Loading...
Larger font
Smaller font
Copy
Print
Contents
OLÜHI OLÜNENE - Contents
  • Results
  • Related
  • Featured
No results found for: "".
  • Weighted Relevancy
  • Content Sequence
  • Relevancy
  • Earliest First
  • Latest First
    Larger font
    Smaller font
    Copy
    Print
    Contents

    EKIHANDE EKYA 1—ERIHERA LY’E YERUSALEMA

    “… Kumbe mũnabwĩre nawe ũlwe wasĩ emyatsi eyikaleta Obuholo! Nĩkwa lino ĩbĩsamĩre oko meso wawe. Kusangwa ebiro byasyasa kwĩnywe, oko mugulu oyo esyonzĩgũ syawe syasyahanganĩa olũhĩmbo embere syenyũ nʼerĩbatĩmbako, nʼerĩbakakĩrya oko mbande syosĩ. Basyabagusa ahisi haguma nʼabandu abali omwisi wawe; isibendĩsyasĩga erĩbwe nʼeriguma endata oko lindi, kusangwa Sulitaminya omugulu Nyamuhanga ahĩka erĩkũlamya.”Luka 19:42-44OO 17.1

    Yesu inyane oko singyi y’ekitwa ky’Emizaituni mwatungerera eYerusalema.Mwalangir’ehosi iyuwene kandi ihali obuholo. Abya mugulu w’obugeni w’erilabwako, kandi abana ba Yakobo erilwa omu mbande syosi sy’ekihugo ibabirihindanaho busana n’eryibuka ekiro kikulu eky’obugeni bw’ekihanda. Omu kati-kati k’amalima w’ebyalya n’amalima w’ebinyu, n’ehyandagala ehikinire ng’ebiti oku butitikire ehinyumba hy’ebitalikirire ehy’ababalami abakasyaramaya, mumwahangana ehitwa ehirikw’emikiki, ebikale ebyuwenenga, n’ebiyite binene-binene kutsibu ebitimbire oku muyi mukulu ow’e Israeli. Omwali w’e Sioni oyo akabanika ng’abya akabuga omw’iyiheka liwe ati, “ngikere ng’omukama-kali kandi sinendisyalola oku bulige na hake;” oku ndambi eyo ini mubuyanga kandi inyakayowa ng’akasimawa olubula, ng’emigulu mingyi y’enyuma omugulu omwimbi w’obwami imba ati: “Ekitwa ky’e Sioni, ni kiri, kandi ni kibuya; Ni kitwa kikaleta obutseme oko kihugo kyosi. Ni muyi w’Omwami Mukulu.” Esyonyimbo 48:2. Ebihimbano ebikakangabasanaya eby’e hekalu ibinemulangirwa ebyosi. Amasangya aw’eryuba likalenga mwakolerya ebisenge byago ebihenirye ng’esyonzururu neryo amakolerya oku lukyo lw’esy’amagetsi n’oku mulongote n’oku kasweswe. Iyimene nga “Eribuyirira ly’obubuya,” eky’eriyihalambira eky’ekihanda eky’abaYuda. Ni mwana w’e Israeli wahi oyuwangasamalire ebikakolawa akabya butsira itsanga n’eriyikumbukawo! Nikwa amalengekania wa Yesu abyamoebindi bindu. Abere ahika hakuhi, mwasamalira omuy’oyo, amalira busana nago.” Luka 19:41. N’eriyitsangura lingaho-ngaho eryo bandu babya nalyo busana n’eryingira liwe ery’erikinda omu muyi oyo, omugulu emitahi y’amabondo yabya iyinemubingya, omugulu emirenge yiti “Hosana!” yabya iyinemubuwa oku bitwa, n’emirenge y’ebigonye by’abandu yabya iyinemumwahula mu mukama, iyo Omulamia w’ekihugo aby’oswire obulige bungaho-ngaho. Iyo, Omugala wa Nyamuhanga, oyuwalaganisibawa oku Israeli, oyu butoki bwuwe bwakinda oluholo akabirikira erilwa omu masinda obu lwabya luhambirire, mwabya omu misonia, si busana n’obulige obukanabya oku bandu, nikwa obw’obwagali bungaho-ngaho obu gute wangakungutsiryaOO 17.2

    Emisonia yiwe siyabya y’eriyiririrako, n’omw’anabya inyanasi ahw’akalola. Abya inyatungerere e Getesemani, ahw’eryagalwa liwe eritebugika lyabya erikayabya. N’olukyo olw’ekyana ky’Embuli nalwo abya inyanasamalirelo, olu babya bakalabyamo esyombuli esyo bakayahera busana n’amagana w’ebirimo, kandi olukendisyamukingukalira omugulu atolere “…Ng’kyana ky’embuli ekikaletawa okw’ikerwa…” Isaya 53:7. E Kalivari eyo babya bakahanika abandu b’oko miti siyabya hali kutsibu.Omu nzira eyo Kristo abya inyali hakuhi erilabamo mwabya inimw’eriwa ekindu ekikita-susubali eky’omuhindania ng’okw’atolere inyayira omubiri wuwe mu hongo busana n’ekibi.Ibwa kandi siryabya iry’erilengekania oko bindu ebi eryabya lyamuletere obulige oku ndambi y’ebitsange eyi.Siryaby’iyibula-bula ery’obwagali bwuwe obulengire lulengo eryabya lyalekire oyutabyakw’eriyiminyako oyo inyosula mw’obulige.Alira busana n’ebigonye eby’abandu ab’erihera ab’omu Yerusalema — busana n’obutima-timirya n’obutayisubamo obw’abandu obu asyatsumula n’erilamia.OO 18.1

    Omwatsi owamabirigunza ebirimo eyilabire oku kigonye kiguma ow’erikola abandu bano bo ndeke omu musindo w’engabane n’obuteya bwuwe obwakanganibawa oku bayisogawa buwe, Yesu mwalangirawo. Yaby’iyine ekitwa ekya Moria, aho omugala ow’endagane, oyukagalawa isyaliyinyalika, abya inyaboherwe oku kiherero — akaminyisyo ak’erihongwa ly’omwana wa Nyamuhanga. Endagane y’emiyisa, eyabya erilaganisibwa erya Masia w’olukengerwa, aho yasikibawa oku Tata w’abikirirya. Enzuko 22:9, 16-18.OO 18.2

    Ebirimi by’omuliro eby’obuhere bikahetukira elubula erilwa oku bihumbiro ebya Onani aho byabindulir’omuyali w’omulaika oyukatinda (1 Eky’emyatsi y’Emigulu 21) — akaminyikalo k’obuhere bw’omulamia n’erisanga-sangania omundu oyusingirwe-lubanza y’oku Nyamuhanga.Nyamuhanga abya inyabirisikya e Yerusalema kwilaba ekihugo ekyosi. Omwami Mukulu abya “inyabirisombola eSioni,” “inyabiriyikumbukirayo eribya bwikalo bwuwe.” Esyonyimbo 132:13. Aho erigunz’ebirimo minene, abaminyereri babuyirire mubabugirayo obukwenda obw’erikunga. Aho abahereri babya bakatsinga-tsingiryayo ebibindi, n’omuki w’obukwa inyakahetukira ewa Nyamuhanga haguma n’emisabe ey’abakaramaya. Aho obuli kiro omusasi w’ekyana by’embuli inyakahererawaho, erikangania ko Yesu ali Kyana ky’Embuli wa Nyamuhanga. Aho Yehova inyakaminyikalirayaho omu kitu ky’olukengerwa endata w’ekitumbi ky’olukogo. Aho ahabya endina y’ekisambiro aw’eriswekya awakasangasanganaya ekihugo n’olubula (Enzuko28:12; Yoane 1:51) — ekisambiro ekyo abalaika ba Nyamuhanga bandagalako n’erihetukako, kandi ekyakyungulira ekihugo ky’enzira eyikingira Ahabuyirire kwilaba ehosi. Israeli ng’ekihanda kubaly’ikala ibanemwolobera Nyamuhanga, e Yerusalema yangikere inina muyi owasombwerwe kya Nyamuhanga kera-na-kera. Yeremia 17:21-25. Nikwa oluganikyo olw’ekihanda ekyayirirawa olukogo ekyo lwoswiremo erisubirira enyuma n’erihona. Mubagana olukogo olw’elubula, bamasata-sata omu miyisa yabo.OO 18.3

