Dal 7—Luther Nih Rom A Chuah Tak (Luther’s Separation From Rome)

Pope nawlngeihnak khuamui chungin Khrihfa zumhnak thiang ceunak chung hruaitu dingah kawhmi bna lakah Martin Luther hi hmaisuang bik a si. Luther nihcun Pathian dah ti lo cu, zeihmanh ‘ ih mi a ngei lo. Amah cu biaknak leiah a lung a ‘hawng ngai mi, a ‘ang ngai mi le zumhawk tlak ngaimi a si. Biaknak lei zumhnak ah Baibal dah ti lo cu i hngatchannak a urn lo ti a zumtu a si. Luther cu amah caan lio ahcun pazaa ngaimi a si. Luther hmangin Pathian nih Khrihfabu Remh'hannak le vawlei ceutemak riannganpi cu tlam a tlinter.DL 149.1

Thawng'habia tlang a rak aupi tu hmasa hna bantukin mi sifak innchung kharin a hungchuak mi a si. A pa cu German ram lothlopa a si. A fapa sianginn kainak dingah lung meihol khur co in thangka kawlmi a si i a fapa cu sihni rian ‘uanter a duh. Sihmanhsehlaw Pathian nih Martin cu kumza tampi chung huam sam tein a hungthomi biakinn ah ‘hanchotertu dingah a timh. Hamak, chamfcaunak le ziaza lei i uk khavhnak Pathian lei fimthiamnak sianginn nih Luther cu a biapi ngaimi mission rian'uan tu ah a ser.DL 149.2

Luther pa hi mi'hawng, lungthin thekvek ‘ha, ziaza ‘ha, zumhawk tlak , miral ‘ha le lihchimhmang lcmi a si, A rianah zumhawk tlak te riantuan tu a si i, A rian'uannak i a hung chuak mi poah a cohlang khotu a si. Hi bantukin ruahnak, lungthin fek tein ngei mi a si caah tlangbawi umtu ningcang hi a zum kho lo. Luther cu a pa hnatlakpinak zul loin tlangbawi rian cawng ding in ai pek ve tikah a pa thin a hung tuk i kumhnih chung an i chawn lo, an i chonh ‘han hnu zongah a lungput cu aa dang hlei lo.DL 149.3

Luther nu le pa hna cu an tale sianginn kainak ah lungthin biatak tein an i pe. Pathian a ‘ihzahmi le Khrihfa duhnung siter an duh hna. Luther nihcun a pa i a thlacampiaknak aw cu a theih i Bawipa min theih zungzal i zeimaw tik caanah Pathian Thawng'ha bia thlaici vorhtu a si khawhnak dingah bomhnak a hal mi zong a theih. An tale an lungthin ah “hatnak le an khuaruahnak a kauh khawhnak dingah an nupa in an ti khawh tawk tein tuah an i zuam tawn. Annu le anpa hna nih an tale biaknak leiah nuncan dik le hmantlak an si khawhnak hnga an cawnpiaknak an daithlang bal hna lo. A zeimaw caan ahcun a hleifuan deuh in an cawnpiak tawn hna i Luther zong nih a nu le a pa nih dik lo nak ngei hna hmanhsehlaw, nun an chimhnak hi soisel loin a fak tuin a fak deuh tawn hna.DL 150.1

Luther hi sianginn kai aa thok ahhin hngak±da te a si annehsawh ngai. Anu le apa hi an si a fak tuk i khuadang ah sianginn a va kai ahhin inn kipah hlasaknak in ei awk a kawl tawn i, a zeimaw caan ah cun a rawl a ‘am ngai tawn. Culio caan i zumhnak hrut nihcun lungthin ‘ ihnak a tei. Zan a ih lio zcng ah khua fak piin a ruat i hnailei caan ah a tu nakin a har deuhdeuh lai ti te hna a ruat i a ngaih a chia ngai tawn. Pathian cu zaangfahnak ngei lo, zaangfahnak tel hleng loin mihrem. hmang, bawi puarthau tiin a ruah i a ‘ ih ngaingai i vancung Pathian cu zangfahnak he a khatmi a si kbaathei lo.DL 150.2

Hi bantuk a si bu ko zong ah Luther cu khuaruahnak thiang le a sang ngai si aa zuam. Cucu a lungthin dubning taktak a si. Theihhngalhnak kau deuh ngeih a duh. A lenglei men si loin theihnak hman awktlak taktak neih a duh mi a a.DL 151.1

Kum hleiriat a siah Erfurt University ah a kai . Atuahcun hlanlionak cun a oovo a ‘ha deuh. A ruahchannak zong a sang deuh chin. A nu le a pa nih an ‘uan ‘ualmal, eidin an i sum i khua an sa kho deuh i bcrnh a herh mi poah an bcrnh khawh. Khuaruat kho mi le a fimmi a hawi le hna bomhnak thawngin a tu ahcun aa nuam ngai ve cang. Cauk ‘habik hna zong a rel i a khuaruahnak fak piin a ruah ve i cu mifim hna fimnak cu amah fimnak ah aa ngeih ve. Hlan lio zaangfahnak ngei lo cawnpiak tu hna kut tangah a urn lio zongah khan hman awktlak ngaiin a lang i a tu cawnnak hmunrem ngai mi le bang ahcun a lungthin kau piin aa hung. Thil a cinken peng khotu a si i rianrang tein khuaruat kho mi, mi lungvar a si fawn. Cu caah a hawi le lakah a langsar ngai mi a si. Fimnak a cawnnak nihcun a khuaruah nak a kauhter i biahar ngai ngai mi zong theih khawhnak a pek i hi hna hi hmailei khua caan ah a hungchuak dingmi buainak caah a rak i ralrin chungnak ah san a tlai ngai mi an si hna.DL 151.2

Luther lungthin chungah Pathian ‘ ihzahnak a caam peng caah tuahding aa timhmi cu fek tein aa tlaih peng i Pathian hmaiah toidor tein a urn. Pathian bombnak locun zeihmanh ti khawh a si lo ti a tbeih. Cu caah Fathian sinah bcxrihnak le ‘hithruainak bal hmasa loin zeitMl hmanh a tuah bal lo. “Kan ti khawh chung kan thlacamnak nihhin kan thil cawn ding a cheu cu kan cawn dih. cang” a ti tawn. — D’Aubigne, b.2, ch. 2.DL 151.3

Voikhat cu cauk chiahnak cauk hna a zoh cuahmah lioah latin Baibal a hmuh. Cu bantuk cauk cu a hmu bal lo i aumti zong a rak thei bal lo. Zapi khawmhnak ah Thawng'ha bia le cakuat, mi tlawmte lawng nth an rel mi lawag a theiia tawa i Ehibal timi cu hi vial hi a si ko lai a rak ti tawn. Atu ahcun Baibal cauk a vun hmuh cang. Cauk cu khuaruahhar le ‘ iia buin a van kau i a vun rel tikah a thin cu dutdut in a hung tur, a daungbia cu a vun rel hna i a rel lio ahcun “Pathian nih hi bantuk cauk hi vun ka pe ve sehlaw aw” a vun ti.-Ibid., b.2, ch.2. Vancung mi nih an dirkamh i Pahtian ‘hutdan in a hungchuak mi ceu nih biadik cu a vun hngalhter. Phthian vuivai ter hi a ‘ihbikmi a si zungzal i a tu ahcun misual ka si ti fiang dainchin in a hngaih.DL 152.1

Sualnak kaltak i Pathian he i rem tein um aa hngahhlap tuk i, cu nihcun tlangbawi si ve i tlangbawi hna umnak monastry ah um ve dingin a vun hruai. Cu hmun ahcun rian vialte lakah a niambik, duhduh i fiaimi, kutdcnh in im kipah thilhal ah vah ding a si. Tlanval lio, mi ‘ihzah le zohdao mi si a duh lio te a si ko nain a sualnak ruangah cu bantuk biaknak ruangah pumpek a herh ti a zumh caah lunglawn tein ningzahnak a in.DL 152.2

