Loading...
Larger font
Smaller font
Copy
Print
Contents
OLÜHI OLÜNENE - Contents
  • Results
  • Related
  • Featured
No results found for: "".
  • Weighted Relevancy
  • Content Sequence
  • Relevancy
  • Earliest First
  • Latest First
    Larger font
    Smaller font
    Copy
    Print
    Contents

    EKIHANDE EKYA 16—ABA PADIRI ABABUNGA

    Abakalalirya b’emiramirye ab’e Bungereza, omugulu bagana esyongangirirya sy’ekikatuliki, mubabya ibakinahambirire esyonguma sya kusyo. Neryo, n’omu banabya baganire obutoki n’eryikirirya ery’e Roma, emigendere minene n’emikonga yayo eminene mubyahiribwa omu miramirye ey’e kanisa y’e Bungereza. Mukyabugibwa bati ebindu ebi siyabya myatsi y’eritwamolya bulengekania; bati n’omu yanabya isyiritalayirwa omu Masako, busana n’ekyo isiyiri ya mubongo, nikwa isiyiritangawa, omw’iyo isimuli bibi. Eriteyayo muyaleka omusya owali ahokati-kati k’ekanisa eyilungwire emiramirye n’e roma inyabya muke, neryo mukyahatikanwa ambu hakendibyaho erikalalirya eririgwa ery’erikirirya ery’obu abahakani erikakolawa e RomaOO 289.1

    Oku bandu abali ndabinduka n’oku abo ababya bakaliga buli kindu, eribuga eri ihakabanika nga sihakiri lindi erirengirelyo. Nikwa habya ihaneho ekindi kikundi ky’abandu obu eritwaamolyabo lyabya lya ngabane okw’eryo. Enzumwa yiti emitsye eyi “yabya eyikagunzaho erigabana eriri aho kati-kati k’e Roma n’erilungula emiramirye” (Martyn, ekitabu ekya 5, oluyani olwa 22), omw’irengekania lyabo lyabya ikangania eritebinduka liti sibendisyaligirabo eribya ibaneho. Mubalangirasyo ng’ebyapa eby’obukobe obu basangawa ibabirilamibwako kandi obubabya isibawite obulengekania bw’erisubamwo. Ibakabuga bati Nyamuhanga omu Kinywa kiwe abirihiraho emitendegerere y’omuhanda w’erimiramiryamo, kandi bati abandu sibawite bwiranda obw’eritomeka okw’ebi kutse erilusya kubyo. Enzuko yinyini-nyini ey’erisububula kimweyo yabya omu e kanisa erisondekania eritundikirira obutoki obw’Ekinywa kya Nyamuhanga. E Roma muyatsuka omw’ilagira ekyo Nyamuhanga abya isyalitanga, neryo yamagunzerera iyikatanga ekyo Nyamuyhanga ahiraho.OO 289.2

    Abanene mubayitsutsa kutsibu erisuba oku bubuya n’obwolo obu e kanisa eyatsukaho yabya nabwo. Mubalangira eminene oku mitse ey’e kanisa y’e Bungereza ng’ebikanganisyo by’eriramya esisumba, neryo isibangatoka eriyitulungania omu miramirye yayo. Nikwa e kanisa, iyikawatikibawa obutoki bw’e etabalo, isiyiririgira mundu wosi erilwa oku miramirye yayo. Ebihano ibikakaka abandu eribya omw’iraamia, n’erihinda-hindana ery’eriramya omu enyikirirya erya muhanda wosi eritikiriribirwe irikatangawa, omundu ameyibwa inyakendibohwa, kutse eritibitwako alwe omu ihanga eryo, kutse eryitibwa.OO 290.1

