Ang Matuud nga Tumoloon sang biblia
Sang napilitan sila sing una sa pagbulag sa Iglesia Inglesa, ang mga puritanos nagtingub sang ila kaugalingon bangud sa isa ka solemne nga katipan, subung nga mga hilway nga tinawo sang Dios, “sa paglakat sing tingub sa tanan Niya nga dalanon nga ila nahibaloan 6 igapahibalo pa sa ila.” Yari ang matuud nga espiritu sang pagliwan, ang labing daku nga sadsaran sang Protestantismo. Tungud sini nga katuyoan nga ang mga dumuloong (peregrino) naghalalin sa Holanda sa pagpangita sing puluy-an sa Bag-ong Kalibutan. Si Juan Robinson, nga ila pastor, nga sa kaako sang Dios nabalabagan sa dili pag-upod sa ila, sa iya pamilinbiliu nga pagpakigpulongpulong sa mga gindestierro nagsiling:AP 214.1
“Mga kautoran, sa dili na lang madugay magabululagay kita, kag ang Ginoo nakahibalo kon magakabuhi pa bala ako sa pagtan-aw sang inyo mga nawong liwan. Apang bisan kon gintangdu sang Dios ini sa akon okon wala, ginasugo ko kamo sa atubangan sang Dios kag sang Iya mga bulahan nga mga manugtunda nga magsunod kamo sa dili malayo sang sa akon pagsunod sa kay Kristo. Kon ang Dios magbugna sang bisan ano sa inyo bangud sa bisan sin-o niya nga galamiton pagpakahanda kamo sa pagbaton sa iya gihapon subung sang inyo pagbaton sang bisan ano nga kamatuuran sa akon mga pag-alagdan; tungud kay may daku gid ako nga pagsalig nga ang Ginoo may madamu pa nga kamatuuran kag kapawa nga Iya pagabuksan sa inyo gikan sa Iya balaan nga mga Pulong.”AP 214.2
“Sa akon bahin, dili igo sa akon ang pagpanalabiton sang kahimtangan sang naliwan nga mga iglesia, nga nakaabut sa isa ka panag-on sang toloohan, kag magalakat karon sing dili malayo sang sa mga galamiton sang pagliwan sa ila. Ang mga Luterano dili mapabuyok sa paglakat sa malayo sang sa nakita ni Lutero ... kag ang mga Kalvinhon, nakita ninyo, nagapaladayon sing mapag-on sa ginbayaan sa ila sinang daku nga tawo sang Dios, nga wala pa makakita sang tanan nga butang. Ini amo ang kaimolan nga kalahanusbuan sing daku; tungud kay bisan nga sila mga masiga kag mapawa nga mga suga sa ila panag-on, apang wala pa sila makaturok sang tanan nga laygay sang Dios, apang kon mga buhi sila karon, handa gihapon sa pagbaton sang kapin pa nga kapawa subung sadtong ila nabaton sing una.”AP 214.3
“Dumduma ang inyo saad sa iglesia, nga nagsugot kamo sa paglakat sa tanan nga dalanon sang Ginoo, nga nahibaloan na ninyo 6 pagaipahibalo pa sa inyo. Dumduma ninyo ang inyo mga saad kag mga katipan sa Dios kag upod sa isa kag isa, nga inyo batonon ang bisan ano nga kapawa kag kamatuuran nga igapahayag sa inyo gikan sa iya mga sinulat nga pulong; apang dulog, pag-andam kamo, ginaampo ko sa inyo, kon ano ang inyo ginabaton nga kamatuuran, ipaangid sia kag timbangon sia sa iban nga kamatuuran sa kasulatan sa wala ninyo pa sia nabaton; kay dili mahimo nga ang Kristohanon nga bag-o lamang makagowa sa madamul nga kadudulman sang anti-Kristiano, makadangat gilayon sa kahimpitan sang kaalam.”AP 215.1
Ang handum sang kahilwayan sa konsiensia amo ang nagpabaskug sa mga peregrino sa pag-atubang sang mga katalagman sa ila malawig nga lalakton sa dagat, sa pagbatas sang mga kahul-anan kag mga katalagman sa kahanayakan, kag bangud sa pagpakamaayo sang Dios, itanum sa baybayon saug America, ang sadsaran sang labing daku nga nasion. Apang dili malimbongon kag mahadlukon sa Dios, ang mga peregrino wala makahangup sang labing daku nga sadsaran sang kahilwayan sa religion. Ang kahilwayan nga ila gin-antusan sing labi agud nga ila maagum, wala sila sing amo man nga kahanda sa paghatag sa iban. “Kulang lamang, bisan pa sa tunga sa mga pangolo nga manughunahuna kag mga manugtudlo sang