Loading...
Larger font
Smaller font
Copy
Print
Contents
OLÜHI OLÜNENE - Contents
  • Results
  • Related
  • Featured
No results found for: "".
  • Weighted Relevancy
  • Content Sequence
  • Relevancy
  • Earliest First
  • Latest First
    Larger font
    Smaller font
    Copy
    Print
    Contents

    EKIHANDE EKYA 11—ERIYINYALIKA ERY’ABANYA-MWAMI

    Enguma y’oku bwimiri bw’olukengerwa obwamabiritabugiwa busana n’erilungula emiramirye lyabya eriyinyalika ery’abanya-mwami b’ebu Gerimani ababya ini bakristo, eryabya lyabere omu Ndeko Ngulu eya Sipayazi (Spires) omu kirimo kya 1529. Eryimana malume-lume, eryikirirya n’ erisika ery’abalume ba Nyamuhanga abo mulyaleka ihabya obwiranda bw’eriyirengekanirya n’eriyitwiramo busana n’ebirimo eyakwamaho. Erigana lyabo mulyaha ekanisa eyibindukire eyo y’erina erya protestant (n’ibuga ambu Abakaganaya); emisingyi yabwo niyo “yikwikire obu abahakani.” — Biri omu D’Aubigne, ekitabu ekya 13, ekihande ekya 6.OO 197.1

    Ekiro ekilulumene kyabya ikyabiryasira erikalalirya ery’erilungula emiramirye n’emikolere y’e kanisa. N’omu hanabya erilagira ery’omu Ndeko eyabya e Worms, eryakanganaya liti Luther ni mutwa-bilayiro n’eritanga abandu bw’eryikangirirya kutse enyikirirya y’esyo ngangirirya syiwe, omu bukama obwo mwabya imune eririgira esyo enyikirirya esyo. Eriteka-teka lya Nyamuhanga mulyakakirya amatoki awakalwa n’okwenene. Omukama Charles owa 5 abya inyanakondomere okw’ihinola erilungula ly’emiramirye, nikwa anabya amalengaho erisumba ebyala byiwe ati aswirayelyo inyakakakawa eriswirya engumi yiwe y’oku lundi luhande. Obuli ndambi ikibanika erihera ery’abakalengaho erigania e Roma nga likenditekwa eribya luba; nikwa oku ndambi eyo likalengekanibawako erihe ery’aba Turuki irikasira oku mutano w’ebulwa-lyuba, kutse omwami w’ebu Faransa, kutse na Papa iyuwene-wene, akakwa-busu busana n’erikanyirira ery’obukulu bw’omukama w’ekihugo, inyakalwa nayo; neryo omu musindo oyo, omukati-kati k’erikaka-kakania n’ehitsumbu-tsumbu hy’amahanga, mukyaleka erilungula emiramirye iryatunga akagala n’erigaliha.OO 197.2

    Liriryo okw’igunzerera, abakama abakasondolawa na Papa mubabya ibabirireka eritaswanegena, bati imubanatoka erilwira haguma bakalwa n’abalunguli b’emiramirye. Endeko eyikala e Spires omu 1526 yabya iyabiriha buli ihanga ly’obwiranda obwoswire omu myatsi eyihambire oku enyikirirya erihika aho hasyabera endeko ey’abanene; nikwa emiryambo eyaleka ibahika okwitwamoeri yabere yite yalaba, omukama w’ekihugo mwabirikira endeko eyakabiri eryikala e Spires omu 1529 busana n’ekilubirirwa ky’erihinola emikolere eyikaganaya e kelezia. Abanya-mwami babya inib’erikuna erilwa n’emilungulire y’eriramia kyamatokekana; nikwa ebi byamataluka iyo Charles abya inyanayiteka-tekire erikolesya omuyali.OO 197.3

    Ab’oku luhande lwa Papa mubayisyeta. Mubasa omu Ndeko eya Spires mu banene kutsibu, neryo bamakangania bulolerera obutsurumi bwabo oku bakalalirya b’erilungula emiramirye n’oku bosi ababya bakakwirabo obulige. Melankitoni mwabuga ati: “Twabiribya nye kandi twabiribya nzolo embere sy’ekihugo; nikwa Kristo akendilolya ameso wuwe wo ahisi inyatungerera oku bandu buwe abatemobwahi, neryo akenditeyabo.” — Biri omu Ibid., ekitabu ekya 13, ekihande ekya 5. Abanya-mwami ab’eryikirirya ly’obwiranda omu Kristo ababya omu Ndeko eyo mubatangwa nibya eririgira Engulu Mbuya erikangiriribwa n’aho bikere. Nikwa abandu b’e Spires babya bakwire enyota ey’Ekinywa kya Nyamuhanga, neryo, n’omu hanabya erikakiribwa eryo, ebigonye n’ebigonye by’abandu mubakukumabanira omw’iramya eryabya omu kyumba ky’erisabiramoeky’omusomboli w’abami ow’e Saxony.OO 198.1

    Kino mukyaleka omuhito inyanguha eryasa. Omwatsi owakalwa oku kitumbi ky’obwami bw’ekihugo mwarangirira omu Ndeko eyo ati eritwamoeryakolawa likaha obwiranda bw’eriyitwiramo ng’oku lyabya lyalwiremoakatsumbu-tsumbu kanene, omukama w’ekihugo mwakanza ati lihwere aho. Ekikorwa eky’obutoki obutemwo-ka-bundu eki mukyaleka abakristo abakatulago oku bwiranda bw’emiramirye ibahitana. Omuguma wa kubo mwabuga ati: “Kristo kandi abiriwa omu byala bya Pirato.” Ab’oku luhande lw’e Roma mubatsuruma kutsibu. Omuhereri oyukala-kalire-mutima mwatwamoati: “Aba Turuki buwene kwilaba abakwami ba Luther; kusangwa ibo aba Turuki bakategaya ebiro by’eritsiriramo akalyo, nikwa abakwami ba Luther bakatwabyo. Twamabya ituli b’eriyisombolerya oku bibiri Amasako abuyirire wa Nyamuhanga n’ebihalyo sy’e kanisa esya kera, tukendigana Amasako Abuyirire.” Melankitoni mwabuga ati: “Obuli kiro tukabya tune omu luhindano, Faba akagusa eribwe lihya okwitwe abatuli b’Engulu Mbuya.” — Biri omu Ibid., ekitabu ekya 13, ekihande ekya 5.OO 198.2