    Israeli n’omuyana “Nikwa mobasekererya abakwenda ba Nyamuhanga, n’eripona ebinywa biwe, n’erisekererya abaminyereri buwe…” (2 Eky’emyatsi y’Emigulu 36:16), mwabya inyanemuyikangya kubo, kwali “Omwami Mukulu Nyamuhanga, oyo woswire n’eriganyira n’ow’olukogo, syanguhire, okwihitana, oyowoswire n’obwenge bw’lwanzo n’omwatsi w’ekwenene.” Eriluayo 34:6); n’omu banikala ibanemumugana, olukeri luwe mulwikala ilunemubogera kubo. N’olwanzo olulengire olwanzo olwa tata oku mwana wuwe oyu akatsomana, Nyamuhanga, erilaba omu bakwenda buwe mwasangwa “…mwatumirabo abakwenda buwe, engendo n’engendo, kusangwa aganyira abandu buwe, n’aherikala liwe.” 2 Eky’emyatsi y’Emigulu 36:15. Omugulu eriyisamambula, erikuta-kuta kubo n’eritsumanga byataluka, mwatumirabo olusunzo olw’elubula olubuya kwilaba ebyosi, eyihi, mwatuma olubula olwosi omu lusunzo luguma olo.OO 19.1

    Omugala wa Nyamuhanga iyuwenene-wene mwatumwa erisyakuta—kuta oko muyi owatayisubiremo oyo. Ni Kristo oyuwaleta ekihanda ekya Israeli ng’omulikiriki w’ebinyu omubuya akalusyabo eMisiri. Esyonyimbo 80:8. Ebyala byiwe ni nabyo byahigita abatasi Nyamuhanga embere syago. Abya inyabiriherago “omu kitwa ekikeraya ndeke.” Obuhereri buwe obw’olubuti-buti mulwatimbya kugo kw’olugutu. Abagombe buwe mubasangwa ibabiritumwa erilolererago. Akabulaya omw’isweka ati, Ni kyahi ekirengire aho ekyangakolerwe eririma lyage ly’ebinyu ekyo nyitetakolerabo kwehi?” Isaya 5:1-4. N’omu kyanabya kiti omugulu abya akaganirya oku muti oyo kw’erihetya emizabibu mwahetya ebiguma by’omwoli, nikwa inyakinawite amaha manene ati akendisyahetya, mwasa iyuwene-wene omw’irima liwe ery’ebinyu, ati kwamuhwa lyanginaban’eribala okw’itindwa. Mwalimirira n’erikuhira omulikiriki wuwe ow’ebinyuwo ndeke; amasaririrawo n’erikolerawo. Mwataluha erikolerera eritsunira omulikiriki ow’ayiherera iy’owene wene.OO 19.2

    Eribuga emyak’isatu, Omwami Mukulu w’ekyakakala n’olukengerwa mwalendera omu bandu buwe. “Mwabya akakola ebibuya n’erilamia abosi abo ababya bakagalibwa enzigu,” inyakasunga-sunga abatawite maha, inyakakundula ababohirwe, erilibula ameso w’esyondimetime, inyakatokesaya ebitsingo eriryata n’abatsiha ery’owa. Inyakeraya abahaga, inyakalubukaya abaholi, n’eritula Engulu-mbuya oku bera. Emibiri y’Abakwenda 10:38; Luka 4:18; Matayo 11:5. Eribirikira ery’olukogo irikahik’oku bandu ab’ebitunga byosi liti: “Mwase okwingye, inywe bosi abakanuba n’eriritoherwa, nage ngendibaha erihumulikana.” Matayo 11:28.OO 20.1

    N’omu banabya bamulihire obubi busana n’ebibuya ebyakola, n’erimupona busana n’olwanzo luwe (Esyonyimbo 109:5), mwaloly’embere n’erikola omubiri ow’olukeri. Ababya bakasonda-sonda olukogo luwe mwatahigabo. Mwabya mubungyi-bungyi oyutawite omwuwe, mwabya oyukagayawa kandi omwera. Mwabyaho busana n’erikolera abandu bw’erisonda lyabo n’eriboberya amalige w’abandu, inyakalemba-lembabo eririga olusunzo lw’engebe. Ebisunda by’olukogo ebikaswiribawa emitima yikala-kalire eyo, ibikasubula omu kihunga kinene eky’olwanzo olwoswire olukeri kandi olute lwangakakiribwa. Liriryo Israeli yabya iyabirihuma okw’oyuwabya munywani wayo kwilaba abosi kandi omuwatikya wabo iyo musa. Erilemba-lemba ly’olwanzo luwe mulyagaywa, erihabula liwe mulyagaywa, erikunga liwe lyamagaywa.OO 20.2

    Endambi y’amaha n’eribuyira yabya iyinemulaba luba; olutehi lw’erihitana lya Nyamuhanga eryabya iryabirisegereribwa embere yo buli lwabya ilwabiryosula. Ekitu ekyabya ikinemuyisongya-songya omu biro by’erisububula-kimweyo n’epono, litya ikikinire busana n’amalige, kyabya ikikisiya ikyatulikira oko bandu abakindirwe-lubanza, kandi iyo musa oyu wangatsunirebo oko muhito owali hakuhi ibabirimutserya-tserya, n’erimutsuma, n’erimugana, kandi ibali hakuhi erimubamba. Omugulu Kristo angahanikwa oko musalaba ow’e Kalwari, Israeli eritwalwa ng’ekihanda ekiyirirwe lukeri kandi ekitsumwirwe Nyamuhanga irikendisubulira aho. Eritalya, n’omu anabya mundu muguma ni muhito owakendisyikala inyanalengirye amagoba n’obuteke bw’ekihugo bwo amaka; nikwa Yesu abere akatungerera oko Yerusalema, mwalangira eritogota ery’omuyi owosi — omuyi oyo, ekihanda ekyo, abanabya ini bayisogawa ba Nyamuhanga, ababya buteke bwuwe bw’engabane.OO 20.3

    Abaminyereri mubasangwa ibabiririra busana n’erisububula-kimweyo erya Israeli kandi busana n’eriyirwamo kihuma busana n’ebibi byabo. Yeremia mwayikumbuka ati kumbe ameso wuwe abya ngununuko y’emisonia, ati inyanalira ekiro n’eritungyi busana n’abali b’abandu buwe ababiryitibwa, busana n’ababirihungwa busana n’erigana Omwami Mukulu Yeremia 9:1; 13:17. Ibwa kwehi bwangabya bulige bungahi okw’oyo oyuwagunza ebirimo minene inyanalangire ebikendisyabya. Mwalangira omulaika oyukaheraya inyasumbire omuyali wuwe w’oko muyi owasangawa ini bwikalo bwa Yehova. Mwalolya ameso wuwe w’eyisirya y’omusya erilwa oku kitwa ky’Emizaituni, oko kibuti ky’oyonyini aho milomdo y’abatabali ba Tito y’imana enyuma w’aho, amalangira ebihimbano ebihenirye n’esyongutu syabyo, neryo n’ameso awalimw’ebiyiri-yiri n’esusubali nene, mwalangira ebisenge byamo ibinatimbireko emilondo y’abanya-hali. Mw’owa ebikindo eby’abalwi abakayiteka-tekera oluhi. Mw’owa omulenge w’abo mama n’abana bakalira busana n’enzala omu kati k’omuyi owatimbirweko abalwi. Mwalangira enyumba yago yibuyirire kandi embuyanga, ebikali byago n’emisunguliko yago bimugulumira omu kirimi ky’omuliro, kandi aho banabya bakimana, mwalangira ihali ekilundo ky’ebidongo.OO 21.1

    Abere akataswatungerera emigulu y’embere mwalangira abandu ab’endagane ibabiripanzwa-panzirwa omu buli kihugo, “ng’ebitsutsangikirya by’obwato oko musike w’engetse owali omu mbwarara.” Omw’isuyira erikisiya iryahika oko bana buwe, mwalangira omugeryo w’olutehi lw’erihitana olw’omuyi oyo akendisyahereribwa erinywa n’ebikanza byalwo okw’itswerwa ly’erigunzerera. Erikwa obulige bw’obunya-lubula n’olukando mubyabuwa omu binywa eby’obulige biti: “Uwe Yerũsalema, Yerũsalema! Ũkĩta abamĩnyererĩ, nʼerĩĩta omo mabwe abakwenda abo Nyamuhanga akatuma ukʼuwe! Engendo singahi nabya nyanzĩre erĩhĩndanĩa abana bawe bo haguma, ngʼerĩbũtĩ ko lĩkahĩndanaya ehĩpyege hyalyo omo bĩpũpa byalyo. Nĩkwa momutanza!” Iwe kihanda kisikibirwe kwilaba ebyosi, kuwaliminya endambi y’eribungirwa lyawu, n’ebindu eby’obuholo bwawe! Nabiryimania omulaika oyukatswera omu bulingirirania, nabirikubirikira nyiti wuyisubemo, liriryo erikuhatikana lyage lyamabya buyira. Sib’abagombe, kutse abatumwa kutse abaminyereri basa abo wabirigana, nikwa n’omubuyirire owa Israeli, Omulamia Wawe.Wamaheribwa, iguwene-wene kandi iniwe wamayiherya. “Nĩkwa sĩmũlĩrĩga erĩmbĩkako imwatoka eribana engebe.” Matayo 23:37; Yoane 5:40.OO 21.2

