Loading...
Larger font
Smaller font
Copy
Print
Contents
Dohnak Lianngan - Contents
  • Results
  • Related
  • Featured
No results found for: "".
  • Weighted Relevancy
  • Content Sequence
  • Relevancy
  • Earliest First
  • Latest First
    Larger font
    Smaller font
    Copy
    Print
    Contents

    Dal 12 —France Ramah Re Mh ~ Hannak (The French Reformation)

    Spires khua duhlonak laughter mi le Augsburg khua zumhnak phuannak hna nih khan German ramah Remh'hannak kha i dohnak le sualmuihnak nih a vun zulh. Remh'hannak a ‘anhtu hna lakah lung i khah lonak a urn i cu nihcun Rsrh'hannak thazaang a darter. Cu lawng si loin an ral hna nih fak piin an doh hna i Protestant Khrihfabu cu aa rawk cikcek ding ko a lo. Mi thong tampi an nunnak a liam. Ramchung ah mah le mah hruaitu pakhat nih mi hna kha a rawi hna i upat awktlak mi Ranh “bantu bawi hna kha siangpahrang kut ah a pek hna i khuakhat hnu khuakhat thongthlak dingin an hnuh thluahmah hna. Sibmanhsehlaw caan tlawnpal chung cu siangpahrang hi hlawhtling ngai dawh in a hung lang ko nain, fak piin a sung. A rak tlaibmi zong an chuh ‘ han. Siangpahrang nihhin a nunchungah hrawh a rak timhmi zumhnak kha zalong te zumh khawhnak nawl onh dingin an hnek. Remh'hannak zumhnak hi rial dih dingin an ram, an chawva le an nunnak tiangin an thap ngam. Raldohnak ah a ralkap tanpi an thi, an tangka a lo dih. A ram chungmi nib amah kha doh dingin an tlirh. Hi caan chungah hin hrawh a timhmi zumhnak cu ka kipah a karh chinchin. Charles V nib zeizong vialte ti khotu a dch. Pathian nih ceunak umseh a ti i Charles siangpahrang ve nihcun muihnak cu ‘ ian lo dingin tlaih peng a timh. Sihrnanhsehlaw a hlawh a tling lo. Caan saupi chung fak piin a rak i zuamnak nih khan a Eba a tatter tuk i tar cu loin a tar i siangpahrang ‘hutdan a chuah tak i biaknak lei rian'uantu hna umnak ah aa thup.DL 270.1

    Switzerland ram zongah German bantukin remh'hannak hi muihnak nih a khuh ve. Peng hmete ahcun Rem'hannak hi an pom ko nain midang tampi hna nihcun Ran zumhnak hi tongpatlaih in an i tlaih peng ko. Biadik a pommi kha an hrem hna caah ramchung ral a tho. Oecalampadius nih khan Remh'hantu, Zwingli le a hawikom tampi hna an tlaih hna nak kha a tern ing tuk i a thi zau ve. Rom cu a hungcak ‘han i a sunghmi ram hna kha vun lak ‘han dawh a si. Sihmanhsehlaw Zungzal Fimnak Petu nihcun a rian le a mi hna kha a kaltak bal hna lo. A bantha cakin a chanh ko hna lai. Ramdang zongah Renh'hannak rian'uantu thar a chiah hna.DL 271.1

    France ram ahhin, Khrihfabu Remh'hannak hi Luther hlanah a rak chuak cang. Cu ceunak a hmu hmasabik tucu Lefevre Part a si i amah hi cathiam ngaimi le theihhngalhnak karpi ngeimi a si. Paris University ah professor a si ipcpe leiaha ‘angngaimi a si. Hlanlicpi ca an rak ‘ iaJmi a kawl nakah a lungthin cu Baibal ah a kal i sianghngakchia zong kha a cawnpiak ve hna. Lefevre hi mithiang hna kha lungthin tak tein upatnak a petu a si. Mithiang le martar hna tuanbia'ial a tim. Hi rian tlamtlinh dingah cauk tanpi rel a hau. Ca tanpi a tial hnuah Baibal ah a ‘hahnem mi bombnak ka hmuh sual bang ah tiin Baibal a vun rel. Mithiang cu a hmuh taktak ko hna. Sihmanhsehlaw Ram calendar chung i aa ‘ ialmi bantuk an si lo. A lungthin a hung fiang pup i a thiltuah ding kaltakin Fatiiian Bia ah a pum aa pe. Biadik a hrrojhmi cu midang a cawnpiak ve tawn hna.DL 271.2

    Luther le Zwingli nih Khrihfa Rerih'hamak an thok hlanpi kum 1512 ah lefevre nih hitin a rak ‘ ial. “Zumhnak thawngin dinnak amah “hatnak ruang lawngin zungzal nunnak kanngeihnak a si. Pathian nih a kanpekmi a si”. - Wylie, b.13, ch.l. Tlanhnak biathup a vun ruah i, “Maw kaa in chim khawh lord. Aiawhtu Lianngan, sualnak ngei lo cu sualphawt a si. Asualmi cu thiamcoter a si i chiatserh mi nih thluachuahnak a hmu i thluahchuah mi nih chiatserhnak a in, nunak cu a thi i, a thi micu a nung ‘han i sunpamak cu muihnak nih a khuh i zeihmanh hngal lo buainak lawng a theitu cu sunpamak he thuamh in a urn”. — D’ Aubigne, b.12, ch.2.DL 272.1

    “Khamhnak sunpamak cu Pathian sin lawnglawng ah a urn. Sihmanhsehlaw nawlngeihnak rian cu minung sinah a urn” tiin a cawnpiak hna. “Khrihfabu ah member na si ahcun a takpum ah member na si, A takpum na si ahcun Pathian nuncan in na khat. Minung nih hi bantuk vun si khawhnak hi thei hna seh law maw! Nunthiang le nundawh in an nung hrimhrim ko hnga! Mithmuh khawh lomi an chung i a urn mi sunpamak lakah cun vawlei sunpamak cu nehsawh awkmen a si a ti”. - Ibid., b.12, ch.2.DL 272.2

    Lefevre siangngakchia lakah a bia chimmi a ngai khuntu William Farel an timi a urn i Lefevre a aw a dih tikah a chawngtu ding a si i an Khrihfabu cawnpiaknak cu tlingte pern dingin cawnpiak tawnmi a si. Paul rah (lamkaltu 26:5) i a hramthok tein ka biaknak chung i a fel bik miphu, Pharisee a ummi ka si a rak ti bantukin amah kong hi chim sehlaw cu bantuk in a rak chim ve dingmi a si. Ran Krifabu ah a pum aa pe mi a si i an Khrihfabu a dotu hna hrawh duhtu a si. A hnuah kha lio a urn tuning a chimmi cu, “Mi zeipcah nih pepe an ralchanh ti mi bia a theih tikah a thin a hung mi cenghngia bantuk in ka hacang ka rial bnawh hna” a ti. - Wylie, b.13 ch.2. Mithiang hna thang'hat hi a neng bal lo, Leferve he Paris Khrihfabu an ‘ol, biak'heng ah Pathian an biak i laksawng in thlan tiang an thuamh. Hi bantuk a tuah minih hin lungthin hngangamnak zeihmanh a pe kho hlei lo. Ka sual ti theih peng i chir nakin a tuah minih a suainak a hlaw kho hlei lo. Vancung in aw a ra ti cha in Remh'hantu bia cu a ngaih i “Khamhnak cu Pathian a si” suainak ngei lomi cu sualphawt a si i misual cu thiamcoter a si. Jesuh Khrih vailamtahnak lawng nih vancung kutka a hun i hremhmun kutka a khar” a ti. - Wylie, b.13, ch.2.DL 272.3

    Farel nih biadik cu lunglawn tein a cohlan i Paul bantukin pupa cawnpiaknak ‘em'awnnak vialte kal takin Pathian fa le zalonnak chungah a lut ve. A rawl a ‘ am tuk i ‘ ih a nung ngai mi cenghngia i lainawn duhnak thinlung canah nunnem mi tuufano bantukin a hung kir i, “Ka lungthin in pope ka chuahtak i Jesuh Khrih ka pek” a ti. — D’ Aubigne, b.12, ch.3.DL 273.1

    Lefevre nih a sianghngakchia sinah biadik cu karhter dingin a cawnpiaknak a peh lioah Farel cu hlanlio pope a rak ‘ anh bantuk khan a tu cu Khrih a vun ‘ anh ve i zapi hmaiah biadik chim dingin a kal tawn. Meaz khua Khrihfabu i hmaizah awktlak ngaimi bishop pakhat nih a zufh ve hna. Thawng'ha bia phuang dingin cathiiammi, thilti kho ngaimi le reng sang ngai mi saya thlu lo, bawl thlu lo, lothlo mi hna le kut rian'uan thiam tiang an hung phan. Francis famu, cun uktu bawi zong nih Remh'hannak zumhnak an pom. Amah siangpahrang hrimhrim le siangpahrang nu hna zong caan khat cu rpatnak he an hung lang ve. Remh'hantu hna nih France mi hna Thawng'habia nih a hninh hna can hmuh an i hngah hlang ngaingai.DL 273.2

