30: Ang mga Tuyo sang mga Papanhon

Ang Romanismo ginatamud na karon sing may daku nga pagkahamuut sang mga Protestante sang sa sadtong una nga mga tuig. Sa sadtong mga kadutaan nga ang Katolisismo wala sing daku nga gahum, kag ang mga Catolico Romano nagapalakig-abyan agud sa pagdang sang influensia, may yara nga nagadugang nga pagpakadiutay sang pagtolon-an nga nagabulag sa mga iglesia reformada gikan sa mga pangolo nga papanhon; ang opinion nagadaug, nga, sa katapusan wala kita nagadulag sing tama sa mga buhi nga mga punto subung nga ginahunahuna anay, kag ang diutay lamang nga pagpasugot magadala sa aton sa labing maayo nga paghangpanay sa Roma. May panag-on anay nga ang mga protestante nagabutang sing mataas nga pagpakamahal sang kahilwayan sa konsiensia nga binaklan sa mahal nga bili. Gintudloan nila ang ila mga kaanakan sa pagdumut sa pagdumala sang papa, kag ang pagpakighamuut sa Roma isa ka buhat sa pagkadilimasinulondon sa Dios. Apang sa karon daw ano na ka lain sang balatiagon nga ginapahayag.AP 425.1

Ang mga mananabang sang papanhon nagasiling nga ang iglesia ginpakahuy-an anay; kag ang kalibutan nga protestante daw sa mabuyok sa pagbaton sang amo nga pulong. Madamu ang nagamatarung nga dili matarung ang paghukum sa iglesia sa karon bangud sa mga kalangil-aran kag mga kabuangan nga nagpat-it sang iya paggahum sa sulud sang mga siglos sa pagkaignorante kag kadudulman. Ginapamalibaran niya ang iya mga makahalangawa nga kapintas nga pinatubas yadto sang pagkabarbaro sa sadto nga panag-on, kag mag-ampo nga ang influensia sang karon nga civilisaeion nagbaylo na sang iya mga balatiagon.AP 425.2

Nalimtan bala sini nga mga tawo ang ila ginatudlo nga pagkadilimasinalaypon nga ila ginpakita sa sulud sang walo ka gatus ka mga tuig sang paggahum sining matinaastaason nga gahum? Malayo sa pagkadula, ini ginpamatud-an sing labi ka matuud sang sa una sa sining ikanapulo kag siam ka siglo. Sang nagaangkon ang Roma nga ang iglesia “dili masinalaypon; ni magasayup sia, suno sa kasulatan,“^{*Mosheim, “Ecclesiasical History,“ lib. 3, cent. 11, part. 2, cap. 2, par. 9, Nota 1.} anhon niya nga pagsikway sang mga palatukuran nga nagagahum sang iya mga dalanon sang nagligad nga mga tuig?AP 426.1

Ang iglesia papanhon dili gid magadula sang iya pag-angkon sang pagkadili masinalaypon. Ang tanan nga iya nahimo sa pagpanghingabut sadtong mga nagsikway sang iya mga pagtolonan, ginahuptan niya nga matarung; kag dili bala niya suliton ang amo man nga buhat, kon mapahayag liwan ang kahigayonan? Ipakuha ang gahum sang banwa nga nagapugung sa iya, kag i-uli liwan ang Roma sa Iya una nga gahum, kag magapakita liwan sing madali ang pagkabuhi sang iya kabangis kag pagpanghingabut.AP 426.2

May isa ka lutaw nga magsusulat nga naghambal sang panimuut sang mga pangolo nga papanhon nahanungud sa kahilwayan sa konsiensia, kag sang katalagman nga magapahadluk sing pinasahi sa Estados Unidos kon matuman ang iya tuyo:AP 426.3

“May yara nga madamu nga nahamyang sa pagkahadluk sa Romano Catolisismo sa Estados Unidos, sa pagsunod sing binulag sa pagtoloohan okon pagkapinayaon. Sila wala makakita sang ugali kag panimuut sang mga Romanista nga labi ka manuglaglag sa aton hilway nga mga institusion, okon walay nakita nga tandaan sang katalagman sang iya pagtubu. Busa atonAP 426.4

anay ipaangay ang iban nga mga pangolo nga sadsaran sang aton pagbulutan sa sadtong iya sang iglesia Catolica.AP 427.1

“Ang Konstitusion sang Estados Unidos nagapasalig sang Kahilwayan sa Konsiensia. Wala na sing maglabi ka mahal okon labi ka kinahanglan. Si Papa Pio Nueve, sa iya sulat nga circular sang Agosto 15, 1854, nagsiling: ‘Ang binuang kag ang sayup nga mga pagtolon-an sa pag-apin sang kahilwayan sang konsiensia, amo ang labing makamamatay nga sayup, isa ka peste, labi sa tanan, nga pagkahadlukan sing labi sa estado.” Ang amo man nga papa, sa iya circular sang Deciembre 8, 1864, nagexeomulgar sa ‘sadtong nagabayaw sang kahilwayan sang konsiensia kag pagsimba sa religion,' pati sang ‘tanan nga nagabayaw nga ang iglesia dili maggamit sing kusug. ‘ AP 427.2

“Ang mahidaeton nga tingug sang Roma sa Estados Unidos dili nagakahulogan nga nagbaylo ang iya tagiposoon. Tama sia ka maalwanon sa lugar nga wala siya'y kagamhanan. Siling ni Obispo O'Connor: ‘Ang kahilwayan sa religion ginapailuban lamang tubtub madangat kag matuman yadtong kapihak niya sa wala sing katalagman sa kalibutan nga Catolico.” ... Ang arsobispo sa San Luis nagsiling anay: ‘Ang erejia kag ang pagkadilimatinoohon mga sala; kag sa mga duta nga Kristohanon, subung abi pananglitan sa Italia kag sa Espana nga ang tanan nga nfga tawo mga Catoliko, kag sa diin ang religion Catolico kinahanglan nga bahin sang kasugoan sang duta, ginasilotan sila kaangay sa iban nga sala.'AP 427.3