mga pamatasan nga maayo sang ika napulo kag pito ka siglo ang may amo nga paghangup sinang daku nga palatukuran, ang patubas sang Bag-ong Katipan, nga nagakilala sa Dios, subung nga amo lamang ang isa nga hukum sang pagtoo sang tawo.” Ang mga pagtolon-an nga gintugyan Dios sa iglesia ang matarung sa paggahum sa konsiensia, kag sa pagsaysay kag pagsilot sang erejes, amo ang isa sang sala sang mga papanhon nga nakapanggamut sing labing madalum. Bisan nga ang mga reformador nagsikway sang mga pagtolon-an sang Roma, dili pagid sila hilway sing bug-os sa iya espiritu sa pagpamigos. Ang isa ka iglesia sang estado gintukod, ang tanan nga mga tawo ginpilit sa pag-amot sa pagsagud sang mga eelesiastico, kag ang mga gumalahum ginasaligan sing gahum sa pagdula sang mga erejes. Busa ang gahum sang banwa yara sa mga kamut sang iglesia. Wala gid madugay tubtub nga ini nga pagbulut-an nagdul-ong sa dili malikawan nga patubas—sa paghingabut.AP 215.2
Sa tapus sang napulo kag isa ka tuig nga natukud ang nahauna nga kolonia, si Rogerio Williams nag-abut sa Bagong Kalibutan. Kasubung sa una nga mga peregrino nagabut sila sa pag-agum sang kahilway an sa religion; apang dili kaangay sa ila, nakit-an niya — ang butang nga diutay lamang sadtong sa iya panag-on ang nakakita—nga ini nga kahilwayan isa ka matarung sang tawo nga dili mabulag, bisan kon ano ang ila pagtolon-an. Hanuut sia nga manugpangita sang kamatuuran, kaangay sa kay Robinson nagapati sia nga dili mahimo nga ang tanan nga kapawa sang Dios nga nagikan sa iya pulong nabaton na. Si Williams “amo ang nahauna nga tawo sa bag-o nga ginharian sang mga Kristohanon nga nakagtukud sang govierno civil sa pagtolon-an sang kahilwayan sang konsiensia, ang pagkaalangay sang mga opinion sa atubangan sang kasugoan.” Ginapahyag niya nga katungdanan sang mga gumalahum ang pagpugung sang mga malaut nga buhat, apang ang konsiensia dili paggahuman. “Ang kadam-an okon ang mga gumalahum sarang makatapat,” ang siling niya, “kon ano ang natungud sa isa ka tawo halin sa isa ka tawo; apang kon magtinguha sila sa paghatag sing solondon kon ano ang katungdanan sang tawo sa Dios, wala sila lugar kag wala sing kaligonan; tungud kay maatkag nga kon ang mga gumalahum, may guhum, magasugo sila sing isa ka opinion okon pagtoloohan karon nga adlaw kag lain man sa madason nga adlaw; subung sang nahimo sa Inglaterra sang mga nagkalainlain nga hari kag reyna, kag sang nagkalainlain nga mga papa kag mga konsilyo sang Iglesia Romana; busa ina nga pagtoo magadangat nga isa ka tinumpok nga gumon.”AP 216.1
Ang pagtambong sa mga pag-alagdan sang tinukod nga iglesia kon pagtoloohan ginapilit gid sa idalum sang silot nga multa okon bilanggo. “Si Williams nagsikway sini nga sugo; ang labing malaut nga sugo sa kodigo Inglesa amo yadtong nagapilit sa mga tawo sa pagtambong sa iglesia parroquial. Ang pagpilit sa tawo sa pagtingub sa sadtong may lain nga pagtoloohan, iya nga ginakabig nga isa ka dayag nga paglapas sang ila kinaugali nga kinamatarung; ang pagyudyod sa simbahan sadtong mga dili matinoohon kag walay kaluyag, daw kaangay sang pagpatubu sang paglcasalimpapaw ... ‘Wala sing tawo nga pigoson sa pagsimba,’ ang dinugang niya, ‘o sa paghuput sang pagtoloohan nga batok sa iya kaugalingon nga konsiensia.’ ‘Ano!’ ang siling sang iya magbaton sang ila sohol?' ‘Hoo, ‘ ang sabat niya, ‘gikan iya mga kaaway, nga natingala sa iya mga pagtolon-an, Dili bala ang mga mamumugon takus magbaton sang ila sohol? ‘Hoo,' ang sabat niya gikan sa sadtong nagsuhol sa ila.'“AP 219.1