    Kristo mwalangira omu Yerusalema mw’akaminyikalo ak’ekihugo ekyabirikingirigitana omu butikirirya n’epono, kandi ekikanguha eriyasuyirwa omw’itswerwa lya Nyamuhanga.Amalige aw’ekihanda ekiwire akamutsundamira, mwakaka eminywa yiwe erihulukya ekiriro ekikalire ekyo. Mwalangira ekibi inikyo kikaleta amalige bw’omundu, emisonia yiwe n’omusasi; omutima wuwe mwosulamo obulige obutehwa busana n’abakanubibawa n’eryagalibwa oko kihugo; mwayikumbuka eriboholabo abosi. Nikwa n’omu byanabya ebyala byiwe mubyabya isibyangasubya ekihunga ky’obulige bw’omundu ky’enyuma; ni bake abangasondekenie engununuko nguma nyisa ey’obuwatikya bwabo. Abya inyananzire erihayo engebe yiwe erihika n’oko luholo nibya, erireta omulamo wo hakuhi nabo; nikwa ini bake abakasa eyali busana n’eritunga engebe.OO 22.1

    Omwami w’olubuha mwabya omo misonia! Omugala wa Nyamuhanga oyutawite busubuliro mwasulusuta omu mutima, munama omu bwagali bungaho-ngaho! Ekyakolawa eki mukyabya ky’eriswekera omo lubula. Ekyakolawa ekyo kikatukakanganaya obubi bw’ekibi ku buli bungana; kikatukanganaya ngani lumimbi lukalire bungahi, oyuwirirwe-lubanza erimulamiako ebikalwa omw’iketa Ebihano bya Nyamuhanga.Yesu abere akatungerera abandu ab’olulengo lw’erigunzerera, mwalangira ekihugo ikiri omw’itebibwa erisosene n’eryaletera e Yerusalema yo eritinda. Ekibi eky’aba’Yuda ekirengererye ly’erigana Kristo; ekibi ekirengererye eky’abakristo munabwire ly’erigana Ebihano bya Nyamuhanga, omusingyi w’obutabali bw’olubula n’ekihugo. Ebihano bya Nyamuhanga ibikendisyalabibwamoameso n’eriyirabyo mu buyira. Embule y’abandu abali omu miriki y’ekibi, abakobe ba Setani abakendisyahola oluholo olwakabiri, ibakendisyagana erihulikirira ebinywa by’ekwenene omugulu akabahikako. N’ibutima-timirya bw’ameso bungaho-ngaho! N’akandi ni’ngumbu nyibi esite sy’emigulu eyosi!OO 22.2

    Ebiro bibiri ibikinasiya obugeni bw’erikirukwa bukendihika, omugulu Kristo aby’akalwa omu hekalu engendo y’erigunzerera, inyamabirikangania amatebo (obugobya) w’abalemi b’abayuda, mwasubira amagenda n’abiga buwe oku kitwa ky’Emizaituni amikala nabo oku biti oko ndalaka eyilerembere omuyi oyo. Mwaswasubira erisamalira ebisenge byago, emisunguliko yago n’ebikali byago. Kandi mwasubira amalangira e hekalu, iyinemukangabasania omu lukengerwa, embita ey’obubuya bw’obweruka bubuyirire obo.OO 23.1

    Ebirimo kigonye eyabya iyabirilaba, omusakangyi w’esyonyimbo mwakania oku bibuya ebyo Nyamuhanga akolera Israeli omwiyira enyumba yago mu bwikalo bwuwe ati: “Eka wuwe ye Yerusalema, Ikere e Sioni”. “Nikwa mwayisoga ekihanda kya Yuda, N’ekitwa ky’eSioni, ekyo anzire kutsibu. Neryo mwahimba e Hekalu yiwe, ng’eka wuwe elubula, Mwasikyayo ng’ekihugo ekyo abirisikya kera kera..” Esyonyimbo 76:2; 78:68,69. E hekalu y’erimbere muyahimbwa omu mugulu ow’erikula-kulana erya Israeli. Omwami Dawidi mwabika obuteke bungaho-ngaho busana n’ekilubirirwa eki, n’esyondeka-teka sy’erihimbayo syakolawa omw’isondola lya’Nyamuhanga. 1 Eky’emyatsi y’emigulu 28:12,19. Solomono oyuwabya w’amenge kwilaba abami b’eIsraeli, abya inyabirigunzerera omubiri oyo. E hekalu eno niyo yabya kihimbano ekirengire erikangabasania ekyamatabya oko kihugo. Kandi ibwa Omwami Mukulu inyabiribuga erilaba omu mumiyereri iyo Hagai omwatsi owahambire oku hekalu eyakabiri ati, “olukengerwa lw’erinyuma lw’enyumba eyi lwasyabya lunene kw’ilaba olw’erimbere, Omwami Mukulu W’emilodo atya; n’Omwami Mukulu W’emiondo ati, Omo mwanya oyu nasyaha obuholo”. Hagai 2:9, 7.OO 23.2

    Enyuma wa Nebukadeneza eriterya e hekalu, muyaswahimbwa ebirimo nga magana atanu iyikinasiya Kristo eributwa, yahimbawa abandu abasuba omu muyi owabya inyabiritsandibwa kandi hakuhi n’erirungu bakalwa omu bunyewa bw’ebirimo mingyi. Omw’ibo oko ndambi eyo mwabya imune abasyakulu abalola oku hekalu eyahimbwa Solomono, kandi abalira bakalangira emisingyi y’ekihimbano ekihya, bati kikatekawa eribya iniky’ahisi kwilaba eky’erimbere. Eriyowa lyabo omugulu oyo omuminyereri akakanaya kulyo ku kutsibu ati: “Nindi yukiri omo katikati kenyu oyowalola oko Hekalu eyi omo lukengerwa lwayo lw’erimbere kwehi? Na lino mukalangira muti kwehi? Omo meso wenyu eriringiriraniasyo haguma, sir inga buyira kwehi?” Hagai 2:3; Ezera 3:12. Neryo ibahebwa erilaga liti olukengerwa eky’enyumb’eyakabiri eyi kikendisyabya kinene kwilaba eky’ey’erimbere!OO 23.3

    Nikwa e hekalu eyakabiri muyitalingirirana n’ey’erimbere omw’ikangabasania; n’omu lyanabya erihiribwamo olukengerwa ekikalangirawa omwibyaho ery’omunya-lubula eby’omu hekalu ey’erimbere. Simwabya ky’erilangirirako ky’obutoki bulengire-bw’omundu ekyabya kyabereho bakahigulayo. Muhatabya ekitu ky’olukengerwa ekyabya kyalangirwe ery’osulya e Hekalu eyiryahimbawa buhya eno. Muhatabya muliro owabya atogire akalwa elubula owabya akahisya obuhere ky’oku kiherero kyayo. Ekyakakala ekyabya kikikala omu kati-kati k’esyo kerubi omu kisenge ekirengire eryera mukitaswikalamo; erisanduko ly’Ebihano, ekitumbi ky’olukogo, n’ebisayi by’amabwe eby’Ebihano isibyangabanikamo. Isihali mulenge owakalwa elubula owakaminyisaya omuhereri oyukabulaya erisonda lya Yehova.OO 24.1

    Eribuga amagana w’ebirimo abaYuda ibakalengaho erikangania nga ni hayi eriyilaga lya Nyamuhanga erilaba omu muminyereri Hagai aho likabererera ibataluka; neryo kandi emiyiheko n’obutikirirya mubyaswika amalengekania wabo bamabula kubakaminya ebinywa by’omuminyereri oyo nga byaminyisayaki. E Hekalu eyakabiri muyitahiribwako ekitu ky’olukengerwa lwa Yehova, liriryo iyirim’oyo oyuwabya Nyamuhanga iyane omo kibiri-biri — kandi oyuwabya Nyamuhanga iyuwene-wene oyuminyikere omu mubiri. Oyuwabya “Iyitsutswa ly’ebihanda” kwenene abya inyabiryasa omu hekalu yiwe omugulu omulume oyo ow’e Nazareti akangiriraya n’erilamirya omu butala/olubugabuga lw’e’ hekalu. Omw’ibyaho lya Kristo, kandi muno musa, nimoe Hekalu eyakabiri yalengaya ey’erimbere yo kitsumbi. Nikwa e Israeli yabya ibabirilusya omo Hekalu mw’olusunzo olwahebawayo olubula. N’omukangirirya omwolo-mwolo oyuwabya oku kiro ekyo inyabirilaba omu lukyo lwayo olw’esy amagetsi, mwakagania olukengerwa lw’asangawa ilwabirihuma oku hekalu. Aho niho ebinywa by’omulamia byabererera biti: “Mũlebaye, oko wenyũ kwʼamasĩganĩbwa ĩkokwene.” Matayo 23:38.OO 24.2