“Ang tagsatagsa ka kardinal, arsobispo kag obispo sa Iglesia Catolica nagapanumpa sa pagpasakup sa papa, nga sa iya makita ining masunod nga mga pulong: ‘Ang mga erejes, ang mga sismaticos (ang isa nga nagabulag sa isa ka tinukod nga iglesia), ang manugrebok sa nasambit naton nga ginoo (ang papa), okon sa salili niya sa olihi. akon nga hingabuton kag sumpongon sa tanan ko nga masarangan.’ “^{*Strong, Dr. Josiah, “Our Country,” Cap. 5, par. 1-3.}AP 427.4

Matuud nga may yara nga mga matuud nga mga Kristohanon sa katilingban sang Catolico Romano. Linibo ang yara sa sini nga iglesia nga nagaalalagad sa Dios suno sa labingAP 427.5

maayo nga kapawa nga ila nabaton. Wala sila ginatuguti sa pagbasa sang Iya mga pulong, busa wala nila matungkad ang kamatuuran. Wala sila makakita sang ginkalainan sang pagkabuhi sa pag-alagad sa tinagiposoon kag yadtong isa lamang ka hapaw kag mga ceremoniales nga ila ginaliwanliwan. Ang Dios nagatamud nga may pagkahanuklog sa sining mga kalag, nga mga naton-an sa isa ka pagtoloohan nga madaya kag dili makabusug. Pagapalapuson niya ang kasilaw sang kapawa sa labing madamul nga dulum nga nagatabon sa ila. Ipahayag niya sa ila ang kamatuuran nga yara sa kay Jesus, kag madamu pa ang magabalaton sa iya kag magtilindug kaupod sa Iya mga tinawo.AP 428.1

Ang Romanismo subung nga isa ka pagtolon-an wala na nagasuno sa balita ni Kristo sa karon sing labi sang sa una nga mga panag-on sang iya istoria. Ang mga iglesia Protestante yara sa daku nga kadulum, kon wala nabangpan nila unta ang tandaan sang mga panag-on. Ang Iglesia Romana nagadalangat sa malayo sa iya mga piano kag mga paagi sa paglakat. Ginagamit niya ang tanan nga pahito sa pagpauswag sang iya mga influensia kag dugangan ang iya gahum sa pag-aman sa isa ka mabangis kag matuudtuud nga pagpakig-away sa pag-uli liwan sang iya gahum sa kalibutan, sa pagtukud liwan sang pagpanghingabut, kag lubaron ang tanan nga mga binuhatan sang mga Protestante. Ang Catolisismo nagadaug na sing duta sa tanan nga luyo. Talupangda ang nagadugang nga kadamuon sang iya mga iglesia kag mga kapilya sa mga duta nga protestante. Tamda ang pagkalutaw sang iya mga kolegio kag mga semenarios sa America, nga ginasudlan sang madamu nga mga Protestante. Tamda ang pagtubu sang iya pagtolon-an sa Inglaterra, kag ang dayon nga paggolowa gikan sa iglesia sang Inglaterra kag magsululud sa kabon sang mga Catolico. Ini nga mga butang magapamata sang kabalaka sang tanan nga nagapakamahal sang putli nga palatukuran sang Balita.AP 428.2

Ang mga Protestante nagapakig-impon kag nagapakighiangot sa papanhon; naghilimo sila sing mga compromiso kag mga pahanugot nga bisan pa ang mga Romano Catolico sa ila kaugalingon natingala sa pagtamud, kag dili makahangup. AngAP 428.3

mga tawo nagapiyong sang ila mga mata sa pagtamud sang matuud nga kinaugali sang Romanismo, kag sa mga katalagman nga magaabut gikan sa iya pagpakataas sa gahum. Ang mga tawo nagakinahanglan sa pagmalata sa pagsumpong sang paguswag sining labi ka katalagman nga kaaway sang kahilwayan sa pagbulut-an kag sa religion.AP 431.1

Madamu nga mga Protestante ang nagahunahuna nga ang religion Catolico dili makaluluyag, kag ang iya panimbahon dili kahalamut-an, walay kahulogan nga pagliwan-liwan sang pagalagadan. Diri nagsalayup sila. Bisan nga ang Romanismo ginapasandig sa daya, dili sia barobal kag malain nga daya. Ang mga pag-alagdan sa religion sang iglesia Romana amo ang labing makabalatiag nga pag-alagdan. Ang iya mga dalayawon kag solemne nga pagalagdan nagadakup sa mga balatiagon sang mga tawo, kag nagapahipus sang tingug sang katarungan kag konsiensia. Ang mga mata ginabihag. Dalagku nga mga iglesia, makaknlunyag nga mga procesion, mga halaran nga bulawan, mga santos nga naputus sing bulawan, mga pinili nga mga estampa, kag tumalagsa nga escultor nga makabihag sa sadtong mahigngmaon sang mga matahum. Ang mga idulungug nagakabihag man. Ang mga alambahanon dili malabawan. Ang mga matahum nga tingug sang madalum nga tuno sang organo, nga nagatingub sa kayuyum sang madamu nga tingug nga nagaguub sa mataas nga mga kampanaryo kag mga hulut sang iya dalagku nga mga katedral, dili makulangan sa pagpabatyag sang painoino sing katingala kag pagtahud.AP 431.2

Ining nagowa nga kadayawan, katahuman kag mga ceremonias. nga nagayagota lamang sa handum sang kalag nga nagamasakit sa sala, amo ang kasanagan sang iya nasulud nga pagkamadinulunton. Ang religion ni Kristo wala nagakinahauglan sang amo nga paganyat sa pagpabatou sa iya sa mga tawo. Sa kapawa nga nagasiga gikan sa krus ang matuud nga pagkakristohanon magapahavag sing kaputli kag kamahigugmaon sa bagay nga wala sing sa gowa nga puni nga makabaylo sang iya matuud nga kabilihanan. Ang katahum sang kabalaan, ang mahagup kag malinong nga espiritu, amo ang may daku nga kabilihanan sa Dios.AP 431.3