    Oku nzuko ey’ebirimo erigana ekya ikumi n’endatu omukama oyuwabya imwanamikala oku kitumbi ky’obwami ekye Ingilanda mwakangania eritwamoliwe erilangira ati abakarondekanaya eryuwania e kanisa “bakaliga kutse… atibite kubo balwe omu kihugo kiwe, kutse ekikalire kwilaba aho.” - Nibya George Bancroft, omu Hitory of the United States of America, ekitsweka ekya 1, ekihande ekya 12, ekatsweka aka 6. Ibanemutibitwako, ibanemwendereribwa, n’erihiribwa omu miriki, isibalilangira amaha wosi omu syongebe syabo esy’embere busana n’ebiro bibuya, n’abanene mubakwamin’iriga bati okw’abo abangahererya Nyamuhnga erikwamana n’obulengekania bwabo, “E Bungereza siyikiri na hake eribya bwikalo obw’eryikalamwo.” — Nibya J.G. Palfrey, omu Histoy of New England, ekihande ekya 3, akatsweka aka 43. abaguma ba kubo hakiri mubatwamo erirondekania obusayiro omu Holanda. Mubasanga-sangana emiryambo, eritalya ebyabo, n’erihiribwa omu miriki. Ebilubirirwa byabo mubitabya ng’oku balengekanaya, neryomubagoterwa omu byala eby’wesyonzigu syabo. Nikwa eriyiyinia erisikire okw’igunzerera mulyakinda, neryo mubabana obuwamo oku mikeketyo y’engetse ey’ekihugo eky’aba daki.OO 290.2

    Omw’itibita lyabo babya ibabirsigania obuhimbano bwabo, eby’obuteke bwabo, n’ebyosi ebikatokesayabo eribya ibaneho. Mubabya babunga omu kihugo ekyo batasi, omukati-kati k’abandu ab’omubuge owa’engabane n’emitse y’engabane. Mukyakakabo erikwamin’ikola emibiri mihya eyo bate batalengesya erikola batoke eribana eky’erirya. Abalume abakiri balere, abasangawa ibabirikolesya engebe yabo omw’irima eritaka, neryo mubiga erisuburikania. Nikwa mubaliga emibere eyo n’ebutseme kandi mubatatsandya butuku omw’ibya butsir’ibya n’eky’erikola kutse omw’iyitwalira ebindu by’ekihugo. N’omu banabya bakagalibwa obwera mubasima Nyamuhanga busana n’emiyisa eyo abya inyakinaherebo neryo bamabana etseme yabo y’omu buguma b’w’ekimweyo obutasulusutibirwe. “Mubaminya ng’oku ni babunga, neryo isibalikwama-kwamanaya ebindu ebyo, nikwa mubasumbira ameso wabo w’elubula, ekihugo kyabo ekyo banzire kwilaba ebyosi, neryo bamahumulikania ebirimu byabo.” — Nibya Bancroft, ekitsweka 1, ekihande ekya 12, akatsweka aka 15.OO 290.3

    Omukati-kati k’eritibita lyabo n’erilaba omu bikala-kalire, olwanzo lwabo n’eryikirirya lyabo mubyatunga akagala kanene kwilaba. Mubayiketera erilaganisya lya Nyamuhanga, nayo mwatagoberyabo omu mugulu babya n’obwaga. Abalaika buwe babya ibane oku luhande lwabo, erihira mubo mw’omuhwa n’eriwatikyabo. Neryo omugulu okuboko kwa Nyamuhanga kwabanika ngakukabakanganaya erisoka engetsi, eriya omu kihugo ekyo bangayitemburiramo ekihugo lyabo-lyabo, n’erisyasigira abana babo b’omwandu ow’obwiranda bw’engangirirya/enyikirirya, mubayayo, butsir’isububula, omu nzira eyo akabakanganaya.OO 291.1

    Nyamuhanga mwasangwa inyabiriligira ebirengo erihika oku bandu buwe eriteka-tekabo busana n’eriberererya ekilubirirwa kiwe ekyabya kya lukogo okw’ibo. Ekanisa yasangawa iyabirikehibwa, iyanatoka erihamibwa. Nyamuhanga abya inyakisiya erikangania obutoki bwuwe busana n’e kanisa, eriha ekihugo ky’eky’erilangirirako ekindi kandi syendisyalekerania abo abakamuyiketera. Asangawa inyabiririgira ebindu eribyaho bitoke erilwamo erihitana lya Satani n’emiteka-tekere mibi y’abandu babi atoke erilolya olukengerwa luwe lw’embere ne’rireta abandu buwe b’oku mwanya ow’obuholo. Eryendereribwa n’eritibita omu kihugo ky’ehandi byabya ibikakyungula enzira y’obwiranda.OO 291.2