    Sihmanhsehlaw an zumh bantukin thil a urn bal lo. Khrih zultu hna cu hremnak le hamak nih a hngah ko hna. Sihmanhsehlaw hihi an mithmuh khawh lomi aa thup chung rihmi a si. Buainak thlipi hrang an ton tik i ‘hawnnak thazaang an ngeih khawhnak dingah daihnak a vun i hrolh. Khrihfa Remh'hannak cu khualrang tein a ‘hangcho. Meaux bishop nih khan a kuttang ummi tlangbawi le mipi hna kha a cawrpiakhna i a ‘ang ngai. Ziaza ‘ha lani tlangbawi hna kha a phuah hna i biaknak lei aa zuam ngaimi le mifim hna kha an umnak hmun a rolhter hna. Hi Bishop nihhin mi hna nih Baibal ca hi anmah tein ngei cio hnaseh ti a duhpiak hna i a rauh hlanah an ngeih cio. Luther nih German holhin a leh mi Baibal ca Wittenberg ca namnak i an chuah lio caan thengah Lef evre nih France holhin Biakam Thar a leh i tfeaux khua ah an nam i an chuah ve. Bishop nih thazang tampi a chuh pinah a peng chungah phawtzamhnak ding a herhmi phaisa a pek ca ah a rauh hlanah Meaux lo rian'uantu hna nih anmah holhin Baibal an ngeih.DL 274.1

    Nilin lak khualtlawng pa tihal dangro nin nunnak cerhti kit te lunglanhnak he a cu hlan bantukin, mi tanpi nih Van thawng'ha an oohlan. lo rian'uantu hna le setzung rian'uantu hna nih an ni fatin thabatnak kha a sunglawimi biadik Baibal chimceihnak nih a lawmhter hna. Zanlei ah zuudawr panh ti lo in Baibal ngei mi hna innah an i tong hna i Abiathiang rel in thlacamnak he Pathian an thang'hat tawn. Cathiam lo, rianhrang “uantu, mi nauta si hna hmanhsehlaw Baibal ca anmah tein an ngeih khawh caah, Pathian thiltikhawhnak thawngin an nun zia aa thleng ngaingai.DL 275.1

    Meaux khua i a chuak mi ceunak nih lamhlat pi tiang a va ceih. NLfatein lung aa thleng mi an karh chinchin. Tlangbawi hna thinhun nakin siangpahrang nih caankhat chung cu vun kham kho ko hmanhselaw a dongh nakah cu hna cu an thin a hung i khanghnak ding tung an vun phun i Meaux khua bishop cu a bia hnuh “han maw, a si loah meikhanghnak i thim dingin an hnek i lamf awi deuh mi aa thim. Sihmanhsehlaw an hruaitu pa nih kaltak hna hmanhsehlaw a tuurun cu f ekte in an dir ko. Mi tanpi nih meialh lakah biadik cu an langhter. Hi toidor mi Khrihfa hna nihhin meikhanghnak i an ral “hatnak le zumh awktlak an umnak hmangin daihnak caan i a rak ummi an tette khannak a rak thei bal lani thong tanpi sinah bia an chim.DL 275.2

    Khrih caah nehsawhnak le tuamak a ing ngam mi hna lakah sifak le mi tang aa dor mi lawng an si lo. Siangpahrang in le ralhruang a ngei mi Bawi innchung a ummi hna zong nih an bawi sinak, an chaw le va, an nunnak nakin Thawng'habia man an ngeihter deuh. Bishop angki fual le luchin lungthinnak in a sang deuh mi le a fek deubmi lungthin cu Pathian ralthuam tangah thuhmi a urn. Louisde Berquin cu upat awktlakmi mihrin fa a si.DL 275.3

    Fimnak cawn a uar i a nuncan sawikawp lcrni a si. Ca’ ialtu pakhat niiicun, “Amah cu pope hruainak, zultu liamgan nass le sermon lungthin tak tein a ngaitu a si i, a ziaza cawnpiaknak, Lutiier le a bawi le cu a khunhlei in a fihnak hi a si” a ti. Sihmanhsehlawmidang tanpi bantukin Pathian hruainak tbawngin Eaihal ah hruai a hung si i Baibal abhin Rom zumhnak hmu loin Luther cawnpiaknak a hmuh lehlam”. - Wylie, b.13, ch.9. Cu caan thokin Thawng'ha bia ah a pum a pek ve.DL 276.1

    Berquin cu Prance ram upat awktlak mi hna lakah cathiambih a si i, biachima thiam, a ral a ‘ha, thil'ba tuahnak ah ‘habnem a ngai, siangpahrang nih a duh ngaingai. Mi tampi hna nih hi pa hi kanram Khrihfa Remh'hantu ding a si lai tiah an ruah. Beza nih, “Siangpahrang Erancies I hi Saxony siangpahrang bantuk kha sisehlaw cu Berquin hi kan Luther pahnihnak a si ko hnga” a ti. Pope lei a ‘angmi hna nihcun “Berquin cu Luther nakin a ‘ha lo deuh” tiah an au. - Wylie, b.13, ch.9. France ram Rem Khrihfa hna nihcun an ‘ ih ngaingai. Berquin cu zumhnak piaimi a si cang an ti i thong ah an tlak. Sihmanhsehlaw siangpahrang nih luatnak a pek i thong in an chuahter ‘ban. Caan suapi chung an i do. Siangpahrang Francis nih khan a zeimaw duel ah Rom a vun ‘anh hna, i a zeimaw duel ah Rem'hannak a zeimaw duel ah tlangbawi hna kha a vun khap hna i a zeimaw duel ah zalong tein a umter hna. Pope lei ‘ang mi nawingeitu hna nih Berquin cu thongah voithum an thlak i siangpahrang nih a chuah ‘han lengmang. A firanak le a nuncan a ‘hat caah tlangbawi lungthin ‘ha lani hna kut chungah a nunnak pekasianglo.DL 276.2

    France ramah a um peng ko ahcun a caah ‘ ih a nung tiin a hawi le nih ralrimak an pek i midang hna bantukin a him khawhnak dingah France ram chuahtak dingin an forh. Azakzum i, ca a thiam ngaimi, a nunnak le upat pek hlawhnak nakin biadik a tlaihchan deuhtu Eramus nih Berquin cu hi tiin ca a kuat.DL 277.1

    “Ramdang ah lamkaltu rian'uan dingin hal law, German ah khual va tlawng. Beda cu nu thongkhat ngei mi, mi nganmi a si Mna a theih ko Mna, rul siivai ka kipah Mnulrang tein vorhtu a si khah. Na ral hna cu Rom ralkap thong tampi tiah an ti hna. Naa cherhchan mi hi Jesuh Khrihbia nakin hei ‘ha deuh hmanhsehlaw zohchia ngai in an in hrawh hlanah cun an in chuahter lai lo. Siangpahrang an zohkhenhnak cu i bochan tuk hlah. Zeiioantuk thil a hung um hmanhah ‘ ill a nung mi biaknak lei siangiin ahcun hung kachiahlah”. - Ibid., b.13, ch. 9.DL 277.2

    ~ih awk a tarn chinchin bantukin Berquin lungthin zong a ‘hawng chinchin. A taksa himnak dingah Erasmus forhnak kha ngai loin thuk chinchin in doh aa tim. A tu thokin cun biadik humhaiimak lawng aa tim ti lai lo, paiimak kha a doh lai. Ran mi hna nih lampial mi a si cang ti i an puhmi kha anmah cungah thil a timh hna. A ral thekvak a ‘ha bikmi le lungruh bikmi hna cu Paris University i Theological Department i tlangbawi le cathiam sangmi hna kha an si i hi hna hi ram le khuapi chungah biaknak lei nawlngeihnak sangbik ngeitu an si. Hi hna ca'ial mi hna lakin Berquin nih bia a chuahpi mi hleihnih a tiiim i hi nih hin Eaibal aa ralchanh tiin zapi hmaiah a phuan i bia al nak ahhin siangpahrang hi biaaeihtu si dingin a zu a khan.DL 277.3

    Siangpahrang nihhin a bia altu hna i an bia aimak hngalh a duh i aa porhlawni tlangbawi hna an lungretheihter a duh i Berquin i a zu a khanmi hna cu a pompiak. Rem mi hna cu Baibal bia al dingin a fial hna. Hi ti ning asi ahcun an cawlcang kho lai lo ti an i hngalh cio i thongtlak le meikhangh kha cu an thiam ngaingai. Thil umtuning aa let ling. Berquin thlaknak dingah khur an cawh mi ah khan an tla hrimhrim lai tiah pakhat le pakhat khuaruahhar in an i zoh i luatnak lam an kawl.DL 278.1

