_______________
Среде темнината што ја покривала земјата во текот на долгиот период на папската превласт, виделото на вистината не можело наполно да се угасне. Во секој век Бог имал свои верни сведоци. Тоа биле луѓе кои верувале во Христа како единствен посредник меѓу Бога и човекот, кои Библијата ја сметале за единствено правило на животот и кои ја празнувале вистинската сабота. Колку многу светот им должи на овие луѓе, идните поколенија никогаш нема да дознаат. Тие биле жигосани како кривоверци, нивните побуди лажно претставувани, нивниот карактер лошо прикажуван, нивните списи уништувани, извртувани или сакатени. Но сепак, тие останале непоколебливи и од поколение до поколение ја чувале својата вера во нејзината чистота како свето наследство за идните генерации. GCMkd 45.1
Историјата на Божјиот народ за време на вековите на мракот под римска власт е запишана на небото. Таа има малку место во човечките записи. За постоењето на Божјиот народ наоѓаме малку траги, освен во обвинувањата на нивните прогонувачи. Политиката на Рим настојувала да избрише секоја трага на несогласување со неговата вера и со неговите одлуки. Таа се трудела да уништи се што го сметала за кривоверство, било лице или спис. Само еден израз на сомневање или едно прашање во врска со авторитетот на римските догми, било доволна причина да им се одземе животот на богатите или на сиромасите, на угледните или на обичшгге. Рим настојувал да уништи секаков извештај за својата свирепост спрема оние што верувале поинаку. На папските собори било решено да се спалат книгите и еписите што содржеле такви извештаи. Пред изумот на печатот имало малку книги, и тие поради својот облик биле незгодни за чување; затоа на следбениците на Рим не им било тешко да ја извршат папската одлука. GCMkd 45.2
Ниедна црква што се наоѓала во границите на римската власт не е оставена долго да ужива слобода на совеста. Штом папството се засилило, веднаш подало рака да го уништи секого кој не би сакал да ја признае неговата власт. Една по една црквите ја прифаќале неговата власт. GCMkd 45.3
Во Велика Британија христијанството се вкоренило мотттне рано. Евангелието што го примиле Британците во првиот век било уште нерасипано со римскиот отпад. Прогонствата на незнабожечките цареви, што допреле дури и до овие оддалечени предели, биле единствениот подарок што го примиле првите британски цркви од Рим. Многу христијани, бегајќи од прогонствата во Англија, нашле прибежиште во Шкотска; од таму вистината е пренесена во Ирска, и во сите овие земји е прифатена со радост. GCMkd 46.1
Кога Сасите ја зазеле Англија, незнабоштвото задобило превласт. Освојувачите одбиле да ја примат науката за спасението од своите робови, и христијаните биле присилени да побараат засолниште во планините и во пусти мочуришни места. Сепак, иако извесно време прикриено, светлината на вистината и натаму светела. По еден век таа засветила со силна светлина во Шкотска и нејзините зраци допреле до најоддалечените земји. Од Ирска дошол побожниот Колумба со своите соработници. Тие ги собрале околу себе верните расеани на пустиот остров Јона и тој остров го направиле центар на својата мисионерска дејност. Меѓу овие евангелисти се наоѓал и еден почитувач на библиската сабота кој со неа ги запознал и другите околу себе. На островот Јона била основана школа од која заминувале мисионери не само во Шкотска и Англија, туку и во Германија, Швајцарија, па дури и во Италија. GCMkd 46.2
Но Рим фрлил око на Британија и решил да ја стави под своја власт. Во шестиот век римските мисионери презеле акција да ги преобратат незнабожечките Саси. Горделивите варвари љубезно ги примиле римските пратеници кои придобиле илјадници за римската вера. Како се ширело нивното дело, пратениците на папата и нивните обратеници дошле во допир со следбениците на првите христијани. Меѓу овие и нив постоела голема разлика. Потомците на првите христијани биле едноставни, кротки и библиски воспитани во карактерот, во науката и во однесувањето, додека другите на секој чекор покажувале суеверие, сјај и папска разузданост. Римскиот пратеник барал христијанските цркви да ја признаат власта на папството. Британците понизно одговориле дека ги сакаат сите луѓе, но дека папата нема право на врховна власт во црквата и тие можат да му признаат само таква потчинетост што мора да му се признае на секој Христов следбеник. Направенж се повторни обиди