan-oc iti Domingo nga inaramid ti kinapapa idi sacbayda.DP 415.2

No ti agbasbasa cayatna nga ammoen dagiti maaramat a catulongan iti mabiit idadatengnan a rupac, ti la masapulna nga ramiden isu ti panangpasurotna iti nacailanadan dagiti amin a pamuspusan nga inaramat ti Roma idi cua itoy met laeng a panggep. No cayatna nga ammoen no casanonto ti panangtratar dagiti papista ken Protestante nga agtipon, ca-dagiti di umawat cadagiti patpatienda, kitaenna coma ti espiritu nga imparangarang ti Roma maipapan iti Sabado ken cadagidi nangsalacnib kencuana.DP 416.1

Bilbilin a naarian, concilio general, ordenanza ti iglesia a sinaranay ti turay ti gobierno,-dagitoy dagiti addang a gapu ti nacaitanocan ti fiesta dagiti pagano iti lubong dagiti Cristiano. Ti immuna a napatac a bilin a mangipapilit iti pannacangiln ti Domingo isu ti linteg nga inaramid ni Constantino.^{3Idi tawen 321 N. C.} Daytoy a bilin kiniddawna cadagiti umili ti panaginanada iti “daydayawen nga aldaw ti init, ngem impalubosna cadagiti taga awaway ti panagtalonda. Nupay pudno nga isut maysa a napaganoan a bilin, isut impapilit ti emperador calpasan ti panagparangna nga immaracup iti Kinacristano.DP 416.2

Agsipud ta ti bilin ti emperador rimsua a saan nga imdas a suno ti autoridad ti Dios, ni Eusebio, a maysa nga obizpo isu a nangsapul iti iyaanamong; dagiti principe, ken isu a naisangsangayan agayyem ken mangpaspasablog ken Constantino, im- pacdaarna ti pammati a dagiti Cristiano inyalisda ti Sabado iti Domingo. Awan uray maysa a pammanecnec ti Nasantoan a Surat nga imparangda a pangpanecnec iti baro a doctrina. Ni Eusebio met laeng bigbigenna a dina nadnadlaw ti saan a kinaagpayso daytoy, ket intudona dagiti pudno a nangbalbaliw. “Isuamin a banag,” cunana, “nga annong idi nga aramiden iti Sabado, inyalismi iti aldaw ti Apo,”^{4“Sabbath Laws and Sabbath Duties” p. 538. (ed. 1853) R. Cox.} Ngem ti argumento ti Domingo, nupay awan nacaibatayanna, nagservi a namatured cadagiti tao a mangipayat iti Sabado ti Apo. Amin dagidi nag tarigagay a dayawen ti lubong inaracupda ti fiestaen ti caadduan.DP 416.3

Idi nalagdan ti pannacaipasdec ti kinapapa, ti trabajo ti pannacaitan-oc ti Domingo naitulov. Iti mano a tiempo dagiti tattao intuloyda ti panagtalonda no dida mapan sumrec iti ig-lesia, ket nginilngilinda pay laeng ti maicapito nga aldaw a cas aldaw a panaginana. Ngem naininut a naaramid ti panagbalbaliw. Dagiti adda nasantoan a saadda naparitanda a mangeddeng iti aniaman a ringgor a civil iti aldaw ti Domingo. Saan a mabayag iti calpasanna, naibilin cadagiti amin a tao, uray aniar saadna, ti dida panagtrabajo iti dayta nga aldaw. babaen ti pannacaipacuyog ti dusa a multa no agwayawaya. ken pannacabaut no adipen, ti macabasol. Iti ududina naibilin a no nabacnang dagiti macabasol mapatayanda ti dusa a mapucaw ti cagudua dagiti cucuada; ket iti camaudianan, no ituloyda laeng ti agsukir, mapagbalinda nga adipen. Dagiti nababbaba a clase ti tao agsagabada iti agnanayon a pannacapagtalaw.DP 417.1

Nagpaltuadda pay cadagiti milagro. Dadduma cadagiti datdatlag, kinunada nga idi can ti maysa a mannalon nganngani na aradoen ti talonna iti aldaw ti Domingo, ket daldalusanna ti arado babaen ti maysa a landoc, ti landoc kimmebkeb a di maiccaten iti imana, ket iti dua a t wen intugtugotna dayta a landoc. “ket isut gapu a nagtutuocanna ken nagbabainanna unay. ”^{5West, Francis, “Historical and Practical Discourse on the Lord's Day,” p. 174.}DP 417.2