    Habya ihabirihiribwa ambu esyoenyikirirya sibyeho, n’amahanga awabya isi makatuliki mwatwamo erigania eryingirira ebitolerene omu bilayiro busana n’omundu. Luther eribya inyakinabandirweko eryamuhiribawakwo Endeko nene eya Worms, mwataligirwa eribya omu Ndeko eya Spires; nikwa obu abya akakola nabo n’abanya-mwami obu Nyamuhanga abya inyabirihangania erilwira omubiri wuwe omu ndambi ey’emibere eyikayitsutsa eryanguhirwa eyo mubosulya omwanya wuwe. Omukulu Fredric owa Saxony oyuwabya muteya wa Luther, abya inyamabirihola; nikwa Duke John, mugala wabo kandi oyuwasuba omu kitumbi kiwe, abya inyabiryangirira erilungula emiramirye n’ebitsange, kandi omugulu abya inyananzire obuholo, mwakangania amaka manene n’obutswiri-tswiri omu myatsi eyosi eyihambire okw’ikirirya.OO 198.3

    Abanya-mwami mubasaba omw’ikaka bati amahanga awabya inyabiririga erilungula emiramirye alobere obutoki bw’e Roma. Abakalalirya b’erilungula emirasmirye ibo mubasaba obwiranda obu basangawa ibabirihereribwa enyuma. Mubataligana n’omwatsi batieRoma yitaswatabala oku mahanga awasangawa inyabiryangirira Ekinywa kya Nyamuhanga n’etseme nyingana n’eyi.OO 199.1

    Omu nzira y’erisubanganamomukyalabibwaho ambu aho erikalalirya ly’erilungula emiramirye n’emikolere y’e kanisa yite yahiribwa, erilagira ery’obutoki erya e Worms likakawe oku bandu ku po-po-po; kandi bati omu bipindi eyo abandu babirihengema, kandi eyoabandu bate bangagendera kukyo isihal’isaga ambu abandu banginayikarakasya, kangumbe isibasyaswatsukayo erilungula emiramirye lihya, sihabye eririgirwa erisyaswahamba oku nzumwa yosi eyikaleta obuhaka, sibalwe n’omukonga w’e misa, sibatolere erisyaswaligira omu katuliki w’ekiroma eryangirira ekisomo kya Luther.” — Biri omu Ibid., ekitabu ekya 13, ekihande ekya 5. Endeko eyo muyalabyaho olulengo olu, kyamatsemesya aba padiri abakwamire Papa n’abalerembera buwe.OO 199.2

    Erilayira eri kulyalihiribawa omu mikolere, erikalalirya ly’erilungula emiramirye siryangasirisyahika.... aho lyabya litasibwe, kutse erihandwa oku misingyi eyisikire.... aho lyabya omu bipindi ebyo lyabyamwo.” — Biri omu Ibid., ekitabu ekya 13, ekihande ekya 5. Obwiranda bw’erikania bwangatangirwe. Sihangabere eribinduka erilwa omu enyikirirya eryangaligirwe. Neryo abakakalaliraya erilungula emiramirye babya inib’eryolobera esyonyikako n’eritanga eri. Amaha w’ekihugo mwayitwa ng’akayalima. “Erisyaswahiraho emitondekanirye y’obulemi bw’ekiroma ... lyangasubwirye ebitsumi ebya kera;” neryo hangabanikire akayisa “ak’erigunzerera ak’eribulegetya omubiri owabiritsinga-tsingibwa omu lukanda lunene” oyo engangirirya y’ekisehya eyikalengaya amabina w’oku ngoma n’eriyitwamoeryo yangakolire. — Biri omu Ibid., ekitabu ekya 13, ekihande ekya 5.OO 199.3

    Ekitunga eky’abalwire oku kikatuliki babere bayibulaniako, mubasamalirana n’eriyibula-bula. Mubayibulaniako bati, “Tukoleki?” Emyatsi mikulu-mikulu busana n’ekihugo muyahiribwa oku mulyayi. “Mbwino abakulu b’erikalalirya ly’erilungula emiramirye banemwendiriga eryolobera erilayira eri?” Kyangabere ikyamanguhira abakalalirya b’erilungula emiramirye eriyihira omu nzira eyitahikire mu bungahi oku ndambi ey’omuhito eyi kandi eyabya yikala-kalire kwenene. N’iyitonganirira erikabanika nga lihikire bungahi eryo bangabere ibakabana busana n’eryoloba! Abanya-mwami ab’engangirirya/enyikirirya ya Luther mubaligirwa eribya omu enyikirirya yabo. Ekindi ekikawatikaya eryolobya engebe ng’eki mukyahika n’okubandu abali ahisi syabo, ababya bangirire ebirengekanio by’erilungula emiramirye, olulengo olwo lute lwahiribwaho. Eki sikyangabere ikikabagunza kwehi? Ni birito bingahi ebyo eryoloba lyangatokesiryebo eriyihunia! Erihalikana lyangabakuna okumiryambo mingahi n’oku malwa mangahi ogu batasi? Nindi wangaminya nga ni miyisa mingahi eyo bawite embere? Muyire twangirire obuholo; muyire tuhambe oku mutahi w’omuzaituni ogu e Roma yamatuhulukirya. Neryo tuswike ebihutale by’ebu Gerimani. N’eribuga erisosire ng’eri, abakalalirya b’erilungula emiramirye banginalekire erikwama enzira eyangalwiremoeriwa ery’ekilubirirwa kyabo omu butuku bukuhi iryaligwa nga lihikire.OO 199.4

    “N’eritsema, mubatungerera oku musingyi owahandireko emiteka-tekere eyi, neryo mubakolera omw’ikirirya. Abya musingyi wah’ino? Lyabya itolerana ly’e Roma erikaka obulengekania bw’eryitwiramon’eritanga omundu eribya n’obwiranda bw’eribulya kwehi? Ibwa kwehi ibo n’aba abahakani obubabya balemire sibabya b’eriyisyandirira omu bwiranda bw’eriramia? Inga, ng’eriyirirwa olukeri eritondirwe omu miteka-tekere eyo, nikwa is’itolerana omu bilayiro. Oku bosi abali eyihya y’emiteka-tekere eyo, ekilayiro kikulu eky’obutoki lyabya iry’erirema; eriyirengekanirya ly’eriyitwiramolyabya eyihya w’eribuyiro ly’Ebihano; e Roma abya mutsweri oyutetaluka kandi iniw’eryolobera. Eririga emiteka-tekere eyihirirweho lyangabere in’irigira iguma bati obwiranda bw’engangirirya/enyikirirya butolere ibwabya e Saxony eyibindukire hasa; neryo busana n’ehandi eyiri obukristo, eribulirirya n’eribya n’eryikirirya erilungwire emiramirye abya malolo awakita susubali, neryo inyatolere erisuyirwa erihikia okw’ihiribwa omu nyumba y’omuliki eyirimoekyuna ky’ amagetsi kutse erihanikwa oku muti n’erihembwa kw’omuliro ahisi syago.OO 200.1