да му се покорат на Рим, но тие понизни христијани, зачудени од горделивоста на римските пратеници, одговориле решително дека не признаваат друг господар освен Христа. Тогаш се открил вистинскиот карактер на папството. Римскиот претставник рекол: „Ако не ги примите браќата што ви носат мир, ќе примите непријатели што ќе ви донесат војна. Ако не сакате да се соедините со нас за да им го покажеме на Сасите патот на животот, од нив ќе примите смртен удар” (Ј. Н, Merle D’Aubigne, History of the Reformation of the Sixteenth Century, b. 17, ch. 2). Ова не биле празни закани. Против овие сведоци на библиската вера се употребени војна, интриги, измами, додека црквите во Британија не биле уништени или присилени да го признаат папскиот авторитет. GCMkd 46.3
Многу векови, во земјите надвор од власта на Рим, постоеле групи христијани кои биле речиси сосем заштитени од папската расипаност. Опкружени со незнабошци, тие во текот на вековите прифатиле некои од нивните заблуди, но и понатаму Библијата ја сметале за единетвено правило на верата и задржале многу нејзини вистини. Овие христијани верувале во вечноста на Божјиот закон и ја празнувале саботата што ја пропишува четвртата заповед. Вакви цркви со ваква вера и обичаи постоеле во централна Африка и меѓу Ерменците во Азија. GCMkd 47.1
Меѓу оние што и се опирале на папската власт на прво место биле валденжаните. Токму во земјата каде што папството ја поставило својата столица, неговата лага и расипаност наишле на најцврст отпор. Со векови црквите на Пиемонт ја одржувале својата независност; но најпосле дошло време кога Рим побарал и тие да се покорат. По безуспешните борби против неговата тиранија, водачите на овие цркви против своја волја ја признале влаета на папата која, како што се чинело, ја признавал цел свет. Сепак, имало некои што одбиле да ја признаат неговата власт и власта на неговите прелати. Тие решиле да му останат верни на Бога и да ја сочуваат чистотата и едноставноста на својата вера. Настанало одвојување. Оние што се придржувале кон својата стара вера морале да се повлечат; некои, напуштајќи ги своите родни Алпи, подигнале знаме на вистината во други земји; други се повлекле во осамени долини и горски пештери, каде што ја сочувале слободата да му служат на Бога. GCMkd 47.2
Верата што ја исповедале со векови и според која живееле валденжанските христијани, била во остра спротивност со лажната наука на Рим. Нивната вера се темелела на Божјата реч, која е вистински извор на христијанството. Но овие понизни селани, кои живееле во своите засолништа далеку од светот, зафатени со работа околу своите стада и своите лозја, не ја откриле сами вистината што била во толкава спротивност со догмите и со кривоверството на отпаднатата црква. Нивната вера не била некоја нова творба. Тие ја наследиле од своите татковци, Тие се бореле за верата на апостолската црква, за „верата која еднаш засекогаш им е предадена на светите” (Јуда 3). „Црквата од пустина”, а не горделивата хиерархија со престол во големиот светски град, била вистинска Христова црква, чувар на богатството на вистината што му ја доверил Бог на својот народ да му ја проповеда на светот. GCMkd 47.3
Една од главните причини што довела до одвојување на вистинската црква од Рим била омразата на Рим кон библиската сабота. Како што преткажало пророштвото, папската сила ја погазила вистината. Божјиот закон се газел, а се издигнувани човечките традиции и обичаи. Црквите што биле под власт на папството биле рано присилени да ја празнуваат неделата како свет ден. Среде заблудите и празноверието што преовладувале, мнозина, дури и од верниот народ, биле толку збунети што, иако ја празнувале еаботата, во исто време се воздржувале од работа и во недела. Но тоа не било доволно за папските водачи. Тие не барале само да се празнува неделата, туку и да се скверни саботата; со најостри зборови ги напаѓале оние што се осмелувале да ја почитуваат. Само оној што би побегнал од подрачјето на римската сила, можел мирно да го држи Божјиот закон. GCMkd 48.1