Iti ududina, ti papa imbirinua cadagiti padi ti distrito a balacadanda coma dagiti managsalungasing iti Domingo, ket tarigagayanna a mapanda coma iti iglesia nga aglualo, into laket. no umay ti dackel a rigat cadacuada met laeng ken cadagiti carrubada. Maysa a concilio dagiti eclesiastico imparangda ti argumento, a nanipud idin naminadu nga inaramatda uray pay dagiti Protestante, nga idinto ta adda tattao a dinalapus ti kimat cabayatan ti panagtrabajona iti Domingo, no casta ti Domingo isut aldaw a panaginana. “Nalawag nga agdadata,’ kinuna dagiti obobispo, “a nalaus ti pannacarurud ti Dios gapu iti liwayda itoy nga aldaw.” Iti dayta kiniddawda cadagiti papadi ken ministro, arari ken principe, ken amin a matalec a tao, “nga aramatenda coma ti amin a cabaelanda ken annadda tapno maipasubli iti aldaw ti pannacadayawna, ket, tapno agpaay a naimbag a damag ti Kinacristiano, ipaspasnecda coma a ngilinen iti tiempo nga unay.”^{6Morer, Tho., “Discourse in Six Dialogue on the Name, Notion, and Observation of the Lord's Day p. 271 (ed. 1701).}DP 418.1

Idinto a rimsua a dagiti bilin dagiti concilio dida nacaanay, sinapulda dagiti autoridad ti gobierno tapno mangituyang ti bilin a macapabuteng iti puspuso dagiti umili, ken mangpilit cadacuada a di agtrabajo iti Domingo. Iti maysa a gimong a naaramid idiay Roma, amin nga immuna a pangngeddeng pinasingkedanda a binuyogan ti dacdackel a pigsa ken kinapasnec. Naiserrecda pay a paset ti linteg dagiti eclesiastico, ken impapilit dagiti autoridad a civil iti gistay isuamin a Cacrstianoan.^{7Kitaem ti Heylyn, “History of the Sabbath,” Part II, ch. 5. sec. 7.}DP 418.2

Manen ti caawan ti autoridad ti Nasantoan a Surat a mangalaon iti pannacangilin ti Domingo saan a bassit a pagricutan ti intedna. Dagiti umili sinuppiatda ti calintegan dagiti mannursuroda iti panangiwalinda iti nalawag a sao ni Jehova, “Ti maicapito nga aldaw isu ti aldaw a panaginana ni Jehova a Diosmo,” tapno mapadayawanda ti aldaw ti init. Tapno pangpunnoda itoy a curang ti pammanecnec ti Biblia, masapul idi nga agpamuspusanda. Maysa a naregta a gayyem ti Domingo, isu a simmarungcar cadagiti iglesia sadi lnglaterra idi nganngani agturpos ti maicasangapulo ket dua a siglo, isut sinukir dagiti matalee a sacsi ti kinapudno; ket awan ti naibunga dagiti trabajona iti easta a pinanawanna dayta a daga iti mano a tiempo, ket sa nagsapul cadagiti sumagmamano a pamuspusan ti panangipapilitna iti sursurona. Idi nagsubli, adda naipunnon iti curang , ket cadagiti naududi a panagtrabajona dacdackelen ti nagapuananna. Nangicuyog kencuana ti maysa a lucot ti papel a cas la naggapu iti Dios met laeng, isu a nacailasudan ti masapul a bilin maipapan iti pannacangilin ti Domingo, a napacuyogau cadagiti nacabutbuteng a panangamames tapno pangkigtot cadagiti nasukir. Toy napateg a doeumento — a ti kinaulbodna cas met la ti paltuad a saranayenna —imbagada a naggaput langit, ket nasaracanda cano idiay Je-rusalem, idiay altar ni San Simeon, idiay Golgota. Ngem iti kinapudnona, ti palacio ti papa sadi Roma isut naggapuanna. Dagiti ulbod ken kinasicap a pangparang-ay iti turay ken idadackel ti iglesia isudat imbilang a nalinteg ti turay ti papa iti amin a panawen.DP 418.3