    Mbwino bangaligirene n’eriyira obwiranda bw’engangirirya/enyikirirya mubwa kitsweka kiguma kisa? Erriga bati kirangirirawe kiti erilungula emiramirye lyamatunga omubinduki walyo ow’erigunzerera mbwino? Babya ibabiritabala oku kitsweka ky’erigunzerera, mbwino? Neryo bati aho e Roma yabya yikalolya abandu oku ndambi eyo niho obutabale bwayo bwangabere ibukabya emigulu yosi? Abakalalirya b’erilungula emiramirye mbwino bangabere ibakayitonganirira bati sibaliko lubanza olw’omusasi owamagana n’amagana n’ebigonye n’ebigonye by’abandu abo abaheraya esyongebe syabo omu mugulu babya bakakwama-kwamania emiteka-tekere eyi omu bihugo ebitaberweko na Papa? Lino lyangabere in’igotera ekilubirirwa ky’Engulu Mbuya n’emyatsi y’obwiranda obw’obu Kristo obwosi oku ndambi eyikalire eyi. ” — Biri omu Wylie, ekitabu ekya 9, ekihande ekya 15. Kwanya ibaherya obuli kindu, n’omu anabya amahanga wabo kutse esyombita syabo esy’obwami, n’esyongebe syabo.” — Biri omu D’Aubigne, ekitabu ekya 13, ekihande ekya 5. Abanya-mwami abo mubatwamo bati: “Muyire tugane erilayira eri. Omu myatsi y’eryirengekanirya n’eriyitwiramo, ekyungungu sikiwite butoki.” Abalerembera abo mubabuga bati; tukasima erilagira erya 1526 busana n’obuholo obu ekihugo kikayisyandiriramwo: erilusyalyoho likendyosulya ebu Gerimani mw’emiryambo n’erigabana. Endeko eyi siyangatoka kindi ekirengire erilangira bati obwiranda bw’engangirirya/enyikirirya bukikala ibune erihika aho Ndeko y’erihaanga yasyikalira.” — Biri omu Ibid., ekitabu ekya 13, ekihande ekya 5. Ni lumimbi lw’ekihugo eriteya obwiranda bw’eriyirengekanirya n’eriyitwiramwo, kandi aho niho butoki bwalyo bukasubulira omu myatsi y’engangirirya/enyikirirya. Obuli etabalo eyitahandire oku enyikirirya eyikalengaho erilolerera kutse erihiraho olukako omu miramirye y’engangirirya/enyikirirya omw’ikolesya obutoki bwa etabalo yikabya iyikahayo mu buhere omusingyi ow’obu Kristo obw’eritwiramoomuhanda w’emiramirye owalwirirawa omu nzira eyihikire.OO 201.1

    Ab’oku luhande lwa Papa mubatwamoeritohokalirya ahisi hw’ekyo babya bakahulamo“epono gono-gono.” Mubatsuka omw’irengaho erireta erigabula abakasemba erilungula emiramirye mu bipindi bibiri kandi n’erisayisya abosi ababya bate bakangania ng’oku bakasembalyo. Abakwenda ab’emiyi eyiri bwiranda neryo mubabiririkirwa eryingira omu Ndeko eyo neryo bamasabwa erikangania ng’abakendiriga emyatsi eyabirihiribwaho eyo. Mubasaba ambu bahebaweobutuku, liriryo mubataligirwa. Babere baletwa oku kirengo, hakuhi kiguma ky’omu babiri aba kubo mubimana oku luhande olw’abakakalaliraya b’emiramirye. Neryo abo abosi abagana erilwika obwiranda obwa buli mundu eriyirengekanirya n’eriyitwiramo mubaminya ndeke-ndeke bati eritwamolyabo eryo lyamabya nzuko y’erigaywa, eritswerwa, n’eryendereribwa. Omuguma w’okubakwenda abo mwabuga ati: “Tukatolera itwatwamokiguma okw’ebi - eriyigana ekinywa kya Nyamuhanga kutse erihisibwa.” — Biri omu Ibid., ekitabu ekya 13, ekihande ekya 5.OO 201.2

    Omwami Fedinandi, oyuwabya mutumwa w’omukama w’erihaanga omu Ndeko eyo, mwalangira ati erilayira ly’omukama eryo lyanginaleta erigabana linene erilusyaho abanya-mwami ibalyakakawa eririgalyo n’erihambiriralyo. Neryo mwalengaho erikolesya erisona-sona, inyanasi ndeke-ndeke ati erikolesya olukako oku balume ng’aba likendileterabo eritwiramoiguma n’akagala kanene. “Mwalemba-lemba abanya-mwami eririga erilayira eryo inyanemuhabo erisika ati ekihugo likenditsemerabo kutsibu.” Nikwa abalume bayiketerwa bano babya bakaliga obutoki obuli endata oku bw’abalemi b’oku kihugo, neryo mubasubamo ibanatekene bati: “Tukendyolobera omukama w’ekihugo omu buli kindu ekyangongera erihambirira obuholo n’erisikya Nyamuhanga.” — Biri omu Ibid., ekitabu ekya 13, ekihande ekya 5.OO 201.3

    Embere w’Endeko omwami oyo mwakwamin’irangirira oku musombolesya w’abami n’abira buwe ati “erilayira likayahiribawaho omu mutina ow’erilayira ery’obukama w’ekihugo eryo,” neryo ati ekyo basigalire erikola lyan’eryolobera ekyo abanene babiritwamo.” Abere abiribuga atya neryo mwalwa omu luhindano olwo, butsir’irigira abakalalirya b’erilungula emiramirye abo bw’akanya k’eriyikaniako kutse erisubirya. “Mubatuma abakwenda eriyamulemba-lemba bati asubule, nikwa mwataliga.” Ekyabya kitirebo esisoni mwakwama erisubamo ati: “ni mwatsi owabiritwibwamo, ekisigalire lyan’eryoloba.” — Biri omu Ibid., ekitabu ekya 13, ekihande ekya 5.OO 202.1