Валденжаните први меѓу европските народи добиле превод на Светото писмо (види: Додаток). Стотици години пред реформацијата имале Библија во ракопис на својот мајчин јазик. Така ја имале вистината неизменета, а тоа ги правело посебен предмет на омраза и прогонство. Објавувале дека Римската црква е паднат Вавилон од Откровението и по цена на животна опасност станувале против нејзините заблуди. Додека некои, под притисок на долготрајните прогонства, попуштиле во својата вера и малку по малку отстапувале од своите одредени начела, други цврсто се држеле за вистината. За време на најмрачните векови на отпад имало валденжани кои ја отфрлале врховната власт на Рим, одбивале да се клањаат пред слики, сметајќи го тоа за идолопоклонство, и ја држеле вистинската сабота. Во најтешките луњи на непријателство ја одржале својата вера. Иако биле прободувани со савојски копја и спалувани на римски ломачи, непоколебливо ја бранеле Божјата реч и неговата чест. GCMkd 48.2
Зад високите горски тврдини - прибежиште на гонетите и угнетените во сите векови - валденжаните нашле добри засолништа. Тука горела светлината на вистината среде мракот на средниот век. Овде во текот на илјада години сведоците на вистината ја чувале својата стара вера. GCMkd 48.3
Бог на својот народ му ја приготвил оваа величествена светиња која одговарала на големите вистини што му ги доверил. За овие верни прогонети планините биле симбол на непоколебливата Божја правда. Валденжаните на своите деца им ги покажувале висовите што се издигнувале над нив во непроменливо величество и им зборувале за Оној кој ниту малку не се менува, чијшто збор е цврсто втемелен како вечните планини. Господ ги утврдил планините и ги опашал со сила. Ниедна рака, освен бесконечната сила, не може да ги помести од нивните места. На ист начин Тој го утврдил и својот закон, темелот на своето владеење на небото и на земјата. Човечката рака може да ги дофати луѓето и да го уништи нивниот живот, но не може да ги помести планините од нивните места и да ги фрли во морето, како што не може да измени ниту една заповед на Божјиот закон ниту да избрише макар и едно негово ветување дадено на оние што ја извршуваат неговата волја. Во својата верност кон неговиот закон, Божјите слуги треба да бидат исто така цврсти како неподвижните планини. GCMkd 48.4
Горите што ги опкружувале нивните мирни долини биле постојани сведоци за Божјата творечка сила и сигурна гаранција за неговата покровителска грижа. Овие патници ги засакале немите симболи на Божјето присуство. Никогаш тие не се жалеле поради тешкотиите на својата положба; никогаш не се чувствувале осамени среде планинската самотија. Му благодареле на Бога што им приготвил прибежиште од гневот и од човечката свирепост. Се радувале што можат во слобода да му се молат. Често додека непријателите ги гонеле, силните планини им давале сигурна заштита. Од врвовите на многу непристапни карпи му пееле славопои на Бога, и римските војски не можеле да ја замолкнат нивната песна на благодарност. GCMkd 49.1
Побожноста на овие христијани била чиста, едноставна и срдечна. Начелата на вистината им биле подрагоцени од куќите, од земјата, од пријателите, од роднините, па дури и од животот. Грижливо настојувале овие начела да ги всадат во срцата на младите. Уште од најраното детство своите деца ги поучувале од Светите писма и ги учеле барањата на Божјиот закон да ги сметаат за свети. Преписите на Светото писмо биле ретки и затоа неговите скапоцени зборови ги учеле напамет. Мнозина научиле напамет долги одломки од Стариот и Новиот завет. Мислите за Бога се соединувале со величествените сцени на природата и со скромните благослови на секојдневниот живот. Малечките деца ги учеле со благодарност да гледаат на Бога, на Дарителот на секој благослов и утеха. GCMkd 49.2
Родителите, иако нежни и полни со љубов, сепак, мудро внимавале да не ги навикнат своите деца да си угодуваат себеси. Пред нив се наоѓал живот полн со искушенија и со тешкотии, а можеби и маченичка смрт. Уште од малечки нозе биле воспитувани да ги поднесуваат тешкотиите, да им се покоруваат на наредбите, a сепак, да мислат и да работат самостојно. Мотпне рано се научени да носат одговорности, да бидат внимателни во својот говор и да ја сфатат мудроста на молчењето. Еден непромислен збор што би го слушнало увото на непријателот би можел да го доведе во опасност не само животот на оној што го изговорил, туку и животите на стотици негови браќа, зашто како волците што го прогонуваат својот плен, така непријателите на вистината ги прогонувале оние што се осмелиле да бараат верска слобода. GCMkd 49.3