    Abiga babya ibabirisaga n’erisweka Kristo akalagula ati e hekalu yikendisyatera, nabo mubasonda eriyitegererya ndeke-ndeke ekyo ebinywa byiwe byaminyisaya. Ebirimo eyilabire omu makumi ani obuteke, akagala, n’obunyimanyima mubyahereribwayo eritokesya e hekalu erikangabasania lyayo. Herodi omukulu abya inyabirihira kuyo kw’obuteke bw’eRoma n’obwa abaYuda, n’omwanabya Omukama w’ekihugo (omutabali mukulu w’abami) abya inyabirihira muyo mw’ebihembo. Ebitofali binene-binene ebiri nga nzeru, ebyatumawa erilwa eRoma busana n’omwatsi oyu mubyakola ekitsweka ky’oku kihimbano ky’e hekalu; neryo abakwenda mubakangya ebi by’Omukama wabo, ibakabuga bati: “Neryo omugulu Yesu abya akalũa omo Hekalũ, omuguma gʼoko biga buwe mwabũga ati, Mũkangĩrĩrya, lebaya! Amabwe angaha nʼamanyũmba angaha wʼeriswekera!” Mariko 13:1.OO 24.3

    Yesu mwasubirya omo mibere eyikaswekaya busana n’ebinywa ebi ati: “Yesu mwasũbĩryabo mwabwirabo ati, Simwetalangira ebindu byosĩ ebĩ kwehĩ? Kwenene ngabũga nenyũ, hano sihendisyasĩgala erĩbwe nʼeriguma endata oko lindi, eritendisyasambulirwa ahisi.” Matayo 24:2.OO 25.1

    Erikindwa ly’e Yerusalema, abiga mubalengekania kulyo ng’akakanaya oku bindi bindu ebikendisyabyaho akasa omu kitsumbi akasyikala oku kitumbi ky’obwami obw’ekihugo kyosi, erisyasuyira abaYuda abatayisubamo n’erilusya oku kihanda ekyo kw’engomo y’obutabali bw’e Roma. Omwami Mukulu abya inyabiribwirabo ati akendisyasa engendo eyakabiri. Neryo abere akahula eritswera oku Yerusalema, amalengekania wabo mwayihanda okw’asa eryo. Neryo babere banatimbire oku mulamia ibane oku kitwa ky’Emizaituni, mubamubulya bati: “Neryo Yesu abere anĩkere oko kitwa kyʼeMĩzeĩtũnĩ, abiga mobamũhĩkako ahate bandu bati, Utubwire emyatsi eyĩ nga yasyabya oko mugulu wahi, kandi ekiminyikalo kyʼerĩhĩka lyawe nga ni kyahi, nʼerihwererera lyʼemigulu eyĩ ni kiro kyahi kwehĩ?” omulondo owa 3.OO 25.2

    Busana n’olukeri, ebikendisyabya embere mubyatsuka eribiswa oku biga. Oku ndambi eyo, kubaliyitegereraya esyonzumwa esyibiri esi esikubahisaya— eryagalwa ly’Omulamia n’oluholo luwe, n’eriheribwa ery’omuyi wabo n’e Hekalu — ibangabere n’obuba bunene kutsibu. Kristo mwakanganiabo ebindu bike-bike eby’oku bikulu-bikulu eby’ebikendisyabya erikuningirwa ly’emigulu lite lyabya. Mubatayitegererya ebinywa byiwe byo ndeke oku ndambi eyo; nikwa ekyo bikaminyisaya kyabya iniky’ibisulwa abandu buwe ng’oku babya bakayitsutsa emilayirire eyirimwo. Obuminyereri obw’abuga bwabyamoomwatsi ow’emisindo ibiri; kikabugawa indi bwabya bukakangania eriteribwa ly’eYerusalema, bwabya bukakangania nibya eby’eryubahisya eby’ekiro kikulu eky’erigunzerera.OO 25.3

    Yesu mwakangania abiga ababya bakahulikirira bw’eritswerwa eryabya iniry’eriterera aba Israeli ababya ibabirilegula, na kwilabirirya erituhulya ly’erisuyira eryabya iniry’eryasirabo busana n’erigana Masia n’erimubamba. Ebiminyikalo ebiminyikere ndeke ibikenditsuka eribanika n’omuhindo atali ahika. Endambi eyikita buba iyikayasa luba kandi yikanguha. Neryo Omulamia mwakunga abakwaami buwe ati: ” Neryo omugulu mwasyalangira ekĩkalĩre kyʼerĩherya ekyahulawa nʼomũmĩnyererĩ Danĩelĩ, ikihangene ahabũyĩrĩre; oyukasoma aminye ndeke! Neryo abali eYũdea basagire oko bitwa.” Matayo 24:15, 16; Luka 21:20. Emilondo y’eRoma ey’abakaramaya esisumba omugulu yasyahanganibwa okw’itaka libuyirire, eryabya lyahikire eyihya y’oluhimbo lw’omuyi obugali bw’ebika birebe, neryo abiga ba Kristo iniberibala erilaba omw’itibita. Omugulu akaminyikalo k’erikungwa kakendisyalangirwa, abangabala sibatolere bakaswalindeka. Omu kihugo ky’e Yudea ekyosi, n’omu Yerusalema iyiyene-yene ni bery’olobera akaminyikalo ako ibabala sesene. Oyuwangabya inyabiribana omuyisa w’eribya inyane oku lutwe lw’emyumba syatolere eryandagalira omu nyumba yiwe, n’omu lyanabya eritsunira eby’obuteke bwuwe. Abangabya ibane engero kutse omu malima wabo w’ebinyu sibatolere bakataswasub’enyuma eriyenda erisuka eryo balyahira luhande bakalima omu mwisi. Sibatolere eritika-tika na hake bakasyatindwa omw’itinda inene eryo.OO 25.4

    Omu butabale bwa Herodi, eYerusalema muyabya mbuya omu meso, kandi n’omw’ihangania emisunguliko, oluhimbo, n’ebiyite, eryongera okw’ikala ly’emibere erya buhangiranwa, muyayirwamo muyi owate angingirwamonzigu. Oku ndambi eyo oyuwangatulirego butsir’iyibisa-bisa okw’iheribwa lyago, inyangabya nga Noa oko mugulu wuwe, eryahulwamo musire. Nikwa Kristo abya inyabiribuga ati: “Ekyanya nʼekihugo byasyahwaho, nĩkwa ebĩnywa byage sibyendisyahwaho” Matayo 24:35. Busana n’ebibi bya Yerusalema, mukyatulwa ng’oku erihitana likendisyagulumira kuwo, kandi n’obutikirirya obw’epono mubwaleka ikyabya kiti akatekawa erihera.OO 26.1

    Omwami Mukulu asangawa inyabiribuga erilaba omu muminyereri Mika ati: “Mwowe eki, ngabalemba-lemba, inywe bakulu ab’erihika lya Yakobo, n’abanya-mwami ab’enyumba ya Israeli, abakapona eritswera, n’eritwal’obulingirirania bwo nabi. Bakahimba e Sioni y’omu musasi n’eYerusalema y’omu malolo. Abakulu bamobakatswera busana n’oluhimbo, n’abahererya bamobakakangiriraya habw’eripangisibwa, n’abalaguli bamobakalagula busana n’esyombulo: kandi ibegema oko Mwami Mukulu neryo ibabuga bati, “Omwami mukulu siali omu katikati ketu kwehi? Erikwa siryendisyatuhikako.” Mika 3:9-11.OO 26.2

    Ebinyw’ebi kwenene bikatondogola erisosa ery’esyondulani sy’eYerusalema abalimo erirya e kyutuliro n’eriyihalamba. Banemubuga bati bakalinda tswiri-tswiri erilayira ly’ebihano bya Nyamuhanga, babya ibakatwa emihinzi yabyo nibya. Mubapona Kristo kusangwa erisogokala liwe n’obubuyirire bwuwe byabya bikabisula obubi bwabo; neryo mubamuhandikirira eribya iyukaleta emiryambo eyabya yikabahikako busana n’ebikalwa omu bibi byabo. N’omu banabya bamwasi ng’oyutawite kibi, mubatwamo bati atolere inyahola busana n’eritsunirabo ng’ekihanda. Abasondoli b’abaYuda mubabuga bati, “Twamamuleka tutya, abandu bosĩ basyamwĩkĩrĩrya, nʼ AbanyaRoma basyasa ĩbalũsyaho eHekalũ nʼekihanda kyetu kyosĩ.” Yoane 11:48. Bati Kristo amahongwa ibakendisubira ibabya kihanda ekikalire, ekiri buguma. Kubabya bakabuga batya neryo bamaligana n’eritwamoery’omuhereri mukulu, ati kyangabere kibuya kwilaba omu kitswa ky’ekihanda kyosi eritinda.OO 27.1