    Ab’oku luhande lw’omwami babya ibanasi ndeke-ndeke bati abanya-mwami abali bakristayo bakendimakirira oku Masako Abuyirire ng’awali endata oku ngangirirya n’erisonda ly’abandu; kandi babya ibanasi ndeke bati ekilayiro eki aho kikaligirawa, obunya Papa okw’igunzerera ibukendibya ibwamakindwa. Liriryo ng’ebigonye-n’ebigonye eby’abandu erilwa oku butuku bwabo na lino bakatungerera oku bindu ebikalangirika bisa,” mubayisikya-sikya bati ekyo omukama w’erihaanga bana Papa bakalwira niky’akagala kanene neryo bati ekyo abakalalirya b’erilungula emiramirye bakalwira ni kitseke. Abakalalirya b’erilungula emiramirye kubalisegema oku buwatikya bw’abandu busa, bangabere inibakagala kake ng’abakwami ba Papa abo kubaganiraya. Nikwa n’omu banabya batseke omu muganzo w’abandu, kandi ibanemuhalikana n’e Roma, babya ibanawite akagala kabo. Mubatungerera “erilwa oku ndondogoli y’ebiryalwa omu Ndeko nene y’eritonganisya eyo n’eikangya oku kinywa kya Nyamuhanga, n’omu kitswa ky’eritungerera oku mukama w’ekihugo, mubatungerera oku Yesu Kristo, Omwami w’abami kandi Omukama w’abakama.” — Biri omu Ibid., ekitabu ekya 13, ekihande ekya 6.OO 202.2

    Fedinandi ng’oku mwagana eritwala erigana ery’obulengekania bwabo mulya mubongo, abanya-mwami mubatwamoeritenditsomana iyo eritendibya omu Ndeko omwo, nikwa bamatwamo erikangania eriyinyalika lyabo ly’embere sy’endeko y’ekihugo eyo butsira iririndirriya. Eritwamo eriteko eribinduka mulyakolwa oku ndambi eyo neryo lyamakanganibwa omu Ndeko Ngulu eyo liti:OO 202.3

    “Busana n’esyonzumwa esyo tukakanganaya esi, tukagana embere sya Nyamuhanga, Omuhangiki wetu musa, Omuteya wetu, Omutongolya wetu, kandi Omulamia wetu, kandi oyukendisyabya mutsweri wetu kiro kiguma, kandi n’embere sy’abandu bosi n’embere sy’ebihangikwa ebyosi tuti, itwe, busana n’abandu betu, situlirigana kutse erigendera omu musindo wosi oku ilagira erihirirweho, omu mwatsi wosi owakalwa na Nyamuhanga, n’Ekinywa kiwe, n’eritolerana ly’obulengekania bw’eriyitwiramobwetu, n’erilama ly’esyonge syetu.”OO 203.1

    “Mutiki!” Muti tusikaye erilagira eri! Tukahatikana tuti omugulu Nyamuahanga Munene oyo akabya amabirikira omundu ati amuminye, omundu oyo liriryo syangatunga obuminya bwa Nyamuhanga!” Sihali yindi ngangirirya eyihikire erilusyaho eyikabya buholo n’ekinywa kya Nyamuhanga.... Omwami Mukulu akaganaya erikangirirya ery’engangirirya yosi-yosi.... Amasako abuyirire akatolera inyasoborerwa awandi masako awaminyikere ndeke kwilab’ayo; ... ekitabu ekibuyirire eki kyolobire eriyitegereribwa, kandi kitondire ndeke okw’itoka eritsutsanga omwirimya omu myatsi yosi eyitolerene busana n’omuKristo. Twabiritwamo, itune n’olukogo l’Omwami Mukulu, eryikala itunahambirire eritulawo ery’Ekinywa kiwe eriri nzongole butsir’itswanganiamokindi, eritulawo ng’oku liri omu bitabu by’e Biblia omu Ndagane Engulu n’Endagane Enyihya, isitulyongerako kindi ekiri luhande kuyo. Ekinywa eki nikyo kwenene; ikyo kisa nikyo kilayiro eky’okwenene ekikatabala engangirirya yosi kandi n’ey’engebe yosi, kandi ekitedisyatugoberya kutse erituteba. Owosi oyukahimba oku musingy oyu akendisyakinda amatoki wosi aw’ekulimu, obwo eribura-burirwa lyosi ery’abandu erikahiribawaho erilwa nakyo likendisyatera embere sy’obusu bwa Nyamuhanga.”OO 203.2

    Busana n’enzumwa eyi tukagana engomo eyobakatugema.” “Oku ndambi iyan’enguma tune n’eriganirya tuti omukama akenditutwala ndeke iyo ng’omunya-mwami oyuli mukristayo oyuwanzire Nyamuhanga kwilaba ebindu byosi; kandi tukatulawo tuti tunayiteka-tekire iyo n’enyu bami babunda-bundirwa eribaha olukengerwa n’eribolobera eriri lumimbi lwetu oluhikire kandi oluli omu bilayiro.” — Biri omu Ibid., ekitabu ekya 13, ekihande ekya 6.OO 204.1

    Endeko eyo muyabya n’erihunerera linene. Abanene mubasweka kutsibu n’erikukubala bakalangira erikania n’obutswiri-tswiri ery’abakaganaya aba. Engebe ey’embere muyabanika iyoswiremoekihunga kandi iyiri ng’eyitaminyikere nga yikendibya yiti busana nabo. Mukyabanika kiti hakayabyaho erigabana inene, amalwa, n’eryuta omusasi. Liriryo abakalalirya b’eriluingula emiramirye, ibanasikire oku ihikana ly’ekyo bakakola, kandi ibanasegemere oku kuboko okw’Oyuli Mutoki w’ebyosi, babya boswire amaka n’erisika.”OO 205.1