    Cu caan lio teah lam kil kawi i a um mi Mari milem kha mi zeimaw nih an rawk. Khuachung mi fak piin a hlauh hna i cu ka hmun cu thinhunnak le zunngeihnak he mi tampi nih an but bnawh. Siangpahrang zong a ngaiii a chia ngaingai ve. Hi zawn ahhin tlangbawi hna ‘ annak a ‘ha. “Hlhi Berquin zumhnak theipar cu a si ko hih. Biaknak nawibia le siangpahrang nawlngeihnak le zeizemg vialte hna hi Luther le a hawi le hna nih a thlithup thil'ha lo tuahnak le cawnpiaknak ruangah a rawk dih cang lai hih” tiah an au”. - Ibid., b. 13, ch. 9.DL 278.2

    Siangpahrawng cu Paris khua ah lo ko in a chuahtak i tlangbawi hna nih anmah duh ningin zeizong vialte an tuah khawh cang lai. Berquin cu an tlaih ‘han i thi dingin sual anphawt. Etands a vun i thlak ‘han lai ti anphan caah bia an chahmi ni hrimhrim ah thah ding ti a si. Berquin cu a thihnak ding hmunah chunlai ah an hruai. Mi tanpi hna cu an thah lio hmuh duh ah cu ka hrnun cu an phan dih. Upat awktlak inadaungkbar in a “batik le a ral a “babik tiin Eranoe ram chungin an thirami hi bantuk vun thah dingcu an khuaruah a bar tuk i lungrethei ngaiin an zch. MLbu aa kalh luihmalhmi hna mithmai cu khuaruahharnak, thinhunnak, zaditaihnak le fakpi huatnak nih a muihter nain mi pakhat mithmai ahcun cu bantuk muihnak thladem aumve lo. Martar i a thirni pa ruahnak cu i tuaibumak hmun cun lam hlapi ah a um i amah pawng te ah a um mi a Bawipa lawnglawng a bngalh.DL 278.3

    Berquin mithmai cu vancung daihnak le ceunak he a khat. A thilthuam “ha bik kariha angki leng fual maimaw in tahmi a tet ngaimi angki bantawi le a “ha ngaingai mi tawhrolh in aa thuam. Siangpahrang vialte hna i siangpahrang hmaiah le vancung le vawlei theihpitu bmaiah a zumbnak a feh ning a langhter lai. ha lawmhnak aiawh ahngaibdaiat “ahnaka langhter lai lo. — D’ Aubigne, History of the Reformation in Europe in the Time of Calvin, b.2, ch. 16.DL 279.1

    Cu miiou hna cu mi hlunhlainak lamtan in duhsah tein an i thawn i a mithmai panh ning le bnangam ning an hmuh tikah an khuaruah a har. “Biakinn chungah a “hu i thilthiang cungah dai tein khua a ruat mi ko a lo” an ti. - Wylie-b. 13, ch.9.DL 279.2

    Berquin cu mei in khanghnak ding hmunah bia tlavmte chirn aa tim nain tlangbawi hna nih a phichuak ding hmuh an ‘ ih caah fak piin an au i ralkap hna nih an meithal kha pakhat le pakhat thangpi in an khawnter hna i Martar in a thimi aw cu theih khawh a si lo. Cuticun kum 1529, Paris khua cathiambik hna le Khrihfabu chung nawlngeitu hna nih thahnak ‘heng cung i a thi dingmi pa biathiang authawng thei kho lo ding in an kham i minung 1793 hna cu a ‘halo ngaimi zohchunhawk thil a tuahter hna.DL 279.3

    Berquin cu a hngawng an reh i a ruak cu meiin an khangh. A thihnak kong an rak theih tikah France ram vialte Khrihfa Rsrh'hantu hna le a ‘anhtu hna cu an ngaih a chia ngaingai. Sihmanhsehlaw zohchunhawk i a chiahta mi hna bel a lo lo. Midang hna nih, “Kanmah zong thihnak cu lunglawn te tong dingin timhcia kan si, nunthar in nunnak caan kan cuan peng ko” an ti — D’ Aubigne, History of Reformation in Europe in the Time of Calvin, b. 2, ch.16.DL 280.1

    Khrihfa Remh'hannak biadik cawnpiaktu hna cu Meaux khua i an hrem lio hna chungcu mi va cawnpiak ding kha an sianh hna lo caah hmunkip ah an i ‘hen ‘hek. Lefevre nih German ram a chuahtak i Farel cu France nichuhnak lei um, a chuahnak khua ah a kal ve. Ahngakchiat lio khuate i a rak umnak inn hme teah khan phungchim hram aa thok i a bia ngaimi an tarn ngai ko nain a rauh hlanah cu khua cun an ‘ hawl. Pumpak inn ah phung a chim ‘ han i cuticun khua kipah a kal. Ahngakchiat lio i lente aa oelhnak lungkua le tuupi chung hna ah domak hmun kawlin amah te lawngin ramhring cungah a caan a hman tawn. - Ibid., b.12, ch. 9.DL 280.2

    Paris khua sianginn pakhat ah ziaza ‘hami, cathiam mi le, Pathian lei i aa zuam ngaimi, dai zirziar tein a ummi mino pakhat a urn. A fim ning le a fimnak ‘ha tein a hmanthiam caah cu ka sianginn i an i uan ngaimi a si. Hi mino hi Khrihfabu humhalhtu le a ti kho biktu a si lai ti an rak ruahchung i an hnabei a sei ngai. Amin cu John Calvin a si. Sihmanhsehlaw Calvin an khumhnak sianginn le fimthiam cawnnak le an i hruhchihmi zumhnak vampang cu Pathian ceunak nih a vun pemh. Zumnhnak thar cu thir thluahmah buin a hna in a vun theih. Zumhnak lampial mi hna cu meikhangh phu an si ti zong lung awtawm loin a theih. Thil dihlak cu a thei setsai lo nain Protestant cawnpiaknak le Rom cawnpiaknak raldoh in dohnak in Zumhnak lanpial mi hna he hmaitonh tein hneksaknak tuah dingin hramhram in an hnek.DL 280.3

    Calvin unau Olivetan cu Khrihfa Remh'hannak he pehtlaihnak a rak ngei cang i vawlei cung Khrihfabu hnahnawhnak a petu thil pehtlai in an unau in biaruah ‘inak an ngei tawn. Olivetan nih vawlei cungah hin biaknak pahnih lawng a urn i pakhat cu minung nih an sermi, an phuah chommi a si i rian'ha tuahnak le phungphai a ngei ngaimi thil tuahnak in mah le mah khamhnak, a dang pakhat cu Baibal in a ra mi a si i khamnhnak cu Pathian zangfahnak thawng lawngin a lakin hmuhkhawh a si tiin a cawnpiak.DL 281.1

    Calvin nih, “Na zumhnak thar cu zeihmanh kan pompi lo. A tu tiangin palhnak chungah a urn tiah maw na ka ruah” a vun ti. - Wylie, b.13, ch.7. Calvin cu a khaan chungah a lut i a naupa Olivetan nih a rak chimhmi bia kha a lungthin urn ek in a ruat. Ka sual tinak cu a vun hngafh, a thiangmi Biaceihtu hmaiah chinpiaktu ngei lo i a dirmi bantukin a vun i hmu. Tuahsemak ‘hami le mithiang hna chinpiaknak le biakinn an tuahtawn mi phungphai zulhnak nih sualthlah khawhnak zeihmanh a ngei lo. Pope hmaiah sual phuannak le an i ngaihchibnak langhter nak dingah pumsa temimak zeihmanh a ‘hahnen lo i Pathian le minung i rem'hamak dingah zeihmanh a tuah kho lo.DL 281.2

    Calvin cu zei ‘hathnemnak hmanh a ngei lo mi thil ah fakpi in aa zuam ‘ualmal lioah nikhat cu khuapi chung kili ngeimi hmunrawn ah a va leng i zumhnak pialpa, an timi meiin an khangh lio a vun hmuh. CuMartar pa mithmai ah hnangamnak a hung langmi a hmuh tikah a khuaruah a har ngaingai. ~ih a nung ngaimi thihnak le an Khrihfabu nib ‘ ih a nung ngaimi sualphawtnak in an hrem cuahmah lio zcngah a zumhnak ah ral ‘ha ngai in fek tein a dir ko mi kha amah hnabei donghnak le muihnak, an Khrihfabu ah fel ngaiin an nawlzulhnak te hna he a vun tahchunh i zumhnak pial an timi hna nib an zumhnak cu Baibal ah aa hngat ti a vun hngalh. Biahalmak in an i lawrhnak biathli hmu ve dingin bia aa khiah.DL 282.1