Валденжаните ја жртвувале својата световна благосостојба за љубов на вистината и со упорно трпение се бореле за својот секојдневен леб. Секој дел на обработливата земја меѓу планините бил грижливо обработуван; долините и слабо плодните стрмнинки се направени плодни. Штедењето и строгото самооткажување биле составен дел на воспитувањето што го примиле децата како единствено наследство. Поучувани се дека Бог одредил животот да биде школа и дека своите потреби можат да ги намируваат само со личен труд, со остроумност, со грижливост и со вера. Овој начин на воспитување бил тежок и мачен, но затоа здрав; бил токму она што му е потребно на човекот во неговата грешна состојба - школа што ја одредил Бог за негово образование и воспитување. Додека младината на тој начин се привикнувала на работа и труд, не се занемарувало ниту развивањето на умот, Поучувана е дека сите нејзини способности му припаѓаат на Бога и дека мора да се усовршуваат и да се развиваат за неговата служба. GCMkd 50.1
По својата чистота и едноставност, валденжанските цркви биле слични на апостолската црква. Отфрлајќи ја врховната власт на папата и на епископите, Светото ттисмо го признавале како највисок и единствен непогрешен авторитет. Нивните проповедници, спротивно на господските свештеници на Рим, го следеле примерот на својот Учител кој дошол „не да му служат, туку да служи”. Го паселе Божјето стадо, водејќи го на зелените пасишта и на живите извори на Божјата света Реч. Далеку од спомениците на човечкиот сјај и горделивост, луѓето се собирале не во огромни цркви и во големи катедрали, туку во сенките на планините, во долините на Алпите или, во време на опасност, во карпестите тврдини, да ја слушаат речта на Христовите слуги. Проповедниците не само што го проповедале евангелието, туку ги посетувале болните, ги поучувале децата, ги опоменувале заталканите, настојувале да ги решат споровите и да ја унапредат слогата и братската љубов. За време на мир се издржувале од доброволни прилози, но, како и Павле, кој изработувал шатори, секој од нив имал некој занает или занимање со што, во случај на потреба, можел да се издржува. GCMkd 50.2
Проповедниците ја поучувале младината. Светото писмо било главен предмет на проучување, но, и покрај тоа, не ги занемарувале ниту различните гранки на општата наука. Евангелијата според Матеја и Јована ги учеле напамет, а и многу посланија. Младината исто така го препишувала Светото писмо. Некои преписи го содржеле целото Свето писмо, а други само кратки одломки, со кратки објаснувања од оние што биле способни да го толкуваат Светото писмо. На овој начин е изнесувано на виделина богатството на вистината што толку долго било криено од страна на оние што настојувале да се издигнат над Бога. GCMkd 50.3
Со безмерен и стрплив труд, понекогаш во длабоки и темни подземни пештери, осветлени со обична светилка, препишувани се светите списи стих по стих, глава по глава. Така делото напредувало, а откирената Божја вистина светела како злато; колку славно и големо било ова дело за оние што страдале поради него и учествувале во него! Овие верни работници ги опкружувале небесни ангели. GCMkd 51.1
Сатаната ги поттикнувал папските свештеници и епископи да ја закопаат речта на вистината под уранитините на заблудите, на лажното учење и празноверие; но сепак, таа на најчуден начин е сочувана нерасипана низ сите векови на мракот. Таа не носела човечки, туку Божји печат. Луѓето неуморно се труделе да го затемнат јасното и едноставно значење на Писмото и да го прикажат како тоа да си противречи самото себеси. Но, слично на чамец на разбрането море, Речта Божја им преодолевала на сите луњи што се заканувале да ја уништат. Како рудник што содржи богати жили на злато и сребро под земјината површина, и сите што сакаат да го откријат неговото скапоцено богатство мора да копаат, така и Светото писмо содржи богатство на вистината што можат да го откријат само оние кои го бараат сериозно, понизно и со молитва. Бог одредил Светото писмо да биде учебник за целото човештво; учебник во детството, во младоста и во поодминатите години, кој секогаш ќе се проучува. Тој на луѓето им ја дал својата Реч и во неа самиот се открива. Секоја нова вистина што сме ја запознале е ново откритие на карактерот на нејзиниот Писател. Проучувањето на Светото писмо е од Бога одредено средство да ги доведе луѓето во потесна заедница со нивниот Творец и подобро да ги запознае со неговата волја. Тоа е врска меѓу Бога и човекот, GCMkd 51.2