    Abasondoli b’abaYuda kubabya “bakahimba e Sioni omo musasi n’e Yerusalema y’omo mwaga...” Mika 3:10. Kand’ibwa omugulu bita Omulamia wabo kusangwa mwapwirira ebibi byabo, obo ekyo kyabya eriyipipa lyabo kundi ibakayiganzamo bandu abo Nyamuhanga anzire neryo ibakaganiraya bati Omwami Mukulu akenditsunirabo oku syonzigu syabo.Omuminyereri mwaloly’embere ati: “Neryo busana nenyu, e Sioni yasyakwangurwa ng’eririma, n’eYerusalema yasyabya ng’ekihinga, n’ekitwa eky’enyumba y’e Hekalu kyasyabya ng’ahendata h’omusitu.”Omulondo owa 12.OO 27.2

    Hakuhi ebirimo makumi ani mubyalaba Kristo alawire eritinda ly’e Yerusalema, Omwami Mukulu mwalindeka eritswera omuyi oyo n’ekihanda ekyo. Eriyiyinia lya Nyamuhanga oko abagana engulu yiwe yuwene kandi abita Mugala wuwe mulyabya inene. Omusyo w’omuti owatehetaya biguma aminyisaya ng’oku Nyamuhanga akakola oku kihanda eky’abaYuda. Hasangawa ihabiribya erilayira liti, “Ukondego! Busana nakĩ akalũhaya ekitaka kwehĩ?” (Luka13:7) nikwa olukeri lwa Nyamuhanga mulwabuyirawo habwa akandi katuku. Kusangwa omukati-kati k’abaYuda mwabya imukine banene ababya isibasi emibere n’omubiri wa Kristo. N’abana babya isibali batunga ekyakakala ekyo babuti babo bagana. Omw’itulago ery’abakwenda n’obubabya bakakola nabo, Nyamuhanga abya iniw’eritokesya ekyakakala erikolerya kubo; babya inib’eririgirwa erilangira obuminyereri ng’oku bukabererera, butsira omw’ibutwa n’engebe ya Kristo lisa, nikwa n’omu luholo luwe n’erilubuka liwe. Abana mubatatwirwa-lubanza busana n’ebibi by’ababuti babo; nikwa omugulu abana babya ibabiriminya ekyakakala ekyosi ekyahebawa ababuti babo, bamagana ekyakakala ekyatomekawako ekyabahebawabo, mubagabana oku bibi by’ababuti babo, neryo bamosulya olulengo olw’ebibi byabo.OO 27.3

    Eriyiyinia lya Nyamuhanga oku Yerusalema mulyasikya abayuda b’omwikogota ly’obutayisubamo bwabo. Omw’ipona n’erikarama lyabo oku bakwenda ba Yesu, mubagana omuyisa wabo w’olukeri ow’erigunzerera. Neryo Nyamuhanga mwalusya kubo kw’obuteya bwuwe kandi amalusyaho obutoki obukalua oku Satani n’abalaika buwe, neryo ekihand’ekyo kyamalekeranibwa omu busondoli bw’obutabale obubayisomboleraya. Abana babo babya ibabirigana olukogo lwa Kristo, olwangabatokesirye erikinda ebihehu bibi byabo, neryo ebihehu bino mubyakindabo. Satani mwabukya mubo mw’esyongumbu sy’omubiri nyibi kwilaba esite na ndundi. Abandu mubatabya n’obulengekania obw’eriminya ekihikire; ibibalengetukireko—ibataberwe ekihehu n’erihitana erya bulime-lime. Omu butsurumi bwabo eSatani muyabatabalako. Omu mihika n’omu bihanda, omu banene-banene n’omu bake-bake abosi mumwabya amalule, obuha, eriponangana, amalwa, erikola n’epono, n’obwiti. Isihali ahuweene eryikala. Abira n’abanya-luganda ibakagoberanaya. Ababuti mubakera abana babo, n’abana mubaker’ababuti babo. Abatabali b’abandu mubatabya na butoki bw’eriyitabalako. Esyongumbu esyo bataluka eritabalako musyayirabo mu batsindi; abaYuda mubabya ibabiriliga obwimiri obw’amabehi eritwira Omugala wa Nyamuhanga oyuteko lubanza y’olubanza. Litya eribihirana eritemokwenene mulyaletera esyongebe syabo sy’eribya omu mingangyi. Omu byo bakakola ibali ng’abakabuga bati: “Mulwe omo nzira, mukitire emusike w’enzira, sitowe kandi emyatsi y’Oyubuyirire wa Israeli.” Isaya 30:11. Oku ndambi eyo erisonda lyabo mulyahebwabo. Erisaga Nyamuhanga mulitaswasulusutyabo. Satani mwatabala oku kihanda ekyo, neryo abanya butooki bw’e etabalo n’ab’ekanisa mubagendesibwa iyo.OO 28.1

    Abasondoli b’ebitunga ebyabya bikikala bikalwa eyindi migulu ibakayikalamo muguma busana n’eritinda n’erinubya esyonzigu syabo, neryo kandi ibabindukirana ery’ikiranako n’eryitangana buitsira iganyira. Nibya n’obubuyirire bw’e hekalu isibwangakakirya obutsurumi bwabo bubi. Abakaramaya ibakitibirawa embere w’ekiherero, n’e Hekalu muyatsandibwa ebyinda eby’abalyitirawa muyo. Ibwa nibya omu malengekania wabo aw’obutima-timirya kandi aw’ebitsumi ababya bakahira omu mubiri mubi ono mubabuga isibakwire buba bati eYerusalema yangatindwa, kusangwa ini muyi wa Nyamuhanga iyuwene-wene. Erisikya obutoki bwabo bwo ndeke, mubayigulirira oku baminyereri b’amabehi bati balalaganaye omwatsi ambu abandu balindirire eritsunirwa erikalwa oku Nyamuhanga, omugulu emilondo y’amalwa ey’e Roma yabya iyinemutimba oko hekalu nibya.OO 29.1

    Erihika oku muhindo ebitunga binene-binene by’abandu mubamakirira eryikirirya bati ow’endata kutsibu akendisyayitsungiramo busana n’erikinda esyonzigu syabo. Liriryo Israeli yasangawa iyabirigana obuteeya bw’obunya-lubula, neryo oku ndambi eyo isibawite oyukalwira kubo. Yerusalema eyitatsemire! Eyitahangwirwe eriryangana ery’omukati-kati kabo ibibene-bene, omusasi w’abana babo abitawa ebyala eby’owundi-oko-wundi inyane lusasi-sasi omu syonzira syago, obwo amahe w’ab’ehali inyanemuterengya emyanya yikongotere yago n’eryita abalume abalwi bawo!OO 29.2

    Erilagula eryosi eryo Kristo akola erihambire okw’iheribwa ly’eYerusalema mulyabererera butsira erisigalako na kiguma. AbaYuda mubabya n’okwenene okw’ebinywa byiwe eby’erikunga ati: “Kusangwa omusindo mukatswera, gona Nyamuhanga asyabatsweramo; n’olulengo olo mukalengamo, asyabalenga mulo.” Matayo7:2.OO 29.3

    Ebiminyikalo n’eby’eriswekya mubyabanika ebikaminyisaya akabi n’erihera. Omu kati-kati k’ekiro ekyakakala ekite kya buli mugulu mukyakolerya oko hekalu n’ekiherero. Eryuba likalenga, oko bitu mukwayikwika ebisasamira eby’esyogali esikakurawa esyosabayiri esy’amalwa n’abalume b’amalwa abakayisonga-songeraya haguma busana n’eriyalwa. Abahereri abakakola omu hekalu mw’omu kiro mubatingwa n’emirenge eyiteyitegereribawa; ekitaka mukyasukanibwa, n’emirenge minene kutsibu muyowibwa yikalira yiti: “Muleke tulwe hano!” Oluyi olukalire kutsibu olw’ebwanga bw’ebulwa-lyuba, olwabya ilulitohire kutsibu isilwangakingwa abandu makumi abiri, kandi olwabya ilubohire omu mitahimbwa minene-minene ey’ekyuma ilutsimbire ekabuno yo ndeke omu kitaka ky’eribwe erikalire, mulwakyungukala omu kati k’ekiro, isihali bandu balangirwe bakakyungulalwo, - Biri omu kitabu ekya The History of the Jews, ekya Milman, ekitabu ekya 13.OO 29.4