A caan lawn kipah a thil cawnmi a thok zau i ihcaan zcng ah a it lo, a rawl ei caan hmanh hi caan tamtuk ka tlolh ti tlukin aa ruah. Baikal rel hi a duhbikmi a si. Baibal urn chun cu vamah an ‘ emchih i cu kaah cun a tu le a tu a kal lengmang. Misual ka si ti thuk chinchin in a theih i sual ngaihthiaranak le hnangaranak caah amah tuahsemak in hmuh aa tim. Tlangbawi umtu ning umnak nih zeithil hmanh a thlah piak kho hlei lo, sihmanhsehlaw, rawl a ul, zan lai ah thla a cam, sualtuah duhnak lungthin lchter dingah a pumsa a hrem. Pathian mithmai ‘ha hmuhnak dingah lungthin thiang ngeihkhawhnak i aa pumpek nak zong a ‘hul lo. Ahnu ah hiti hin a chim, “Tlangbawi thiang ngai mi ka si i, tlangbawi nawlzulbnak ah ka kaa in ka phuan khoh lo tiang in fek te in ka rak zuih hirhiar. Tlangbawi rian'uannak in vancung kai khawh sisehlaw cu ka kai ve hrimhrim lai. Sau deuh urn le bang ninglaw cu a thih zong ka thipbahhnga”. - Ibid., b.l, ch, 3. Hi tluk lawinaminai sumnak le a retheihnak ruangah a thazang a der i a hnuhdawh caan zong a urn i a zawt ruangah a dam kho taktak lo. Hi tluk in aa zuam len zongah hnangamnak a ngei lo i a cbnghnak le bang ahcun a hnabei a dong ngaingai.DL 152.3

Luther cu a hnabei a dongh cikcek hnuah Pathian nih hawikom le bawmtu a vun pek. Mithiang, Staupitz nih Luther lungthin chungah Pathian bia a tuh i mah le mah i zoh loin Jesuh lawnglawng a zoh i Pathian nawlbia buar ruangah hremnak ka tuar lai ti ruat lo dingin a forh. “Na sualnak ruangah mah le mah i hrem loin Khamhtu cu i tlaih. Amah cu zum law, a dinnak le a thihnak ruangah tlanh na sinak zong zum tuah, Pathian Fapa cu a nawlngai. Pathian zawnruahnak hngalhfiannak pe ding in minung ah a hungcang. An dawt hmasa caah amah zong daw ve” tiin a forh.-Ibid., b.2, ch.4. Hi veelngeihnakbiachimtunihhin hi bantukin a cawrpiak. A biachim mi nih Luther lungthin a va suk tuk i a sualnak kaltak ding in heh le hah tiah aa zuam hnu ah biatak cu a vun tlaih khawh i a lungretheihnak ah cun hnangamnak a hung lut “han.DL 153.1

Luther cu tlangbawl rian'uantu ah an fehter i a urmak hmun tlangbawi umnak inn (monastry) in Witenberg university ah siangsang cawrpiaktu (professor) si dingin an kawh. Hblh hmasa (Hebru le Grik) hmang in Baibal biatak te i cawng ding in a caan a hman. Baibal a cawrpiak hna. Salm, Thawng'habia hna le cakuat hna a cawrpiak hna tikah fiang tein an theih tikah cun an lung aa lawn tuk. Ahawlpa le a cawrpiaktu Staupitz nih pulpit in Pahtian biachim dingin a forh. Luther nih Khrih aiawh in Pathian biachim ding cun kaa tlak lo tiin a zenh deuh. Saunawn aa ruah hnu ahcun a hawi le forhnak bantuk cun a vun thok ve. Pathian bia cu a theih ngaingai cang i Pathian veel, lungthin hnangamnak zong a ngei cang. Phungchim a thiam ngaingai i a ngaitu zong an tarn ngai tawn. A biachim a fiang i a lungthin a tei i aa biataknak nih an lungthin a suk ngai hna.DL 154.1

Luther cu pope Khrihfabu fapa dik a si caah lamdang zufhin kai aa tim lo. Pathian hruainak in Pan khua a tlawng hna, ke in a kai i lampawng ummi tlangbawi imah aa ‘hum tawn. Italy ram, biaknak lei rian a ‘uanmi pawl umnak (convent) rumning, rumra le an nun nuamhning a hmuh tikah a khuaruah a har ngaingai. Tlangbawi hna cu tangka tampi an hmuh caah innkhan ‘ha'ha ah an urn i hnipuan ‘ha'ha in an i thuam i rawl thawthaw an ei hna. Hi bantuk thil umtuning a hmuh tikah anii vial hamak le mah zawnruat loin a umnak he a vun tahchunh tikah aa dang tuk ti a vun hnuh i a lungre a tbei ngaingai, a lung a vun i tuai ngaingai.DL 154.2

A donghnak ahcun tlang pasarih cung i aummi khuapi cu a ral in a vun cuanh. Lungthin tak tein a bawk i, “Ran khuapi thiang upatnak kan pek” a ti. - Ibid., b.2, ch. 6. Khuapi chungah a lut, biakinn dangdang ah a lut, tlangbawi le biaknak lei rian'uantu nth khuaruahhar ngai mi congoihnak bia an chim te hna a ngaih i a herh mi phungphai vialte a tuah dih. A kalnak kipah ‘ihnung le khuaruahhar mi thil umtuning a hmuh hna. Biaknak lei rian'uan tu dihlak hna cu ‘hat lcnak le dinlonak ah an urn ti a hmuh. Bishop hna cu dawhcah lo mi le a thurhnawm mi nihchuak an sai i mass an hman lio caan hmanhah thurhnom ngai in an urn a hmuh tikah ‘ihphamak he a khat. Tlangbawi siseh, khuachung mi sihnaseh, an caan cu sawksamnak le pumsa nuamhnak i a hleihluat in umnak te hna a vun hmuh. Khua a hoi i hmunthian timi hna ahcun thurhnomhnak lawng te a hmuh fawn. Hi tihin a ‘ial “Ron khuapi thil sual le thil ningzak tuah hi a hohmanh nih an ruat bal lai lo. Mah mit hrimhrim nih hmuh lo le bang ahcun zumhawk a har ngai. Hremhmun a um taktak ah cun Rom khuatang ah a um lai. Dongh hngal lo khurthuk in sualnak phunphun a hung chuak ti te hna hi an chim tawn mi bia a si” a ti .- Ibid., b.2, ch. 6. “Ron khua i sualnak hna le nu le pa lei ziaza ‘halo tuah mi hna hi a hohmanh nih an mitthlam hmanh ah an cuanter kho lai lo. Cu hna cu zumh awkah an hmuh i antbeihhnalai”tiina ‘ial.DL 155.1

Ron khua ah tlaihtleng a ngei mi kainak hlei pakhat a um i cucu ‘Eilat Hleithlak7 an ti. “Eilat biaceihnak kbaan chungin kan Bawi Jesuh a hung chuah tikah hi hlei hi a zawh i Pathian thiltikhawhnak cu Jerusalem in Rom ah a ‘hial” an ti. “Aho poah khupbil in hi hlei a kai kho tu cu sualnak ngaihthiam an si lai” tiin pope nih nawibia thar a chuah. Nikhat cu i biatak ngai in khupbil buin hi hlei a zawh lioah chikhat te ah khuari bantukin aw nih, “Miding cu zumhnak in a nung lai” (Rom 1:17) ti thawng a theih tikah a hung dir i ‘ ih le ningzah buin cu ka hmun cun khualrang tein a chuak. Hi Baibal cang hi a thih hlan lo a philh kho lo. Cu caan thok cun khamhnak hmuh dingah minung tuahsemak i hngahnak a dik lo ti le Khrih ‘hatnak lawng zumh a herh ning fiang tein a vun hmuh. Pope hlemakin a mit a hung i au i zeitik hmanh ah a mit aa chin ti lai lo. Ran khua amer takhnu ahcun a lungthin i thlennak cu a kau chinchin i a donghnak ah cun an i ‘hen taktak i a chuahtakhna.DL 155.2