Ang kasilaw sang dagway dili amo ang matuud nga pahayag sang putli kag mataas nga hunahuna. Ang mataas nga paghangup sang mga artes, ang lakas nga kaluyag sa mga matahum, masami nagapadayon sa painoino nga dutan-on kag lawasnon. Masunsun ginagamit ini sila ni Satanas sa pagdulong sa tawo sa pagkalipat sa mga kinahanglan sang kalag. sa pagkalipat sang palaabuton, sang pagkabuhi nga walay katapusan, sa pagpalayo gikan sa ila walay katubtuban nga Bulig, kag magkabuhi nga sa sini nga kalibutan lamang.AP 432.1

Ang isa ka religion nga sa sagowa makapaganyat sa sadtong wala maliwan nga tagiposoon. Ang mga kadayawan kag mga ceremoniales sang panimbahon sang Catolico may gahum nga manugdaya kag makabibihag, nira sa iya madamu ang nadayaan; kag nagatalamud sa Iglesia Romana subung nga amo abi ang gawang gid sang langit. Wala kondi lamang yadtong nagtanum sang ila mga tiil sing malig-on sa sadsaran sang kamatuuran, kag ang ila mga tagiposoon binag-o sang Espirilu sang Dios, ang walay katalagman sa iya influensia. Linibo sadtong walay kaalam bangud sa mga experiensia sa kay Kristo ang nadul-ong sa pagbaton sang dagway nga pagkadiosnon nga wala sing gahum. Ina nga kaangay sang religion amo ang ginahandum sang kadam-an.AP 432.2

Ang ginaangkon sang iglesia nga matarung sa pagpatawad, kag ang tolomanon sa konfesion, nga kon wala ini ang kapatawaran dili mahatag, nagadul-ong sa paghatag sing lisensia sa paghimo sing kalautan. Yadtong nagaluhod sa atubangan sang isa ka makasasala nga tawo, kag buksan sa pagpanuad ang mga tinago sang iya hunahuna kag hinyo sang iya tagiposoon nagapanubu sang talaksan sang iya ugali. Ang iya hunahuna nahanungud sa Dios ginpanubu kaangay sa makasasala nga katawohau; tungud kay ang pari magatindug subung nga tulugyanan sang Dios. Apang sa sadtong nagahigugma sa pagpatuyang sang kaugalingon, labi pa ka tam-is ang magpanuad sa masigkamamalatyon sang sa magbukas sang iya kalag sa Dios. Labi pa ka tam-is sa kinaugali sang tawo ang paghimo sing mga penitencia sang sa magsikway sang sala; mahapus pa'ng pagpatay sang unod bangud sa baluyot kag mga tunok kag paggapus sang talikala sang sa paglansang sa krus sang kailigbon sang unod. Mabug-at ang singkaw nga bunt pas-anon sang unod nga tagiposoon sa baylo sang sa magluhod sa singkaw ni Jesukristo.AP 432.3

Tinguha nga dayon gihapon ni Satanas ang pagpahayag sing lain sang karakter sang Dios, sang kinaugali sang sala, kag sang matuud nga kabangdanan sang daku nga kinagubut Ang iya mga daya nagabuhin sang katungdanan sa langitnon nga kasugoan, kag nagahatag sa tawo sing pahanugot sa pagpakasala. Sa amo man nga tion ipahuput niya sa ila ang butig nga paghangup sa Dios, agud nga pagkahadlukan nila kag pagkaakigan Sia, sa baylo sang sa paghigugma. Ang kapintas nga nagikan sa iya ginpatungud niya sa Manunuga; ginatingub sia sa religion, kag ipabayag sa paagi sa pagsimba. Busa ang painoino sang mga tawo ginadulman, kag makuha ni Satanas sila subung nga iya mga galamiton sa pagpakig-away batok sa Dios.AP 433.1

Kon ang mga tawo magbasa sang Biblia, ang kalooy kag ang gugma sang Dios mapabayag; makita na nga wala Sia nagabutang sa bisan kay sin-o nga tawo sing mabug-at nga lulan. Ang tanan nga iya ginapangayo amo ang buung kag masinakiton nga tagiposoon, mapailubon, kag matinumanon nga espiritu.AP 433.2

Si Kristo wala maghatag sing solondan nga sa mga lalaki kag mga babae nga pagtakpan nila ang ila kaugalingon sa mga monasterio agud maaman sila sa pagsulud sa langit. Wala gid Sia magtudlo nga ang gugma kag ang paghikalooy pagdulaon. Ang tagiposoon sang Manluluwas nagasagahay sing paghigugma. Sa nagalapit ang pagdangat sang tawo sa kahimpitan moral, nagalabi katin-aw ang iya mga balatiagon, labi ka talum ang iya balatiagon sa sala, kag nagadalum ang iya pagbikalooy sa mga ginasakit.AP 433.3

May nakakita bala sa kay Kristo nga nagyudyud sang isa ka tawo sa bilanggoan okon sa pandugan tungud kay wala maghatag sa iya sing pagpakamahal subung nga Hari sang langit? May nakabati bala sang Iya tingug nga naghimalaut sa kamatayon sadtong wala magbaton sa Iya? Sang gintiawtiawan sia sang mga tawo sa Samaria, pinun-an sing kaakig si apostol Juan, kag namangkot, “Ginoo, buut mo nga magsugo kami, nga manaug gikan sa langit ang kalayo, kag sunogon sila subung sang ginhimo man ni Elias?” Si Jesus nagtulok nga may kahanuklog sa iya gintoton-an, kag sabdongon ang iya maakigon nga espiritu, nga nagsiling, “Ang Anak sang tawo wala magkari sa paglaglag sang mga kabubi sang mga tawo, kondi sa pagluwas sa ila.” Lukasa 9:54, 56.AP 433.4