    Babere batsuka erikakwa eriyikatula oku kanisa y’e Bungereza, abikirirya ngongongo abateyitsungira omw’iyitsemesya abo basangawa ibabiriyibohamo muguma erilaba omu ndagane, ng’abandu ba Nyamuhanga abali bwiranda, “eribasulira haguma omu syonzira syiwe esyosi esibaminyisibirwe kutse esikendisyabaminyisibwa.” — Biri omu The Pilgrim Fathers, ekya J. Brown, oluyani olwa 74. Hano habya omutima winyini-nyini ow’erilungula emiramirye, eriri musingyi mukulu ow’ekiabahakani. Aba tata ababunga ba bere bakalwa e Holanda erirondekania Ekihugo Ekihya eki nikyo kilubirirwa babya nakyo. Iyo Yoane Robinisoni (John Robinson), oyuwabya mulisya wabo, oyuwabya akakiribirwe erigenda nabo, omu mukania wuwe ow’erilaga abakayasondaya obusayiro abo mwabuga ati:OO 291.3

    “Bagala betu, litya tukisiya itwagabana, kandi Omwami Mukulu niyo wasi nganyinemwendisyaswabyaho erisyaswabalolako kandi. Liriryo minya Omwami Mukulu akaligakyo atya kutse eyihi, ngabahana embere sya Nyamuhanga n’abalaika buwe ab’emiyisa erinyikwama ekitalengire ng’oku nyikwamire Kristo. Nyamuhanga akendisyabya amabakangya erilaba omu bindu buwe ebyo akakolesaya, muyiteka-tekere eryangirirakyo ng’oku mwangabere, imukangirira eritulawo lyage; kusangwa nyisikire ndeke nyiti Omwami Mukulu awite okwenene n’ekyakakala ekyo akendisyabisula omu Kinywa kiwe. — Biri omu Martyn, ekitabu ekya 5, olu, yani olwa 70.OO 291.4

    “Ingye oku lwage luhande, sinangatoka erikwira emibere ey’amakanisa awabindukire w’obulige, awahikire oku butuku omu enyikirirya, kandi awatendisyagenda luli kwilaba eby’erikolesya byabo eby’erilungula emiramirye. Abakwami ba Luther sibangakurwa erilangira ebirengire ebyo Luther alangira; … n’abakwami ba Kalivini, wulebaye, bakamakirira aho omundu mukulu wa Nyamuhanga oyo abasigira, kandi oyuwabya atitalangira ebyosi. Ono ni mwatsi w’obulige owangaleka emisonia iyatogonga; kusangwa n’omu banabya byakakala ebikahisaya n’erikolerya omu migulu yabo, nikwa mubataminya ebyo Nyamuhanga akateka-teka ebyosi, nikwa ku balibya ibakineho lino ibangabere ibakatsemera eryangirira ekindi kyakakala ng’ekyo batsuka eryangirira.” — Biri omu Martyn, ekitabu ekya 5, olu olwayani 70, n’olwa 71.OO 292.1

    Mwibuke endagane ey’ekanisa yenyu, eyomwkyrirayamo erirendera omu syonzira esy’Omwami Mukilu esyosi, esibabisulirwe kutse esikendisyababisulirwa. Mwibuke eriyilaga lyenyu n’endagane haguma na Nyamuhanga kandi n’eyo mwakola ogundi-oku-gundi, muti mukendisyangirira obuli kyakakala kyosi n’okwenene okukendisyababisulirwa erilwa omu kinywakiwe ekisakire; nikwa omu byosi, ngabalembe-lemba nyiti muyitegaye oku ebyo mukangirira mu kwenene, neryo imwalengekabyo n’eripimirabyo oku wandi masako aw’okwenene; kusangwa sikiritokekana abakristo omu kihugo kyosi erilwa omu mwirimya ow’obute bukristayo bungana n’obu, neryo eribererera kimweyo eriri ng’eri likanabanikira haguma. - Biri omu Martyn, ekitabu ekya 5, oluyani olwa 70 n’olwa 71.OO 292.2