Luther cu Rom khua in a hungkir ‘han tikah Wittenberg University nih Doctor of Divinity Degree an pek. Atu ahcun Pathian bia a duh ngai mi cu hlanlio bantuk si tilo in zalang tein a duhtawk in a caan a pek i a rel . Bspe phuahchan mi chinphuang loin Pathian bia biatak te cawn i Pathian biadik lawng a nunchung vialte chim phuang dingin chiatserh bia aa kam. A tu ahcun tlangfcawi menmen le professor si ti loin Baibal tlang au pi dingin nawl an pek. Biadik a duh taktak mi Pathian tuurun zohkhenh dingah kawh a si cang. Khrihfa hna nih Baibal zumhnak dah ti locun zumhnak dang cu an pom awk a si hrimhrim lo a ti. Hi bia nibhin pope nawlngeihnak hram theng te kha a tuk. Remh'hannak i hngahchannak hrampi a si fawn.DL 156.1

Luther nih Pathian bia nakin minung ruahnak hlorh ‘ ih a nunning a hmuh. University an saya hna zumhawk tlak lo Ihuaruahhamak kba ‘ihlo teinasoiselhnaimi tanpi, caan saupi chung Philosophy le theology thil umtuning theihhngalhnak le biaknak le zumhnak an rak cawnpiak mi hna nih a ‘em'awn mi zong kha a doh. Cu bantuk cawnpiaknak cu san a tlaih lo hlei ah lamdik lo an si. Cu caah thil umtuning theihhngalhnak le biaknak lei cawnpiak a dikmi a lo ‘ung i a dik ‘unglomi cu a sawl i, zultu le profet hna cawnpiaknak zungzal biadik lei boih dingin a forh hna.DL 157.1

A biachim ngaitu mi tampi nih a biachim cu a sunglawi tuk hringhran an ti. Cu hlan ah cu bantuk cawnpiaknak an rak thei bal lo. Khamhtu dawtnak Thawng'habia le a tlanhnak thisen ruangah hnangamnak le ngaihthiamnak hna nihcun an lung a lanhter tuk hna i a thi kho lo mi ruahchannak he an khat. Wittenberg i a chuakmi ceunak cu vawlei hmun kipah a ceu lai i caancbngh tiang a ceu zungzal lai.DL 157.2

Sihmanhsehlaw khuamui le khuaceu cu an i rem kho lo. Biadik le palhnak karlak ah kbam khawh lo i ralchanhnak le i aimak le i dohnak a urn. Cu hna pehnih lakah pakhat cu kan hmuh ahcun a dang cu kan doh i kan tei. Bawi Jesuh nih ramak tuah ah ka ra lo, vainam tlunter awk tu ah ka ra (Matthai 10:34) . Luther nih Remh'hannak a thok kum tlawrpal hnuah hi ti him a chim. “Pathian nih a ka hruai lo, hmailei tu ah a ka nor. Keimah le keimah ka uk kho tilo, dai ziar te i dinh ka duh nain tuaibur i umnak le dohnak hmunah nan ka hlonh”. — D’ Aubigne, b.5, ch.2. A tu ahcun i zuamnak hmun ah lut ding ka si.DL 157.3

Rom Khrihfa hna nih Pathian zaangfahnak cu thilcawk zorhnak ah an hman. Tangka thlengtu hna cabuai cu pulpit pawng ah an chiah (Matthai 21:12) i a zuartu le a cawtu hna authawng cu a thang ngai. Rom khua biakinn saknak fund karhnak ding mirput terin pope nawlpeknak in sual ngaihthiamnak cu mi sinah an zuar. Sual man in Pathian biaknak biakinn cu sak ding a si i, a nawl buamak tangka in a hram dirh ding a si. Rom Khrihfabu sunpamak dingah an tuah mi theng cu a lianngannak le a ‘hawnnak hninhsaihter tu a si lehlamai! Hi nihhinpcpe thibtuafmi fak piin a doh i pope uknak “hutdan le pope luchin dothlei thlaknak tiang buainak a chuahter.DL 158.1

Tetzel cu German ram urn sual ngaihthiamnak ticket zuartu a si i Pathian nawlbia buar ruang le zapi cung thilsual a tuah caah hrernak a tuar nain thilsual tuah ruang i hremak cun a luat i pope tangka hmuhnak rian a “uan ‘ban. Ningzah thei lo le thil umtuning tbei loinn f imnak ngei lo hna a hlen hna. Baibal cauk rak ngei hna sehlaw cu a hleng kho hna hnga lo nain Baibal cu zapi nih an rak ngei fawn lo i hlen khawh dih an si ko. Pope kuttang an urn khawbnak ding le a hnuzul hna an nunnak ding le an nawlngeihnak a karh khawhnak dingah Baibal cu an hmuh khawh lo nakah an thuh dih. - John C. L. Gieseler, A Compemding of Ecclesiastical History, Per. 4, Sec. 1, para. 5.DL 158.2

Tetzel cu khuapi luh aa timh paoh ah a luh hlanah lamkal a thlah hmasa i cu pa nihcun, “Pathian “hatnak le a thiangmipa ‘hatnak cu nan innka pawngah a urn ko” tiin a au tawn. -Df Aubigne, b.3, ch.l. Minih vancung Pathian hrimhrim a hung ‘urn ti tluk in an rak ruah i an cohlan. An thil zuamak le cawknak cu biakinn chungah an tuah i Tetzel cu pulpit cung ah a kai i sual ngaihthiamnak ticket cawk a “hatnak le Pathian laksawng pek mi manfak bik a si ti a vun fak. Sual ngainthiamnak certificate a nei mi hna cu hmailei an sual ding tiang ngaihthiam an si hlei ah sualchimak zcng aherhti lailcOavunti-lbid, b.3, ch.l. Hi lawigasi lo, hi sual ngaihthiamnak nihhin a nung mi lawng leh awk an si lo i mithi zong a khamh hna, an tangka thingkuang chung a vun thlak cang ka tein a hrang i nan pek piakmi thlarau nih khan hremhmun a chuahtak i vancung lei a panh lai” tiah a ti. - K.R Hagenbach, History of the Reformation, Vol. 1, p.96.DL 158.3

SimonMagus nih a zultu hna sinin thil khuaruahhar tuahkhawhnak kha tangka in cawk a timh tikah Peter nih “Na tangka hi nangmah he a rawk “i lai, zeicatiah Pathian laksawng cu tangka in cawk khawh a si lai ti a ruah caah” (lamkaltu 8:20) . Sihmanhsehlaw Tetzel thilzuar cu an i cuh len i tangka le sui hna cu thingkuang chungah an thlak ruimai hna. Ngaihchihnak, zumhnak ngeih i zeitik caan poahah sualral doh khawhnak hmuhnak cha cun tangka i vun cawk cu a fawi deuh tiah a ti hna.- The Catholic Encyclopedia, Anti, Indulgence, Vol. VII; A.H Newman, A Manual Church History, Vol. II, pp. 53, 54, 62.DL 159.1

Rom Khrihfabu chungum, Pathian lei aa zuam ngai mi le mif im tampi hna nih cun sual ngaihthiamnak zuamak hi an doh i chia le ‘ha thleidamak le biaphuan hna he aa kalh tuk i i titer chaimi a si tiin a zumlo mi tarrpi an urn. Hi bantuk diklo ngai i sual ngaihthiam nak cu Krifa hruai tu upa hna nih an doh el ngam lo. Sihmanhsehlaw mi lungthin hna a hnawh i siaren lo ngai in a urn. ter hna. Pathian nih thilri phundang hmang i a Khrihfabu a thian ter kho hnga maw tiin aa hngah hlang ngai mi an urn.DL 159.2