Валденжаните стравот Господен го сметале за почеток на мудроста, но биле свесни и за тоа колку е важно да одржуваат врска со светот, да ги познаваат луѓето и реалниот живот и да ги развиваат своите интелектуални способности. Од школите во планините испраќале одбрани момчиња на универзитетите во Франција и Италија, каде што имале пошироко поле за студии, за размислување и за посматрање отколку под закрилата на своите родни Алпи. Овие млади луѓе биле изложени на различни искушенија, биле сведоци на развратот и се сретнувале со вештите сатански орудија кои сакале да ги вовлечат во најпрепредените заблуди и во најопасните измами. Но нивното воспитување во детството ги приготвило да им се противстават на сите овие опасности. GCMkd 51.3
Во школите во кои заминувале не смееле со никого да бидат доверливи. Нивната облека била така скроена за во неа да можат да го скријат своето најголемо богатство - драгоцените ракописи на Светото писмо. Овие ракописи, плод на повеќемесечен и повеќегодишен труд, ги носеле со себе и секаде каде што им било можно, внимавајќи да не предизвикаат сомневање, претпазливо ставале дел од нив во рацете на оние чиишто срца им изгледале отворени за примање на вистината. Уште на мајчините скутови валденжанската младина е восшггувана на ваков поглед на својата животна задача. Тие го сфатиле своето дело и верно го извршувале. Во овие научни центри мнозина ја прифатиле вистинската вера и често нејзините начела ја проникнувале целата школа. Папските водачи не можеле да навлезат во трагите на оваа таканаречена ерес, иако вршеле најстрога истрага. GCMkd 52.1
Христовиот дух е мисионерски дух. Прва мисла на прероденото срце е и другите да ги доведе кај Спасителот. Ваков дух имале валденжанските христијани. Тие чувствувале дека Господ очекува од нив нешто повеќе отколку само да ја сочуваат чистата вистина во својата црква. Врз нив почивала сериозна одговорност светлината на вистината да засвети и меѓу оние што биле во темнина. Со моќната сила на Божјата реч настојувале да ги раскинат оковите што на сите им ги наметнал Рим. Валденжанските проповедници се приготвувале за мисионерска служба. Секој што имал намера да стапи во проповедничка служба морал најпрво да стекне искуство како евангелист. Секој морал да служи три години во некое мисионерско поле пред да може да прими служба во некоја црква во татковината. Оваа служба, која уште од почеток барала самооткажување и жртви, била добра подготовка за проповедничкиот позив во тие тешки времиња на искушение. Момчињата што се посветиле за оваа света служба немале пред себе изглед на земно богатство и чест, туку живот исполнет со труд и со опасности, а можеби ги очекувала и маченичка смрт. Мисионерите оделе двајца по двајца, како Исус што ги праќал своите ученици. Со секој помлад обично одел еден постар и поискусен придружник кој му бил водач на помладиот, кој бил одговорен за неговото воспитување и на кого помладиот морал да му се покорува. Овие соработници не биле секогаш заедно, но често се состанувале на молитва и на советување и така меѓусебно се засилувале во верата. GCMkd 52.2
Да се открие целта на својата мисија би значело да се предизвика сопствен пораз. Затоа тие грижливо ја прикривале својата вистинска задача. Секој проповедник знаел некој занает и имал некакво занимање; овие мисионери својата работа ја извршувале под плаштот на некој светеки позив. Обично доаѓале како трговци или домари. „Продавале свила, накит и други предмети што можеле да се набават само во најоддалечените центри, и како трговци биле добро примени и таму каде што како мисионери би биле протерани” (Wylie, b. 1, ch. 7). Без престан срцата ги подигале кон Бога барајќи потребна мудрост за да можат да го откријат богатството поскапоцено од злато и бисер. Тајно носеле преписи на Библијата во целина или во делови и секаде каде што би им се дала можност, вниманието на евоите купувачи би го насочиле кон овие ракописи. Често на тој начин буделе интерес за читање на Божјата реч и со задоволство им оставале по некој дел на Библијата на оние што сакале. GCMkd 53.1
Дејноста на овие мисионери почнувала во низините и долините, на подножјето на нивните планини, но се ширела далеку зад тие граници. Боси, облечени во груба облека, прашливи од патувањето, налик на својот Учител, овие патници поминувале низ големите градови и стигнувале во далечните земји. Насекаде го сееле скапоценото семе. На нивните патишта никнувале цркви, и крвта на мачениците била сведоштво во прилог на вистината. Денот Господен ќе ја открие богатата жетва на душите како плод на трудот на овие верни луѓе. Скриено и тивко, Божјата реч патувала низ христијанството, наидувајќи на радосен прием во многу домови и срца. GCMkd 53.2
