Ang Appendice

Mga nota general

Pinanid 47—PAGSIMBA SA MGA LARAWAN.—”Ang pagsimba sa mga larawan amo ang isa sang mga kaduluntan sang Kristianidad nga nagsuhot sa iglesia sing labi ka hinay kag daw wau. matalupangdi. Ini nga kaduluntan, kaangay sang iban nga mga ereji . wala magtubu sa gilayon sa iya kaugalingon, tungud kay sa sina nga bagay magasugata gid sia sang inabaskug nga pagkaakig kag pagsab dong: apang Sa sulud sang matahum nga tabon nagpamuno sia, ginpasulud sia sing amat amat; ang paggamit sa iya ginhimo sa tapus sang iban nga mga erejia, tubtub ang iglesia natanum sing madalum sa idolatria kag dili lamang kay wala sia pagpamatoki sing walay patubas, kon li nga daw wala nagid sing tinguha sa pagsagang sa iya; kag sang olihi nga gintinguhaan sia sa paggabut, nasapwan nga ang kalautan nalig-on sing madalum kag dili nagid mahimo ang pagkuha ... Dapat sia nga tultulon pagbalik sa madiosdioson nga kaduyogan sang tawohanon nga tagiposoon, kag sa iya kaduyogan sa pag-alagad sa tinuga sing labi sa Manunuga....AP 552.1

“Ang mga larawan kag ang mga retrato ginpasulud anay sa mga iglesia sing una, dili sa tuyo nga pagasimbahon, kondi sa paghatag sing mga pagtolon-an sa sadtong mga dili makahibalo magbasa sa ilia san mga tolon-an, okon sa pagpadabdab sang handum sa pagsimba sa painoino sang iban. Kon isa ka ano ang natuman sina nga katuyoan gim duhaduhaan pa; apang bisan pa nga matud-on nga may nahimo sia sa sulud sang pila ka dag-on, nag-untat sia sa pagkaamo, kag nasapwan nga ang mga retrato kag ang mga larawan nga madala sa mga iglesia nagrpadulum sa baylo sang nagapapawa sang mga painoino sang mga walay alam — nagapanubu sa baylo sang nagapataas sang pagsimba sang mga sumulimba. Eusa, bisan nga gintuyo kunta sila sa pagtudlo sang painoino sang mga tawo sa Dios, nagpapaliso sa ila gikan sa Iya sa pagsimba sa mga butang nga tinuga.” — J. Mendham, “The Seventh General Council, the Second of .Nicea;” Introduction p. iii — vi.AP 552.2

Para isa ka sinulat sang inga binuhatan kag mga tinapatan Segundo Concillo sa Nicea, 787 T. K., nga ginpatawag sa pagpalig sang pagsimba sa mga larawan, tanawa ang Baronius, “Eeclesiastical annals, Vol. IX, p. 391-407 (ed. do Amberes, 1612); J. Mendham,“The Seventh General Counsil, the Second of Nicea;” Ed. Stilingfloet, “Dofence of the Discourse Concerning tho Idolatry Practiced in the Church of Rome” (London, 1686); “A Select Library of Nicene and Post-Nicene Fathers,” segunada partes, Vol. XIV, pp. 521 587 (N. Y., 1900)AP 552.3

Pinanid 48—SUGO NI KONSTANTINO.—Ang sugo nga pinabantala ni Konstantino sang ika 7 sa Marso 321, T. K., nahanungud sa isa ka adlaw nga inngpahuway, mabasa sa masunod:AP 553.1

“Tuguti ang tanan nga mga hukum, kag ang tanan nga mg tawo sa banwa, kag ang tanan nga mga tawo nga mga komersiante sa adlaw sang talahoron nga adlaw (venerable dia delsol). Apang tuguti yadtong tanan nga nagapuyo sa uma nga mg mangunguma sa pagtatap sing dayon kag sa bug-os nga kahilwayn sa ila panguma; sanglit kay masunsun nagakahanabu nga, wala sing liwan nga adaw nga igo sa pagpauggas okon sa pagtanum sang mga talamnonon; busa ang maayo nga dag on dili pagpataliwanon. basi ang mga aman sang langit magkadula.”—A. H. Lewis, “History of the Sabbath and the Sunday.” p. 123, 124 (2nd., rev. 1903.)AP 553.2