    Eribuga ebirimo irinda, omulume mwikala inyanemuhetuka n’eryandagala omu syonzira sy’omuyi wa Yerusalema, akatulawo amalige awakendihika oku muyi oyo. Omw’itungyi n’omu kiro inyakimba lulige-rige butalekerera kandi inyanemusubirira omu binywa ati: “Omulenge owakalwa e Bulwa-lyuba! Omulenge owakalwa e Buwa-lyuba! Omulenge owakalwa oko mahunga awani! Omulenge owakalwa n’eYerusalema kandi owakalwa n’ekihanda! Omulenge owakalwa n’omulume oyulyaherukaya n’omuheruki wuwe! Omulenge owakalwa n’abandu bosi!” Biri omu The History of the Jews ekya Milman ekitabu ekya 13. Omundu oyutasibwe ono mubamuhamba n’erimuhira omu muliki n’erimuhumba, nikwa omu buno bwuwe mumutalwa eriyihumangura. Bakamutsuma mwabasubirya ati: “Obulige, Obulige oku Yerusalema!” “Obulige, obulige oku bikere mugo!” Erilaka liwe ery’erikunga mulitalekerera erihika aho nayo bamwitira omw’ilumba ery’alagulako. Sihali mukristo na muguma oyuwabya akwire omw’iheribwa ery’e Yerusalema. Kristo abya inyabirikunga abakwenda buwe, n’abosi abikiriraya ebinywa byiwe mubikala ibanalindirire akaminyikalo akabya akaminyisya ati: “Omugulu mukalangira eYerũsalema ĩnĩnatĩmbĩrweko nʼemilondo yʼamalwa, neryo imwaminya erihera lyago ko lyamabĩhĩka hakũbĩ. Oko mugulu oyo abali eYũdea basagĩre oko bitwa; nʼabali omo mũyĩ balũe mugo, kandi abali omo biharo sibasyekũlũkĩra oko mũyĩ.” Luka 21:20,21. Abanya Roma ibakasondolawa Sesito babya ibabiritimba oku muyi oyo, mubakwam’eriyirekya erigotawo obuli kindu ikikabanika nga kyanginatokesyabo eritsuka oluhi. Abagotirwe mugo ibabiriyibula-bula nga banemwenditoka eryimaniralwo, babya ibakisiya hake ibahanika, omugulu w’amalwa w’abanya-Roma oyo alusayaho amahe wuwe isihali na nzumwa eyangalekire. Nikwa eritegeka lya Nyamuhanga ery’olukogo irikakangirira obuli kindu aho kitolere ikyalola busana n’obubuya obw’abandu buwe. Akaminyikalo akabya ikabirihereribwa abakristo abalindirire, neryo oku ndambi eyo omuyisa mwahebwa okubosi abangangirirawo, eryolobera erikunga ly’Omulamia.Ebindu ebyabya byabereho byabya bikalire kutsibu abaYuda kutse Abanya-Roma isibangatoka erikakirya eritibita ery’abakristo. Sesito abere akasubayo, abaYuda abalwe bakalwa ibane omu Yerusalema, mubakwama abatabali buwe erilwa okw’isubayo; neryo amahe awabiri ayo abere akahiranamw’akatumo, abakristo mubatunga akayisa k’erihuluka omu muyi oyo. Oku katambi ako ekihugo mulyabya isirikirimomunyanzigu oyuwangalengireho erilwa nabo. Oko ndambi y’erigotwa abaYuda babya ibabirihindanira haguma eriteya obugeni bw’ebitalikirire, neryo abakristo ab’omu kihugo ekyo ekyosi mubatoka eritswamoisibataswiribwa. Butsira irindirira, mubatibita oku mwanya w’obusayiro — omuyi w’ePella, omu kihugo ekya Perea eyisirya w’eYorodani.OO 30.1

    Abasirikani b’abaYuda ababya bakwamire Sesito n’erihe liwe mubayiswirya kubo kw’enyuma syabo n’obutsurumi bunene n’erisyisyabo ng’abakendigunziraboho iguma. Mukyakalirira abanya Roma bo kutsibu erisalwa batibita kubo. AbaYuda mubabala hakuhi isibatakwamwo, kandi ibane n’ebindu ebyo banyega bamasubula eYerusalema ibabirikinda. Liriryo eryabya ng’ikinda lino mulyabaletera obubi busa. Mulyahira mubo mw’omutima w’eriyiyinia ly’epono oku banya Roma ekyabya kyaletire obulige oku muyi owatakirwe oyo.OO 30.2

    Amalige awahika oko Yerusalema mwatsuruma kutsibu omugulu Tito aswatsuka kandi erigota omuyi oyo.Omuyi oyo asangawa inyabiry’osulam’obuteke oko ndambi y’obugeni bw’erikyurukwa, omugulu embule-n’embule y’abaYuda bahindanira omu kati kago.Ebigona by’ebyalya byabo, ebyangalisirye esyodulani syamo eribuga ebirimo bingyi biryalindawa ndeke, byasangawa imubyanamabiriheribwa busana n’obuha, n’erituhulya eryabya ahokati-kati k’ebitunga ebikalwa, ekindi n’ekindi, neryo oku ndambi eyo abandu babya omu nzala nene.Akalengo k’engano mukagulibwa etalanta nguma (wulebaye Endomeke).Enzala muyalumakubo ku kutsibu mukyaleka abandu ibatakunya emiheko y’oluhu eyabya omo mbindi syabo, n’oko ngendero syabo haguma n’ebibambiryo eby’esyongabo syabo. Abandu banene ibakanayibirira erihulukira eyihya y’omuyi omu kiro eriyasoloma ebiti by’omoli, n’omukyanabya kiti abanene ibakanahambawa n’eryitibwa ibamabiryagalyabo kutsibu, neryo emigulu eminene ababyabakasubula buholo abandi ibakiba kubo kw’ebyo balyayitsama kutsibu eriyasoloma.Abali omu butoki mubagaly’abandu ekitebugika, erikaka abandu abatawiteki abo bw’eribah’oku twalya otubabisire.N’ebyeryagalya bino ibikakolawa abalume abane kw’omubiri owuwene, kandi ababya bakanza erikwama eriyilundira ebyo bakendisyalya ebiro eby’embere.OO 31.1

    Ebigonye-n’ebigonye by’abandu mubatinda busana n’enzala. Olwanzo lw’obuhangiranwa mulwabanika nga lwabirihwaho. Abalume mubiba oko abakali babo, n’abakali mubiba oko bira babo. Iwukalangira abana bakapura ebyalya by’oku buno bw’ababuti babo abakekeluhire. Ekibulyo ky’omuminyereri kiti, “Omukali angin’ibirirwa omwana wuwe oyukonga kwehi” mukyatunga erisubibwamoomu kati k’ebisenge by’omuyi-atakirwe oyo: “Ebyala by’abakali b’eriganyira Bakahuka abana babo. Bo babya kalyo kabo, Busana n’erihera ly’omwali w’abandu bage.” Isaya 49:15; Ekiriro 4:10. Kandi n’obuminyereri obwa ehee! Obwahebawa ebirimo magana ikumi n’ani enyuma mubwabererera buti: “Omukali omo katikati kenyu omolo n’oyohehere, oyotewangalenga erihira obulyatiro bw’ekisando kiwe oko kitaka busana n’erihehera n’obwolo buwe, eriso liwe lyasyabya ibi okw’iba oyo anzire, n’oko mugalawuwe, n’uku mwali wuwe, …n’oko bana buwe abo asyabuta; kusangwa asyalyabo bubisobiso busana n’eribula ebindi bindu byosi, omw’igoterwa n’omo bulige obo enzigu yenyu yasyabagalyamo omo miyi yenyu.” Eryibuk’ebihano 28:56, 57.OO 32.1

    Abasondoli b’aba Roma mubalengaho erisagisya aba Yuda bati mbwino bakendihanika amaboko. Abahambawa abayinyalika omugulu babatwala mubaswiribwa, bamanubibwa n’eribambwa ahihya aho luhimbo lw’ekiyite ky’omuyi. Amagana n’amagana w’abandu mubitibwa omu musindo oyo buli musibo, n’omubiri owakita-buba oyo mwalolya embere erihika aho emisalaba yatsimbirawa oku nzira omu musya wa Yehosafati kandi n’aho Kalwari, minene kutsibu, isihangabanika aho mundu angalaba omu kati-kati kayo. Ekitsumi ekyabugibawa embere w’ekitumbi kya Pilato mukyabererera kutsibu bati: “Omusasi wuwe atubyeko n’oko bana betu!” Matayo 27:25.OO 32.2