Si Rogerio Williams gintahud kag ginhigugma subung nga isa ka matutum nga manug-alagad, isa ka tawo nga may tumalagsa nga bias, may dili mabuyok nga pagkamatarung kag matuud nga paghigugma sa mga tawo; apang ang iya kalig-on sa pagdumili sang matarung sang mga gumalahum civil sa paggahum sa iglesia, kag ang iya pangayo sing kahilwayan sa religion, wala mapahanuguti. Ang pagsunod sang iya bag-o nga pagtolon-an, ila nga ginasiling, maga“laglag sang sadsaran sang estado kag gobierno sang duta.” Ginhukman sia nga tabugon sa kolonia, kag sang olihi, agud nga dili sia madakup, napilitan sia sa pagpalagyo, sa tunga sang katugnaw sang bagyo sa tigtulugnaw, pakadto sa kagulangan.AP 219.2
“Sa sulud sang napulo kag apat ka semana,” ang ling niya, “nagbatas ako sing labi ka pait sang panag-on. sa wala makabibalo kon daw ano ang tinapay kag higdaan.” Apang “ang uwak nagpakaon sa akon sa kahanayakan,” kag ang guab sang kahoy sa gihapon naghatag sa akon sing pasilongan. Sa sini nga kahimtangan nagpadayon sia sa iya masakit nga pagpalagyo sa mga yelo kag kadadalman sang kagulongan tubtub nga nakadangup sia sa kaliwat sang mga Indian nga iya nadaug ang ila pagsalig kag paghigugma bangud sa daku nga tinguha sa pagtudlo sa ila sang kamatuuran sang balita.AP 220.1
Sang olihi naglakat sia sa tapus sang mga pila ka blan nga pagbaylo kag pagpanlugayawan, sa baybayon sang Narragansett, didto iya ginpasad ang sadsaran sang nahauna nga estado sang bag-ong panag-on nga sa iya himpit nga kahulogan nagkilala sang matarung sang kahilwayan sa reliligion. Ang sadsaran nga palatukuran sang kolonia ni Rogerio Williams, amo, “nga ang tagsatagsa ka tawo tugutan sing kahilway sa pagsimba sa Dios suno sa kapawa sang iya kaugalingon nga konsiensia.” Ang iya diutay nga estado, Rhode Island, nahimo nga dalangpan sang mga pinigos, kag nagdugang kag nag-uswag sia tubtub nga ang iya sadsaran nga palatukuran—kahilwayan sa pamanwa kag sa religion— nahimo nga bato'ng pamag-ang sang Republica sang America.AP 220.2
Sa sinang daku kag daan nga dokumento nga ginpahayag sang aton una'ng mga ginikanan subung nga ila palatukuran sang katarungan—ang Declaracion sang Independencia—nagsiling: “Haptan naton ining mga kamatuuran nga masanag sa iya kaugalingon, nga ang tanan nga tawo gintuga sing alangay; nga sila ginbugnaan sang ila Manunuga sing mga dili mabulag nga mga matarung; sa ila sini among matarung sa kabuhi, kahilwayan, kag ang pagpangita sang mga kalipayan.” Kag ang konstitusion nagapasalig sa labing tuhoy nga mga pulong, sang pagkadili malapas sang konsiensia: “Wala Sing pagtilaw sa religion nga pagkinahanglanon subung nga isa ka ikatakus (ealificacion) sa bisan ano nga opisio nga ginasalig sang publico sa idalum sang Estados Unidos.” “Ang Kongreso dili maghimo sing bisan ano nga sugo sa mga pagpatindug sing religion okon sa pagdumili sang hilway nga pagtuman sa iya.”AP 220.3
“Ang manunukod sini nga Konstitution nagkilala sang walay katnbtuban nga palatukuran nga ang kaangtanan sang tawo sa Dios labaw sa mga sugo nga tawohanon, kag ang iya matarung sa konsiensia dili mabulag. Dili na kinahanglan ang mga katarungan sa pagpalig-on sini nga kamatunran; nahibaloan naton ini sa aton kaugalingon. Ini nga pagkahibalo amo ang nagpabaskug sa madamu nga mga martir sa mga pagsakit sa ila kag sa kalayo, kag magtindug batok sa kasugoan sang tawo nga nagalaglag sang kahilwayan sang religion. Ginbatyag nila nga ang ila katungdan sa Dios labaw sa mga sugo sang tawo, kag wala sing tawo, nga makagamit sang iya gahum sa ila mga konsiensia. Sia isa ka palatukuran nga natawo sa sulud nga wala sing ano nga makapanas.”AP 221.1