Dili kay wala sing katarungan ang pulong nga naggowa sa mga duta nga protestante, nga ang Catolisismo diutay lamang sing ginkalainan sa Protestantismo sa karon sang sa una nga mga dag-on. May yara nga pagbaylo matuud; apang ang pagbaylo dili sa papanhon. Matuud ang Catolisismo nagaangay angav sing daku sa Protestantismo nga yari karon; tungud kay ang Protestant ismo nagkubus sing tama sumugod sa mga adlaw sang Reformasion.AP 434.1

Sang nagatinguha ang mga iglesia protestante sing kahamuut sang kalibutan, ang butig nga gugma nagbulag sang ila mga mata. Wala na sila liwan nga makita kondi nga matarung ang pagtoo nga maayo ang tanan nga malaut; kag subung nga dili malikawan nga patubas, sa katapusan magatoo sila nga malain ang tanan nga maayo. Sa baylo nga magtindug sila sa pag-apin sang pagtoo nga gintugyan anay sa mga balaan, sila karon nagapalanuad na sa Roma tungud sang dili nila mahigugmaon nga hunahuna tungud sa iya, nga nagapangayo sing kapatawaran sang ila pagkamatinaastaason.AP 434.2

Kalabanan gid, bisan pa sa sadtong nagatamud sa Romanism0 sing walay pagkahamuut, ang may diutay lamang nga hu-nahuna nga katalagman gikan sa iya gahum kag influensia. Madamu ang nagamatarung nga ang kadulum sa painoino kag moral nga nagalutaw sa Natungatunga nga siglo nagafabor sang paglapnag sang iya pagtolon-an, kababaylan, kag pagpanlupig, kag nga ang daku nga kaalam sa bag-ong panag-on, ang kapin nga paglapnag sang kaalam, kag ang dugang nga kahilwayan nahanungud sa religion, nagadumili sang pagkabuhi liwan sang pagdumili kag mga kabangis. Ang hunahuna nga ang amo nga butang magalutaw sa sining panag-on sang kapawa ginavubitan. Matuud nga daku nga kapawa, sa kaisipan, moral kag sa religion, ang nagasiga sa sini nga kaliwatan. Sa nahumlad nga mga pinanid sang pulong sang Dios, ang kapawa gikan sa langit napasilak sa kalibutan. Apang dapat nga dumdumon nga sang nagadaku ang kapawa nga ginapaiwag, nagalabi pagid ka daku ang kadudulman sa sadtong nagabaliskad okon nagasikway sa iya.AP 434.3

Ang pagtoon nga may pangamuyo sang Biblia magapakita sa mga Protestante sang matuud nga kinaugali sang papanhon, apang madamu ang mga nagapakamaalam sa ila kaugalingon nga nagabalatiag nga dili na sila kinahanglan sa pagpangita sa Dios sing mapinaubuson agud nga matuytuyan sila sa kamatuuran. Bisan nga nagapalabugal sila sa ila kaugalingon nga mga mangin-alamon sila, ignorante sila sa mga Kasulatan kag sa gahum sang Dios. Kinahanglan nga may mga bagay sila sa pagpalinong sang ila konsiensia; kag pangitaon nila yadtong mga dili gid espirituhanon kag dili makapaubus. Ang ila ginahandum amo ang paagi sa pagkalipat sa Dios nga nagapahayag nga daw subung nga paagi sa pagdumdum sa Iya. Ang papanhon amo ang maigoan sang kakulangan sini nga tanan. Ini natigana sa duha ka klase sang mga tinawo, nga nagasakup sang bug-os nga kalibutan, —yadtong buut manginmaluwas bangud sa ila maayo nga buhat, kag yadtong buut manginmaluwas sa ila mga sala. Yari ang tinago sang iya gahum.AP 437.1

Ang adlaw sang labing daku nga kadulum sa ihibalo napaki ta nga nakabulig sa pagpauswag sang papanhon. Igapakita pagid nga ang isa ka adlaw sang daku nga kapawa sa ihibalo magabulig man sing angay sa iya pag-uswag. Sa mga dag-on nga nagligad, sang wala pa gahuput ang mga tawo sang pulong sang Dios, kag wala sing nahibaloan sang kamatuuran, ang ila mga mata ginbutabutahan, kag linibo ang nadakup, kay wala nila makita ang siod nga naladlad sa atubangan nila. Sa sini nga panag-on may yara nga madamu nga ang ila mga mata ginasilawan sa pagtalupangud sang “binutig nga ginatawag nga kaalam;” wala nila makita ang siod, kag naglalakat sila sing dayon kaangay sang nabutabutahan. Ang Dios nagtuyo nga ang gahum sang tawo sa painoino ila panaghuptan subung nga isa ka amoma gikan sa iya Magbubuhat, kag dapat nila nga paggamiton sa pag-alagdan sang kamatuuran kag sang katarungan; apang kon ang bugal kag ang handum panaghuptan kag papaibabawon sang tawo ang ila kaugalingon nga mga teoras sa ibabaw sang pulong sang Dios, niyan ang ila kaalam magapatubas sing daku pa nga kalaglagan sang sa pagkaignorante. Busa ang butig nga kaalam sang karon nga panag-on, nga nagatabon sang pagtoo sa Biblia, magatubu nga isa ka mauswagon sa pagaman sang dalan sa pagbaton sang papanhon, kag sang iya makaluluyag nga mga formas, subung sa sadtong nahimo sang pagtago sang kaalam sa pagpadalcu sa iya sang Madulum nga Panag-on okon Siglos.AP 437.2

Sa hinulaghulag nga naga-uswag na karon sa Estados Unidos sa pagpabulig sa govierno sa mga ginatukud kag ginabuhat sang iglesia, ang mga protestante nagasunud sang mga tikang sang Romano Catolico. Hoo, labi pa, ginabuksan nila anggawang sa pagpadaug liwan sa papanhon sa America nga protestante sang pagkamakagagahum nga iya nadula sa Daan nga Kalibutan. Kag ang nagahatag sing daku nga kahulogan sa sini nga hinulaghulag amo ang kamatuuran nga ang pinasahi nga tuyo nga ila ginahunahuna amo ang paghimo sing sugo sa pagpabantay sang Domingo, —isa ka palatukuran nga nagpamuno sa Roma, kag iya ginaangkon nga tanda sang iya kagamhanan. Ang espiritu sang papanhon, —ang espiritu sa pagpasugot sa mga pamatasan nga kalibutanon, ang pagtahud sa mga tradision sang tawo sing labi sa mga sugo sang Dios,—nga nagasulud sa mga iglesia protestante, kag nagtuytuy sa ila sa paghimo sang amo man nga buhat sa pagbayaw sang Domingo siling sang nahimo sang mga papanhon sadtong una anay.AP 438.1