Ti nalucot a papel iparitna ti panagtrabajo manipud iti a las 3 ti malem ti Sabado, aginggat lumgac ti init ti Lunes; ket ti kinaautoridadna cunada a pinasingkedan dagiti adu a milagro. Kinunada a dagiti tao a nagtrabajo iti labes ti naikeddeng nga horas nasaplitda can iti sakit a paralisis wenno di panna cagunay. Maysa a gumigiling a nangpadas nga aggiling iti maizna, nakitana cano a lugar a maiz ti rimmuar, timbug ti dara. ket ti rueda ti makina a paggiling simmardeng a nagcuti, nupay napigsa ti ayus ti danum. Maysa a babai a nagluto ti tinapay, naductalanna cano a naata ti tinapay idi maadaw, nupay napudot unay ti horno. Ti sabali a naggamay ti lutoenna iti horas ti a las 3, ngem natinongna nga itactac aginggat Lunes, nasaracanna cano iti sumuno ga aldaw a nalpas a nabolbolalon ken naluto gapu iti pannacabalin ti Dios. Ti maysa a tao a nagluto ti tinapay calpasan ti las 3 ti Sabado, nasaracanna nga idi pisienna ti tinapay iti sumuno a bigat, timbug can ti dara. Babaen dagiti casta a nacacatcatawa ken inaanito a parparbo dagidi nangidurduron iti Domingo pinadasda nga ipasdec ti kinasagradona.^{8Kitaem ti Roger de Hoveden, “Annals,” Vol. II, pp. 528-530 (Bohn ed.).}DP 419.1

Idiay Escocia, a cas met idiay Inglaterra, nagunodda u dacdackel a pannacaraem ti Domingo babaen ti panangisilpoda kencuana ti maysa a paset ti daan nga Aldaw a Panaginana. Xgem dagiti naibilin nga horas ti panagngilinda naggigiddiat. Ti maysa a bilin a naggapu iti ari ti Escocia imbunannagna a “ti Sabado manipud iti a las 12 iti tengngat aldaw rebbengnat maibilang a sagrado,” ket manipud iti dayta nga horas agingga iti agsapa ti Lunes awan tao nga agtrabajo iti nailubongan a trabajo.^{More, “Dialogues on the Lord's Day.” pp. 290, 291.}DP 420.1

Ngem agpapanpay amin dagiti bannogda a mangipasdec iti kinasagrado ti Domingo, dagiti pasurot ti papa met laeng ipudnoda iti napatac a ti Dios isut autoridad ti Sabado, ket ti naisuno nga aldaw tao laeng ti autoridadna. Idi maicasangapulo ket innem a siglo, maysa a concilio ti papa imbunannagna iti nalawag: “Laglagipen coma amin dagiti Cristiano a ti maicapito nga aldaw kinonsagrar ti Dios, ket isut inawat ken sinalimetmetan, saan laeng a dagidi Judio, ngem dagiti pay amin a sabali a nag parang nga agrucbab iti Dios; nupay datavo a Cristiano binaliwantay ti Sabadoda a pinagbalin nga Aldaw ti Apo.”^{10Idem. pp. 281, 282.} Dagidiay a simmamsampitaw iti linteg ti Dios saan a dida naamoan ti cababalin ti trabajoda. Ginagarada nga insaad ti bagida iti ngatoen ti Dios.DP 420.2

Maysa a naimbag a mangiladawan iti politica ti Roma cadagidiay a di sumurot kencuana maipakita iti napaut ken nadawel a panangidadanesna cadagidi taga Valdenses, ket dadduma nagngilngilinda iti Sabado. Adda pay sabsabali a nagsagaba met a casta gapu iti matalec a panagtungpalda iti maicapat a bilin. Ti historia dagiti Iglesia sadi Etiopia ken Abisinia naisangsangayan ti kinabagasna. Iti tengnga ti sipnget dngidi Panawen a Nasipnget, dagidi Cristiano idiay Central Africa nakideman ken nalipatan ti lubong, ket iti adu a panawen ninam-ayda ti wayawaya iti isusurotda iti pammatida. Ngem iti camaudianan naamad ti Roma ti caaddada, ket iti di mabayag ti emperador ti Abisinia nauyotan a mangbigbig iti papa a cas vicario ni Cristo. Sa simmaruno dagiti sabali nga iyannugot. Naituyang ti maysa a bilin a mangiparit iti pannacangilin ti Sabado babaen dagiti cacarroan a dusa.^{11Kitaem ti “Church History of Ethiopia,” pp. .311, 312.} Ngem ti nadawel a panangituray ti papa saan a nagbayag nagbalin a napait a sangol iti casta a dagiti taga Abisinia inkeddengda a bungtolen ti sangol manipud iti tengngedda. Calpasan ti nacaamamac a panagrurupac, dagiti Romanista napagtalawda cadagiti pagturayanda, ket ti daan a pammati naisubli. Dagiti iglesia nagrag-oda iti pannacawayawayada, ket uray caanoman dida linipatan ti leccion a naadalda maipanggep iti allilaw, fanatismo, ken nauyong a turay ti Roma. Iti uneg ti agmaymaysa a pagarianda, napnecda a nagbati, a di amammo dagiti sabsabali a tao iti Cacristianoan.DP 420.3