За валденжаните Божјата реч не била само извештај за Божјите постапки со луѓето во минатото и откровение за сегашните должности и одговорности; таа ги откривала опасностите и славата на иднината, Тие верувале дека се приближува крајот на сите работи. Проучувајќи ја Библијата со молитва и со солзи, уште повеќе биле трогнати со нејзините драгоцени мисли и уште појасно ја виделе својата должност и на другите да им ги објаснат нејзините спасоносни вистини. На светите страници на Писмото го виделе јасно откриениот план на спасението и во верата во Исуса наоѓале утеха, надеж и мир. Колку посилно светлината на вистината го осветлувала нивниот ум и донесувала радост во нивните ерца, се повеќе се стремеле нејзините зраци да ги прошират и врз оние што биле во темнината на папските заблуди. GCMkd 53.3
Тие виделе дека под водство на папата и свештениците народот попусто се труди да добие проштавање на гревовите мачејќи ги своите тела. Научени да бараат спасение во своите добри дела, луѓето постојано гледале на себе; увидувајќи ја својата грешна состојба, сметале дека се изложени на Божји гнев и затоа го мачеле своето тело и душа, но не наоѓале никакво олеснение. Така совесните души биле врзани со науката на Рим. Илјадници ги напуштале своите пријатели и роднини и своите денови ги поминувале во ќелии на манастири. Со постојани постови, со камшикувања, со долги ноќни бдеења, со долго коленичење на студен и влажен камен во своите мемливи ќелии, со долги поклоненија, со понижувачки испаштања и со страшни измачувања, илјадници и илјадници попусто барале да ја смират својата совест. Под притисок на чувството на своите гревови, тресејќи се пред помислата на Божјиот гнев, мнозина пателе се додека, наполно изнемоштени, не се обесхрабриле и без ниту еден зрак на светлина и надеж, не заминале в гроб. GCMkd 54.1
Валденжаните се труделе на тие гладни души да им го дадат лебот на животот, да им ја откријат веста на мзгрот што се наоѓа во Божјите ветувања, да ги доведат кај Христа, кај нивната единствена надеж на спасение. Ја сметале за заблуда науката дека со добри дела може да се окае престапот на Божјиот закон. Надевањето во човечките заслуги го одвраќа погледот од бесконечната Христова љубов, Исус умрел како жртва за луѓето, зашто паднатото човештво не можело да стори ништо со што би можело да се оправда пред Бога. Заслугите на распнатиот и воскреснатиот Спасител се темел на христијанската вера. Зависноста на душата од Христа е толку вистинска и врската со него мора да биде толку тесна, како што е меѓусебната врска на одделните органи на телото или меѓу лозата и прачката. GCMkd 54.2
Науките на папите и свештениците луѓето ги навеле Божјиот, и дури и Христовиот карактер, да го сметаат за строг, мрачен и немилостив. Спасителот е прикажуван како да нема ниту малку чувство за паднатиот човек и затоа мораат да се повикуваат на помош свештениците и светците како посредници. Оние чиишто срца биле осветлени со Божјата реч, се труделе тие души да ги упатат кон Исуса кој ги љуби и сочувствува со нив, и кој со раширени раце ги повикува сите да дојдат кај него со товарот на своите гревови, со своите грижи и тешкотии. Се труделе да ги отстранат пречките што ги напластил сатаната за луѓето да не ги видат ветувањата и да не дојдат директно кај Бога да му ги исповедаат своите гревови и да примат проштавање и мир. GCMkd 54.3
Валденжанскиот мисионер радо им ги откривал на заинтересираните скапоцените вистини на евангелието, Претпазливо ги изнесувал внимателно препишуваните делови на Светото писмо. Негова најголема радост била да разбуди надеж во совесната и со грев ранета душа која до тогаш го познавала Бога само како одмаздник, кој чека да ја изврши својата правда. Со треперливи усни, со солзи во очите, често на колена, на своите браќа им ги откривал скапоцените ветувања што се единствена надеж за грешникот. Така светлината на вистината проникнувала во многу мрачни срца, ги растерувала темните облаци, додека во срцето се раѓало Сонцето на правдата со своите зраци што исцелуваат. Често се случувало некој дел на Светото писмо да се чита повеќе пати, зашто слушателот сакал да му се повтори, како да сакал да се увери дали добро слушнал. Особено со желба барале да се повторат овие зборови: „Крвта на неговиот Син, Исус, не чисти од секој грев” (1. Јованово 1,7). „И како Мојсеј што подигна змија во пустината, така треба да се подигне Синот човечки, та секој што верува во него да не загине, ами да има живот вечен” (Јован 3,14.15). GCMkd 55.1