    Baibal ah Khrih cu a vun hmuh i, “Maw ka Pathian, Khrih raithawimak nih na thinhunnak a daihter. A thisen nih ka sualnak vialte a ka ‘awl. Ka in dingmi chiatserhnak cu a vailam ah a phorh i a thihnak nih a ka tlanh cang. Hran awk tlak lo hruhnak kanmah caah kan ni ser, sihmanhsehlaw na bia cu kan hmai ah meifar alh bang in na vun chiah i Jesuh Khrih ‘hatnak dah ti lo cu a dang vialte cu fihnung an si ti ka ruahnak ding ah ka lungthin na ka tongh”a ti. - Martyn, Vol. 3, Ch. 13.DL 282.2

    Calvin cu tlangbawi siding in ca a cawng. Kum hleihnih lawng a si ah hin biakinn pakhat zohkhenh dingin ‘uanvo an pek i Khrihfa phung bantukin bishop nih a lu kolh ko in a mehpiak. A rian ah fehter a si lo i tlangbawi rian zcng tling tein an ‘uanter rih lo .DL 283.1

    Tlangbawi ka si kbo lai lo ti aa hngaih caah upadi a cawng. Sihmanhsehlaw a rauhhlan ah a upadi cawnnak cu a chuahtak i Thawng'habia ah i pum pe dingin bia aa khiah. Calvin hi a sining teah cun mi ralchia a si i zapi cawnpiaktu ding ah cun a zenh deuh i ca cawng ‘han dingin bia a khiah ‘ban. Ahawi le nih cawrpiaktu si ding in an forh lengmang caah saya ‘uan ding cun a bna a tla ve. “Keimahminauta mi hi bantuk a lianngan tuk mi dirhmun sang i vun hlorh cu khuaruahbar a si” a ti. - Wylie, b.13, ch. 9.DL 283.2

    Calvin cu a rian ah a hunglut i a biachim mi hna cu vawlei bnawntertu dapti tla mi bantuk an si. Paris khua a chuahtak i Thawng'ha bia duhtu le a zultu bna humhalhtu Princess Margaret ramuk mi khua ah amah zong huhphenh in a urn. Calvin cu inn urn mi hna simah Thawng'habia chim hram aa thok. Thawng'habia a thei tu bna nih midang sin ah an chim chin ve. Calvin cu khuapi ah siseh, khuate ah siseh Thawng'habia chim dingin a kal lengmang i a phaknak khua poah ah Khrihfabu a dirh thluahmah i Khrihfabu hna cu ‘ ih lo tein biadik tette a Mnang ngam mi le a vun hringtu ding an si hna lai.DL 283.3

    A rauh hlanah Calvin cu Paris a hung phan ‘han. Cu lio ah cun cathiammi hna lakah fakpi bia alnak a urn. Hlanlio holh an cawnnak ah Baibal kha an hmuh i a biadik zumlo tu hna nih mi an al hna i Rom Khriiifabu chung an cathiam mi hna he bia i al dingin an zuam cawh. Calvin hi Pathian bia i al nakah a thiam ngai. Sihmanhsehlaw hi cawrpiaktu hna he bia alnak ah a tel duh lo. Zeicatiah hinak biapi deuh mi tuah ding a ngei. MLpi lungthin a tha^h lio te a si i biadik cawnpiak dingah caan rem ngai a si. Cawnpiaknak hmun bia al buai in an khah lio ah hin Calvin cu inn kipah a lengi Baibal ca keu i vailam cung an thah mi Khrih kong a cawnpiak hna.DL 283.4

    Pathian lam hruainak thawngin Paris khua Thawng'habia pom dingin sawimak a hmuh ‘han lai. Lefevre le Farel sawmnak kha an rak al cang nain mikip nih Thawng'habia theihkhawhnak ca an ngei ‘han lai. Ramchung politic ruangah siangpahrang cu Rom Khrihfabu i Ren'bamak an dohnak ah hin a telpi kho hna lo. Princess Margarat nih khan France ram hi Protestant zumhnak in a tei te ko lai ti hi aa ruah chan peng. Cu caah Paris khua ah hin zumhnak thar chim ter aa tim. Siangpahrang urn lo kar ah Protestant zumhnak cu Paris khua ah hin Biakinn ah chim ter a timh nain Khrihfa hruaitu ipa hna nih an siang lo. Princess Margeret nih an i khcmhnak dingah siangpahrang inn kha a hunpiak hna. Innkhan pakhat cu Biakinn ah an hman lai i nifa tein caan a khiah mi ah Pathian bia phungchimnak a urn lai i mi zeipoah i khawm dingin sawm an si tiin thawng an thanh hna. Cu ticunphungchimmi ngai dingin mi tampi nifa an ra lengmang. Biakinn khan chung ah an i tlum lo i a lawng mi khan dang ah khat'hup in an ra. Milian, mirurrv phunglam theitu, kut rian'uan thiammi mi tampi an ra. Siangpahrang zong nih a khap chim hlah Biakinn dang pabnih hunchap ding in nawl a awnh hna. Cu tluk in cu hlan ah Paris khuami hna hi Pathian bia nih an lung a la bal hna lo, nunnak Thlarau nih vancung in a thaw a chuah hnawh mi ko an lo. Zurit buainak, hurnak, i remlonak, thathutnak canah sumnak, thiannak, nawingaibnak le teimaknak a urn.DL 284.1

    Sihmanhsehlaw tlangbawi hna daithlang in an urn lo. Siangpahrang nih khan phungchim mi kha a khap duh ‘ung hna lo i tlangbawi hna cu mi sawhsawh mi lei ah an i mer i an tukforh hna. Mipi hna cu zeihmanh bngal lo, an uihamh mi phung kha tongpatlaih in aa tlaih mi an si i hi hna ‘hihphaihnak dingah an hman khawh mi thil poahpoah an hman. Paris khua cu a hmaan lo mi cawnpiaktu hna bia ngai in hlan lio Jarusalem bantukin amah an tlawnnak can le a bngangamnak ding amah sin a urn mi thil kha an bngal lo. Khuapi chung ah Pathian bia kumhnih chung an chim. Sihmanhsehlaw Thawng'habia mi tampi nih an pom ko nain mi tarn deuh nih an pom duh lo. Siangpahrang Eranciss nih a timh mi caan hman sawhsawh ding ah inkhawhnak hmuhsaknak a tuah i Roman Catholic nih nawl an hun ngeih ‘han. Biakinn an khar dih i meikhangh thahnak tungzum an bunh ‘han.DL 285.1

    Calvin cu Paris khua ah a um rih ko. Hmailei a rian'uannak ding le biadik a karhnak hnga cawnnak, khuaruahnak le thlacamnak a ngei tawn. A donghnak ah lunghrimak a tong i nawingeitu hna nih meikhangh dingin bia an khiah. Amah te lawng him tein a um i ihnak caan zong a thei lo. A theih lo lio ah a hawi le a khaan chungah khulrang tein an hung lut i tleih an timhnak thawng an vun chimh. Hmakhat te ah lenglei innkbar fakpi in an vun kingh thawng an vun theih. Caan tawi te hmanh tolh thlau ding caan a um lo. Ahawi le cheukhat nih a tlaitu ding hna cu innka pawng ah an dirter hna i a cheukhat nih Calvin cu thlalang awng in an thlak i khuapi pawng ri panh in rianrang tein a kal. Zumtu pakhat inn ah aa dor i cu pa angki cu aa aih i tuhmui aa put i a kal. Thlanglei lam zawh in a kal i Prinncess Margaret huhphenhnak hmun a phan ‘ han. — D’ Aubigne, History of Reformation in the Time of Calvin, B. 2, ch. 30.DL 285.2

    Calvin hi rian'uan lo in saupi a um kho lo mi a si. Cu thlipi hrang a dih le cang ka in an zumhnak a rak cohlang cia mi Poitiers khua lei panh in a kal. Miphun zakip a chia thlulo, bawi thlulo nih Thawng'habia cu lunglawu tein an ngaih. Zapi hmaiah phungchimnak a um lo. Biaceihtu le nawlngeitu bik inn ah, a tlunnak inn le a zei maw chel ah cun dumchung hna ah an i pum tawn i a ngai duhtu hna sinah zungzal nunnak bia a chimh tawn hna. A ngai tu an hung karh deuhdeuh i khuapi leng ah pumhnak hman hi a himdeuh lai ti an ruah caah a thup in a bi ngai mi bar thukpi pawng lungkua cu an thim. Cu lungkua cu thingkung le lungpang zum hna nih a phenh i hmunrem ngai a si. Cu hmun ah cun Baibal ca an rel i an fianter tawn hna. Cu ka hmun cu France ram Protestant nih Bawipa zanriah an ei hmasatnak a si. Cu Khrihfabu hmete nih cun zumhawktlak mi Thawng'habia phuangtu tampi hmun dangah a thlah hna.DL 286.1