    Iyo Tito anginabere inyakakunga ebikita-susubali ebyo, neryo inyanatsunira eYerusalema y’okw’itunga olulengo olwoswire olw’eritakira lyago. Mwosula mw’obuba akalangira ebyinda ebiwire ibinalundire omu misya. Ng’omundu oyu wamabuyahirwa obubuya bw’omuyi, mwatungerera eyikwa inyane oko singyi y’ekitwa ky’Emizaituni amalangira e Hekalu eyikakangabasanaya, neryo mwalayira ati sihabye na muguma oyukahamba okw’ibwe lyayo. Abere ate alengaho erihamba omwanya oyu, mwalemba-lemba ab’ebembetya b’abaYuda ati baleke erimusohya-sohya akasyatsandya omwanya abuyirire oyo w’omu musasi. Kubalilwayo bakasyalwira oko wundi mwanya sihangabere omunya-Roma oyuwangatalukire erisikya obubuyirire bw’e Hekalu. Omundu muguma iye Yosefu iyuwene-wene, omw’iremba-lemba inene, mwasaba ati bahanike balwe oku malwa, ibanayitsuna, n’eritsunira omuyi wabo n’omwanya wabo w’eriramiryamwo. Nikwa abaYuda mubasubirya ebinywa biwe by’omu bitsumi. Mubamugusako emisoha, omugulu abya imene akalemba-lembabo, Yosefu ono yuwabya musangania wabo w’erigunzerera. AbaYuda basangawa ibabirigana erilemba-lemba ery’omugala wa Nyamuhanga, neryo litya obuhaka n’eriremba-lembwa mubyaleka ibakwamir’itwamoerilwa erihika okw’igunzerera. Tito mwataluka eritsunira e Hekalu; kundi oyu wabya w’amaka kwilaba iye asangawa inyabiribuga ati sihali eribwe na liguma erikendisyasigala irinatomekire oku lindi.OO 32.3

    Erikala-kala ly’emitima n’erilibana ameso ery’Abasondoli b’abayuda, n’eby’esyonye ebyabya bikakolwa omu muyi owagotirwe oyo, mubyaletera AbanyaRoma b’erihitana, neryo Tito okw’igunzerera mwatwamoerikubukalira oko hekalu.Liriryo mwatwamo ati kyamatokekana siyitsandibawe.Nikwa erilayira liwe mulitaliwa.Abere abirisuba omu katalikirire kiwe omu kiro, abaYuda ibanemulwira omu hekalu, mubabambira abasirikani ababy’eyihya.Omw’ikakakakania eryo, omusirikani munya Roma mwagusa ekisosomole ky’omuliro erilaba omu kahuru omu kasenge akabya katomekireko, neryo oku ndambi eyo ebisenge ebikolire omu syombaho sy’emyerezi ebitimbire oku kisenge eky’erire mubyagulumira.Tito mwanguha oko mwanya oyo, abakulu b’emilondo y’amalwa yiwe ibanamukwamire, amalayira abasirikani eririmya omuliro oyo.Ebinywa biwe mubitowibwa.Omw’ihitana lyabo abasirikani mubagusa ebisososmole by’omuliro omu bisenge ebitsutsikenie oku hekalu, neryo bamakera bangyi ababya babisamire mugo b’omu muyali.Omusasi mwasenda ng’ amagetsi oko bisambiro by’e Hekalu.Ebigonye-n’ebigonye by’abaYuda mubatinda. Endata oku mirenge y’oluhi, mubowa emirenge yikalaka yiti: “Ikabodi” - n’ibuga ambu olukengerwa lwabirihuma.OO 33.1

    Tito mwataluka erirekya erihitana ly’abasirikani; mwingira n’abakulu b’emilondo y’amalwa yiwe, bamasunga omu kati k’ahabuyirire.Erikangabasania lyaho mulyabakukubalya; neryo ng’oku omuliro asangawa isyaly’ingira omu kisenge eky’erire, mwalengaho engendo y’erigunzerera eritsunirakyo, amahangana, amalemba-lemba ati abasirikani balekery’aho erihisya.Omukulu w’omulondo oyukahulawamo Liberalis mwalengaho erikakabo eryolobera erilayir’eryo omw’ikolesy’omukenyo w’onbutoki; nikwa n’omu lyanabya erisikya omukama w’e Roma eyosi (omutabali mukulu w’abami/ l’empereur) mulyasegerera abakalwa n’abaYuda abo omw’ihitan’inene, ibakahuka-hukira oluhi, kandi ibakwire ekihehu ky’eritinda.Abasirikani mubalangira obuli kindu ekibatimbireko ikikangabagasenie omu sy’ amagetsi, esyabya sikangabagasenie omu kyakakala akirengererye eky’obirimi by’omuliro; mubaminya bati obuteke bungaho-ngaho bunabikire omu hekalu.Omusirikani muguma isibamulolire, mwalabya ekisososmole ky’omuliro ky’omu ngonyolero sy’oluyi; neryo-neryo ekihimbano ekyosi mukyahya.Omuki n’omuliro ebyaby’omu kihimbano mubyakaka abakulu b’eritibita, neryo ekihimbano kinene ekyo mubakwamin’irekakyo kyamalongotera.OO 33.2

    “Kyamabya imukyabya ky’erisusumana kitya oku munya-Roma, mbwino oku muYuda mukyabya kiti? Akasuli-suli k’ekitwa ekyabyako omuy’oyo mukaka ng’omuliro owakakununuka omu kitwa.Lyolo-lyolo, ekihimbano ekyo mukyabotomera omu kati, n’eritera inene, neryo mubyabulirana omu muliro.Olutu lw’esyombaho mulwabya ng’ebihande by’ebirimi; ehisoli ehisiripireko esy’ amagetsi muhyakangabagasania ng’emisalwe y’ekyakakala ky’olukula-kula; emisunguliko y’oku lukyo muyakangya ebirimi by’omuliro n’omuki. Ebitwa ebiri hakuhi mubyakoleribwa; n’ehitunga hy’abandu muhyalangirwa ibakasamalira n’erikukubala eriheribw’eryo: ebisenge n’ehiswesweehy’omuyi w’oko luhande lw’endata abandu babya ibabiryosula kuhyo, abaguma ba kubo amasu wabo inyanatumba-tumbire, iboswire obulumi bw’erihwamw’amaha, ibanemukimba ng’abanginatuhulya ibanatalukire. Eripura ly’abasirikani b’abanya-roma bakalabanganako eyi n’erya, n’emilake ey’abalwi ababy’ibanemuhira omu muliro, mubyatswangana n’omulumo w’ekirimi ky’omuliro n’emirenge y’omulumo w’esyombaho esikatera.Eribugirana ly’ameruka mulyasubulya emilake y’abandu abali endata; ehosi-hosi ebisenge ibikasubulaya emirenge y’emilake n’ekiriro; abalume ababya ibabirinyokera mubahwerya amaka make ogo babya ibakine nago okw’ilaka emilake y’obwagali n’eritinda.Erikera eryabya omu kati k’omuyi lyabya ly’eryubahya kwilaba ebyalangirawa eyihya.Abalume n’abakali, abana n’abakulu, abalwi n’abahereri, ababya bakalwa n’ababya bakasabirirya eriyirirwa olukogo, mubateribwa ahisi omw’itwa inene eriteko eritondola.Omuganzo w’abakerawa mwakanya kwilaba ow’abakerabo.Abasirikani ibakasambira oko bilundo by’ebyinda bakaloly’embere n’eritinda.”Biri omu The History of the Jews ekya 16, ekyasakawa Milman.OO 34.1

    Enyuma w’eriherya e Hekalu, omu butuku bunyaha-nyaha, omuyi ogosi mwabya omu byala by’abanya-Roma.Abasondoli b’abaYuda mubalw’oku misunguliko eyite yangahikwako, neryo Tito mweyabo ibane ibibene.Mwasamalirabo n’erisweka, neryo amabuga ati Nyamuhanga yulyahirabo umu byala byiwe; kusangwa isihali kyuma kyosi n’omukyangabere ikikalire kiti ekyangatokire emyanya eyikongotere eyo.Omuyi n’e Hekalu ebyosi mubyateribwa erihika oku musingyi, n’ekitaka ahabya hahimbire enyumba yibuyirire “muyalimwa ng’eririma.” Yeremia 26:18. Omw’ibambira n’erikera ebyakwamaho, abandu abalabire oku million nguma mubabulegeta, abasakaho mubahekwa mu bahungwa, bamagulibwamo bakobe, mubakurirabo e Roma eriyatsemesya abakindi, mubagusirwa ebinyama by’omwoli omu byumba by’eritungereramoemisato, nikwa abandi ababala oko muyali mubayitsatsanga isibawite ndeko n’abwikyo omu kihugo kyosi.OO 35.1