Dagidi iglesia diay Africa nginilinda ti Sabado cas ti panagngilin daydi nadaras ti itatallicudna nga iglesia idi maicasangapulo ket uppat ken maicasangapulo ket lima a siglo. Nupay nginilinda ti maicapito nga aldaw tapno tungpalenda ti bilin ti Dios, liniclicanda ti nagtrabajo iti Domingo tapno maitunosda iti ugali ti iglesia. Apaman a nagunod ti Roma ti cangatoan a panangituray, impayatna ti Aldaw a Panaginana ;i Dios tapno maitan-ocna ti aldawna a panaginana; ngem dagidi iglesia sadi Africa, a nailemmeng iti nganngani sangaribu a tawen, saan a nakibibiang itoy a panagbaliw. Idi naiyegda iti babaen ti turay ti Roma, napilitda a mangibbet iti pudno nga aldaw ti panaginana tapno itanocda ti saan a pudno; ngem apaman laeng a napasublida ti independenciada nagsublida met laeng a nagtungpal iti maicapat a bilin.DP 421.1

Dagitoy a nailanad nga historia ti napalabas iparangda iti nabatad ti igugura ti Roma iti pudno nga Aldaw ti Panaginana ken cadagiti nangsalsalacnib kencuana, ken iparangda met dagiti pamuspusan nga aramatenna tapno mapadayawan ti aldaw a binangonna a panaginana. Ti sao ti Dios isurona a dagitoy a buya maulitdanto inton agcallaysa dagiti Catolicos Romanos ken Protestantes a mangitan-oc iti Domingo.DP 421.2

Ti padto ti Apocalipsis 13 ibunannagna a ti turay nga itacderan ti animal nga adda sarana a cas la cordero aramidennanto a “ti daga ken dagiti isuamin nga agyan kencuana agdaydayawda” iti kinapapa. Ti animal nga adda dua a sarana cunaennauto pay “cadagiti agnaed iti rabaw ti daga, a mangaramidda coma ti maysa a ladawan ti animal;” ket adadda pay ngem dayta, ibilinna cadagiti “isuamin, babassit ken dadackel, babacnang ken napanglaw, dagiti siwawayawaya ken dagiti paadadipen,” nga “awatenda” “ti marca ti animal.”^{12Apoc. 13:11, 16.} Nalpas a naipakitan a ti Estados Unidos isu ti turay nga itacderan ti animal nga adda sarana a cas la carnero, ket daytoy a padto matungpalto inton ipapilit ti Estados Unidos ti pannacangilin ti Domingo, isu nga ipappapati ti Roma a naisangsangayan a paeabigbigan iti turayna. Ngem saanto nga isisuna ti Estados Unidos itoy a panagraem iti kinapapa. Ti influencia ti Roma idiay dagdaga nga inturayanna idi cua, adayu a nadadael. Ket ti padto ipacaunana nga ibaga ti pannacaipasubli ti turayna: “Nakitac daydi maysa cadagiti ululona a cas la binagcong ni patay ket daydi sugatna a macapatay naagasan; ket isuamin a daga nagsiddaaw ket simmurot idi animal.”^{13Apoc. 13:3.} Ti pannacaibagcong ti maeapatay a sugat tudtudoenna daydi pannacaiccat ti turay ti papa idi 1798. Calpasan daytoy, cunaen ti profeta. “daydi sugatna a macapatay naagasan, ket isuamin a daga nagsiddaaw ket simmurot idi animal.” Ni San Pablo ibagana iti nalawag a ti tao ti basol agtuloyto agingga iti maicadua a yaay ni Cristo.^{142. Tesalonica 2:8.} Agingga iti panungpalan ti tiempo ituloy nanto ti aramidna a mangalallilaw. Ti nagsurat iti Apocalipsis cunaenna, “Ket isuamin dagiti agyan iti rabaw ti daga isut pagdaydayawandanto, cayatco a sawen, dagidiay saan a naisurat dagiti nagnaganda iti libro ti biag.”^{15Apoc. 13:8.} Idiay daan ken baro a daga (Eurasia ken America) nga agpadpada ti kinapapa mapadayawanto babaen ti pannaearaem ti Domingo, isu a naibatay laeng iti autoridad ti Iglesia Romana.DP 422.1