Ang original (sa “Codigo de Justiniano,” lib. 3, tit. 12, leg. 3) ginsulit ni Dr. J. A. Hessey sa iya “Bampton Lectures naha nungud sa Domingo,” leet. 3. par. 1, kag ni Dr. Phillip Schaff sa iya “History of the Christian Curch,” Vol. III, see. 75, par 5 nota. 1. Tan-awa man ang “Mosheim, Ecclesiastical History siglo 4, bahin 2, cap. 4, sec. 5; Chambers., Encyclopaedia; art. Sabbath”. Encyclopedia Britanica, ika siam nga idision, artSunday; Peter Heylyn, “History of the .Sabbath,” bahin 2, cap. 3 (2nd. ed rev. Iondon 1636, p. 66, 67).AP 553.3

Pinanid— FECHA'NG TAGNAANON.—Tan-awa ang nota para sa pinanid—.AP 553.4

Pinanid 54— PURGATORIO. —Si Dr. Joseph Faa Di Bruno nagsaysay sang purgatorio sa masunod: “Ang purgotorio amo ang kahimtangan sa pag-antus sa tapus sini nga kinabuhi, nga sa iya yadtong mga kalag nga nagataliwan sa sini nga kinabuhi, ginapunga sing pila ka dag-on, sa tapus ang iya makamamatay nga sala mapatawad, subung abi sa iya dagta kag sayup, kag subung abi sang walay katabtuban nga kasakit nga igahatag sa ila; apang may mga utang gihapon nga pagabayaran sing dili dayon nga silot tungud sad to nga mga sala; kaangay sa sadtong mga kalag nga nagtalaiwan sa sini nga kalibutan nga nakasala sang sala venial.” “Catho.lic Belief,” p. 196. (ed. 1884; imprimateur Archbishop of New York)AP 553.5

Tanawa man ang K. R. Hagenbaeh, “Compendium of the History of Doctrines,” Vol. I. p. 234-237, 405, 408; Vol. II p. 135-150, 308, 309, (T. & T. clark Ed.); Chas. Elliott, “Delineation of Roman Catholicism lib. 2, cap. 12; Catholic Encyclopaedia, art. Purgatorio.AP 553.6

Pinanid 54— INDULGENSIA. —Nahanungud sang talaid nga istoria sang pagtolon an sang indulgensia, tan-awa ang Catholie Encyclopaedia, art. Indulgeneia (ni W. H. Kent 0. S. C. Bayswatei Londres); Carl Ullmann, “Reformers before tho Reformation.'* Vol. 1, lib. 2 part 1, cap. 2; M. Creighton, “History of Papacy,” Vol V. p. 56-64, 71; L. von Ranke, “History of the Reformation in Ger many,” lib. 2, cap. 1, par. 131, 132, 139-142, 153-155 (2d ed.) Londress 1845, binadbad ni S. Austin, Vol. I, p. 331, 335-337, 343346; Chas. Elliott, Delineation of Roman Catholicism,” lib. 2; cap. 13; II. C. Lea, “A History of Auricular Confession and Indulgences;' G. P. Fisher, “The Reformation,” cap. 4, par. 7.AP 554.1

Ang patulas sang pagtolon-an song Indulgensia sa panag--'/' sang Reformasion tan-awa sa sinulat ni Dr. H. C. Lea, nga ginapangolohaa “Indulgences in Spain,” p'nabantala sa “Papers of the American Society of Church History,” Vol. T, p. 129-171. Nahanungud sa kapuslannan sining mga kapawa sang historia, si Dr. Lea nagsiling, pamuno gid niya nga parafo: “Ang Espaba nagapadayon sing malinong sa pagsunod sa daan kag guba nga mga banas, nga wala matublag sang mga sinu'. v nga nagadabdab sa tunga ni Lutero kag ni Dr. Eck kag ni Silvestre. Prierias, kag nagahatag sa aton sing dili mabaisan nga documento ofrcial nga magpatakus sa aton sa pag usisa sang amo nga butang sa labing bus-ug nga kapawa sang istoria.”AP 554.2

Pinanid 54 — ANG MISA. — Nahanungud sa pagtolon-an sang nisa, tan-awa ang binuhatan ni Cardinal Wiseman, “The Real Preseneof the Body and Blood of our Lord Jesus Christ in the Blessed Eucharist” (Ang Matuud nga Pagtambong sang Lawas kag Dugo sang aton Ginoong Jesukristo sa Santa Cena balaan nga panihapon);” tan-awa man sa Catholic Encyclopaedia, art. Aucaristia (contributed by J. Pohle, ST. D. Breslau); “Canones y decretos del concilo de Trento,” scsion 13, caps. 18 (en la edicion, “Los Sacramentos ecumenicos concilios do Trento v Vaticano, en latin y castillano, por A. M. Diez, Madrid, 1903 p. 126-137) J. Calvino, “Institueion religiosa,” lib. 4' caps 17. ‘8 p. 925 985 (Obras de los reformadorcs ant guos espafioles, No. 14, Madrid 1858); Lehrbuch der Dogmengcschichte,” Vol. I p. 180-188, 331-33ft. y Vol. II, p. 161-179 (a. ed., Leipzig; 1827).AP 554.3