    AbaYuda mubayikokoterya engomo/ebitika; mubayosulirya olutehi lw’erituhulya. Omw’ihera goto-goto eryahikakubo ng’ekihanda, n’omu malige awosi awakwamabo eyo bayitsatsangira, babya ibakahulula ebyo byala byabo byabiba. Omuminyereri mwabuga ati: “Uwe Israeli, ni’hera lyawe,” “Kusangwa wabiriwa busana n’ebibi byawe.” Hosea 13: 9; 14:1. Eryagalwa lyabo emigulu eminene likakanibawako ng’erisuyira eryahikakubo erilwa okw’ilayira lya Nyamuhanga.Ku kiri kitya kiti omutebya sigiri-sigiri akasonda eribisa omubiri wuwe winyini-nyini. Omw’igana kinya-pono olwanzo lw’obunya-lubula n’olukeri lw’elubula, abaYuda mubaleka obuteya bwa Nyamuhanga ibwabalusibwaho, neryo Satani mwaligirwa eritabala kubo ng’erisonda liwe. Eryagalya erikita bulige eryakolawa omw’itinda eYerusalema likasukula obutoki bwa Satani obw’erituhulya okw’abo abakamwolobera.OO 35.2

    Sitwangaminya nga tuwite mwinda mungahi oku Kristo busana n’obuholo n’obuteya ebyo tuli nabyo.Ni butoki bukahambirira obwa Nyamuhanga obukakakiraya omundu okw’iber’iguma ahisi sy’obusondoli bwa Satani.Abatyowa n’abatesima bawite enzumwa ngulu eyangaleka ibasima busana n’olukeri lwa Nyamuhanga n’obuyiyinia bwuwe omw’ikakirya obutoki bw’omubi oyo obukalire kutsibu.Nikwa abandu bakabya bamalaba oku lulengo aho obuyiyinia bw’obunya-lubula bukasubulira, erikakirya likalusibawaho.Nyamuhanga syalyimana oku mubihya ng’oyukaberereraya eritswera busana n’eriketa Ebihano; nikwa akaleka abakagana olukogo luwe abo bayitwale, ibanasyahulula ebyo babiribiba. Obuli masangya w’ekyakala awakaganawa, obuli ikungwa erikagayawa kutse eritendihulikirirwa, obul’iketa Ebihano bya Nyamuhanga, ni mbuto eyibibirwe eyikahetaya butsiry’umbya ebikendisyahululwa. Omulimu wa Nyamuhanga owu balwe ibanemukwamin’igana, okw’igunzerera inyalusibwa oku mubihya, neryo ishendisyswabya butoki obwangakakirya esyongumbu nyibi esy’omutima, kandi isihakiri buteya okw’itsuro n’obuyigu bwa Satani. Eriheribwa ly’e Yerusalema n’ikunga erikalire kandi eritsurumire okw’abo abakahamba olusunzo lw’olukogo olw’obunya-lubula nga bila-bya-mbeba n’erigana eryobera eriremba-lemba ly’olukogo lw’obunya-lubula. Sihali hatabya obwimiri obulengire obu ng’oku Nyamuhanga aponire ekibi kandi okw’isuyira erikendisyatekwa eriterera oku basingirwe-lubanza.OO 36.1

    Obuminyereri bw’omulamia obuhambire okw’itswerwa erya Yerusalema ni bw’eribya n’eribererera erindi, eryo eribulegetibwa erikalire lirya lyabya kyutsutsu kyalyo. Omw’ibulegetibwa ery’omuyi asombwerwe oyo tukatungereramoobuhanya obw’ekihugo ekyaganire olukogo lwa Nyamuhanga n’eriryatangirira Ebihano byiwe. Ebisakango ebihambire oku bulige obu ekihugo kyamatalolako omu magana w’ebirimo aw’erikol’ebyaga sibikanganibirwe ndeke. Wamalengekania kubyo omutima akaluma, n’amalengekania inyatererengana. Ebyabya byalwire omw’igan’obutoki bw’elubula byabya bikalire kutsibu. Liriryo eribisulirwa ebikendisyabya oko muhindo likakanganaya ebitsurumire kwilab’aho. Ebisakango eby’enyuma, - erikwamirirana mugulu muli ery’obutsumbu-tsumbu, amalwa, n’esyombirinduke omu muhanda w’erikale-kale, “… omo mwaga oyo w’amalwa. n’esyongyimba esyakumbagalibawa omumusasi…”(Isaya 9:5), - ebi ni bike kutsibu kwilaba ebikala-kalire ebyasyabya oko kiro ekyo omugulu Omulimu wa Nyamuhanga oyokahambirira asyalusibwa oku babi kw’iguma, isyangaswakakirya Satani. Oku ndambi eyo ekihugo kikendisyalangira ebikalwa omu butabale bwa Satani ebyo kite kyatalolako.OO 36.2

    Nikwa oku kiro ekyo ng’oku kyabya omugulu w’eritinda ly’e Yerusalema, abandu ba Nyamuhanga bakendisyalamibwa, obuli mundu oyuwasyegibwa inyanasakire omu baliho. Isaya 4:3. Kristo abiribuga ati akendisyasa engendo eya kabiri erisyatwala abatalegula buwe bw’eyali: ” Neryo ekiminyikalo kyʼomugala wʼomundu kyasyahuluka omo kyanya; neryo ebihanda byosĩ byʼomo kihugo byasyasũsũmana, kandi byasyalangira Omugala wʼomundu akasa oko bĩtũ byʼekyanya nʼobũtokĩ bunene nʼolukengerwa lunene. Neryo Yesu asyatuma abamalaĩka buwe nʼomulenge munene wʼengubi, nabo basyahĩndanĩa abayisogawa ba Nyamuhanga erĩlũa oko bihande bini byʼekihugo, erĩtsũka oko ndũlĩ nguma yʼekyanya erĩhĩka oko yindi ndũlĩ yʼekyanya.” Matayo 24:30-31. Neryo abo abakagana eryobera engulu yuwene bakendisyagulumira omu mulimu w’obuno buwe neryo ibatindwa omw’ikangabagasania ery’eryasa liwe. 2 Abanya Tesalonika 2:8. Nga Israeli eya kera, ababi bakendisyayiherya; bakendisyawa busana n’ebibi byabo. Omw’ibya n’engebe y’ekibi babiriyihira hali kutsibu oku Nyamuhanga, engebe y’obuhangiranwa bwabo yabiryinubya-nubyabo omu kibi mo yitya, eriminyikalibwa ly’olukengerwa luwe iryabya kubo ng’omuliro owakatogotaya.OO 37.1

    Abandu batolere ibayiteya bakasyagalagandya eky’eryiga ekikabakolibawako ebinywa bya Kristo. Ng’oku anakunga abiga buwe okw’iheribwa ly’e Yerusalema, amahabo akaminyikalo k’eritogota erikayasa, ati batoke eribala; ku litya abiriha omulenge owa Ehee! Oku kihugo busana n’ekiro ky’eriherya eky’erigunzerera kandi abirihabo obuminyisyo bw’erisegera lyakyo hakuhi, ati abanganza abosi basage erihitana erikayasa. Yesu akabuga ati:OO 37.2

    “Hasyabya ebiminyikalo omo lyuba, nʼomo mukera, nʼomo syongũnũnũ. Omo kihugo hasyabya amalĩge omo bihanda, ibakubaha erihuha lyʼengetsi nʼebisunda byayo.” Luka 21:25; Matayo 24: 29; Mariko 13:24-26; Eribisulirwa 6:12-17. Abakendisyalangira ebiminyisyo bikulu-bikulu eby’eryasa liwe ebi, batolere “Litya nenyũ nibya, omugulu mukalangira emyatsi eyĩ ĩkahĩka, muminye omugulu kwʼali hakũhĩ, oko lũkyo.” Matayo 24:33. “Neryo muyitegaye,” nibyo binywa byiwe ebyo akatuhanamwo. Mariko 13:35. Abo abakowa erikunga eryo sibendisyasigala omu mwirimya, ekiro ekyo kikabuliriraniabo. Nikwa okw’abo abatendiyiteya, “ekiro ky’Omwami Mukulu kikasa kubo ng’omurahi ow’omu kiro.” 1 Abanya Tesalonika 5:2-5.OO 37.3

    Ekihugo sikiyiteka-tekire erisikya obukwenda obw’endambi eno kwilaba abaYuda ng’okubabya bayiteka-tekire eryangirira erikunga ly’omulamia busana n’e Yerusalema. Minya ni mugulu wahi, ekiro ky’Omwami Mukulu kikendisyabulikirirania abatemo obwa-nyamuhanga. Omugulu engebe yinemulolya embere nga buli kiro; omugulu abandu babiritobera omu butseme, omu by’obutundi, omw’ilabanganako, omw’ikola esyombulo; omugulu Abasondoli b’erikirirya (kanisa) bakabuga bati ekihugo kikakula-kulana n’eritunga ekyakakala kihya, n’abandu babiritebibwa bati hali obuholo — neryo ng’omurahi ow’aho kati-kati k’ekiro kw’akiba omu nyumba eyiteko muteya, erihera ku likendisyasa litya oku batatsomene n’abatemoobwa-Nyamuhanga, “kandi sibendisyabala na hake.” Omulala owa 3.OO 38.1

    Larger font
    Smaller font
    Copy
    Print
    Contents