    Calvin cu Paris khua ah a kir ‘han. France ram pumpuluk nih Remh'hannak an pom lai ti ruahchannak a ngei peng ko rih. Tutan ah cun a hohmanh nih innka an ong ngam lo. Thawng'habia phuan cu ding teomao tein mei in khanghnak hmun fuh a si ko i a donghnak ah cun Germany ramlei kal aa tim. France ram a chuahtak le cang ka in Protestant hna cungah hrexmak a tlung ‘han i cu ka ah cun rak urn sehlaw cu a thi hrimhrim ko hnga.DL 286.2

    Germany ram le Switzerland ram ah hin France ram bantukin Remh'hannak rian nih hmun a khuar kho lo ti an hmuh caah a hmaan lo mi Rom zumhnak dohnak dingah rampunpuluk hnin Mao tu thiltuah an i tim. Zankhat chungah Mass duh lonak thawngthanhnak ca France ram dihlak ah an tar. Sihmanhsehlaw an tannak i a ‘halo mi biakhiahnak cawlcanghnak nih Remh'hannak can ah zapi theih hngalh ding in Thawng'habia phuangtu lawng si lo in France ramchung urn Remh'hannak zumhnak a pomtu vialte zong rawknak a vun phurh hna. Rom mi hna nih an rak duh bik mi - hi zumhnakpial mi hna hi siangpahrang nawingeihnak le ram chung daihnak hrawh aa tim mi an si an rak ti tawn mi ah khan thiamco tertu ‘ha ngai a si.DL 287.1

    Fa ralring lo mi bawikan a si lo ah ral f imzer hngalh bal lo mi kut zeimaw nih siangpahrang innka cungah zapi hmuh dingin thawngthanhnak ca a thli tein a tar. Hi catar mi hi siangpahrang nih a vun hmuh i a ‘ ih ngaingai. Cu catar mi ah cun upatnak le ‘ ihzahnak caan saupi chung a rak hlawh mi an i hruhchih mi zumhnak kut nih a dohnak kha a cuang. Siangpahrang innkhan chungah zohchunh awktlak lo ral ‘hatnak he aw thangpi in a hung au mi nih siangpahrang cu fakpi in a thin a hunter. Caan tlawmte chung cu holh lo le thir thluahmah in khuaruahhar in a dir. Cun hi ‘ihnung ngai mibia, “Luther cawnpiaknaka pcm tiin lunghrinh mi poaipoah thleidannak um lo in tlai hna uh, an dihlak in an ci ka hmihdih hna lai” a ti. - Ibid., b.4, ch.10. Aca khenhnak seal in a cumh. Siangpahrang nth cun a lungthindihlak be Fan lei'ang dingin bia a khiah.DL 287.2

    Faria khua i Luther ‘anhtuvialtecutlaiiLdihdingan si . Zumhnak thar - zumtu pakhat, misifak ngai mi i pum dingin - mi a sawn tawntu cu an tlaiii hmasa. Pope aiawh kha khuapi chung um Protestant inn poahpoah ah hruai dingin ‘uanvo an pek i a al ah cun thah ding in an hrocer caah a zumtu hna tleiiitertu ah aa cang. Hmasabik ah mibu nganpi, a dot ah tlangbawi niii an kulh hna. Cu hnu ah rimhmui kengtu, Biaknak lei rian'uantu, ralkap le siangpahrang caah a thli te mi a ngiatu - Marin le mirawitu hna cu duhsahte le daite in khuapi lam cu an zawh. An langhter duh mi cu a dotu hna nih Bawipa zanriah thiang an thurhnawiih i thiantemak dingah upat hmaizah peknak tiin a lenglei zoh cun an ti ko nain hi thil phenah thihnak a chuahter kho mi timhmi a um. Luther ‘anhtu inrpawng an phak tih pcahah a leirawitu rah hoih lo in a thli tein a kut a zauh hna. Mibu artlang in a kal nuahmah mi cu an dir i innchung ah an lut. Thir cincik in an khih hna i an hnuh hna. Cuticun midang tleih dingin an kal thluahmah hna. Mirum siseh, misifak si hna seh a hohmanh hrelh loin an luhhnavhhna. Marinnihhin khuapi dihlak ahninh, ‘ihnung ngaimiuknaka si. - Ibid., b.4, c.hlO.DL 288.1

    An tleih mi hna cu fakpi in an hren hna. Nganfahnak saupi in ter an duh hna caahmeizong fakpi i aih ter loin an thah hna. Sihmanhsehlaw teitu thih in an thi. An zurrihnak a mit lo i an hnangarnnak zong a ziam hlei lo. An dirhrnun an hninh khawh lo caah a hrem tu hna lehlam nih kan sung ti an i thei. Thahnak ‘heng cu Paris khua bmun dihlak ah an phawt hna i nifa tein an khangh lengmang hna. Hi bantukin thahnak ‘heng hmunkip ah an sakmi cu minih ‘ih hnaseh tiin an ‘hilphaihnak a si. Adonghnak i a hlawkpitu cu Thawng'habia ‘hiam'hiam a si. Zumhnak thar nih zeithluk in dah mi a ser ‘han ti cu Paris khua ah hmuhkhawh a si. Martar ruak aa pong mi bantuk pulpit a urn lo. Hi hna nih hin thihnak hmun poah i an kal lio ah an lunglarhnak le an hnangamnak cu an mithmai ah a lang i meialh lak an dir lio an ral ‘hat ning, an tuamak lungnan tein an ngaihthiam ning - hi hna nih hin thinhunnak cu zaangfahnak ah, huatnak zong dawtnak ah an canter i al lo tein sunpar ngaiin Thawng'habia caah an ‘ang”. - Wylie, b .13, ch. 20.DL 288.2

    Tlangbawi hna nih mi zapi an thin biatak te hunter an timh hna i “Piotestant phu nih Catholic thah dih, cozah rawk i siangpahrang zong thah an timh” tiah thawng an thanh hna. Sihmanhsehlaw chirhchan ding zeihmanh a urn lo i thilsual chimchungmi hi a caan tling ahungphan te lai. Sihmanhsehlaw an ruah lo ning lam phundang in a ra te lai. Protestant ‘ anh phu - sualnak zeihmanh a chuahter lo tu - Catholic hna nih an hremnak a chapchin lengmang mi nih teirul chamnak a chuahter i kum tampi chung ah an biachim mi, “Portestant phu nih oozah rawk an zalh, siangpahrang le a ram chungmi thah an timh” an ti mi kha caan tlawipal hnu ah a hung phan taktak i a chuahtertu cu zumtu le anmah pope lei’ ang Catholic mi an si. Pbrtestant Khrihfabu f ekte in a dir khawh ruangah si loin fak tukin an hranhna ruangah kum 300 tluk hnu ah France nih rawhnak fakpi a tong.DL 289.1

    Mi hna cu zumhlonak, lunghrinnak le ‘ ihnak nih a ciah dih hna. Hi bantuk launak lakah hin Luther cawnpiaknak nih firanak lei a sangbikmi le ziaza ‘hami hna ca ko ah hin ‘hathnemnak a umter khun. Abiapi ngai mi dirhmun le a sangmi dirhmun hna cu a lawng dih. Khrih rian'uan thiam, sehlei ca'ialtu, cathiam, university saya le cauk ‘ ialtu le siangpahrang in urn hna hrnanh an lo dih.DL 290.1

    Mi tampi nih Paris khua an chuahtak i mah le ram chuahtak in ramdang ah an um hna i hi nih hin zumhnak thar a duhtu an tarn ning a langhter. Pcpe lei'ang hna nih an vun zoh hna tikah zumnakpial ti in an lunghrinh lo mi lakah a ingtuartumi tampi nih an chuahtak hna ti an hmuh tikah an khuaruah a har, an thin a hung tuk i an nawlngeihnak chung um mi minauta hna cu an hrem hna. Thonginn an khat i mi an khanghnak meikhu nih van a muihter. Cucu Thawng'habia pomtu hna ruak an pon mi meikhu a si.DL 290.2

    France siangpahrang kha kum zabu 16 aa thok ka hrawngah cawnnak lei thar ‘hangtu le hruaitu ah an ruah i an i uang ngai. Ramkip in cathiam mi a khomh hna. Cawnnak lei a duh i an zumhnak hruaitu, tlangbawi hna hruhnak a nautat caah Remh'hantu hna cu zeimaw chung cu caan a onh hna. Sihmanhsehlaw cawnnak lei ah a dirkamhtu a si ko nain zumhnak pial hna hrawh a duh ruangah France ramchung ah seh in ca namnak vialte an phih dih. Fimthiamnak cacawnnak hi Biaknak tuar in nak le hremak in hrirmak a si lo timi tanpi nih an rak ‘ ialcia bangin Fransis I zong nih a langhter ve.DL 290.3