На мнозина на овој начин им станале јасни барањата на Рим. Увиделе колку е залудно да го прифаќаат посредувањето на луѓето или на ангелите во полза на грешникот. Кога виетинската светлина го осветлила нивниот дух, тие радосно извикнале: „Христос е мој свештеник; неговата крв е моја жртва; неговиот олтар е моја иеповедална!” Потполно ги прифатиле Христовите заслуги, повторувајќи ги зборовите: „Без вера не е можно да му се угоди на Бога” (Евреите 11,6). „Нема друго име под небото дадено на луѓето со кое би можеле да се спасиме” (Дела 4,12). GCMkd 55.2
Многу од овие кутри, скршени души, речиси не можеле да ја сфатат толку големата љубов на Спасителот. Толку големо олеснение им донело тоа сознание, толкава светлина ги осветлила, што се чувствувале како да се на небото. Со доверба својата рака ја ставиле во Христовата и со своите нозе цврсто застанале на Карпата на вековите. Исчезнал сиот страв од смртта. Сега биле готови да одат во затвор и на ломача, само ако со тоа би го прославиле својот Спасител. GCMkd 55.3
Речта Божја понекогаш се читала на скришни места пред една душа, понекогаш пред мала група која копнеела за светлината и за вистината. Често на тој начин се поминувале цели ноќи. Слушателите биле толку силно одушевени и восхитени, што весникот на евангелието бил присилен повремено да прекинува со читањето со цел слушателите да ја сфатат веста на спасението. Често се поставувани вакви прашања: „Дали Бог навистина ќе ја прими мојата жртва? Дали милостиво ќе ме погледне? Дали ќе ми прости?” При тоа е прочитан одговорот: „Дојдете кај мене сите кои сте уморни и натоварени, и јас ќе ве одморам” (Матеј 11,28). GCMkd 55.4
Со вера слушателот го прифаќал ветувањето, а потоа се слушнал радосен одговор: „Нема веќе долги поклоненија, нема веќе мачни патувања до светите места; јас можам да дојдам кај Исуса таков каков што сум: грешен, непосветен; и Тој нема да ја отфрли мојата покајничка молитва. ,Ти се проштаваат гревовите!4 И моите, и моите исто така можат да бидат простени!” GCMkd 56.1
Срцето би го исполнил бран на света радост, а Исусовото име се славело со песна и благодарност, Овие среќни души се вратиле во своите домови да ја рашират светлината, да им ги раскажат на другите, колку што знаеле, своите нови искуства; да им кажат дека го нашле вистинскиот пат на животот. Чудна и величествена сила се криела во зборовите на Светото писмо кои непосредно им говореле на срцата на оние кои копнееле за вистината. Божјиот глас бил тој кој ги осведочил тие што слушале. GCMkd 56.2
Весникот на вистината би го продолжил својот пат, а неговата понизност, ревност и искреност биле предмет на многу разговори. Во многу случаи слушателите не го прашале од каде доаѓа и каде оди. Во толкава мера биле обземени најпрво со чудење, а потоа со благодарност и со радост, што и не помислиле да го прашаат за тоа. Кога би го замолиле да појде со нив во нивниот дом, тој би им одговорил дека мора да ги посети загубените овци на стадото. Тогаш мнозина се прашувале: „Можеби тоа е ангел од небото?” GCMkd 56.3
Во многу случаи тие никогаш веќе не го виделе весникот на вистината. Тој заминал во друга земја, или го поминувал животот во некој непознат затвор; или можеби неговите коски гниеле во некое место каде што сведочел за вистината. Но зборовите што ги оставил не можел никој да ги уништи. Тие го извршувале своето дело во човечките срца. Дури на судниот ден потполно ќе се откријат нивните благословени последици. GCMkd 56.4
Валденжанските мисионери се пробиле и во царството на сатаната и со тоа ги поттикнале властите на темнината на поголема претпазливост. Кнезот на злото посматрал секој напор околу ширењето на вистината и ги поттикнувал своите орудија да се плашат од тоа. Во работата на овие скромни патници папските водачи виделе знак на опасност за себе. Ако дозволат светлината на вистината слободно да свети, таа ќе ги растера тешките облаци на заблудите во кои живеел народот; мислите на луѓето ќе ги упати кон Бога и на крај ќе ја уништи врховната власт на Рим. GCMkd 56.5