    “Emisingyi mikulu-mikulu eyabya omw’iyinyalika lino... niy’omusingyi w’obu abahakani. Oku ndambi eyo eriyinyalika eri lyabya likalwa n’ebindu bibiri ebikakereta abandu omu myatsi y’eryikirirya: eky’erimbere kyabya eryingirira omusindo w’eritaswera esyombanza, ekyakabiri kyabya ekanisa eriyitwala nga niyo butoki obugunzerereyo. Omu kitswa ky’ebikalyatangirira omundu ebi, obu abahakani bukahiraho obutoki bw’eryirengekanirya n’eriyitwiramo eriri endata oku batsweri b’omu mabuyiro w’Ebihano, n’obutoki bw’ekinywa kya Nyamuhanga erihirabwo endata oku kanisa eyilangirwe. Okw’itsuka-tsukana, bukagana obutoki bw’obulemi bwa etabalo omu bindu ebihambire oku bunya-lubula, neryo ibwabugira haguma n’abaminyereri n’abakwenda buti, ‘Tukakalaliribawa ery’olobera Nyamuhanga kwilaba eryolobera abandu.’ Embita ya Charles owakatano iyineho, bukahanganaya embita ya Yesu Kristo. Liriryo bukahika hali okw’aho: bukahiraho omusingyi ati erikangirirya lyosi ery’abandu litolere iryabya ahisi sy’erilayira lya Nyamuhanga.”— Biri omu Ibid., ekitabu ekya 13, ekihande ekya 6. Abakayinyalika abo babya nibya ibabiritulago ng’oku kitolerene kubo eritulago butsir’ikakiribwa ebyo bakalangira bati nikwo kwenene. Sibabya in’iberikirirya n’eryolobera lisa, liriryo erikangirirya ebyo ekinywa kya Nyamuhanga kikakanganaya, kandi mubagana eririga bati kitolerene busana n’abahereri n’abatsweri b’omw’ibuyiro ly’Ebihano eryingira-ngira omu mwatsi oyo. Eriyinyalika eryabya e Spires lyabya bwimiri obukalire obw’erilwa n’omuhanda owu obunya-enyikirirya bwabya isibulirigirawamo, kandi n’erisikya buti litolerene busana n’abandu bosi eriramya Nyamuhanga erikwama n’eryikirirya ly’obulengekania bwabo.OO 205.2

    Eritwamolyabya iryabirihiribwaho. Mulyasakangwa omu bulengekania obukibukaya obw’ebigonye n’ebigonye eby’abandu kandi lyamasakwa omu bitabu eby’e lubula, aho omundu n’omu angakolaki ate angasangulalyo.Ebipindi eby’ebu Gerimani ebyabyamoeryikirirya erikaganaya obukatuliki ebyosi mubaliga eriyinyalika eryo ng’erikakanganaya eryikirirya lyayo. Ehosi-hosi abalume mubalangira eritwamo eri iririmoamaha aw’omulembe muhya-muhya kandi omubuya kwilaba owalweho. Omuguma w’oku banya-mwami mwabuga n’abakaganya obukatuliki ab’e Spires ati: “Ow’Obutoki bwosi, oyuwabiribaha olukogo olw’eribatokesya eritondogola n’akagala kanene, imunemuyisyandira kandi butsir’isaga, abategaye omu butswiri-tswiri bw’obukristo obwo erihika oku kiro ky’erikota.” — Biri omu Ibid., ekitabu ekya 13, ekihande eky 6.OO 205.3

    Erikalalirya ly’erilungula emiramirye enyuma w’eribana erikinda eri kulyaliriga eririndirirya busana n’eribana erisimwa ekihugo, lyangabere isiryatabya lya kwenene busana na Nyamuhanga kandi busana nalyo iriryene-lyene, neryo lyangabere iryabiriyikwikira eritinda. Ebyo abakalalirya b’erilungula emiramirye aba babya balolireko n’erilabamo birimoeky’eryiga busana n’emigulu eyikwamireho eyosi. Omuhanda ogu Satani akakoleramo erilwa na Nyamuhanga n’ekinywa kiwe syali atabinduka; akinalwa n’omusindo owosi owakayira Amasako mu nzondoli y’engebe y’omundu omu birimo erigana ebya’erikumi n’endatu. Omu mugulu wetu hali erihuma oku ngangirirya y’Amasako n’emigambo yago erigalihire, busana n’ekyo hali obwaga obw’erisuba oku musingyi w’obu hakani obunene obo — e Biblia, kandi e Biblia nyisa, ng’eky’erigenderako eky’eryikirirya n’olukwamirwa. Satani akinakolera omu buli mulingo wosi ogu anginatabalako eriherya obwiranda bw’e enyikirirya. Obutoki bw’obute-bukristayo obu abayinyalika ab’e Spires bagana lino buli n’akagala kahya bukarondekania erisyaswahiraho amaka wabo ogu bwatalaya. Erimakirira oku kinywa kya Nyamuhanga eritetsinga-tsinga eriri ng’eryakanganibawa omugulu w’omuhito ow’erikalalirya erilungula emiramirye niryo maha masa aw’erilungula emiramirye lino.OO 205.4

    Muhabya ebikanganisyo eby’akabi oku syongebe sy’abaganaya obukatuliki; habya ihane n’ebikanganisyo, nibya, biti okuboko kw’obunya-lubula kunakimire eriteya abali bayiketerwa. Oku ndambi eyo “Melankitoni mwanguha luba erikwamanisya omwira wuwe iyo Gurainaya erilaba omu syombalu sy’e Spires erilolya ew’obu lusi olwa Rhine, inyakamukuna erisokalwo luba-luba. Iyo Gurainaya mwasweka erilangira erimuhiramoomuliro ng’eri. Melankitoni mwabuga ati ‘Omulume mukulu oyu busu bwuwe butekw’itsema, nikwa oyu nyitasi mwakanyibutukako amanyibwira ati, omu ndambi eyiringene n’edakika nguma abanya kyaganda ab’eby’Ebihano bakenditumwa iyo Fedinandi erisyahamba iyo Gurainaya.’ ”OO 206.1

    Omu ndambi sy’eritungi, iyo Gurainaya babya ibabirimutega erikalire omu ilayirwa erikamubirikira eriyatonganisibwa eryaletawa iyo Faba, oyuwabya mutahwa mukulu owa Papa; nelryo oku muhindo, mubamuhitanako busana n’erilwira “amabehi owatanzirwe malebe.” Iyo Faba mwabururuka, nikwa oku ndambi eyo yinyini-nyini mwagenda ew’omukama, oyuwamuha erilayira eryabya likalwa n’omukangirirya mukulu w’e yunivasite ey’e Hiedelberg oyuwabya akabulirirya-bulirirya. Melankitoni mwatatika-tika ati Nyamuhanga ambirilamia omw’imutumira omuguma w’oku balaika nbabuyirire buwe erimukunga ibukine.OO 206.2