    France ram nih cun zapi kut hmangin Protestant cawnpiaknak a cihmih an zalh. Tlangbawi hna nih Mass thurhnavmhnak ruang i vancung sang mualphonak cu thisen in damter a hau tiin siangpahrang cu zapi theihah phuang dingin an nawl.DL 291.1

    Cu “ihnung ngaimi thil tuah dingin kum 1535 January 21 an thitn. Ram punpululh unmi lungthin cu ‘ ihnak le huatnak in a khat. Ramkip in an ra i Paris khuapi cu an khat. Cu nih cun zapi nih lamzawh ding a si. An kalnak ding laratluan ah ngaihchiatnak langhtemak puan an zar i a remnak hmun poahah biak'heng an dirh. Innka hmaiah mei an van i cucu Bawipa zanriah thiang upat peknak a si. Khuadei hlanah mibu hna cu lam zawh dingin siangpahrang inn ah an ra. Ahmasa bik ahpuanzar le a thirni hna vailam putu hna nih lam an hruai i an khuapi chung urn mi poah nih artlang in an zulh i mei an i vanh dih. Tlangbawi pali nih anmah thuam cio he an zulh hna. Cu hnu ah aa pumkhawmh mi mithiang hna thilri putu hna nih a zulh. Cu hnu ah upat tlak Khrihfa hruaitu hna nih an angki fual senduk le senlar, lungvar in ‘amhmi, a davh ngaingai mi a tleu zekzukmi thilthuam aih in an zulh hna.DL 291.2

    Paris khau bishop nih chang thiang cu aa davh ngai mi puanzar in a khuh i a put. Cu puanzar ke cu siangpahrang bawi phunli nih an doh i a changtu ah Francis siangpahrang cu bawi thilthuam le bawi luchin loin phazawngdan meivan buin sual ngaihchihnak langhtemak he vawlei lei kun in a hunglangve. - Ibid., b.13, da.21.DL 291.3

    Biak'heng uranak kipah toidor tein a kun i amah sualnak ruangah le sualnak tuah lo mi thisen a kut aa neh ruangah silo in a kuttang mi nih Mass cu sualphawt an ngamh ruangah a si. An hnu in siangpahrang nu le oozah uktu bawi pahnih artlang tein phazawngdan meivan mi he an zulhve.DL 292.1

    Siangpahrang nih a ramchung upat awktlak mi hna le bishop inn ah bia a chimh hna. Ngaihchiatnak mithmai kengin lungthin suk ngai in bia a chim. A ram chungah Pathian zeirel lcnak, sualnak, ngaihchiatnak le minchiatnak a hung ummi a hmuh tikah a poi tuk a ti i ngaihchia ngai in hi bantukin bia a chimhnak chan cu a si.DL 292.2

    France ram rawk dingin a hrocertu kal sualnak raitlung mi a cimit ko i tuah dingin a ramchung zumh awktlak mi a sawn hna. “Nan siangpahrang taktak ka si. Ka kut, ka ke maw, pa khatkhat f ihnung tuk mi rawknak nih a hliam ah cun ka tan ko lai. Cupinah ka tale a ho pcah hi thurhnawn in an urn ah cun ka zuah lai lo. Keimah hrimhrim nih ka tleihlai i Pathian sinah raitbawinak ah ka hman lai” a ti. Amithli a tla a holh kho lo i aa pummi dihlak zong an ‘ap ve. Lungthin pakhat pu in “Catholic biaknak caah kan nung lai i kan thih hnawh hna lai” tiin an au. — D’Aubigne, History of Reformation in Europe in the Time of Calvin, b. 4, ch. 12.DL 292.3

    Biadik ceunak a duh lotu hna ram cu ‘ ihnung ngaingai mi muibnak nih a tlunh hna. Pathian ‘hatnak, “Khamhnak phurtu cu” a hung lang ko nain France ram nih a thilti khawhnak le a thiamak a hmuh hnu i a dawtnak nih mi thong tanpi a hip hnu zongah an hlawt i ceunak nakin muinak an thim ‘hiam'hiam rih. Vancung laksawng cu an hmaika ah hunh an si ko nain an hlonh. An duhthimnak thsugnihahlenhna i antuartianginthil'hacu ‘halo anti i thilsual cu a ‘ha an ti rih. Atuah Pathianmi hna an hrenhna hi thil'ba tuah ah an i ruah zong a si men lai. Sihmanhsehlaw cubantuk an i ruahnak nih thiam a coter hlei hna lai lo. An nunnak cu misual lo thisen an chuahmi nih sual a phawt hna i cu bantuk hlennak in an him khawhnak dingah ceunak biadik cu anmah duhthim nakin an hlawt.DL 293.1

    Biakinn lianpi ah cun zumhnak pial ti an ruah mi hna an cihmih dingin chiat an i serh i kum 300 dengmang a liam hnu ah cu Biakinn ah a nungmi Pathian philhtu miphun nih cun ruahnak Pathian nu cu Bawi ‘hutdan cungah an ‘butter lai. France ram aiawhtu hna nih chiat an rak i serh bantukin an rian'uan thok dingin mibsu cu artlang in an kal thluahmah. Naih tete in thahnak thing cu an donh hna i cu ka ah cun Protestant Khrihfa hna cu an nun buin khangh ding an si. Siangpehrang a hung langh le cangka in meiphu chemthok dingin an i tim tuah. Mibu hna zong an khangh liohna zoh dingin an dirter hna. -Wylie, b.13, ch. 21. Khrih tette khangtu an hremnak i tling tein vun chimthiam ding cun mi a rap tuk. Sihmanhsehlaw thah ding an timi hna kha hnulei tolh mi pakhat hmanh an urn lo. An zumhnak let dingin an Ian hna tikah pakhat pa nih, “Hlanlio Profet le a zultu hna bia lawng kan zumh i mithiang mi vialte hna nih an zumh mi lawng kha kan zumh. An zumhnak nih Pathian cungah a kan bunh. Cucu hremhmun thiltikhawhnak vialte zong nih a ngamh lai lo” tiah a ti - D’ Anbigne, History of Reformation in the Tims of Calvin, b. 4, ch.12.DL 293.2

    Hremnak hmun ah mibu cu atu le atu an dir lengmang. Aa thoknak siangpahrang inn a hung phak tikah mibu cu an i ‘hek dih i siangpahrang le tlangbawi hna zong an umnak hmun cio ah an tlung. Cu ni an cawlcangh mi cu an i lunghmuih tuk i zumhnak kalsual ti an ruah mi hna an cimit lak i an tbah dih hlan lo hi rian hi kan peh peng lai an tiDL 294.1

    France nih a hlawtmi remhnak, daihnak, Thawng'habia hi a hram phongh dih va sisehlaw cu a phichuak cu ‘ih a nung tuk mi a si hnga. France nih Rerih'bantu an hremnak ni thokin rel ah cun kum 258 a rau i cu ni cu kum 1793 January 21 asi. Cu ni ah cun Paris khuapi chungah mibu dang artlang in an kal thluahmah ‘ban. Sihmanhsehlaw hihi hlanlio bantuk si loin a phun a dang ngaingai. Hi ‘urn i an lubik cu siangpahrang a si ‘han. I tuaibur in an aukhuan thawng a hung urn ‘han i zumhnak pial an puhmi hna tamdeuh cu that hna u ti authawng theih a si ‘han. Mithahnak ‘heng tampi an donh i thahnak in chun nitlak caan an hmang. Louis XVI cu mi thattu hna le thonguk hna kutin luat dingin aa zuam len ko nain hngawngtannak thingphel lei panh in an hnuh. Hreitlung fang nih a tlak hlan lo thingphel cungah an namchih i a lu cu thahnak ‘heng cungah a tan. - Wylie, b.13, ch.7. ihahmi hi siangpahrang lawng a si lo a pawngkam hmun ah mi 2800 zong ‘ ihnung tuk mi uknak chungah an lu an tan hna.DL 294.2

    Khrihfa Remh'hannak nih hin vawlei caah Baibal a kaupiak hna. Fathian nawlbia a vun langhter i lungthin takte i kawl dingin a hal hna. Chimcawk lo dawtnak nih vancung nawibia a tlangpi a vun langhter. Pathian nih, “Zul hna u law tuah hna u, zeitintiah miphun hna hmuh ah mah cucu nan fimnak le nan hngaihnak a si lai, hi nawibia vialte an theih tikah hi a nganmi miphun i a f im le a hngalthiam mi an si hrimhrim ko” an ti lai (Deuteroncamy 4:6). Eranoe nih vancung laksawng a duh lo i rawknak le buainak thlaici a vorh. An ram pumpuluk a buai i mi a rap tukmi thahnak kha anmah hrimhrim nih an chuahter mi a si.DL 295.1