Cu lio can ah cun Luther cu Roman Catholic zumhnak ah a f ek ngai mi a si rih ko nain, sualngaihtiamnak zuar tuhna ruahnak thurhnawiimi ahhin ‘ihnak in a khat. A Khrihfabu mi tanpi nih cun sual ngaihthiamnak ticket cu an rak cawk ve i an pastor sin ah an ra i an sualnak an phaun i sualthenhnak chimpiak ding in an nawl. Cu bantuk an nawlnak cu an sualnak an i ngaichih caah a si lo i Reih'hannak an duh ca zong ah a si lo. Sual ngaihthiamnak ticket ancawk caah a si.DL 160.1

Luther nih sual thenhnak an hal mi cu a duh lo. Nan sualnak nan i ngaihchih i nunthiang i nan nun lo ah cun nan sualnak chung ah nan thi dih lai a rak ti hna. An lung aa tuai i a ruah awk hngal lo in an urn i Tetzel sin ah an va kal i kan pastor nih ticket na kan pek mi a duh lo an ti i mi cheukhat nih cun tangka an pek mi zong hung kan khirh “han tiah ral'ha ngai in an hal. Tetzel ve nih cun a phunphun chiat a serh i an Mnua lai certual ah meiphu liarpi a kau i sual ngaihthiamnak thiang a ral chanhtu dihlak meikhangh dih dingin Pope nih nawl a ka pek tiin thawng a thanh hna.- D’ Aubigne, b.3, ch.4.DL 160.2

Atu ahcun Luther cu biadik cu pulpit dohnak rian'uan ding in ral'ha ngai in a chuak. Cu biadik cu pulpit cung in a vun aupi i sual ‘hatlonak a vun chimh hna. Ahchmanh thil tuahsemak ruangin sualpalhnak a zorter kho lo i sual hremak zeng in an luat hlei lai lo. Khrih zunhnak le Pathian sinah sual ngaihchibnak dah ti locun a bohmanh kharribnak hrruh khawh a si lo. Khrih “hatnak cu tangka i cawk khawh mi a si lo i a lak i pek mi laksawng a si. Mi hna cu sual ngaihthiamnak ticket caw ti lo i vailamtah mi Kbamhtu fcawi lei hoi dingin a sawm hna. Khambnak kawl cu ningzah bu le sual leiba rulhnak ah tiin amah zong nih a rak hmuhton cang i cu hna cu zeihmanh santlaihnak an ngei lo, mah le mah i zoh loin Khrih leitu hoih i Khrih nunnak thawngin hnangamnak le lawmhnak a hmuh ning kha a chimh hna.DL 160.3

Tetzel nih a thil zuarmi le Pathian hmaizah lo i phuahchawmmi cu a tuahpeng ko i a aunak awthawng donghter dingin Luther nih bia a khiah. Caan ran a hungum zau. Wittenbergbiakinn ahmithianghna lan tanpi anumi zeimaw chel nithiang ni ah zapi zohkhawh dingin an piah tawn hna i cu bantuk ni i biakinn a kal i sualphuang mi hna cu an sual ngaihthiam an si caah mi tanpi an kal tawn. Ni biapi ngaiin “Mithiang diktak puai ni a hung nai cang. Luther cu puai ni phak hlan deuhah zapi sinah a va kal i biakinn innkhar cungah sual ngaihthiamnak zumhnak dohnak bia sawmkua le panga a tar. “A al dubmi nan urn ahcun thaizing University ah i alnak a urn lai i kei zcng ka ravelai”ati.DL 161.1

Abia chuahpi mi nihmivialte an lungthin a lak hna. Hmunkip ah an rel i an rel nolh i an rel ‘han lengmang. Khuachung punpuluk le University ah mi lungthin a suk ngaingai. Hihi fiang tein a langhter. Sual ngaihthiamnak le sual ruangah hremnak hlonbpiak ding i nawlmgeihnak a ho sin hmanh ah, pope sin zongah a um lo. Cu bantuk cawnpiaknak cu sullam ngei lo nihchuak le hlennak tangka hmuh duhnak mihlennak le lihbia zumtu vialte thlarau rawktu dingah Setan rian'uamakhriamhrei a si. Cu pinah Khrih Thawng'habia hi Khrihfa hna nih an ngeih mi tiiilman sungbik a si i zumhnak le sual ngaiiichihnak he a kawltu hna sin i a lak te i pekmi Pathian zaangfahnak laksawng a a.DL 161.2

Lutiier nih a biachuah pi mi i oeili inak ngei ding le zuam cawh hna dingin a sawm hna. Sihmanhsehlaw a hohmanh nih an ngamh lo. A bia alnak nih ni tlawnte chung in German ram a culdih i zarh tlawnpal chungah vawlei cung Khrihfa ram vialte ah thawng a thanh dih. Pan Khrihfa hna an chung um mi'ha tampi nih Khrihfabu chungah ‘ ihnung ngaimi sualnak an vun hmuh tiakah a poi tuk an ti nain zeitin vun ti awk an thei hlei lo. Hi hna nihhin Luther biachuahpi mi an vun rel tikah an lung aa lawn tuk i Pathian aw aa tel tiin an ruah. Pan khua in sualnak a hungchuak mi a karh chinchin i cu sualnak cbnghter dingin Pathian nih a kut a vun langhter tiah an ruah. Khrihfabu biakhiahnak a khuakhan mi a altu a ruam a kai ngaimi nawlngeihnak dothlatnak tuah ding a si cash siangpahrang fale hna, uktu bawi hna cu an lungthli tein an i lawn ngaingai.DL 162.1

Sihmanhsehlaw sualtuah duhtu le a hman lo zumtu mi tanpi hna cu a hman lo mi zumhnak in a hremtu vialte hlonh dih cu an ‘ih. Biaknak lei rian'uantu, mihlen hmang, sualtuahnak onhtu hna cu an rian'uan hna a vun hnawhter hna cun an miakmi a sunghter i an thin a hung tuk i an mihlennak phuahchommi domh'han dingin hmunkhat ah an i tong ‘ban. Luther hi dotu tanpi a ngei. Micheu nihcun a lung a rang i a tuah duakmi a si an ti. A cheu nihcun a ruamkai nak mermen a si an ti. Pathian hmuhsaknak zeikmanh a urn lo caah a si titu zong an urn. Ruahnak ‘ha a chuahtertu hna hi aa phorhlaw bantuk i langhnak an ngei tawn ti le i siknak chuahtertu an si ti puh an si tam ti a thei lo mi a hodah a urn? Khrih le martar mi vialte kha zeiruang ahdah an thah hna? An caan lio fimnak nihsawhtu an si an ti hna caah a si kolo maw? Hlan liani ruahnak toidor bu tein hal hnasa loin thilthar an chuahpi ruangah a si ko lo maw? tiin Luther nih bia a leh hna.DL 162.2

Ka thil tuahmi poahpoah hi minung ruahnak si loin Pathian nih rem a tining poah in ka tuah. Ka tuahmi hi Pathian ta a si ah cun a ho nihdah a kham khawh lai? Pathian ta a si lo ahcun a ho nihdah hmailei ah a ‘hancho ter khawh hnga? Vancung khua urn a thiangmi ka Pa, ka duh bantuk si loin le an dubning bantuk si loin kan duhning zong si loin, nangmah duhning in tuah si ka seh” a ti. -Ibid., b.3, da. 6.DL 163.1