Sang lumapnag ang balita sa bug-os nga kadutaan sang Europa, sang nahanungud sang isa ka duta sa diin ang tawo makaagum sang bunga sang iya kaugalingon nga pinangabudlayan kag makatuman sang ginadikta sang iya konsiensia, linibo ang nagpalanong sa baybayon sang Bag-o nga Kalibutan. Nagtubu sing madasig ang mga kolonia. “Ang Massachusetts. bangud sa isa ka pinasahi nga sugo, nagahatag sin-g hilway nga pag-abiabi kag pagbulig, nga ang banwa amo ang nagagasto, sa sadtong mga Kristohanon bisan kon taga diin sia nga nasion nga buut magtabok sa Atlantiko ‘sa pagpalagyo sa inaway okon sa gutum, okon sa mga paghingabut sang ila manughingabut. ‘ Busa ang mga sinubol kag mga linupig siling sa ila kasugoan amo ang mga dimuluaw sang bag-ong ginharian.” Sa sulud sang duha ka pulo ka mga tuig sumugod sang nahauna nga pagdungka sang Plymouth, duha ka pulo ka libo nga mga peregrino ang nagluntad sa Nueva Inglaterra .AP 221.2
Napakita na nga ang mga palatukuran sa Biblia amo ang matuud nga bantay sang pagkadaku sang nasion. Ang mga maluya kag nabulag nga kolonia nagtubu sa isa ka kadampig kag makagagahum nga estado, kag ang kalibutan nagbantay nga may katingala sa hidaet kag kauswagan sang “isa ka iglesia nga wala sing papa, kag isa ka estado nga waif. sing hari.”AP 222.1
Ang labing daku nga palatukuran nga gin-apinan sing dungganon ni Robinson kag ni Rogerio Williams, nga ang kamatu-oran mainuswagon, nga ang mga Kristohanon dapat sa pagtindug nga handa sa pagbaton sang tanan nga kapawa nga matuuran mainuswagon, nga ang mga Kristohanon dapat sa magabanag gikan sa balaan nga pulong sang Dios, nadula sa mga mata sang ila mga kaanakan. Ang iglesia protestante sang America—kag subung man sadtong sa Europa—nga pinalangga sing labi sa pagbaton sang mga pagkamaayo sang Reformasion, nagdulog sa pagpadayon sa mga banas sang Reformasion . Bisan nga may mga pila gihapon ka mga matutum nga tawo nga magatilindug, gikan sa isa ka panag-on pa isa ka panag-on sa pagbantala sang bag-o nga kamatuuran kag buyagyagon ang kassaypanan nga dugay na nga ginhuptan, kalabanan, kaangay sa mga Judio sa mga adlaw ni Jesukristo okon sang mga Katoliko Romano sa adlaw hi Lutero, ang kontento na sa pagtoo subung sang pagtoo sang ila mga ginikanan, kag sa pagkabuhi subung sang ila pagkabuhi. Busa ang religion nagpanaug liwan sa isa ka dagway; kag ang mga kasaypanan kag ang mga kababaylan nga nasubul kunta sa gowa kon ang iglesia nagpadayon sa paglakat sa kapawa sang pulong sang Dios, ila ginhuptan kag ginpalangga. Busa ang espiritu nga nagpabaskug sa mga reformador nag-amat ka patay, tubtub nga nag-abut ang daku nga kinahanglan sa pagliwan sa mga iglesia protestante subung sa sadtong iya sang iglesia Romana sa panag-on ni Lutero. May yara man nga pagkakalibutanon kag pagkabahaw sa espiritu, may kaangay nga pagtahud sa hunahuna sang mga tawo, kag pag-ilis sang mga teoria sang tawo sa mga pagtolon-an sang Pulong sang Dios.AP 222.2
Ang malapad nga paglapnag sang Biblia sa una nga bahin sang ikaw napulo kag siam ka siglo, kag ang labing daku nga kapawa nga bumanaag sa kalibutan, wala masundi sang kaangay angay nga pag-uswag sang kaalam sa binugna nga kamatuuran, kon sang natilawan nga religion. Si Satanas, dili, subung sadtong una nga mga adlaw, makatago sang mga pulong sang Dios gikan sa mga tawo; nabutang sia sa malambutan sang tanan; apang agud nga matuman pagid ang iya mga tinutuyo, gintuytuyan niya ang madamu sa pagpakamahal lamang sa iya sing diutay. Ang mga tawo nagdulumili sa pag-usisa sang mga Kasulatan, kag busa nagpaladayon sila sa pagbaton sang mga butig nga inga kasaysayan, kag sa pagpakamahal sang mga pagtolon-an nga wala sing sadsaran sa. Biblia. Buse, napakanubu ang mga palatukuran nga ginpangabudlayan kag gin-antusan sang mga reformador sing madamu.AP 223.1