Kon ang bumalasa bunt maghibalo sang mga galamiton nga pagagamiton sa paindis-indis nga palaabuton sa madali, ila na lamang tultulon ang sinulat nahanungud sang mga bagay nga gingamit sang Roma sa amo man nga tuyo sa dag-on nga nagliligad. Kon buut sia sa paghibalo kon daw ano ang pagtingub sang Romano Catolico kag sang mga protestante kag kon daw ano ang ila pag-alima sa sadtong mga nagasilikway sang ila mga pagtolon-an, patalupangda sia sang espiritu nga ginpakita sang Roma sa adlaw nga Inugpahuway kag sa iya manugapin.AP 438.2

Ang harianon nga mga sugo, ang mga konsilyo general, kag ang mga tulumanon sang iglesia nga ginatukud sang govierno, amo ang mga tikang nga sa iya ang mga fiesta nga paganhon nagsaka sa lcadungganan sa kalibutan nga Kristohanon. Ang nahauna nga sugo nga ginpahibalo sa kadam-an nga nagasugo sa pagbantay sang Domingo amo ang sugo nga ginhimo ni Konstantino.^{*Tuig 321; Tan-awa ang Apendice.} Ini nga sugo nagakinahanglan sa mga tawo sa banwa sa pagpahuway “sa balaan nga adlaw sang adlaw (venerable dia del sol)”, apang nagapahanugot sa mga tawo sa mga uma sa pagpadayon sa ila pagpanguma. Bisan matuud nga sugo nga paganhon, ginpatuman sang emperador sing pilit sa tapus sang iya pagbaton sang daw Kristohanon nga religion.AP 439.1

Ang harianon nga sugo sanglit kay daw dili pa igo nga ilis sa langitnon nga kagamhanan, si Eusebio, isa ka obispo nga nagahandum sang favor sang mga principe, kag pinasahi gid nga abyan kag manug-olog-olog ni Konstantino, nagpabakud sang ila gin-angkon nga si Kristo nagsaylo sang adlaw nga inugpahuway sa Domingo. Wala sing isa ka taga nga pamatuud gikan sa mga Kasulatan sa pagpabakud sang bag-o nga pagtolon-an. Si Eusebio sa iya kaugalingon nagkilala sang iya pagkabutig, kag gintudlo niya ang matuud nga tag-iya sang pagbaylo. “Ang tanan nga butang,” ang siling niya, “ang bisan ano nga katungdanan nga paghimoon sa Adlaw nga Inugpahuway amon ginapasaylo sa adlaw sang Ginoo.”^{*Cox, R., “Sabbath Laws and Sabbath Duties,” p. 538 (ed. 1853).} Apang ang katarungan sa pagpabantay sang Domingon, bisan nga wala sa paglapas sang Adlaw nga Inugpahuway sang Ginoo. Ang gid sing ginapasadsaran, nagahimo lamang sa tawo nga maisug tanan nga may handum nga pagdunggon sang kalibutan nagbaton sang lutaw nga fiesta.AP 439.2

Sang natukud nagid sing malig-on ang papanhon, ang bululiaton sa pagbayaw sang Domingo nagpadayon. Sing mga pila ka dag-on ang mga tawo makapangabudlay sa ila mga uma kon dili sila magkadto sa simbahan sa pagsimba, kag ang Ikapito nga adlaw ginakabig gihapon nga adlaw nga Inugpahuway. Apang sing amat-amat ang pagbaylo nahimo sing malig-on. Yadtong mga yara sa balaan nga palangakoan gindilian nagid sa paghimo sing paghukum sa bisan ano nga gamo nga binanwa sa adlaw nga Domingo. Wala madugay sang olihi, ang tanan nga mga tawo, bisan kon sin-o sia, ginsugo sa pagdumili sa pagbimo sing mga kinaugali nga mga buluhaton, ang maglapas kon sia dunggmion multahan, kag balculon Icon sia isa ka ulipon. Sang olihi ginsugo nga ang mga manggaranon pagasilotan bangud sa pagkuha sang katunga sang iya manggad; kag kon magpatig-a gid sia kag magpadayon gihapon sa paglapas himoon sia nga ulipon. Ang mga manubunubu pagaitapok (destierro) sing dayon.AP 440.1

Ang mga milagro ginapalapnag man. Isa sang mga lcatingalahan ginsugid nga sang bunt na ang isa ka mangunguma mag-arado sang iya uma sang isa ka Domingo, gintinloan niya ang iya arado sang isa ka salsalon, ang salsalon nagpilit sa iya kamut, kag sa sulud sang duha ka tuig gindaladala niya, “sa iya daku nga kasalcitan kag kahuluy-an.“^{*West, Francis,“Historical and Practical Discourse on The Lord's Day,” p. 174.}AP 440.2