    Lyabya erisonda obwiranda eryahira ababunga bano mw’omutima ow’eriyiyinia emiryambo ey’olugendo lurahakuti bakasoka engetsi, eriyiyinia, erikalirirwa n’amalige ey’omu mbwarara, kandi omu miyisa ya Nyamuhaga bamahanda emisingyi ey’ekihugo ery’amaka kutsibu oku mikeketyo y’engetsi omu America. Liriryo n’omu banabya bayiketerwa kandi abakasaga Nyamuhanga, ababunga abo mubatayitegerya ndeke omusingyi omukulu ow’obwiranda bw’engangirirya/enyikirirya. Obwiranda obu bayihererayayo kutsibu eriyibanira, mubatayiteka-teka erihabwo abandi. “Bake kutsibu nibya n’omw’abo ababya bakalengekania kutsibu n’abandu bayiteya ab’omu kyasa ky’ebirimo ey’erikumi n’eyirinda, ababya bawite obulengekania obw’omusingyi mukulu oyo, owalwa omu ndagane Enyihya, owakaminyerera Nyamuhanga ng’omutsweri musa ow’eryikiriya ly’omundu.” — Biri omu Ibid ekitabu ekya 5, oluyani olwa 297. Engangirirya eyikabuga yiti Nyamuhanga abiriha e kanisa y’obutoki obw’eritabala oku bulengekania bw’eriyitwiramwo, kandi n’obw’erisobolya eriwa nga niki n’erisuyira abandu busana nalyo, ni nguma y’oku syosobi esy’obunya Papa esihandire emirihya yo kutsibu. Abalunguli b’emiramirye n’omu banabya baganire enyikirirya ly’ekiroma, mubatabya ba bwiranda ekyoswire oku mulimu wakyo ow’eritendiyiyinirya abandu abate buguma nabo. Omwirimya nyahinda ogu obunya Papa bwabya ibwabirikuniniramoabakristo abosi, omugulu murahakuti ow’obutabale bwabwo, asangawa isyali atahweraho iguma. Omuguma w’oku balisya bakulu-bakulu omu mulungo owa Masachusetts Bay mwabuga ati: “Erigumira abate buguma n’abandi niryo lyaleka ekihugo ikyalwa n’obu Kristo; n’e kanisa muyitakola kibi yikasuyira abaganaya eby’abanene.” — Biri omu Ibid ekitabu ekya 5, oluyani olwa 335. ekilayiro mukyahiribwaho n’erikwamwa abandu ababya bikere omu mulungo kiti abanya kanisa basa nibo batolere ibatunga omulenge omu bulemi bw’eetabalo. Omuhanda ow’e kanisa y’ekihugo muyahiribwaho, abandu bosi ikikabayitsutsibawako erihiraho oku ebyo bwwite bakawatikya abakulu b’e kanisa, n’abatwi b’esyombanza omu mabuyiro w’Ebihano bamaligirwa erihinola omwatsi ow’erigaania abanene. Obutoki bw’e etabalo ku bwabya bwabere butya omu byala by’e kanisa. Mukitatwala butuku buli emiringo eyo bahiraho eyi yite yalwamoekyo ekyasangawa ikinaminyikere ng’ ekikendisyabya — eryendererya.OO 292.3

    Ebirimo ikumi na muguma enyuma w’erihanda akahanga ak’erimbere, iyo Roger Williams mwasa oku kihugo ekihya kino. Ng’ababunga b’erimbere nayo asa busana n’eribana obwiranda obw’e enyikirirya; nikwa kusangwa syabya ngabo, mwalangira — ekyo abake ab’omu mugulu wuwe babya ibabirilangira — ati obwiranda buno ky’ekitolerene abandu bosi omu bilayiro, minya eryikirirya lyabo nirya musindo wahi. Abya omundu oyukasondekanaya okwenene, ibane na Robinisoni inyakabuga ati kikalire ekyakakala ekilwire omu Kimywa kya Nyamuhanga eribya ibabiryangirirakyo ekyosi. Iyo Williams niyo “abya mundu w’erimbere omu bukristayo obuliho munabwire erihiraho obulemi bwa etabalo obuhandire oku ngangirirya ey’obwiranda obw’eriyirengekanirya n’eriyitwiramo, obulingirirania obw’amalengekania w’omundu omu bilayiro by’e etabalo.” - Biri omu Bancroft, ekitsweka ekya 1, ekihande ekya 15, akatsweka aka 16. Mwatulago ati ni lukwamirwa olw’abatwi b’esyombanza omu mabuyiro w’Ebihano eribanda okw’ikola ebyaga, nikwa silukwamirwa lwabo eritabala okw’iyirengekaniraya n’eritwamoery’omundu. Mwabuga ati: “Ekinzigiri eky’abatwi b’esyombanza yanginatwamo ekitolere ekihambire oku mundu n’ogundi, nikwa omugulu bakalengaho eritonda emibiri y’omundu busana na Nyamuhanga, bakabya ibamakita, neryo aho sihangabya buholo bw’omundu; kusangwa kiminyikere ndeke kiti omutwi w’esyombanza amabya inyawite obutoki, anginalabyaho ebirengekanio by’abandu munabwire omungyakya inyalabyaho ebindi; ng’oku kyakolawa abami n’abami-kali ngabane-ngabane omu Ingilanda, kandi ng’oku kyabya kikakolwa aba papa mabagane-ngabane n’ewsyondeko ngabane-ngabane omu kanisaeya e Roma; neryo eryikirirya iryabya kimbunzenge.” Biri omu Martyn, ekitabu ekya 5, ekihande ekya 340.OO 293.1