    Catar ruangin hremnak a urn hlanpi in mi ral ‘ha le ‘ hahnem ngai mi, Farel zong nih a chuahnak khua a chuahtak cang. Switzerland ah a kal i Zwingli rian'uanmi a vapeh i Khrihfa Remh'hannak zumtu tampi an urn. A upat deuh hnu ah hi ram ah a urn nain France ram zumhnak thar felte dir dingah san a tlai ngaingai. A pern kum ah a chuahnak ramah Thawng'habia karhter dingin teimak a chuah. A miphun ramri pawng ram ah Pathian rian a ‘uan i an hamak biatak tein a hun hal hna i a forh hna. An ram in an ‘ hawl mi hna bomhnak dingah Germany ram Khrihfa Rsrh'hantu ca'ial mi France holh in an leh i cu an lehmi le France holh in Baibal tampi seh in an ‘ ial mi cu man f awi tein cauk zuartu hna sinah an chuah i cu an miak mi tangka in cauk phawtzamhnak cu ‘ha tein an pehzulh khawh.DL 295.2

    Farel nih Switzerland ram a rian cu cawnpiaktu min put in ‘uan hram a thok. Hmunking deuh a thim i an tale hna nih an nu le an pa an chimh chin ‘ han hna lai ti ruahchannak he ca an cawn mi pinah ngakchia hna kha Baibal ca i ralring bute in a cawnpiak hmasa hna. Mi cheukhat nih an zumh taktak ko. Sihmanhsehlaw tlangbawi hna nih an theih tikahnak ter an tilth i khuate lei zeihmanh a thei satsai lo mi cu dchter dingin an forh hna. “Hihi Khrih Thawng'habia asi kho lai lo, hi biachimnak hraun poah ah remnak a urn lo i dohnak lawng a urn” an ti. - Wylie, b. 14, ch. 3. A zultu hmasa hna bantukin khua pakhat ah an hrem ah cun khuadang ah an zam lengmang. Khua lian thlulo, khuate thlulo in a ke in a kal lengmang i a zeimaw chel ahcun a rawl a ‘ am tuk tawn. Khuasik a tuar i a tha a baa tuk tawn. Khuazei hmun poah ah thinphan buin a um zungzal. A zeimawchel ahcun mual lai biakinn ti bantuk ah phung a chirn tawn i, a zeimaw chel ah cun bia ngaih a duh tuk zong an um lo i a biachim cu nihsawh ngai in an au hnawh tawn i pulpit in an hnuh caan zong a um tawn. Voi tampi cu mi puarthau hna nih an tlaih i thi dengmang in an velh hnu ah an kaltak tawn. Sihmanhsehlaw a chim peng ‘hiam ko. Voi tampi cu an donh lengmang ko nain hnabei dong duh loin a chim lengmang i duhsah tein Pan Khrihfabu fehnak khua nih an innka cu Thawng'habia caah an hun lengmang ve. A umnak khua pumpuluk nih zumhnak dik cu an vun pom. Morat khua le Newchatel khua zong nih Rom zumhnak an hlawt i an biakinn chung chiah mi milem vialte an hlonh dih.DL 296.1

    Farel nih zumhnak thar cu Geneva khua ah phurh hi a duhnak a rak sau ngai cang. Hi khua ah a hlawh a tlin ahcun Erance, Switzaland le Italy ram caah Remh'hannak hmun lai li a si hnga. Cu bantuk tinh buin a pawngkam khuate bna a vun hminh hmasa phot bna i cuticun a hawipa he Geneva khua ah an va lut. Sihmanhsehlaw voihnih lawng phungchimnak nawl an pek. Tlangbawi hna nih cozah biaoeihtu hna sinah sualphawt dingin an i zuam len nain an hlawh a tling lo. Khrihfabu biaceihnak hmaika ah an kawh i tlangbawi hna nih thah hrimhrim dingin an puantang ah hriamnam an i thuh. A lenglei ah a thin a hung mi mibu hna nih biaceihnak hmun in a luat ah cun thah dingin thingtan le vainam he an rak bawh. Sihmanhsehlaw ralkap le biaceihtu an urn caah zeihmanh an tuah kho lo i a nunnak an khamh. A thaizing zingka teah a hawipa he tibual khatlei ralchan, himnak hmunah, an hruai hna i Geneva khua ah Thawng'habia chim dingin a voikhatnak an i timhmi cu hiti hin a dong.DL 297.1

    A changtu a vun i zuam ve mi an thimmi cu minauta, tlangval a si Khrihfa Remh'hannak zumtu hna hmanh nih zei ah an rel theng lo. Farel hmanh a hlawh tling lo va si kaw a nih hi teh zeidik a va lawh ve hnga! Mi ‘hawng bik le ral ‘ha bik hmanhnih a zamtak a herh ah cun ral'ha zong a si lo mi theihnak tlawmte lawng a ngei mi nih hin dohnak a tuar kho hnga maw? “Hriamnam thawngin siseh, thazaang thawngin siseh a si kho lai lo. Sihmanhsehlaw ka Thlarau thawngin a si lai tiah ralkapbu Bawipa nih a ti” (Zakharia 4:6). “Vawlei zeihmanh ah a rel lo mi thil Pathian nih a thim thengnak cu mifim mi kha an ningzak seh tinak caah a si i vawlei nih a der tiah a timi thil a thim thengnak cu mithawng mi le thilti kho mi hna kha an ningzak seh a ti caah a si” (1 Ebrin 1:27).DL 297.2

    Froment nih sianginn cawnpiaktu min puin a rian a vun thok ve. Sianginn ah ngakchia a cawnpiak mi hna nih an nu le pa an chimh chin ve hna. An nu le an pa hna cu Baikal bia ngai dingin khat'hup in an hung chuak. Biakam thar le ca’ ial dang a lak in a phawt hna i bia ngaih duh nain a ra ngam lo mi hna sin zongah Baikal cauk a phan kho ve. A hnu deuh ah cun Froment zong nih a zaamtak hna caan a hung urn pah lengmang tawn nain an biadik cawnpiak mi cu an lungthin chung ah hribhram a thla ve cang. Khrihfa Rerh'hamak zumhnak cu phun a si cang i a cak chinchin i a kau chinchin. Phungchimtu an ra ‘han i Protestant biaknak cu Geneva khua ah fek tein dirh a si cang.DL 298.1

    Calvin kha hmun dangdang ah a chawhlehnak le a vahvaih hnu i Geneva khua kutka a hung dir tikah Protestant zumhnak cu an rak phuan diam cang. A chuahnak khua a pal hmanungbik tiangah khan Basel khua panh aa tim ko nain Charles ralkap lam thluankhat in an urn ti a theih caah lamdang zulin Geneva khua a phan.DL 298.2

    Farel nih cun hihi Pathian kutchuak a si ti a zumh. Geneva nih zumhnak thar cohlang ko hna hmanhsehlaw thil tuah ding tanpi a urn rih. Abubu si loin pumpak in mi nih Pathian ah lungthlemak an hmuh mi hrin'hamak rianah Gouncil biachahnak si lo in Thiang Thlarau thiltikhawhnak nih mi thinlung chung le chia'ha thleidan khawnak ah a ‘uan awk a si. Geneva khua mi hna nih Rom nawlngeihnak cu hlaw ko hna hmanhsehlaw an sin an um lio i thilsual an tuah tawn mi hlawt cu an i harh ko. Hi khua ah Thawng'habia dik fek tein dir ter le hi mi hna hi Fathian nih an dirhmun ah dir dingin a kawh hna bantukin tlamtling te dirter cu thil fawi a si lo. Ehrel cu Calvin he hmunkhat ah i kcrnh i hi rian hi ‘uan ‘ i dingin a hnabei a sei ngai. Hi evangelist mino pa hi cu ka hmun ah rian'uan ‘i dingin Pathian min in biatak tein a nawl. Calvin nih cu bia a tbeih tikah a lau. Calvin hi mi zakzum, daihnak duh mi a si i Geneva khua mi - lungthin put a chiakha tuk mi le mah duhning poah khua a sa i ral'ha mi hna he i pehtlaih a duh lo. Angandam lonak le carel, ca cawnnak zia ah a ngeih mi nih a rian in a dinhter. Khrihfabu dirhnak dingah hmun kingah carelnak hmun i ser i cu hmun ah cun cachuahnak seh bunh i cafung hmangin Rem'hannak a ‘ha bik mi ka ‘uan khawh lai ti a zumh. Sihmanhsehlaw Ehrel nih lungthin tak tein a rak chimh hrinnak bia kha vancung inarami kawhnak a si caah a al ngam lo. Cun hihi si dawh a si. “Pathian nih vancung in a kut a vun samh i chuahtak ka timh mi hmun in hmundang kal kho ti lo dingin hi hmun ah fek tein a ka tlaih” tiah a ti. — D’ Aubigne, History of Reformation in the Time of Calvin, b. 9, ch. 17.DL 298.3