    Melankitoni mwimana oku musike w’olusi olwa Rhine inyanimene butsir’iyisegania, mwalinda erihika aho magetse w’olusi olwo atsunira Guraiyana y’oku babya bakamwendererya. Melankitoni neryo mwabuga ati: ‘uh-hu’, akalangira inyabirihika eyisirya y’olusi, ‘hakiri abirisagulwa erilwa omu mikese ey’abo abakwire enyota y’eryuta omusasi owateko lubanza.’ Abere asuba omu nyumba yiwe, mubamiminyisya bati abanya-kyaganda ababya bakasondya iyo Guraiyana mubatindurayo ahisi n’eyigulu.” — Biri omu Ibid., ekitabu ekya 13, ekihande ekya 6.OO 206.3

    Erilungula emiramirye lyabya iniry’erikolya okw’iminyirwa iguma abali balito b’ekihugo. Abanya-mwami ababya b’eryikirirya eribindukire omukama Fedinandi mwataligira abandu erihulikirirabo; nikwa babya b’eririgirwa omuyisa w’erikangania ekyo bakwamire embere sya omwami kandi n’embere w’abakuklu-bakulu ab’e kanisa n’ab’obulemi bw’e etabalo ababirihindanira haguma. Erihunia esyombaka esyabya sikasulusutya ekihugo ekyo, iyo Charles owa 5, omu mwaka owakwama eriyinyalika eryabya e Spires, mwabirikira Endeko nene e Augsburg, eyo atulago ati iyuwene-wene akendibya mwimaniri wayo. Endeko eyo abakulu b’erilungula emiramirye mubabirikirwa muyo.OO 206.4

    Emiryambo minene-minene muyabanika ng’eyikendihika oku bakalalirya b’elungula emiramirye; nikwa abakabugirirayo mubikala ibanayiketere Nyamuhanga, kandi mubayisinga eribya abasikire oku Ngulu Mbuya. Omusombolesya w’abami owa e Saxony abakwenda buwe mubamuhana eritendibya omu Ndeko eyo. Mubabuga bati omwami/omukama akasonda abanya-mwami babye omu ndeko eyo anakurirabo omu kitego. “s’itsama obuli kindu erigenda n’eriyikingira omu bihimbano by’omuyi oyo eyiri nzigu eyikalire kutsibu?” Nikwa abandi mubabuga malume-lume bati, “Muleke abanya-mwami bakwame eriyisikya n’eryimana butasaga, neryo ekigendererwa ky’omubiri wa Nyamuhanga ikyanabererera.” Luther mwabuga ati: “Nyamuhnanga ni muyiketerwa; syenditusigania.” — Biri omu Ibid., ekitabu ekya 14, ekihande ekya 2. Omusombolesya w’abami mwahongoka n’abandu buwe abakamukwamanisaya akagenda e Augsburg. Abandu bosi babya ibanasi amalige eyabya yimulindirire, n’abanene mubagenda obusu bwabo ibunasusumene n’emitima eyisulusutire. Nikwa iyo Luther oyuwabakwamanisaya erihika e Coburg, mwasyaswahangania eryikirirya lyabo eryabya iryabiridikira omw’imba olwimbo, olu asakangira omu lugendo olwo, “Nyamuhanga wetu niyo kihimbano kiyisunglikire ekikalire.” Ebikanganisyo binene ebyabya bikita ngitsi mubyabulirana, emitima y’abanene muyanguha, oku mulenge ow’ehiriki hy’enzenze owakasubayamoakagala.OO 207.1

    Abanya-mwami ababindukire omw’ikirirya abo babya ibabiritwamoeritonda eritongana lyabo ly’omu musindo owatondekenie ndeke, ibanawite obwimiri obulwire omu Masako, obu bakendikangania embere sy’endeko eyo; n’olukwamirwa lw’erriteka-tekalyo mulwahiribwa omu byala bya Luther, ebya Melankitoni, n’abakabawatikaya. Eritondogola eri mulyaligwa abaabahakani ng’erikakanganaya eryikirirya lyabo, neryo mubahinda erisakanga amena wabo w’oku kisakango kya mubongo ekyo. Yabya ndambi yikalire kandi ey’erirengwako. Abakalalirya b’erilungula emiramirye babya ibanayikengemerere bati omubiri wabo syabyemoebibulyo eby’e poko-poko y’eby’obulemi; mubayowa bati erikalalirya ly’erilungula emiramirye siritolere likakolesya obutoki bundi erilusyaho obukalwa oku kinywa kya Nyamuhanga. Abanya-mwami ababya bakristayo babere bakagenda eriyasenya oku kisakango ky’eritondogola, Melankitoni mwayitsungiramo ati: “Abasomire e enyikirirya n’abahererya nibo bakahiraho obulengekania obw’ebindu ebi; muyire tubikire obutoki obw’abamaka aw’ekihugo wo eyindi myatsi.” Yoane ow’e Saxony mwabuga ati: “ekyo sikyangabya indi munyilusayemwo. Nabiritwamoerikola ekihikire, butsir’iyisulusutya oku mwatsi w’embita y’obwami. Nyisondire eryikirirya oku Mwami Mukulu. E sapeho yage ey’erisombolesya n’erikoti lyage erihehere sibya buguli okwingye kwilaba ng’omusalaba wa Yesu Kristo.” Abere abiribuga atya mwasaka erina liwe. Ogundi ow’oku banya-mwami nayo mwabuga akimya e kalamu ati: “Erisikya Omwami Mukulu lyamabya iko likasonda litya, nyinayiteka-tekire... erisiga ebindu byage n’engebe yage by’enyuma.” Mwasyaswabuga ati, “Kwanya inalwika abandu obungatabereko n’amatwale wage, kwanya inalwa omu ihanga ery’omwigo owa tata owali omu byala byage, omu kitswa ky’eryangirira eyindi ngangirirya eyite iy’eyiri omwatura eri.” — Biri omu Ibid., ekitabu ekya 14, ekihande ekya 6. Eryikirirya n’eriyikangalika ery’abalume ba Nyamuhanga ku lyabya lyabere litya.OO 207.2