Самото постоење на овој народ, кој ја пазел верата на апостолската црква, било постојан прекор за отпадничкиот Рим, и затоа предизвикувало најогорчена омраза и прогонство. Нивното одбивање да ги предадат Светите писма било исто така навреда што Рим не можел да ја трпи. Тој решил да ги истреби од земјата. Тогаш почнале најужасните крстоносни походи против Божјиот народ во нивните планински домови. Инквизиторите трагале по нив и често се повторувала некогашната сцена кога невиниот Авел паднал од рацете на убиецот Каин, GCMkd 56.6
Повеќе пати нивните плодни полиња биле опустени, нивните домови и капели срамнети со земјата и местото кое некогаш било плодно поле на овој трудољубив народ било претворено во пустжна. Како крволочен ѕвер што се разбеснува повеќе кога ќе вкуси крв, така следбениците на Рим станувале се посвирепи гледајќи ги маките на своите жртви. Мнозина од овие сведоци на чистата вера се гонети како ѕверови по планините и терани во горските длабини каде што наоѓале прибежиште, засолнети со високите шуми и карпести врвови. GCMkd 57.1
Никаква вина не можела да се најде против овој народ со висок морал, осуден на смрт. Дури и нивните непријатели потврдувале дека тој е мирољубив, тих и побожен народ. Нивна голема вина била што не сакале да му служат на Бога на таков начин како што барало папството. За оваа вина морале да поднесуваат понижување, срам и маки, што можат да ги измислат само луѓето и ѓаволот. GCMkd 57.2
Кога Рим решил да ја истреби оваа омразена секта, издал едикт со кој нејзините припадници ги осудил како кривоверци и наредил да се истребат (види: Додаток). Тие не се обвинети како мрзливци, нечесни или неморални, но изјавено е дека имаат таков вид побожност и светост што ги заведуваат „овците на вистинското стадо ” Затоа папата наредил: „Ако оваа зла и гнасна секта одбие да се откаже од својата вера, мора да се столчи како отровна змија” (Wylie, b. 16, ch. 1). Дали овој горделив властодржец мислел дека еднаш ќе даде сметка за овие зборови? Дали знаел дека тие се запишани во небесните книги и дека ќе ги слушне на судниот ден? „Се што му сторивте на еден од овие мои најмали браќа”, вели Исус, „мене ми сторивте” (Матеј 25,40). GCMkd 57.3
Овој папин едикт ги повикувал сите членови на црквата да се соединат во крстоносна војна против кривоверците. За да ги одушеви да земат учество во ова страшно дело, тој ги „ослободил од сите црковни покори и казни, општи и единечни; оние што ќе земат учество во овој крстоносен поход ги ослободил од секоја дадена заклетва; го прогласил за правосилно се она што го стекнале на незаконит начин и им ветил проштавање на сите гревови на оние што ќе убијат некој еретик. Ги прогласил за неважни сите договори што биле склучени во корист на валденжаните, им наредувал на нивните слуги да ги напуштат, им забранувал на сите да им укажат каква и да е помош и го овластил секого да може да го земе нивниот имот” (Wylie, b. 16, ch. 1). Овој документ јасно открива со чиј дух било вдахнато ова дело. Тоа е рик на ламјата, а не Христов глас. GCMkd 57.4
Папските водачи не сакале да го прилагодат својот карактер кон начелата на Божјиот закон, туку поставиле мерило што им се допаѓало ним и решиле да го присилат секого да се прилагоди кон него, зашто така му се допаднало на Рим. Се случувале најужасни трагедиж. Расипаните и богохулни свештеници и папи извршувале дело што им го одредил сатаната. Во нивните срца немало милост. Истиот дух што го распнал Христа и ги погубил апостолите, што го поттикнувал Нерона против верните христијани во тоа време, работел и сега, настојувајќи да ги искорени од земјата оние што ги љубел Бог. GCMkd 58.1
Овие побожни луѓе биле изложени на прогонства низ многу векови, но тие ги поднесувале стрпливо и истрајно, стремејќи се да го прослават својот Спасител. Продолжувале да ја шират драгоцената вистина наспроти крстоносните војни што се организирани против нив и нечовечкото убивање на кое биле осудувани. Биле прогонувани до смрт, но нивната крв го натопувала посеаното семе кое не останало без плод. Така валденжаните сведочеле за Бога со векови пред Лутеровото раѓање. Расеани низ разни земји, тие го сееле семето на реформацијата што почнала во времето на Виклифа, се раширила и се зацврстила во деновите на Лутера, и треба да продолжи во последно време со трудот на оние што се готови да претрпат се за „Божјата реч и за сведоштвото на Исуса Христа”. GCMkd 58.2
*****