    Erihindana oku kanisa/kelezia eyihirirweho lyabya ly’erikaka, wamabya butsira iyaramya iwukendiriha kutse iwahiribwa omu muliki. “Iyo Williams mwahamba ekilayiro ekyokyo kitya-kitya; Akapindi akabi kwilaba ehyosi omu bilayiro by’e Bungereza kabya erikaka abandu eriramirya oku kanisa engulu y’ekitsweka. Erikaka abandu bw’eribya buguma n’abandi ab’eryikirirya eritasosene n’eryabo mwalangirakyo in’iketa ebibatolerene omu bilayiro; abandu abatemoenyikirirya n’abatanzire erikurira abandu abate ba enyikirirya n’abatanzire b’omu myanya eyo abandu bangyi bakaramiraya okw’iye ikikabanika ng’ekikabayitsutako eribya bagobya…. Mwongera ati: ‘Sihali mundu oyutolere eribohererwa okw’iramya, kutse eribya n’eriramya eryo atanzire.’ Abakalwa nayo mubabuga omw’isisira, bakasweka busana n’esyonyikirirya syayo bati: ‘Wutiki! Oyukakola syatolere erihebwa obuhingyi bwuwe kwehi?’ Mwasubamo ati, ‘Inga, erilwa okw’abo abakamukolesaya.’” — Biri omu Bancroft, ekitsweka ekya 1, ekihande ekya 15, akatsweka aka 2.OO 294.1

    Roger Williams babya bamusikirye n’erimwanza ng’omuhererya muyiketerwa, ng’omundu ow’esyonzunzo esite sya migulu yosi, ng’omundu oyukayisikaya kandi omwenge; nikwa erikwam’erigana ati abatsweri b’omu mabuyiro w’Ebihano syawite butoki oku kanisa, n’erisonda liwe ati hatolere ihabya obwiranda ob’w’eriramia, mubabya isibangagumiralyo. Mubabuga bati erikolesya engangirirya enyihya eyi “irikendikehya emibere n’obulemi bw’ekihugo.” — Biri omu Ibid., ekitsweka ekya 1, ekihande ekya 15, akatsweka aka 10. Mubamutwira ow’erihigitwa omu milungo y’emiyi eyo, neryo okw’igunzerera, erilangira ati akabya butsir’ihiribwa omu muliki, mukyamukaka eritibita omu musitu owayindire, omu kati-kati k’eminga n’ebihunga eby’omututa.OO 294.2

    Akabuga ati, “Munatsunga-tsungibwa omu migulu eyikalire kutsibu eribuga esyoyenga ikumi n’ini, isinyasi obundu ku busiha kutse engyingo nga niki. Kusangwa “ebikororo mubyabya bikanyirisya inyine omu mbwarara mw’eyo,” n’omuti owabyamoomwangalu inyakamubera kisukuliryo. Biri omu Martyn, ekitabu ekya 5, oluyani olwa 349, n’olwa 350. Neryo kw’abya alire embere n’ertibita liwe eryabya likalire kutsibu erilaba omu syonzururu n’emisitu eyitabyamomulubo wosi-wosi, erihika aho abanira obusayiro bw’omu kihanda eky’abahindi ababya bamusimire n’erimuhiramoobuyiketerwa omugulu alengaho erikangiriryabo okwenene kw’Engulu Mbuya.OO 294.3