Sang olihi, ang papa naghatag sing sugo nga ang mga kora parroquo maglaygay sa mga manlalapas sang Domingo, kag pakadtoon sila sa simbahan kag papangadieon, basi abutan sila sing dalagku nga kalalat-an kag maumid ang ila mga kaingod. Sa kasapulanan sang iglesia naggowa ini nga katarungan, nga kutub sadto gingamit sing lapnag, bisan pa sang mga protestante, nga tungud kay ang mga tawo ginpang-igo sang linti sang yara sila sa pangabudlayan sa adlaw nga Domingo, amo •id sia matuud ang adlaw nga inugpahuway. “Ini masanag,” ang siling sang mga obispo, “kon daw ano kataas ang kaakig sang Dios sa ila pagpatumbaya sa sini nga adlaw.” Niyan ginhimo ang isa ka pangayo nga ang mga pari kag ang mga ministro, mga hari kag mga principe, kag ang tanan nga mga matutum nga mga tawo, “maggamit sang tanan nila nga madangatan kag paghalong agud ang amo nga adlaw ma-uli sa iya kadungganan, kag, tungud sa kadungganan sang Kristohanon, pagbantayan sing labi ka balaan sa dag-on nga palaabuton.”^{*Morer. Tho., “Discourse in Six Dialogues on the Name, Notion and Observation ef the Lord’s Day,” p. 271 (ed. 1701).}AP 440.3

Tungud kay daw dili makapugung ang sugo sang konsilyo, ang kagamhanan sang banwa gintinguhaan agud maghimo sing sugo nga magahatag sing pahadluk sa mga tagiposoon sang mga tawo, kag piliton sila sa pagbiya sang ila mga palangabudlayan sa adlaw nga Domingo. Sa isa ka katiponan sang mga obispo nga ginhimo sa Roma, ang tanan nga mga gintapatan nga una ginpamatud-an liwan sing may daku nga kabaskug kag kasolemne. Sila tanan ginsulat kag gintingub sa mga kasugoan sang iglesia, kag ginpatuman sang gumalahum sang banwa sa bug-os nga kadutaan Kristohanon.”^{*Tan-awa ang sinulat ni Heylen, “History of the Sabbath, balin 2, cap. 5, sec. 7.}AP 441.1

Sa gihapon ang kakulang sang kagamhanan gikan sa Kasulatan sa pagbantay sang Domingo naghatag sing dili lamang -diutay nga kaiwatan sa iglesia. Ang mga tawo nagabais sang katarungan sang ila mga manunudlo sa pagsikway sang maathag nga pinamulong ni Jehoba, “Apang ang Ikapito nga Adlaw amo ang isa ka adlaw nga Inugpahuway kay Jehoba nga imo Dios,” agud lamang mapadunggan ang adlaw sang adlaw (dia del sol). Agud sa pagtabon sang ila kulang nga pamatuud gikan sa Biblia, ang iban nga mga pahito ginpanghimo. Ang isa ka makugihon nga manug-apin sang Domingo, nga nagduaw sa mga iglesia sa Inglaterra sa katalipuspusan sang ika napulo kag duha ka siglo, ginsumpong sang matutum nga mga saksi sang kamatuuran; kag wala gid sing binunga ang iya mga tinguha sa bagay nga napilitan -sia sa paggowa gikan sa duta sing mga pila ka dag-on, kag magpangita sa palibut niya sang mga pahito agud sa pagpatuman sang iya mga pagtolon-an.. Sang bumalik sia, ang kulang napun-an, kag ang iya mga pagpangabudlay sang olihi nagtama ka mauswagon. Nagdala sia sing isa ka linokot nga iya ginsugid nga nagikan gid sa Dios, nga nasulatan sang kinahanglan nga sugo sa pagbantay sang Domingo, kag mga makangilidlis nga pahadluk sa pagpahadluk sa mga dili matinumanon. Ining panikahamili nga kalig-onan, —nga labing talamayon nga daya subung sadtong adlaw nga inugpahuway nga iya ginatukud, —ginsugid nga nagkunsad gikan sa langit, kag nakitan sa Jerusalem, sa altar ni San Simeon sa Golgota. Sing ugai sa pagkamatuud, ang palasio sang mga papa amo ang ginhalinan niya. Ang mga daya kag mga kabutigan agud sa pagpanswag sang gahum kag pagpadaku sang iglesia sa tanan nga. panag-on ginakabig sang mga pangolo nga papanhon nga matarung.AP 441.2

Ang linokot nagadumili sang pagpangabudlay sa oras nga nona, o alas tres, sa Sabado sing hapon, tubtub sa pagbutlak sang adlaw sa Lunes; kag ang iya kagamhanan ginbantala nga pinamatud-an sang madamu nga mga milagro. Ginsugid nga ang mga tawo nga makalakbang sa pagpangabudlay sa sini nga oras nagapalamatay ang mga lawas. Ang isa ka manuggaling nga nangahas sa paggaling sang iya mais, nakakita, sa baylo sang binukbok nga mais, sing dugo nga naga-ilig pagowa sa galingan, kag ang pala sang galingan nagdulog, bisan pa nga mabaskug ang tubig nga nagailig sa iya. Ang isa ka babae nga nagluto sang tinapay sa horno, nasapwan niya nga wala maluto, bisan nga tama ka init sang horno. Ang isa nga naglamas sang himoon nga tinapay sa oras nga nona, apang nagtapat sia sa pagdulog tubtub sa adlaw nga Lunes, nasapwan niya sang madason nga adlaw, nga naloto na nga tinapay kag ang langitnon nga gahum amo kono ang nagluto. Ang isa ka tawo nga nagluto sang tinapay sa tapus sang oras nga nona sang Sabado, nasapwan niya sang madason nga aga, nga sang iya pagpihak nagsumpit ang dugo. Bangud sa sining binuang nga binabaylan nga mga pahito ang mga umalampin sang Dommgo naghimulat sa pagpalig-on sang iya pagkabalaan.”^{*Tan-awa ang sulat ni Roger de Hoveden, “Annals,” Vol.2, p. 528-530 (Bonn ed.).}AP 442.1

Sa Escocia, subung samg sa Inglaterra, ang isa ka daku nga pagtahud sa Domingo nahimo bangud sa pag-impon sa iya sang bahin sang dumaan nga adlaw nga Inugpahuway. Apang ang oras nga ginakinahanglan nga pagbantayan sing balaan nagkalainlain. Ang isa ka sugo gikan sa hari sa Escocia nagsiling nga “Ang Sabado sumugod sa alas 12 ang udto dapat nga pakabalaanon,” kag wala sing tawo sumugod sa sina nga oras nga magpanghikot sang kalibutanon nga buluhaton tubtub sa Lunes sing Aga. “^{*Morer, “Dialogues on the Lord's Day,“ p. 290, 291.}AP 443.1