Luther nih Pathian hruainak thawngin a rian'uan a vun thok ‘han nain buainak le lungretheibnak hna cu ton lo khawhasi lo. Aralhnanihannihsawh; Athiltuahtirnhsaih mi a si lo ningin annerpiak, a nuncan le a thiltuahmi an soi i a cungah ‘hatlonak le dinlonak tuah an zalhmi nih tilian bangin a vun khuh i a lungre a thei ngai tawn. Hi Remh'hamak rian hi Khrihfabu le sianginn lei hruaitu hna nih lungsau tein an ka bcrrih lai ti a zumh. Dirhmun sang a ngeimi hna sinin thazaang peknak bia ‘ha'ha nih a lung a lomhter ngaingai. Khrihfabu hrangah aa dawh mi ni a hungchuak hrimhrim lai ti a zumh. Sihmanhsehlaw forhnak bia hna kha zarhtaihnak le sualphawt an hung si. Khrihf a hruaitu upa le oozah rian'uantu hna nih a bia cu a dik ti an thei ko nain a bia an pom ahcun thlennak nganpi a hungchuak lai ti an hmuh. Mi hna a center i remh'han an si ahcun Pom nawlngeihnak a hram a pelh lai i pope upa pawl duhtawk nuamhkawlnak a dong lai. Cu hleiah mi hna cu “uanvo ngeitu an si bantukin khuaruabnak le tuah ding an cawnpiak hna lai. An khamhnak dingah Jesuh lei lawng an zulh ahcun pope bawinak “hutdan a tla lai i a donghnak ahcun nawlngeihnak tiang a rawk dih lai. Hi ruangah Pathian nih f ianmak a pekmi cu an duh lo i biadik le Khrih doh dingin an “ang'i lai.DL 163.2

Vawlei cung mi “hawngbik le thilti kho bik hna nih mi pakhat an vun duh cu Luther nih a vun ruah tikah a thir. Khrihfabu ka doh hi Pathian hruaimi taktak ka si hnga maw tiin lungaw'awn in a urn tawn. A ca”ialmi pakhat ahcun “A hodah ka si? Pope lianngan bik dotu cu pope hmaika ah vawlei cung bawi vialte an thir thluabmah. A bmasa kumhnih chung ka lungretheih ning le ka hnabei donghning hi a hohmanhnih an thei kho lai lo” a ti - Ibid., b.3 ch.6. Sihmanhsehlaw lungder tuk cun a um lem lo. Minung bomhnak nih a tlinh lo tikah cun Pathian ah aa hngat i zeizong vialte ti kho tu Pathian kut ahcun himnak tling a um ti a theih fawn.DL 164.1

Luther nih Rsrh'hannak duhtu a hawi pakhat sinah cakuat a’ ial “Pathian cauk hi a cawncawn men in hngalh khavh asi lo i f imnak zongin theihkhavh a si hlei lo. Na tuah ding hmasa bik cu thlacamnak a si. Bawipa sinah a bia theihhngalh khavhnak cu a hrilhfiah dingin a petu dah ti lo cu a hohmanh an um lo. Amah hrimhrim nih pei Pathian cawrpiak mi an si lai lo a ti kha. Nangmah theihnak le rian'uannak ah ruahchannak zeihmanh ngei hlah, Pathian le a Thlarau hruainak lawnglawng zum ko. Hihi theihnak a rakngeimihmditonmi a si i zumko” tii. - Ibid., b.3, ch. 7. Atu lio caan biadik midang chimh ve dingin a kawh mi hna caah hihi cawn awk a si. Hi biadik nihhin Setan le a phuahdxmmi a duhtu hna thin a phawh hna lai. Sual thilti khawbnak do dingin minung f imnak le lungchung in hngalh khawhnak nakin a lian deuh mi zeimaw a herh.DL 164.2

A ral hna nih an pupa phunglam a si loah pope nih a f ehter mi bia le a nawlngaihnak an van tahchunh i Luther nihcun Baihal lawnglawng in an bia a leh hna. Hi bia alnak hi an let kho lo i cu caah Judah hna nih Jesuh thisen an kham hnawh bantukin an phunglam dihlak zulh aa tim. Mi hna nih Luther thisen chuahding in an au an khuang len. Rom a ‘ anh ngaingai mi hna nih, “Kalsual zumhnak pial” tiah hna an hnawh. ~ih a nungngai mi zumhnak pialpa a nunnak suimilam pakhat vunzuah hi Khrihfa dohnak a si. Thahnak ‘heng a rannakin dirh usih”. - Ibi., b.3, ch.9. Sihmanhsehlaw Luther cu an thinhumak thah cu a tong lo. Pathian nih a rian'uan ding tampi a ngeih caah amah humzual dingin vancung mi a vun thlah hna. Luther cawnpiaknak in biadik a hmutu hna belte Setan thinhumak tuartuding an si i anbiadik ruangah ‘ihhleng loinhramak le thihnak tiang an tuar.DL 165.1

German ram chung vialte khua fakpi i a ruat tawntu hna cu Luther cawnpiaknak nih an lungthin a lak dih hna. A phungchimnak le a ca’ ial mi hna thawngin mi thong tanpi nih ceunak le i ‘hanghnak an hmu. Atu ahcun zumhnak thi, mitanpi hna a ‘ em’ awntu kha zumhnak nung nih a vun laan cang. Rom nih an i hruh chdlmi phungphai cu zapi nih an duh lo ti an vun theih chinchin, ‘ha tein ruat ta setsai hmasa loin ruahnak an rak ngeih chungmi dawntu cu a lo cang. Luther nih Pathian bia hmangin zumhnak dang le an tuahning dik lonak a langhter tikah kaphnih har vainam bantukin mi lungthin a chunh. Hmunkip ah thlarau lei ‘hancho duhnak a hung chuak. Hlanlio i a rak urn bal lani dinnak duh in an ti a hal i an rawl a ‘am. Mitanpi hna cuminung halpiaknak le an rian'uan mer takin sual ngaihchihnak le zumhnak he Jesuh lei an zch deuh.DL 165.2

Mihna cu biadik ah an lungthin a vun i ‘hangh tik ahcunpope ‘anhtunawlngeituhna cu an lungre a thei. Luther cu kalsual mi a si i an puh mi bialet dingin Pan khua ah an kawh. Cu kawhnak thawng a hawi le nih an theih tikah ‘ahnak he an khat. Pan khua hi Jesuh ruang i martar a thimi thisen in an ri ti an theih favn i Luther caah an ‘ikpiak tuk. Rom kal cu an al i German ramtu ah bia hainak tuah dingin an nawl hna.DL 166.1

A cbnghnak ah cu bantukin tinhtuah asi i pope aiawh ah lamkal an thlah. Pope nih an aiawh in an thlahmi lamkal i a chimnak ahcun Luther cu zumhnak kalsual a rak si diam cang. An aiawh nihcun khualrang in a sual ti hramhram in an puh lai. Luther nih a bia a let duh lo i lamkal kut chungah a chiah khawh lo ahcun German ram urn kho lo dingin thawng a thanh lai i amah sin ‘ angmi vialte zcng chiat a serh hna lai i Khrihfabu in a chuah hna lai.- Ibid., 6.4 ch. 2. Cu lo zongpope nawl pekmi dang a urn rih. Rom nih phuhlam khawhnak dingah Luther le a ‘ anpitu Rom kutchung aa pe duh lo mi hna siangpahrang dah ti lo cu Khrihfabu chung upa si hnaseh, uktu bawi si hnaseh Khrihfabu chungin chuah i kalsualmak cu a hribhram tiang phawi dih dingin a aiawhtu cu nawl a pek.DL 166.2

Pope lungthin cu hi zawn ahhin fiang tein a lang. A nawlpek mi lungthin zoh tikah Khrihfa nih tuah awkah aa tlak maw tlaklo, a dik maw dik lo, ti ruahnak zeihmanh a um lo. Luther cu Rom khua in lamthlat piah a um i a thiamnak le a dirhmun kong f iantemak biachimnak caan zaiganei lo i abiaangaihhlanin zumhnakpial a si tiahan puh colh i cu ni ‘hiam'hiam ah cun an ralrimnak an pek, sual an puh, bia an khiah, i sual an phawt. Cucu a thiangmi pa nawlngeihnak sangbik Khrihfabu chungah le cozah ah nawlngeitu apalh kho lo tiin amah le amah aa ti mi pa lungput asL.DL 167.1