Nasuroc a limapulo a tawenen a dagiti estudiante ti padto idiay Estados Unidos ipanpanecnecda daytoy iti lubong. Cada- giti mapaspasamac ita makita ti napardas nga addang nga agturong iti pannacatungpal toy a padto. Uray cadagiti mannursuro a Protestante ipappapatida met a Dios ti autoridad ti panagngilin iti Domingo, ngem awan met ti pammanecnecda iti Nasantoan a Surat, a cas cadagiti panguloen dagiti pasurot ti papa. Ti sarita a dagiti pangocom ti Dios maipasarungcarda cadagiti tao gapu iti pannacasalungasing ti pauagmaua iti Domingo, maulitto; adda pay ketdin dagiti mangirengrengrcng ti casta. Ket ti maysa a tignay a mangipagpagna iti pannacaipapilit ti pannacangilin ti Domingo dumacdackel ken pumigpigsaDP 422.2

Ti Iglesia Catolica Romana, agraman dagiti amin a sangsangana iti amin a lubong, isut maysa a dackel nga organizacion, nga adda iti babaen ti panangituray, ken naisangrat nga agservi iti pagimbagan, ti papa. Dagiti linaclacsa a pasurotna, iti isuamin a nacion ti lubong, nabalacadanda a sumurot a paiturayan iti papa. Uray ania a kita ti nacionda wenno gobiernoda, rebbengda nga ibilang ti autoridad ti iglesia iti ngatoen ti amin a sabali nga autoridad. Nupay mabalinda nga isapata ti isusurotda iti estado, nupay ca.sta iti licud daytoy adda icutanda a sapata ti panagtulnogda iti Roma, isu a mangluc-at cadacuada iti isuamin a cari a macadadael iti pagimbagan ti Roma.DP 423.1

Idi tawen 1204, ni Papa lnocencio III, kiniddawna ken Pedro II, nga ari ti Aragon, ti nacascasdaaw a sapata cas itoy sumaridat: “Siac, ni Pedro, nga Ari ti Argonia. ipapatic ken icaric a canayonto a matalec ken natulnogac ken apoc a Papa lnocencio, ken cadagiti Catolico a surauno kencuana, ken iti Iglesia Romana, ket simamatalecacto a mangtaginayon iti pagariac iti panagtulnogco kencuana, ket salacnibacto ti pammati Catolico, ken idadanesconto ti sumina iti nalinteg a pammati.”^{16Dowling, J., “History of Romanism,” b. 5, ch. 6, sec. 55.} Daytoy isut maitunos iti naipapati a pannacabalin ti papa ti Roma, nga “isu adda lintegna a mangiccat iti saad dagiti emperador,” ket “mabalinna a luc-atan dagiti pasurotna tapno dida suroten dagiti nakillo a turay.”^{17Masheim, “Ecclesiastical History.” b. 3, cent. 11, part 2, ch. 2, sec. 9. note 8. (tr. by Murdock).}DP 423.2

Ti sao ti Dios mangted ti pablaac maipapan iti umay a peggad ; palubosanyo a di maipangag toy a pablaac, ket ti lubong dagiti Protestante maadaldanto dagiti pudno a gandat ti Roma, ngem naladawton a panaglisida iti siio. Ti Roma (lumacdackel a siuulimec ti turayna. Dagiti doctrinana adda mainfluencinganda idiay uneg ti salas a paeaaramidan dagiti linteg, idiay uneg ti iglesia, ken iti uneg ti puspuso dagiti tao. Bangbangenenna dagiti natayag ken dackel a patacderna, ket idiay nalimed a silsiledna maulitto dagiti immuna a pauang dadanesna. Sisisicap ken di mapupuotan, pappapigsaenna dagiti buyotna tapno maaramidna dagiti gandatna inton dumteng ti tiempona a cumabil. Ti laeng calicagumanna isu ti nasayaat a pangundawayan, ket daytoy maititeden kancuana. Iti mabiit mak.ta k* maricnatayto ti gandat ti Roma. Sinoman a mamati ken agtulnogto iti sao ti Dios maumsi ken pacaidaddadanesannanto.DP 424.1