    Enyuma w’emikera minene ey’eribinduka n’erirendera, abere akagenda oku bisokero ebya Naragasett Bay, eyo mwahandayo omusingyi w’erimbere-mbere ow’ekihugo ery’omugulu ono ow’abya asikirye omu bwoswire ow’obwiranda bw’engangirirya/enyikirirya. Omusingyi mukulu ow’akakundi k’ekihugo lya Roger Williams abya ati “obuli mundu abye n’obwiranda obw’eriramia Nyamuhanga erikwamana n’ekyakakala eky’obulengekania bw’eriyitwiramo liwe.” — Biri omu Ibid., ekya 5, oluyani 534. akahugo kiwe kake aka Rhode Island, mukabya busayiro obw’abandu abakahinolawa, neryo mukakanyirira n’erikula-kulana erihika misingyi mikulu yako eya - obwiranda obw’obulemi n’obw’engangirirya/enyikirirya — aho yabera nduhi y’orwema eya e Repabulika eya Amerika.OO 295.1

    Omu kisakango kikulu kandi ekya kera ekyo obu tata betu abatsuka bahiraho ng’omusingyi w’ebitolerene omundu omu bilayiro — ekya EritwamoEriyitongola omu bulemi mubabuga bati: “Tukatulago tuti emyatsi y’okwenene eyi eribya bwimiri yiti abandu bosi mubahangwa ibalingirrirene; tuti Omuhangiki wabo mwabahiramoebitolerene omu bilayiro birebe ebikaleka ibabya banya-ndulani; tuti ebiguma by’okw’ebi ni engebe, obwiranda, n’omundu eriyironderya eriyitsemesya.” N’ekitabu eky’endagane ey’ekihugo kikasikaya omwatsi oyo go ndeke-ndeke, eritwamoery’obulengekania bw’omundu ng’oku litatolere eritwibwa kiti: Sihali olulengo olw’engangirirya/enyikirirya olwasyayitsutswa ndambi yosi-yosi ng’ekikayitsutsibawa busana n’eribya mukulu omu kyaganda eky’omubiri wa etabalo omu kihugo eky’amahanga awayihambene mutwe-mna-kuboko.” Endeko ngulu y’ekihugo siyendisyahiraho kilayiro ekihambire okuw’ihiraho e enyikirirya nyirebe kutse erikakirya enyikirirya nyirebe erikola emibiri yayo.”OO 295.2

    “Abakwika ekitabu eky’Endagane y’Erihaanga bakaliga ekilayiro ekikakota kiti obuhugu b’womundu na Nyamuhanga wuwe buli endata oku bilayiro by’abandu, kandi bati eritolera omu bilayiro ery’eriyitwiramong’obulengekania bwuwe siryangaketwa. Sihabya hakayitsuta erirengekania kutsibu wuti ibwa okwenene oku ikwanahiribwaho; tunasikwo ndeke-ndeke. Ly’eribya itunasi eri lyolikaleka, tukalwira Ebihano by’abandu, eryabirireka abandu banene ibikala ibanemuliga erinubibwa n’erihisibwa omu muliro. Mubaminya bati erikolera Nyamuhanga lirengire ebyo abandu bakayikolera, kandi bati omundu syangakolesya butoki bwahi eribundamirya obulengekania bw’eriyitwiramoobu. Eki ni kilayiro ekyo ekiri omu ngebe y’omundu ekite kyangalusibwamokindu kyosi.” — Bilwire omu Congressional Documents (U.S.A.), omuganzo owa 200, ekisakango ekya 271.OO 295.3

    Engulu yabere yikalalagana omu mahanga awa e Bungereza, ng’oku hali ekihugo aho obuli mundu akayisyandirira omw’irya ebiguma eby’olunza luwe n’eryolobera eby’obulengekania bwuwe bukamulagira, ebigonye n’ebigonye eby’abandu mubakukumabanira omu misike y’engetse ey’Ekihugo Ekihya ekyo. Ehihugo ehikeremoabandu muhyakanyirira. Erikokolesya ekilayiro eky’engabane e Masekyuseti muyangirira n’eriha obuwatikya butsir’irihisya oku bakristayo abakalwa omw’ihanga lyosi-lyosi abangabya ibalyakyuruka engetsi nene eya Atlantika, ‘bakabala okusyonyuhe esy’enzala, kutse okw’inubibwa ery’abakendererayabo.’ Neryo abatibiti n’abakalyatangirirawa mubayirwamobalambayiri bakulu ab’ekihgugo ekya obuteke-bwa-buli-mundu.” Biri omu Martyn, ekitabu ekya 5, oluyani olwa 417. Omu birimo makumi abiri eritsuka aho mundu w’errimbere-mbere ahika e Plymout, ebigonye binene eby’abasayi mubikala omu kihugo ekyabya kyalwirwemo e Bungereza Enyihya.OO 296.1