Hilio caan, hawikcm ‘ha zaangfahnak le forhnak le thazang peknak a herhlio caan ahhin Wittenberg ummi pakhat Melanchthon cu Pathian nih a vun fial. Mino a si i mi tang dorthiam, mi phungdang ngaimi a si. A biakhiah thiamnak, a theihhngafhmi a kau, hmualngei ngai inbiachim a thiam, a ziaza ‘hat le a dimnak le zumhawktlak a sinak nih hmaizah upatmi a siter. A nun a nemnak hi a fimnak nakin a langsar deuh. Thawng'ha bia zultu a hung si zau i Luther bawmtu le zumhawktlak hawikom a si. A nunnemnak, aa ralrinnak le thil hmanlo mi a duhlonak hna hi Luther ral ‘hatnak le thazang ‘hawnnak a tlamtlinter tu a si. Rian hmunkhat an ‘uannak nih hin Remh'hannak a ‘hawn ter i Luther caah thazang ‘hawnnak hrampi a si.DL 167.2

Augsburg khua ah a biaaeih ding a si i Luther zong cu khuapanh in a ke in a kal. Mi tarrpi nih an ‘ihpiakngai, lanpi ah an bawh lai i an thah lai ti thawng te hna an theih caah Luther cu kal lo dingin a hawi le pawl nih an thlauh.Wittenberg khua zong chuahtak rih i pumsa himnak dingah amah humzual duhtu hna sinah umrih dingin an nawl. Sihmanhsehlaw Pathian nih a chiahnak hmun cu chuahtak aa tim lo. Thlichia nih huai len ko hmanhsehlawbiadik cu zumh awktlak tein zohkhenh a timh peng ko. Jeremiah bantuk in hamak phun zakip ka tong, sihmanhsehlaw an ka hrocer poah le kaa nuam chinchin. Ka min ‘hatnak le upatnak vialte an rawk dih. Thil pakhat lawng a tang cang. Vanchia ngaimi ka taksa hi an duh ahcun la ko hna sehlaw cu ticun ka nunnak cu suimilam tlawmte chung cu an tawiter deuh lai. Ka thlarau belte an la kho la lo. Vawlei cung ah Jesuh Khrih Thawng'ha bia phuang aa timmi hna cu zeitik can poh ah thih i njahchih ko hna seh.- Ibid., 6.4, ch. 4.DL 168.1

Pope lamkal nih Luther cu Augsburg a phan ti thawng a theih tikah a lung a si hringhran. Mi hnahnawk kalsual vawlei cung pumpuluk nih lungthin pe ngai in an i zoh i lugnthin a thawhter tu cu Pom nawlngeihnak kuttang um dawh asi i pope lamkal nih ka luatter hrimhrim lai lo a ti. Luther nih siangpahrang sinin kilvennak nawlpek mi a ngei fawn lo. Ahawile hna nih siangpahrang kilvennak ca ngeih lo bu cun lamkal hmaiah chuak lo dingin an lem i siangpahrang sinin kilvennak ca lakpiak dingin an i zuam. Rape aiawh aa timi nih Luther cu ka letter rih lai i a si khawh lo ahcun Rom khua tiang ka lanhpi lai i cu ka ahcun Huss le Jercme covo bantuk kha a oovo a si ve lai a ti. Cuticun Luther cu siangpahrang kilvemak ca keng lo in pope aiawh zangfahnakbochan in a hmaiah dir dinginmi a fial hna i cu hna nihcun a hmai dir ding an letn. Sihmanhsehlaw Lutiier nih a duh lo. Siangpahrang sin in kilvemak ca hmuh hlan ah cun aiawhtu hmai ah a dir lo.DL 168.2

Rom mi hna nih Luther an ti khawhnak dingah aw hrangin chawn loin bianem te hmangin chonh i kcrnh an i tim. Pope lamkal he an i chawnhnak zongah ai daw ngaimi hawikcm a ‘ha ngai mithmai a keng. Sihmanhsehlaw Luther cu Khrihfabu nawlngeihnak tangah ai pek a hau i a zumhnak a pialmi zong i let dingin pope aiawh nih a chimh. Pope aiawh nihhin a chonhbiaknak ziaza hi a tuaktan kho lo. Luther nih a lehnak ahcun Krifabu a upatmak le biadik a duhnak le a cawnpiaknak hna an duh lo mi zong f ianhter a duhning hna a chirn, cu pinah a zumhnak zong Pathian bia cawnnak hmun ah ‘ha tein ruat hna seh ti a duh. Sihmanhsehlaw ka palhnak f iangte langhter hlan i i let ding nan ka timi hi cu ka pern kho lo a ti.DL 169.1

Pope aiawh nihcun ” i let ko, i let ko” a ti lengnang. Luther nihcun a dirhmun a dik ko ti Pathian bia cun a hmuhsak i cu caah biadik ka kaltak kho hrim lo a ti. Pope aiawh nihcun Luther nih a lehnak bia cu zeiti vun leh awk a thei ‘unglo i amawhehiat, a serhsat i, a zeimaw caan ah a thang'hat pah i a zeimaw caan ah hlan lio pa biachimmi le an phungphai tining in a chim lengmang i Luther cu holhnak caan a pe duh lo. Kan i chonhbiaknak cu hi bantuk a si ahcun a ‘ha lai lo tiin Luther nih a ruah i kan lehnak vialte cu ca in ka ‘iallaiikanpeklaiatiilungsilobuina cohlanpiak.DL 169.2

A hawipa sin cakuat a ‘ial mi ahcun hi bantuk ka ti nak nih hin hremnak tuartupa nih miak mi pahnih a ngei, pakbat cuhi ca'ial mi hi midangnih an rel tikah a dik le dik lo an hlathlai kbawhnak an ngei lai. Apahnihnak ah ruamkai ngai in a chim mi bia nih a ti loah cun a phorhlaw ngai mi uktu puar pa i a chia maw a ‘ha maw ti hmanh theih lo i a tuahmi thinhunnak caan a neih. ter chinchin lai a ti. -Martyn, The Life and Time of Luther, pp. 271, 272.DL 170.1

in i ten ‘han tikah Luther nih a zumhnak fiang ngai, tlamtling ngai le a tawinak tein a ‘ ialmi, al khawh lcrni Pathian bia he aa rerhthlap mi cu aw thangpi in a vun rel hnawh i pope aiawh cardinal kut ah a pek i a aiawh nihcun nehsawh nak ngai a si tiin a hlonh i a hman awktlak lo bia le midang chim mi vun lak ‘han mi sullamngei lomi bia men men a si” a ti. Luther cu a thin a hung tuk i a tu ah cun ruam kai ngai mi cardinal cu a mah tonnak dirhmun Pope phungphai le Khrihfa cawrpiak nak ah aa ruahnak cu a tei dkcek.DL 170.2

Cardinal nih Luther lehnak cu al khawh a silo ti a theih tikah a thinhun a sum kho lo i thinhung ngai in “i let ko, na let duh lo ahcun Rom ah kan kuat lai i na konglam ceih ding hna hmaiah na dir lai. Na zumhnak a zum mi na lei’ ang mi le nangmah tiang in Krifabu in kan chuah dih hna lai” a ti hnawh. A donghnak ahcun, “i let ko, na let duh lo ahcun hung kir ‘han ti hlah” a ti.- D’ Aubigne, London Ed. b. 4, ch. 8.DL 170.3

Luther le a hawl le hna nih rianrang tein an chuaktak hna i i let ding cun ruahchannak a urn ti lonak a si ko. Hihi cardinal aa timhning cu a si lo. Luther cu zangen in fakpiin ka ti lai i a ‘ihlai i aape to lai tiahamahle amahaa fak. A tu ahcun cardinal cu a bawmtu hna he lawng an kaltak cang hna i pakhat hnu pakhat lungrawk in an i zoh hna i an khuakhamak cu an i ruah lo ningin an sung cikcek.DL 170.4