    Endambi eyihamwirwe muyahikira mukulu w’abami. Iyo Charles owa 5, inyanikere oku kitumbi kiwe, inyanatimbirweko abasomboli n’abanya-mwami, mwahulikirira abalunguli b’emiramirye ab’aba abahakani abo. Eritondogola ery’erikirirya lyabo mulyasomwa. Omu ndeko eyirimo abandu b’ebitsumbi eyo emyatsi y’okwenene ey’Engulu Mbuya muyakanganibwa ndeke-ndeke, n’ebihalyo eby’ekelezia mubyakanganibwa. Inga ekiro ekyo mukyahanganibwamo “ekiro ekikulu kwilaba ebyosi busana n’erilungula emiramirye n’emikolere y’ekanisa/Kelezia, kandi ekiri kiguma ky’oku biro eby’olukengerwa lunene kwilaba ebiro byosi kutsibu eritsuka aho bukristo bukataberaho kandi n’aho bandu bakatabera oku kihugo.” — Biri omu Ibid., ekitabu ekya 14, ekihande ekya 7.OO 208.1

    Nikwa habya ihamabirilaba birimo mike erilwa aho mu paddiri w’e Wittenberg imana iyoweneembere w’endeko y’erihaanga. Lino omu kitswa kiwe babya ib’abanya-mwami ab’olukengerwa kandi ab’obutoki obulengire obwuwe omu bukama obwo. Babya ibairitanga Luther eribanika e Augsberg, liriryo abya inyaneyo omu binywa byiwe n’omu misabe.Mwasaka ati “Nabiritsema kwilaba lulengo erilangira nyiti nabiribya inyineho erihika oku ndambi eyi, eyo Kristo amahanganibwa embere sy’abandu bosi inyakahanganibawa abakangirirya b’oku lulengo lw’endata abasikibirwe, kandi n’omu luhindano lw’olukengerwa ng’olu.” _ Biri omu Ibid., ekitabu ekya14, ekihande ekya 7. ebyo Masako akabuga kubyabya byabererere bitya biti: “Nasyambagulira abami b’ebihano byawe.” Esyonyimbo 119:46.OO 208.2

    Omu biro bya Paulo Engulu Mbuya eyaleka ibamuhira omu muliki kuyabya yaletirwe yitya embere sy’Abanya-mwami n’abakulu-bakulu ab’omu muyi w’obukama. Ku litya n’oku ndambi eyi, ekinywa ekyo omukama w’ekihugo (omutabali mukulu w’abami) abya inyabiritanga ertulwa oku rutali mukyalalaganibwa erilwa omu kikali ky’omukama; omwatsi ogu abanene babya bakagalagaandya ngasyatolere nibya n’abagombe erhilikirirawo abami n’abakulu —bakulu b’omu kihugo ekyo ekyosi mubowago n’erikukubala. Abahulikiriri b’engulu eyo babya ib’abami n’abalume banene-banene, abatuliri ib’abanya-mwami, n’eky’eryiga kyabya ikw’okwenene okw’obwami okwa Nyamuhanga. Omusakangyi muguma mwabuga ati, “erilwa oku mugulu w’abakwenda sihali hataswabya omubiri munene kutse eritulago oku Kristo erirengire eri.” — Biri omu D’Aubigne, ekitabu ekya 14, ekihande ekya 7.OO 209.1

    Omu bishopu w’obunya Papa mwabuga ati: “Ebyosi ebyo abandu ba Luther babugire ni kwenene; sitwangayiganakwo.” Ogundi mwabulya Dr. Eke ati, “omw’ihererya enzumwa eyihikire wanginagania eritondogola eriryakolawa omusombolesya w’abami n’abayikundikenie kuyo eri?” Dr. Eke mwasubamoati, “Omw’ikolesya ebisakirwe abakwenda n’abaminyereri-eyihi!” liriryo omw’ikolesya ebisakango by’aba tata omu kelezia n’esyondeko sy’ekelezia, - ee!” Oyulyabulaya mwasubirya ati, “Namayitegererya. Erikwamana n’ebyo wukabuga, abandu ba Luther bali omu Masako, neryo itwe tuli eyihya y’amasako.” — Biri omu Ibid., ekitabu ekya 14, ekihande ekya 8.OO 209.2

    Abaguma b’oku banya-mwami ab’ebu Gerimani mubaliga eryikirirya eribindukire eryo. Omu mukulu w’abami winyini-nyini mwakangania ndeke ati ebisakango eby’aba abahakani nikwo kwenene. Eritondogola ly’eribinduka eryo mulyabindulwa omu mibuge minene neryo lyamalagalganibwa omu Europe (e Bungereza) eyosi, kandi byabiririgwa embule-n’embule y’abandu ab’esyondengo esyakwamaho ng’erikangania eryikirirya lyabo.OO 209.3

    Abagombe ba Nyamuhanga sibabya bakakola ibibene. Omugulu amami n’amatoki n’emirirmu mibi omu byanya eby’endata byabya ibinemubambirabo, Omwami Mukulu mwatalekerania abandu buwe. Ameso wabo kwalibya alibukere, ibangalangire eribyaho ly’obwa Nyamuhanga n’obuwatikya bwa Nyamuhanga ng’obwimiri obuminyikere ndeke ng’oku lyahebawa omuminyereri owa kera. Omugulu omugombe wa Elisa akanganaya omukama wuwe y’o emilondo y’abalhu minene iyinabagotire n’eribalibirya esyonzira sy’eribaliramo esyosi, omuminyereri oyo mwasaba ati: “Uwe Mwami Mukulu, wulibule ameso wuwe, atoke erilangira.” 2 Kyabami 6:17. Neryo, lebaya, obweruka bwabya bwoswireko esyogali esihekire abalwi n’esyo sabayiri esy’omuliro, amahe w’e lubula inyanimene eriteya omulume wa Nyamuhanga oyo. N’abalaika kubabya bateyirye batya abakoli ab’omubiri ow’erilungula emiramirye.OO 209.4