    Erilangira bati bakatunga ekilubirirwa ekyo barondaya “ibakatsemera akake oku babya bakatunga erilwa omu lunza lwabo. Ibakarodekanaya eribana omw’itaka moerituhwa busana n’emibiri yabo. Isibaliganiraya eritunga kinene kutsibu… Ibakayowa ibanatsemere erikula lyolo eryo omulingo e tabalo yabo yiririmo. Mubayiyinirya eribya butsira bindu omu mbwarara mw’eyo, ibakatogongaya emisonia n’eritwika olunza bakalwirira obwiranda, erihika aho bwabanika kundu omu kihugo ekyo.”OO 296.2

    Mubahamba e Biblia ng’omusingyi w’eryikirirya, ng’enzuko y’amenge w’obunya-lubula, kandi ng’ekisakango ekyangahabo obwiranda. Ebihano byayo mubyakangiriribwa ndeke omu buhimbano, omu matendekero, n’omu kanisa, kandi ebyalwamomubyaminyikalibwa omubuyiteya bwabo okw’ikolesya esyombulo n’eby’obuteke, obwenge, obugenge n’omw’iyikakirya okw’ikola ebituwene. Omundu anginagunza omu bwikalo obw’aba Puritan abo mw’ebirimo minene “isyangalangirayo mukundirya w’obwabu, kutse eryowa omundu akalahirya, kutse eryeya omuselebe.” — Biri omu Bancroft, ekitsweka ekya 1, ekihande ekya 19, akatsweka aka 25.OO 296.3

    Mukyakanganibwa kiti Ebihano by’e Biblia nibyo muteya w’okwenene oyukaleka ekihugo iryabya ly’amaka. Ehilungo ehyabya hitseke-tseke kandi ehitehikawako ehyo muhyakula hyamabya ekihugo ly’amaka eririmoamahanga manene, n’ekihugo mukyasweka bakalangira obuholo n’erikula-kulana ery’e “kanisa eyitawite Papa, n’ekihugo eritawite mwami.”OO 296.4

    Nikwa omuganzo ow’abandu abakagenda oku misike eya Amerika eyo mwalolya embere erikanyirira, ibawite ebilubirirwa eby’engabane oku by’abo abatsuka erigendayo. N’omukyanabya kiti eryikirirya ery’okukya kera n’obugere mubyatabala n’eribumba-bumba abandu, liriryo mubyagenda bikakakeha akagala abandu ababya bakarondekania endeke yabo oku kihugo bakakanyayo.OO 296.5

    Ebihano by’erigenderako ebyahiribawaho abikali bayo ab’erimbere, eby’eririgira abanya kanisa basa eritoya akatuli kutse eribya mukulu omu kyaganda eky’e etabalo, mubyalwamoebikalire kutsibu kwilaba ebyosi. Omulingo oyu mubaligago erilangira bati ekihugo likikala irine nzongole, nikwa mulyalwamoeritsanda ery’e kanisa. Eribya iwune munya-enyikirirya lyamabya inikyo ky’erigenderako busana n’eribya wa bwiranda erisombola omulemi kandi n’eribya mukulu w’ekyaganda kya etabalo, abanene, ibawite ebilubirirwa eby’obunya-kihugo, mubayiyunga oku kanisa isibawite bulengekania bw’eribinduka-mitima. Ku litya amakanisa mwosulamoabandu abatabindukire; nibya n’omubuhererya mumwabya abo ababya n’ebihalyo esy’emisingyi y’engangirirya kandi abatasi obutoki obukasubaya-buhya obw’Omulimu Abuyirire. Kandi obubi obukalwa omw’irengaho erihimba e kanisa erilwa oku buwatikya bw’ekihugo, omw’isaba obutoki obute bwa kanisa eriwatikya engulu mbuya ey’Oyo oyuwabuga ati: “obwami bwage sibw’ekihugo kino” Yoane 18:36, mubwakanganibwa ng’oku bwabiriminyikala omu kanisa erilwa oku mugulu wa Kostantini erihika oku mugulu ono. Obuguma bw’e kanisa n’obulemi bwa etabalo, n’omubwanabya ini buke, bwamabya nga bukendireta ekihugo kyo hakuhi n’e kanisa, okwenene kuli kuti bukaleta e kanisa yo hakuhi n’ekihugo.OO 297.1