    Hi lio caan ahhin Pfotestant cu rawknak lianpi nih a kulh. Pope nih Geneva khua cu chiat a serh i miphun thawng ngai mi nih hrawk dingin an hrocer hna. Hi khuate nih hin siangpahrang le bawi hmanh a kuttang ah a duhduh in a kunter khotu Rom pope nawlngeihnak zeitindah a doh khavh lai? Vawlei vialte a tei kbotu ralkap hna cu zeitindah a doh khawh lai?DL 299.1

    Vawlei cung Khrihfa ram pumpuluk ah Protestant Khrihfabu cu ‘ ihnung ngai mi ral nih a tlerh ‘han. Khrihfa Remh'hamak hlawhtlinnak caan hmasabik kha a liam cang. Ran nih ralkapbu thar a lak'han hna i hi ralkapbu nih hin Renh'hannak cu tlamtling te a hrawh khawh lai ti an zumh. Cu ralkapbu thar cu ‘Jesuit’ tiah min an pek i lungthin chiakha bik, dinlonak tuah zongah zei a poi lo mi, pope nawlngeihnak humhalhtu cak bik mi an si. Hi hna hi an mino hawi le he pehtlaihnak ngei lo i chuahpi mi zaangfahnak thih taktu, khuaruah khawhnak le chia'ha thleidan khawhnak thattu, an bu nawlbia dah ti lo cu nawfbia dang zeihmanh a ngei lo mi le an ‘hawnnak kauhter dah ti lo cu tuah ding dang zeihmanh a ngei lomi an si. Khrih Thawng'habia nih cun a zultu hna cu hremnak, meikhanghnak le thongthlaknak tuar hna hmanhsehlaw biadik puanzar sangpi ah thlir dingin rawl’ aimak, rianhrang ‘uannak, zawtfahnak ‘ih loin tuar khawhnak a pek hna. Thawng'habia ‘anhtu hna doh dingin Jesuh zumhning aa hruhchih mi cawnpiaknak nih an tha a thawhter hna i ‘ ih awk zong a ‘ ihter hna lo i biadik dobnak ah cun hlenak hriamnam zong a hmanter hna. Hi bantuk tuahnak dingah anmah caah sualngan tuk a urn lo. A dinglo bik mi hlennak zong a urn lo. Mui i thlennak caah a herhtuk mi thil zong a urn lo. Zungzal sifahnak ing dingin le mitoidor dingin chiatserh in bia an i kam i an i timhmi cu rumnak le thilti khawhnak nawlngaihnak ngeih i Protestant zumhnak zumhning tei i pope nawlngaihnak a sangbik ah hmunhter hiasl.DL 300.1

    An nawlpekmi member bantukin an hunglangh caan ah cun thilthuam thiangmi an i hruk i “Ihil ‘ha tuahtu, Jesuh min puin vawlei hlawtu kan si” tiin thongim le siizung ah mizaw hna an veh tawn hna. A leng lei zoh cun sawi awk urn lo kc an lo nain an chung lei ah cun suainak le thihnak a chuahter kho mi timhtuahnak an thuh tawn. An nawibia hranpi cu “A theipar nih aa timhmi a langhter” ti a si. Cu nawibia bantuk cun Khrihfabu zawnruah in an timi thil poah cu lihbia an chim zcngatv thil an fir zengah, lihchim in chiat an i serh mi an thah zongah, an ngaihthiam hna lawng zong si loin an fak lehlam hna. Jesuit pawl nih an mui phun dangdang in an i thleng i cozah zung ah rian an ‘uan i siangpahrang ruahnak petu hna an si i an miphun policy zcng an serpi hna. An hawi le cung ah ngiathlaitu sungthoh rian an ‘uan. Upat awktlakmi le siangpahrang fa hna caah College an dirh. Mi sawhsawh fa le caah sianginn an dirhpiak hna i cuticun Prosestant fa le hna cu pope nawibia nih an lung a lak khawh hna. Hi bantukin an pa le nih thisen chuahnak he an rak zuammi rian cu an f ale nih zeihmanh lo ah an canter. Jesuit pawl cu Europe ram pumpuluk ah an karh zau i an umnak hmun poah ah pope nawlngeihnak zong a karh ve.DL 301.1

    Nawlngeihnak ngan deuh an ngeih khawhnak dingah pope nih “Bull” nawibia a tuah ‘han i cu nawibia ah cun Inquisition (Roman Catholic nih zumhnak hmanlo i an puh mi hna thattu ah an rak tuah mi bu) a vun dirh colh. Hi phung hi mi nih an duh lo ngaingai i Roman Catholic tamnak rarnmi hmanh nih an duh lo. Sihmanhsehlaw pope biaceihtu hna nih an vun dirh ‘han i chun khuaceu langhter ding ah cun a chiakha tuk i ‘ ih a nun tuk caah vawlei tang thongim ah a thlithup i an nolh ‘han mi a si. Ram tnmpi ah nungak, tlangval, mine, nuncan thiammi le zchawktlak mi, cathiammifim le biaknak lei aa zuamngai mi Faster, rian'uan huammi, siangngakchia, hmanthlak thiammi hna le kut rian'uan thiammi hna thong tampi an thah hna i a cheu cu ramdang ah zam dingin hramhram in an bnek hna.DL 301.2

    Rom mi hna nih Remh’ hannak meiceu an hmihnak dingah hi thilri hna hi an hman. Chan Mai ( Dark Ages ) i an i hruhehih mi zumhnak le hngalh lonak amah kel a si'hannak ding ah Baibal an chuhhna. Sihmanhsehlaw Pathian thluachuahnak tangah Pathian nih Luther chawngtu dingin a thimmi hna rian'uannak thawngin Protestant zumhning cu tei khawh a si lo. A thazaang ‘hawnnak cu siangpahrang a ralkap a si lo ah duhpiaknak ruangah a si lo. Ram hme bik, nauta bik le der bik cu a ral hruang ah a cang. A ‘hawng ngaingai mi ral lakah Geneva khuafa te cu Holand rilikap chaklei i a urn mi khua a si i ramrumbik le lian bik mi Spain ram he an i do. Cu lio caan ah cun Spain hi ‘ ih a nungbik mi oozah a si. Sihmanhsehlaw Sweden ram fate nih Ffotestant Khrihfabu caah teinak a co.DL 302.1

    Calvin nih Geneva khua ah Pathian rian kum sawmthum dengmang a ‘uan lio ah khan a hmansa bik ah Khrihfabu a dirh. Baibal biadik a runven i cu hnu ah Europe ram pumpuluk ah Ffotestant zumhning karhter dingin biatak a chuah. Zapi a hruai hna nak hi sawi awk urn lo a si dih lo i, a zumhnak zong palhnak in a luat thlu rih lo. Sihmanhsehlaw cu lio caan i a herh bikmi biadik phuangtu hi amah Calvin a si i pope nawlngeihnak ‘hawng ngai in a kal cuahmah lioah Protestant biadik hranpi humhalhtu a si i Khrihfa Rarih'hannak nunthiang le nuntluangtlam fel tein a sertu zong a si fawn. Cuticun Rom cawnpiaknak nih a cawnken mi ziknawh eimak le porhlawtnak dotu zong a si.DL 302.2

    Remh'hannak zumhnak karhter dingin cawrpiaktu hna le cauk chuahtu hna cu Geneva khua in an chuak. Ramkip in hremnak a tuarmi hna nih forhnak theihhngalhnak le cawnpiaknak caah hi hmun hi an kawl mi a si. Calvin umnak hi Europe ram nitlak lei urn mi Remh'hantu hna caah an i domak khua a si. Kum tampi chung ‘ ih a nung ngai mi thlichia hrannak in a zam mi hna cu Geneva kutka chungah an hung lut. Mang'am tlaknak, hliamnak a tuar mi le chungkhar rualchan ngei lo mi hna cu thanuam tein an oonglomh hna i dawtnak le zaangfahnak lungthin he an zohkhenh hna. Hi hmun ah hin inn le lo an dirh i an thiamnak, an fimnak le an ‘hatnak an vun ken mi nih hin hi khua hi thluachuahnak a pek. Hi ka hmun ah himnak hmuh duh ah a ra mi hna cu a chiakha tuk mi Rom nunning doh dingin an khualei ah an kir ‘han hna. Scotland ram in Remh'hantu mi ral ‘ha John Knox, England ram in Puritan tampi, Hbland le Spain in Protestant hna le Erance in Hugnenots hna cu muihnak nih a khuh mi an chuahkehnak ram ceuh dingin Geneva ram in biadik meifar an i phurhhna.DL 303.1

    Larger font
    Smaller font
    Copy
    Print
    Contents