Apang wala sapayan sang tanan nga tinguha sa pagpalig-on nga manginbalaan ang Domingo, ang mga Catoliko Romano sa ila kaugalingon nagapanuad sa publico sang langitnon nga kagamhanan sang Sabado, kag sang tawohanon nga kamunoan sang Domingo nga gin-ilis sa iya. Sang ika napulo kag anum ka siglo sa konsilyo sang mga papanhon ila ginpahayag sing maatliag, nga nagasiling: “Dumdumon sang tanan nga mga Kristohanon nga ang ikapito nga adlaw ginpakabalaan sang Dios, kag ginbaton kag ginbantayan, dili lamang sang mga Judio, kondi sang tanan man nga iban nga nagapakasumilimba sa Dios; bisan nga anion ginbaylohan nga mga Kristohanon ang ila Inugpahuway sang adlaw sang Ginoo.”^{*Id. p. 281, 282.} Yadtong nagaliwan sang langitnon nga mga sugo dili mga ignorante sang karakter sang ila buluhaton. IIa nga ginapakaibabaw ang ila kaugalingon sa Dios sing hungud.AP 443.2

Ang makabalatiag nga halimbawa sang mga panimoot sang Roma sa sadtong mga dili magpati sa iya nahatag sa malawig kag madugoon nga paghingabut sa mga taga Valdenses, ang iban sa ila mga bumalantay sang Sabado. Ang iban nag-alantus sa amo man nga bagay tungud sang ila pagkamatinumanon sa ikap-at ka sugo. Ang istoria sang mga iglesia sa Etiopia kag sa Abysinia sing pinasahi may daku nga kahulogan. Sa tunga sang kadulum sang madulum nga Panag-on okon Siglos ang mga Kristohanon sa Central Africa wala makita kag nalimutan sang kalibutan, kag sa sulud sang madamu nga mga siglos nag-alagum sila sing mga kahilwayan sa paggamit sang ila pagtoo. Apang sang katapusan nahibaloan sila sang Roma, kag ang emperador sa Abysinia wala madugay nadayaan sa pagkilala sa papa nga salili ni Kristo. Ang iban nga mga pagpasugot nagsunod. Ang isa ka sugo ginhimo sa pagdumili sang pagbantay sang Sabado sa idalum sang labing mapait nga silot. “^{*Tan-awa ang “Church Historv of Ethiopia,” p. 311, 312.} Apang ang pagkamalupigon sang mga papanhon sa wala madugay nahimo nga isa ka mabug-at nga singkaw sa taga Abysinia kag nagtapat sila sa paghukas sa iya sa ila mga liog. Sa tapus sang mabangis nga inaway, ang mga Romanista ginpagowa gikan sa ila ginharian, kag ang dumaan nga pagtoloohan gin-uli. Ang mga iglesia nagkinalipay sa ila kahil-wayan kag wala gid nila malimuti ang leksion nga ila naton-an nahanungud sang mga daya, sang panatismo kag sang malupigon nga gahum sang Roma. Sa sulud sang ila malinong nga ginharian nagbatyag sila sing kabusug sa pagpabilin, nga wala mahibalo-i sang iban nga mga Kristohanon.AP 443.3

Ang mga iglesia sa Africa nagbayaw sang Sabado subung sang pagbayaw sa iya sang mga nagbulag nga mga iglesia sa sadtong ikanapulo kag apat kag ika napulo kag lima ka siglo. Sang sila nagabantay sang ikapito nga adlaw sa pagtuman sang sugo sang Dios, nagdulog man sila sa pagpangabudlay sa Domingo sa pagpasuno sa pamatasan sang iglesia. Sang makuha niya ang mataas nga gahum, ang Roma naglapak sang adlaw nga Inugpahuway sang Dios kag bayawon ang sa iya; apang ang iglesia sa Africa nga natago sa malapit sa sulud sang isa ka libo ka mga tuig, wala makaambit sa sini nga pagbaylo. Sang masakup sia sang kagamhanan sang Roma, napilitan sila sa pagtalikod sa matuud kag pagbayawon ang butig nga inugpaluiway; apang gilayon sang ila mabawi ang ila kahilwayan nagbalalik sila sa pagtuman sang ikap-at ka sugo.^{*Tan.awa ang Apendice.}AP 444.1

Ining mga sinulat nahanungud sang nagligad nagapahayag sang dumut sang Roma sa matuud nga Inugpahuway kag sa iya manug-apin, kag sang mga bagay nga iya gingamit sa pagpadungug sang institusion nga iya hinimo. Ang pulong sang Dios nagatudlo nga ini nga talan-awon pagasuliton sang kon matingub na ang mga Romano Catolico kag ang mga Protestante sa pagbayaw sang Domingo.AP 444.2