    Omuguma w’oku misingyi ogu Luther abya akikala inyanimeneko abya ati sihatolere hakabya erisubya amalengekania w’oku bulemi bw’ekihugo busana n’eriwatikya erikalalirya ly’erilungula emiramirye, kandi sihatolere hakabya erisondekania eby’amalwa wa kibiri-biri busana n’eriyilwirako. Mwatsema erilangira ati Engulu Mbuya yamabugibwa abanya-mwami ab’omu bukama obwo butsir’isaga; liriryo omugulu baha obulengekania bati bayiyunge haguma omu kikundi ekikayilwirako kibiri-biri, mwabuga ati “Engangirirya y’Enguylu Mbuya Nyamuhanga iye musa yutolere inyalwirayo... omundu akabya akayitabura omu mubiri oyo mu kake, eriyitsungira lya Nyamuhanga omu mubiri oyo ku litya. Eby’eriyirindisya eby’epoko-poko ebyo bahayo omu bulengekania bwabo, omu bulengekania bwuwe, mwalangirabwo nga ni busana n’obuba obutemokandi n’eribya butayikwetera busana n’ekibi.” — Biri omu d’Aubigne, eky’e London., ekitabu ekya 10, ekihande ekya 14.OO 210.1

    Omugulu esyonzigu esikalire babya bakayisonga-songanirya haguma busana n’erikinda eryikirirya ery’erilungula emiramirye, n’ebigonye n’ebigonye by’emiyali ibikabanika nga biri hakuhi n’erilusibwa omu nyuba erilwa nalyo, Luther mwasaka ati: ” Satani alimuhulukya erihitana liwe; abakulu b’e kanisa abatemw’obwa-nyamuhanga balimukwika oluhitsyo; netu tukasagisibawa oluhi. Muhire abandu mw’akagala erilwa butsira buba embere sy’ekitumbi ky’obwami ky’Omwami Mukulu, erilaba omw’ikirirya n’emisabe, esyonzigu syetu, bamabirikindwa n’Omulimu wa Nyamuhanga, ikyanabakaka erihiraho obuholo. Erisonda lyetu erikulu, omubiri wetu omukulu, ly’erisaba; muleke abandu baminye bati lino babiriyisamalirya oku muyali n’okw’ihitana lya Satani, neryo muleke basabe.” — D’Aubigne, ekitabu ekya 10, ekihande ekya 14.OO 210.2

    Kandi, oku bundi butuku, abere akakania oku kitunga ekyo abanya-mwami balengekanaya erikwika, Luther mwabuga ati eky’amalwa eky’erikolesya omu malwa aya kitolere ikyabya “omuyali ow’Omulimu” mwasakira omusombolesya w’abami owa e Saxony ati: Omw’iminya lyetu, sitwangaliga eriyiyunga eryo balengekenieko. Kwanya itwahola ngendo ikumi omu kitswa ky’erilangira omubiri wetu ow’Engulu Mbuya akaleka hakutika eritondi liguma ery’omuwsasi. Owetu ly’eribya ng’esyombuli esikayakerawa. Tuli b’eriheka omusalaba wa Kristo. Mukulu, siwubye n’erisaga. Tukendikola kinene okw’aho omu misabe yetu kwilaba esyonzigu syetu ku sikayibimba-bimbaya. Liriryo iwe siguleke ebyala byawe bikatunda-tunda omu musasi w’abagala benyu. Mukulu w’abami amatwamoati batulete embere sy’eribuyiro liwe ery’esyombanza, tunayiteka-tekire eribanika musyo. Iwe siwangatoka erilwira eryikirirya lyetu: obuli muguma atolere inyikirirya omw’iyitsama liwe iyuwene-wene.” — Biri omu Ibid., ekitabu ekya 14, ekihande ekya 1.OO 210.3

    Obutoki obwabya bwatsingatingirye ekihugo omu bu Gerimani mubwalwa omu myanya ey’embita. Eyo, omu bwolo-bwolo bubuyirire, abagombe b’Omwami Mukulu mubahanda ekisando kyabo ky’oku lukuka olw’eriyilaga liwe. Omu ikakalikana eryabya e Augsburg, iyo Luther “mwatagunza kiro atitahonga hakiri esyo saha isatu oku misabe, kandi syabya saha esisombwerwe okw’esyo esyuwene busana n’erisoma.” Inyane omu kyumba kiwe mww’iyuwene, abandu ibakamw’owa akabohola omutima wuwe embere sya Nyamuhanga omu binywa “ebyoswire eriryihombeka, erisaga, n’amaha, ng’omundu kw’akakanaya n’omwira.” Mwabuga ati: “Nyinasi ng’oku iwe wuli Tata wetu kandi Nyamuhanga wetu, kandi nyiti wukendirarangya abakendereraya abana bawe; kusangwa nawuwusulusutibirwe haguma netu. Omwatsi oyu owosi ni Wawe, kandi ni busana nawu eritukuna nikyo kirekire itwahira kugo kw’ebyala byetu. Neryo, Tata, tulwire!” — Biri omu Ibid., ekitabu ekya 14, ekihande ekya 6.OO 211.1

    Mwasakira Melankitoni oyuwabya oswiremoeriyilalikirira n’obuba ati: “Olukogo n’obuholo omu Kristo — ngabuga nyiti omu Kristo, butsira omu kihugo. Ku bibye bitya. Ngaponire eripona inene kutsibu eriyilalikira erikanyirire kutsibu erikakulya eri. Omubiri oyu amabya isyahikire, lekago; omubiri oyo amabya inyahikire, busana naki tukatika-tika oku iyilaga ery’oyo oyukatulayira erigotsera butsira buba?... Kristo syendisyabulirwa oku mubiri ow’obulingirirania n’ow’okwenene. Aneho, anatabere; neryo twangabya na buba bwahi?” — Biri omu Ibid., ekitabu ekya14, ekihande ekya 6.OO 211.2

    Nyamuhanga mwahulikirira eririra ery’abagombe buwe. Mwaha abanya-mwami abo n’abahererya abo b’olukogo n’eribya butasaga omw’ihambirira okwenene okukalwa n’abalemi b’omwirimya ab’ekihugo kino. Omwami Mukulu ati: “Kusangwa Amasako akabũga ati, Lebaya ngahĩmba eSĩonĩ, erĩbwe nayisoga,Erĩbwe ryʼenũnga, eryʼobũgũlĩ bunene,Nʼoyũkamwĩkĩrĩraya sĩendĩsyakwa esĩsonĩ.” 1 Petero 2:6. Abalunguli b’emiramirye ab’aba abahakani babya ibabirihimba oku Kristo, n’esyonyukyo sy’ekulimu isisyangakindabo.OO 211.3

    Larger font
    Smaller font
    Copy
    Print
    Contents