Pinanid 60—ANG BIELIA SA VERSION VALDENSES,—Naharmngud sang una nga binadbad sa pulong nga Valdenses sang mga bahin san» Biblia sa tumandok nga hambal sang tawo, tan-awa ang Townley, “111.if trations of Biblical Literature,” Vol. I, cap. 10, par. 1-13; E. Petavp: “The Bible in France,” cap. 2, par. 3, 4, 8-10, 13, 21 (Paris ed., 1864); G. H. Putnam, “The Censorship of the Church of Rome. Vol. II, cap. 2.AP 554.4

Pinanid 76 —WICLEFF— Nalianungud sang original nga mga pulong sang bulas papales nga ginhimo batok sa kay Wicleff ngj. binadbad sa iningles. tan-awa ang binuhatan ni J. Foxe, “Acts and Monuments” Vol. Ill, p. 4-13 (Pratt-Towncend ed., Londres, 1870). Tan-awa mau ang J. Lewis, “Life of Wicleff,” p. 49-51, 305-314 ed 1S20,; Lecher. “John Wycliffe and His English Procursors,” cap. 5, sec. 2 (p. 162-164, Londres ed. 1884, binadbad ni Lorimer); A. Neadner, “General History of the Christian Church,” par. C, sec. 2, part. 1, par. 8.AP 555.1

Pinanid 79 —ANG P A GK A DIL T M AS IN AL A YPO N — Nalianungud aa pagtolon-an sa pagkadilimasinalaypon, tan-awa ang Encyclopaed a Catolica, art. Jnfalibilidad (ni P. J. Turner S. T. D.); Geo. Salmon, “The Infallibility of the Church;” Chas. Elliott, “Delineation of Roman Catholicism” lib. 1, cap. 4; Cardinal Gibbons, “The Faith of Our Fathers,” cap. 7, (49th. ed., 1897). Concillo sa Constanza ni Papa Juan XXIII., sa sugo ni emperador Seg smundo, tan-awa ang Mosheim, “Ecclesiastical History,” lib. 3, sigloAP 555.2

Pinanid 92— CONCILLO DE CONSTANZA. —Ang pagtawag sang 15, part. 2, cap. 2. sec. 3; J. Dowlingg, “History of Romanism,” lib. 6, cap. 2, par. 13; A. Bower, “History of the Popes,” Vol. Vll p. 141-143 (ed. en Londres, 17G6); Neander, “History of the Christian Religion and Church,” par. G, sec. 1, (1854, 5-vol. ed., binadbad ni Torrey, Vol. V., p. 94-101.)AP 555.3

Pinauid 252—FECHA'NG TAGNAANON.—Ang mga hitabu historieos y cronologicos nga naangot sa panag-on nga tagnaanou sa Daniel 8 kag 9, lakip sang madamu nga mga kasanagan nga nagatudlo sing dili masin laypon sa tuig 457 W. K. subung nga amo ang igo nga dag-on nga paasugoran sa pag-isip sini nga panag-on, napakita sing maathag sang mada mu nga mga tumoloon sang tagna. Tan-awa sa sulat ni Stanley Leather, “Old Testament Prophecy,” lectures 10, 11 (Warburton Lectures for 1876 1880); W.Goode, “Fulfilled Prophecy,” sermon 10, lakip ang Nota A (Warburton Lectures for 1854-1858); A. Thom. “Chronology o Prophecy,” p. 26-106 (Londres ed. 1848); Sir Isaac Newton,, “Obser ration upon the Prophecies of Daniel, and the Apocalypse of St. John.” cap. 10 (Londres ed. 1733, p. 128 143) Urias Smith, “Though on Daniel and the Revelation” par. 1, cap. 8, 9. Nalianungnd sa fecha sang paglansang, tan-awa Wm. Hales, “Analysis of Chronology,” Vol. I. p. 94-101; Vol. III, p. 164-258 (2d. Londres ed., 1830).AP 555.4