Ang tagna sa Bugna 13 nagasiling nga ang gahum nga ginpahayag sang sapat nga mapintas nga may mga sungay sang kordero magapahimo sa “duta kag sa mga nagapuluyo sa iya” sa pagsimba sa papanhon. Ang sapat nga mapintas nga may duha ka sungay magasiling man “sa mga nagapuluyo sa duta, nga maghilimo sila sing larawan sa sapat nga mapintas;” kag dili pa sina, magasugo pa sia sa tanan, “mga magamay kag mga dalagku, mga manggaranon kag mga imol, mga talimuwas kag mga ulipon,” sa pagbaton sang “tanda sang sapat nga mapintas.” Bugna 13:11-16. Pinakita na nga ang Estados Unidos amo ang gahum nga ginapahayag sang sapat nga may mga sungay kaangay sang iya sang kordero, kag ini nga tagna matuman kon ang Estados Unidos maghimo sing sugo sa pagpakabalaan sang Domingo, nga ginaangkon sang Roma nga amo ang pinasahi nga pagkilala sang iya pagkataas sing gahum. Apang sa sini nga pagyaub sa papanhon ang Estados Unidos dili amo lamang ang isa nga magasimba sa iya. Ang influensia sang Roma sa mga kadutaan nga iya anay gingahuman, malayo pa sa pagkadula. Ang tagna nagasugid sang pag-uli sang iya gahum. “Nakit-an ko ang isa sang iya mga olo subung nga napilasan sing ikamatay; kag ang iya pilas nga ikamatay ginayo na. Kag ang bug-os nga duta nagkalatingala sa olihi sang sapat nga mapintas.” Bugna 13:3. Ang pilas nga ikamatay nagatudlo sa pagkahulog sang papanhon sang tuig 1798. Sa tapus sini, ang siling sang manalagna, “ang iya pilas nga ikamatay, ginayo, kag ang bug-os nga duta nagkalatingala sa olihi sang sapat nga mapintas.” Si San Pablo nagahambal sing maathag nga ang tawo sang sala magapadayon tubtub sa ikaduha nga pagkari ni Kristo. 2 Tesal. 2:8. Iya nga pagapadayonon ang iya buhat sa agpangdaya tubtub sa katapusan gid sang panag-on. Ang manugbugna nagsiling,” Pagasimbahon sia sang tanan, nga nagapuluyo sa duta, nga ang ila mga ngalan wala ikapanulat, sa tolon-an sang kabuhi.” Bugna 13:8. Sa Daan kag sa Bag-ong Kalibutan, ang papanhon magabaton sing pagsimba sa dungug nga ginahatag sa inugpalmway nga Domingo, nga nagatungtung sing bug-os sa kagamhanan sang Iglesia Romana.AP 445.1

Sing kapin sa katunga sa isa ka siglo, ang mga tumoloon sang tagna sa Estados Unidos nagpahayag sini nga pamatuud sa kalibutan. Sa mga hitabu nga nagakahanabu na karon makita ang madasig nga lakat sa katumanan sini nga tagna. Sa mga manunudlo nga mga Protestante may yara sila nga kaangay man nga pag-angkon sang langitnon nga kagamlianan sa pagbantay sang Domingo, kag amo man nga kakulang sang kasanagan gikan sa Kasulatan sang sa sadtong mga pangolo nga papanhon. Pagasulilon ang ginsiling sang mga Catolico nga ang Dios magaduaw sing paghukum sa sadtong mga tawo nga nagalapas sang inugpahuway nga Domingo; karon ginasuguran na sia sa pagpamilit.. Kag ang isa ka hinulaghulag sa paghimo sing sugo sa pagbantay sang Domingo nagadaug sing madali.AP 446.1

Ang iglesia Catolica RoMana, kag ang tanan niya nga sanga sa bug-os nga kalibutan, nagahimo nga isa ka malapad nga organisasion, sa idalum sang paggahum, kag tuyo sa pagalagad sang intereses sang gahum papanhon. Ang mga minilyon niya nga mga sumulunod, sa tanan nga duta sang kalibutan, ginapanudloan sa pagtingub sang ila kaugalingon sa pagkamatinumanon sa papa. Bisan kon gikan sa ano sia nga nasion okon ano ang iya pagbulut-an, kabigon nila ang kagamhanan sang iglesia nga labaw sa tanan. Bisan nga magpanumpa sila sa pagsaad sang ila pagkamatinumanon sa estado, apang sa likod sini yara ang sumpa sa pagkamatinumanon sa Roma, nga nagabulag sa ila gikan sa tanan nga saad nga batok sa iya mga intereses.AP 446.2

Sang tuig 1204, si Papa Inocencio Tercero, nagbawi gikan sa kay Pedro Segundo hari sa Aragon, sang masunod kag tumalagsa nga sumpa: “Ako, si Pedro, hari sang taga Aragon, nagapahayag kag nagasaad sa pagkatutum kag pagkamatinuinanon gihapon sa akon ginoo, Papa Inocencio, sa iya ilis kag sa iglesia Romana, kag sing matutum akon nga paggahuman ang akon ginharian sa pagtuman sa iya, nga apinan ang pagtoo eatoliko, kag kingakuton ang mga erejes.”^{*Dawling, J., “History of Romanism,” lib. 5, cap. 6, sec. 53.} Ini suno sa ginaangkon nga gahum sang pontifice Romano, nga “matarung sa iya ang pagkulog sa kagamlianan sa isa ka emperador,” kag nga “sarang sia makabulag sa mga sinakup gikan sa ila pagkamatinumanon sa isa ka dili matarung nga gumalahum.”^{*Mosheim, “Ecclesiastical History,” lib. 3, cent. 11, par. 2, cap. 2, sec. 9, nota 8 (tr. by Murdock). Tan-awa ang Apendice.}AP 447.1

Ang mga pulong sang Dios naghatag sing paaman sang magaabut nga katalagman, dili panagdungga sia, kag ang kalibutan protestante makahibalo ugaling kon ano gid ang katuyoan sang Roma, kon subul na sila sa pagpalagyo gikan sa iya siod. Xagadaku sia sing hipos sa kagamlianan. Ang iya mga pagtolon-an nagabayaw sang ila influensia sa mga hulot nga nga ginahimoan sang mga kasugoan, sa mga iglesia, kag sa mga tagiposoon sang mga tawo. Ginatungtung niya ang iya mataas kag madamul nga mga tinukod, sa mga natago nga mga hulot nga sa ila ang iya una nga mga pagpanghingabut pagasuliton. Sing kawat ginapabaskug niya ang iya kasoldadosan sa pagpalakat sang iya tinguha kon mag-abut ang dag-on sa iya sa pagtuman sang iya tinutuyo. Ang tanan nga iya ginahandum amo ang duta sa pamentaja, kag ini nahatag 11a sa iya. Sa dili madugay makita naton kag mabatiagan kon ano ang tuyo sang mga galamiton nga Romanhon. Ang lamang nga magtoo kag magtuman sang pulong sang Dios, amo ang magabaton sing pagpakahuya kag paghingabut.AP 447.2