Hi tan ahhin Luther aa zuamnak hi hlawhtling lo a si lo. Hi tan i a rak chuakmi mizapi zong nih hi hna pehnih tahchunhnak caan ran an ngei lo. Hi hna pehnih an lungthin put siseh, an dirhmun a fek maw fek lo, a dik maw dik lo ti zong zaraan nih anmah lungthin tein biakhiahnak an ngei Mno. Luther cumiding, mi toidor, fek teinbiatakaa tlaih i a thiam ngaimi a si. Pope lamkaltu cu aa uah i mi nakin cungcuang duhnak a duh tukmi asi. A biachim hnuhma aa kalh. Baibal cang lakin chim khawhnak pakhat te hmanh a ngei na lo in, i let ko, cu lo ahcun, Run ah kuat i hrenna si lai ti lawng fak piin a au khuang.DL 171.1

Luther cu siangpahrang sinin kilvennak ngei ko hmanhsehlaw Run pawl nih a thli tein tlaih i thongthlak an zalh. Augsburg a um peng ko ahcun zei santlaihnak hmanh a um lai lo caah Wittenburg ah rianrang te kir dingin a hawi le nih an forh. Cu caah Luther cu biaceihtu bawi pakhat nih lanpiahtu pakhat he khuapi tlangah rang cungin Augsburg khua in an chuak. Cuticun Luther cu a thli tein muipadap lakah a kal. Misual, mipuarthau hna cu amah thah ding in a thlithup in khua an khan. Cu caan cu lungretheihnak he thlacamnak caan a si. An khua luhnak kutka bite a phan. Cu kutka cu a rak i hung i lamhruaitupa he dawnkhantu um lo tein an lut Mno. Bcpe aiawh nih Luther a thli tein a kal ti a theih tik ahcun Luther le lamhruaitu hna cu lo ko an kal manh.DL 171.2

Pope lamkaltu nih Luther a luat ti thawng a theih tikah a khuaruah a har i a thin zong a hung tuk. Khrihfabu hnahnawhnak a pe lengmang mi hnulei mer duh loin a ruamkainak ah bhang'hatnak ka hlawh lai ti aa ruahchan. Cun Luther cu Rom ah van kuat ‘han ding a si khawh lo caah Saxony ram in ‘hawl dingin Saxony ram uktu Frederick sinah ca a kuat.DL 172.1

Culio caan ah ramuk bawi Frederick cu Luther zumhnak doctrine tampi a thei rih lo nain Luther cu dubdanhnak ngei lami lungthin le ruahnak taktak a chirnmi a fiang i huham a ngei mi a si cu a lung a hrauih tuk. Luther palhnak an puh khawh hlan lo paoh Luther him dingin Frederick nih bia a khiah. Cu caah “Dr. Martin cu Augsberg ah na hmaika ah a lang cang i na lung a si ko lai. A sualnak sawh khavh ‘ung locun i let ding na ti lai ti zong ka zum lo Martin zumhnak cu Pathian hmaizah lo mi, Khrihfa dotu le kalsual an si tiah ka ramchung um mifim hna zong nih a hohmanh nih thawng an thanhh lo tiah Frederick nih pope aiawhtu cu cakuat in a leh i Luther cu Run ah kuat ding a si lcah a ram in ‘hawl dingcu Frederick nih a hna a tla lo. - D’ Aubigne, b. 4, ch. 10. Remh'hannak duhtu ramuk bawi cu Khrihfabu chungah Luther cawrpiaknak nih hmun a khuar ti a hmuh tikah a lung aa lawm tuk.DL 172.2

Wittenberg i a catar mi kumkhat tluk lawng a si rih nain Luther catar mi ruangah hmunkip ah Baibal ca nih an lung a lak hna. German ram hmun kipin sianghngakchia lawng si loin, ramdang in sianghngakchia dangdang nih Wittenberg University cu an but hnawh. Wittenberg University a voikhatnak hmutu mino hna nih “an ban vanlei hoih in an phar i, hlan lioah Zion in oeunak a hungchuak minih vawlei pumpuluk a ceuh hna bangin hi khua in a chuak mi biadik ceunak a chuahtertu Pathian cu an thang ‘hat.”-Ibid., b.4, ch.10.DL 172.3

Luther cu culio caan tiangah Khrihfa kalhnak kongah a cheuchum lawng a lung a tling rih. Sihmanhsehlaw Pathian biathiang le pope nawlpekmi le biachahmi a tahchunh tikah a khuaruah a har tuk. Hi tihin a ‘ ial, “Pope biachah mi ka vun rel i pope nihhin Khrih maw a doh, a zultu hna dah a doh ka thei lo. Khrih cu a si lo ningpi in a kanglam chim i anmahnih vailamtahnak ah an thah”.-Ibid., b.5, ch.l. Sihimanhsehlaw Luther cu Rom Khrihfabu ah fek tein a dir peng ko rib i ka chuahtak hna lai ti ruahnak zong zeihmanh angeilo.DL 173.1

Luther ca’ ial mi le zumhnak nihcun vawlei cung Khrihfa ram vialte a ‘ol dih. Remh'hannak rian cu Switzerland le Holland ramah a lut i a ca'ial mi cu France ram le Spain ram tiang a phan. England le bang ahcun a cawnpiaknak cu nunak bia bantukin an cohlan. Belgium le Italy ram zong a phan i khuamui chung a ummi hna nih ‘hanghnak an ngei i zumhnak nung cu lunglawm tein an i tlaih.DL 173.2

Luther i Rom a dohnak nihhin Rom pawl an ing a puanter hna i Roman Khrihfabu zumhnak aa hruhchih mi hna a ral pawl le University i calei doctor tiangin hi raltho mi tlangbawi tbah hi sual a si lo tiah thamg an thanh. Nikbat cu pakhat pa nili Luther pawngah a va kal i a puantang ah pistol aa thuh i zei ruangah dah nangmah te lawng in na um a ti i, Luther nih, “kei cu Pathian kut chungah ka um i Pathian cu ka ‘hawmak le ka phaw a si, minung nih zeidah an ka ti khawh lai” tiin a leh - Ibid., b. 6, ch. 2. Cu bia a theih. tikah cun cu pa hmai cu a dang i vancung mi hna ‘ ih. i a tli mi bantuk Main lo to in a tli.DL 173.3

Pom nih cun Luther cu thah an duh ko nain Pathian nih a humzual. A cawnpiaknak nih ramkip le hmunkip innchungkhar ah siseh, biaknak lei i upat awktlak hna sinah siseh Lhiversity tiang in a ‘ol dih. Upat awk tlak mi tarrpi nih himnak le banhnak pe ding in an hna a tla.- Ibid., b. 6, ch.2.DL 174.1

Hi lio caan ahhin Luther nih John Huss a rak ‘ ialmi ca a relnak thawngin, zumhnak thawngin khamhnak timi a vun hmuh i ca cu amah zong nih a ‘hohkhan mi le cawnpiak a timhmi a si. “Paul, Augustine le kei hi kan theih lo karah Huss hnulei zultu kan rak si hna. Hlan lio kumza hrawngah khan biadik cu phuan a rak si cang i cu biadik cu mei in an khangh. Pathian nih hi vialte hi a hrem hrimhrim hna lai” tiin a ‘ial. - Wylie, b.6, ch.l.DL 174.2

Khrihfa Remh'hannak Luther nih siangpahrang le German upat awktlakmi hna sin i nawlnak ca a ‘ ial mi ahcun pope kanglam hiti hin a ‘ ial. “Khrih aiawh ka si a ti fawn, siangpahrang nak hmanhin nawl a ngei a ti hi cu thil ‘ ihnung tuk a si” a ti. Hihi van a chia mi Jesuh maw a si. A si loah mitoi aa cbrmi Peter dah a si. Vawlei cungbawl pei a si cu an ti. Sihmanhsehlaw Khrih aiawhtu ka si tiin uangtlilar ngaiin a ti fawn. Jesuh nih cun ka ram cu hi vawlei hi a si lo” a ti fawn ‘ung. A aiawhtu nih cun Jesuh nakin ram kau deuh a ngei kho hnga maw? - D’ Aubigne, b. 6, ch.3.DL 174.3