Pinanid 307—ANG TATLO KA BALITA.—Bugna 14: 6, 7, nagasugid sing una sang pagbantala sang balita sang nahauna nga manugtunda. Niyan ang manalagna nagpadayon: ‘Kag nagsunod ang isa ‘iwan ka manugtunda, ang ikaduha, nga nagasiling: Naholog, naholog ang Babilonia. ... Kag nagsunod sa ila ang isa liwan ka manugtunn. ang ikatlo.” Ang pulong “nagsunod,” diri nagakahulogan sa gingamit sa iya sa sini nga texto, nga “paglakat upod.” Si Liddell ka? si Scott naghatag sang pulong so sini: “Ang pagsunod sa iya. paglakit sa olihi c Con i pod .a iva.’ !i Robinson nagsiling: “Ang pagsunod. pag lakat kaupod, pagbuylog sa bisan kay sin-o.” Amo man ini nga pu long ang ginamit sa Markos 5:24; “Si Jesus nag upod sa iya; kag nagsulonod sa iya ang isa ka daku nga kadam-an kag gina-ipit sia.” Ina gingamit man sa mga tinubes nga sa ka gatus kag kap-atan kag apa* ka libo, nga nagasiling’ “Ini sila ang mga nagasulunod sa Kordero, bi diin sia pakadto.” Bugna 14:4. Sa tanan sini nga lugar masanag nga ang hunahuna nga gintuyo igahatag amo ang paglakat sing tingub, ang pagululupod. Busa sa 1 Kor. 10:4, sa diin naton mabasa nga ang inanak ni Israel “nagilinum sila sa bato nga espirituhauon, nga nagasunod sa ila, ang pulong “nagasunod” ginbadbad sa amo man nga pulong sa Greigo kng ang referenda nagasiling “lakat upod sa ila.” Gikan sa sini maton-nn naton nga ang hunahuna sa Bugna 14:8, 9, dili lamang nga ang ikaduha kag ang ikatlo ka mga manugtunda nagsunod sa nahauna sa tapus sang isa ka dag on, kondi nga nagaupod sila sa iya. Ang tatlo ka mga balita isa lamang ka balita nga tatlo ka dapli. Tatlo sila suno sa pagpasuno sang ila paggowa. Apang sang ila paggowa, naglakat sila sing tingub kag dili mabulag.AP 555.5

Pinanid 317—ANG PAGGAHUM SANG MGA OBISPO SA ROMA. —Ang iban nga mga pangolo nga mga hitabu sa kaangtanan sang pag angkon sang mga obispo sa Roma sang kagamhanan nasulat sa Mosheim’s “Ecclesiastical History,” siglo 2, parte 2, cap. 4, see. 9-11. Tan-awa man ang G. P. Fisher, “History of the Christian Church,” periodo 2, par. 11-17 (1890 ed., p. 56-58); Gieseler, “Ecclesiastical History,” ne riodo 1, div. 3. cap. 4, sec. 66, par. 3, pati ang Nota 8 (N. Y. ed., 1836, binadbad ni F. Cunningham); .J, N. Andrews, “History of the Sabbath,” p. 276-279 (3a. ed., rev.).AP 556.1

Pinanid 439 —SUGO .VI KONSTANTINO.— Tan awa ang nota para sa pinanid 48.AP 556.2

Pinanid 444.—ANG IGLESIA SA ABYSINIA.—Sa pagbantay snug Adlaw nga, Iuugpahuway sa Abvsnia, tan-awa ang Doan A. P. Stanley, “Lectures on the History of the Eastern Church,” leet. 1, par. 15 (N Y. ed., 1862, p. 96, 97); Michael Geddes, “Church History of Ethiopia” p. 87, 88, 311, 312; Gibbon, “Decline and Fall of the Roman Empire.” rap. 47, par. 37-39; Samuel Gobat, “Journal of Three Years’ Residence in Abysinia,” p. 55-58; 83, 93, 97, 98. (N. Y. od., 1850); A. H. Lewis. “A Critical History of the Sabbath and the Sunday in Christian Church,” p. 208-215 (2ed., rev.).AP 556.3

Pinanid 447. —SUGO NI HILDEBRANDO (GREGORIO VII).Tan-awa sa Earonio (cardenal C.), “Annales Ecclesiastici,” An. 1076 (Antwerp ed., 1608, Vol. XI, p. 479). Ang original nga copia sini ma kita sa Gieseler, “Ecclesiastical History,” per. 3, sec. 47, nota 4. (ed. 1836 binadbad ui F. Cunningham). Ang binadbad ngn iningles nahatag sa Mosheim, “Ecclcsiastical History,” lib. 3, cent. ]], part. 2, cap. 2, sec. 9 nota 8 (Soames ed., binadbad ni Murdock).AP 557.1