    Omusingyi omukulu ogu Robinson bana Roger Williams bakalalirayako n’erisikya, bati okwenene kukakula-kulana, bati abakristo batolere eryikala ibanayiteka-tekire eririga ekyakakala ekyosi ekyangakolerya erilwa omu kinywa kibuyirire ekya Nyamuhanga, abitsikulu babo mubibirirwago. Amakanisa w’ama abahakani awa Amerika, - n’aw’ e Bulaya nibya, - awasikibirwe omw’itunga emiyisa y’erilungula emiramirye, mwataluka kw’akataswaloly’embere omw’ilungula emiramirye. N’omu kyanabya kiti abalume abaguma bake, obuli ndambi, eritula okwenene kuhya n’erihira amabehi ogu bandu basangawa ibabirigunza mugulu muli ibanemulembera, abanene, ng’abayuddaya ab’omu mugulu wa Kristo kutse ng’abandu ba Papa omu mugulu wa Luther, mubabya ibanatsemere eryikirirya obu tata wabo ng’oku babya bakikirirya kandi n’eribya ng’obu tata wabo ng’oku babya bakabyaho. Busana n’ekyo kandi e enyikirirya muyongoberera momuhanda w’ekisomo; n’amabehi n’esyonyikirirya sy’amabehi ebyangabere ibyabirisegeribwa luhande e kanisa kuyalilolay’embere erirendera omu kyakakala eky’ekinywa kya Nyamuhanga, mubikala ibane nabyo n’eriremberabyo. Neryo omulimu ogu erilungula emiramirye lyaletaho mwahwaho, erihika aho habya habere obwaga bw’erilungula emiramirye omu kanisa y’eki abahakani ng’oku lyabya oku kelezia omu mugulu wa Luther. Muhabya ihakine obunya-kihugo n’otugotseri twa kimweyo bigumerera, eriramia ebirengekanio by’abandu ligumerera n’erihira omu kitswa ky’esyongangirirya sy’ekinywa kya Nyamuhanga mw’obulengekania bw’abandu.OO 297.2

    Erilalagania ly’e Biblia omu kitsweka ky’erimbere eky’ekyasa ky’ebirimo ekya erikumi na mwenda’ekyakakala kingaho-ngaho ekyakoleraya oku kihugo, mulitakwamwakwo eriminya erisosene nalyo omwiminya okwenene okubiswirwe, kutse omw’ibya n’e enyikirirya eyikakola. Ng’emigulu eya kera, Satani syangatokire erikakirya abandu b’oku kinywa kya Nyamuhanga; kyasangawa ikyabirihiribwa aho bosi banginahika; nikwa erilangira ati akabereraya ekilubirirwa kiwe, mwasondola abandu eritendilangirayo nga kindu kya mubongo munene. Abandu mubagalagandya erirondekaania omu Masako, neryo kubabya balolirye embere batya eryangirira erikumbula ery’amabehi, n’erirembera emisingyi y’eryikirirya eritawite musingyi omu Biblia.OO 298.1

    Abere alangira ng’oku abiritaluka erihinola okwenene erilaba omu omw’endererya, Satani mwatwamoerikolesya endeka-teka y’eryoloba eyabya yalwiremoeriwa inene n’erikwikaho e kanisa y’e Roma. Mwalombereerya abakristo eriyiyunga okw’abo abahirire amalengekania wabo w’oku by’ekihugo, nikwa ababiriyikangania nga ni bandu abakaramaya ebisosano. Neryo ebyabya byalwire omw’iyunga eri mubyabya bibi ng’emigulu ey’enyuma; emiyiheko n’erikolesya ebindu n’esyombulo byo nabi mubyakolesibwa omu lina ly’e enyikirirya, n’amakanisa mwosulamoobwibi bw’ekinyukuro. Satani mwaloly’embere erihindula engangirirya y’e Biblia, n’emikonga y’ekikafiri eyabya iyikayaheraya obutaganzika bw’abandu yabya iyinemuhanda emirihya. E kanisa yabya yikasikya n’erilwira oku mikong’eyo, omu kitswa ky’erilwira okw’ikirirya eryabya iryabirihebwa abagombe ba Nyamuhanga.” Emisingyi eyo abalunguli b’emiramirye balwira eyo eyaleka ibakola n’eryagalibwa kutsibu muyasubibwa ahisi.OO 298.2

    Larger font
    Smaller font
    Copy
    Print
    Contents