University kanglam zmg hiti hin a ‘ ial favn. “Fathian Cathiang hi mine hna sinah teimak chuahin fakpi i an f ianter i an lungthin chungah an tuh lo aheun University hi hrsrihmun kutka a si lai ti ka phang tuk. Pathian bia biapi bik chiah lonak hmunah a hohmanh nih nan fale chia dingin kan forh duh hna lo. Pathian bia nih dong lo tein hmun a lak lcrni hmun i cawnpiaknak hmun poahpoah cu a thu, a rcphrinhrimlai”. - Ibid., .b.6, ch.3.DL 175.1

Hi nawlnak ca’ ial mi nih German ram pumpuluk a ‘ol dih i mi lungthin chungah biatak tein rian a ‘uan. A tu aheun ram punpuluk a ‘ol cang i Khrihfa Remh'hannak ah a thatho ngai ngai. A ral hna nih phuhlam duhnak lungthin an ngei i pope kha Luther cungah a donghnak tahnak tuah dingin an forh. Hman awktlak a si lo tiin rianrang tein bia a chah. Ni sawmruk chungah Luther le a ‘anhtu hna an i let lo aheun an dihlak in Krifabu in chuabding an si.DL 175.2

Cucu Khrihfa Remh'hannak ah ‘ihnung ngaimi thinphamak caan a si. Hlanlio kumza tanpi chungah khan bawi liamgan pipi hna zong nih Khrihfabu in chuah cu an rak ‘ih tuk. A ‘hawng ngaimi ram cu lungretheihnak le hrawhnak in a khat. Krifabu chungin an chuahmi hna kha minih an ‘ ih hna i an kom ngam hna lo i saram bantukin kawl i hmuh aheun thah ding an si. Luther nih a cungah a tla dingmi hi ‘ihnung a si ti a tbei ka nain fek tein a dir ka. Jesuh cu amah bawmtu le phaw ah aa hman. Hi bantuk a ‘ ialmi ahhin a ral ‘hatning a lang. “Zeithil dah a hungchuak lai ka bngal lo, theih ding zongah ka lungre a thei lo. Hremnak ra koseh ka ‘ ih lo. Thinghnah pakhat te zong Pa Pathian theih lo in a tla lo. Zeitluk tiangdah kan zawn a ruahdeuhhnga? Pathianbia ruangi thihcuthil dangte a si. Bia, taksa i a hung i cangmi hmanh pei a thih cu. Amah sinah ka thih aheun amah sinah kan nung ‘han lai. Kan hlan i a rak tuarmi vialte kan tuar ve aheun a umnak ah kan urn zungzal ve lai”.- Ibid., 3rd London Ed. Walther, 1840, b.6, ch.9.DL 175.3

Pope nawlbia chuahmi “Bull” cu Luther sin a phak tikah Luther nih, “lihbia le Pathian hmai chuak urn lo mi a si caah ka nautat i ka doh. Sual an phawtmi cu Khrih a si. Thil ‘ha bik chuahtemak dingah cu bantuk thil ‘ha lo ka tuar caah ka lung aa lawn. Luatnak ‘ha deuh in ka ngeih hi ka lungthin ka theih. Pope cu Khrih dotu a si ti ka theih, a ‘hutdan zong Setan ta a si ti ka theih” a ti. - D’ Aubigne, b.6, ch.9.DL 176.1

Rom nawlbia chuahmi hi a sawhsawh a si lo. Nawl an ngeih i an zulhnak dingah thongthlaknak, hremnak le vainam, hriamnam hna hman an si tawn. Pope nih nawlbia a vun chuah aheun zumhnak fek lomi, a dermi hna caah cun an thir thluahmah tawn. Mikip nih Luther cu an zaang a fak, Khrihfa Remh'hannak ruang i a nunnak liam dingcu a fak tuk lo hme maw an ti. Luther rian’ uannak cu a donghnak a phan ding ko khi a lo.DL 176.2

Sihmanhsehlaw Luther nihcun a ‘ ih hrimhrim lo. Ron nih chiat a serh i vawlei cungmi nih an zoh'hup ko. Aa let duh lo ahcun a thi taktak ko lai ti ruahcio a si ko. Sihmanhsehlaw Luther nihcun ‘ ihnak pelte hmanh ngei loin sual an phawtnak cu an cungah a chiah i mi zapi theih ah hi Krifabu hi ka chuahtak zungzal cang lai a ti. Sianghngakchia, saya hna le hmaizah upattlak khua upa hna le mirum, mi sifak mi tanpi hmaiah pope nawibia chuahmi “Bull” le Khrihfabu nih a sermi phung le pope ‘ ialmi ca dang zong mei in a khangh. Ka ral hna nih ka cauk pawl an ka khanghpiak caah mi lungthin chung i biadik tuh ciami an hrawh dih i an thlarau zong an hrawh i kei zong nih an cauk ka hrawh ve. Buaimak fakpi a chuak. Atu tiang ahhin pope he lawng kan i do. Atu ah hi rian hi Pathianmin in ka thok. Keimah tel loin a dih ko lai. Sihmanhsehlaw Pathian ‘hawnnaknih a ‘uanpeng ko lai” a ti. - Ibid., b.6, ch.10.DL 177.1

Amah a mawhchiattu a ral hna nih na thil tuahmi hi zeihmanh san a tlai lo tiah nihsawh buin an ti tikah Luther nih, “Pathian nih a ka thim i a ka kawh ti hi a ho nihdah a hngaih, keimah na ka serhsat ahhin Pathian nan serhsat. ~ihphannak nan ngei lo maw? Egypt an chuaktak tikah Moses cu amah te lawngin a urn i, Ahab saingpahrang a si lioah Elijah amah te lawngin a urn i, Ezekeil zong Babylon ah amah tein a urn. Pathian nih prophet caah tlangbawi nganngan maw sinak sang ngeimi maw a thim bal hna lo. Mi sawhsawh, mi nih zei an rel lo mi a thim tawn hna. Voikhat le bang tuukhal Amos a thim. Mithiang hna nibhin an nun dcngh liam tiangin siangpahrang, bawitlang le mifim hna an mawhchiat tawn hna. Keimah cu profet ka si ka ti lo. Anmah an ton i keimah lawng ka sinak zong hi an ‘ ih setset ding a si. Hihi f iang tein ka hngalh Fathian bia cu ka sinahaumi ansinahaumlo”.-Ibid., b.6, ch.10.DL 177.2

Luther nih Khrihf abu a vun chuaktak lai ahhin biatak teinkhua aruat. Hi liocaanahaca'ialmicu, “Kanngakchiat lio caan in kan rak umnak kan lungthin chungah a lut tuk cangmi van kaltak cu a har ngaingai ko. Pathian biadik bantuk in ka tuahmi a si ti thei ko hmanh ninglaw mah te lawng dir i pope ka doh ngam ding le pope cu Khrih dotu ti vun langhter cu a fak ko. Ka lungthin hi harnak le nganfahnak a in tuk ko dah! Pope ‘anhtu hna nih an biahal tawnmi cu keimah zong voi tampi kaa hal ve. Nangmah lawng hi maw a f im? Midang vialte hi teh an palh dih hnga maw? Apalhtu cu nangmah hi na rak si ahcun thlarau tampi na hruai sualmi zungzal a thi dingmi hna hi zeitindah an si ne lai? Cu bantuk bia cun keimah le keimah kaa do i Setan zong ka doh ‘hiam'hiam. A donghnak ahcun Khrih nih a bia a dik lo kho lani, A bia dik hmang in ka zumh lo nak nih ka lungthin a vun ‘hawnter” - Martyn, pp. 372,373.DL 178.1

PcpenihLuther cunabiana let ‘ban lo ahcun krifabu chungin chuah na si lai tiah a rak hro lengmang mi cu a tu a caan a hung phan cang. Pope nih “Bull” a chuah ‘han i Luther cu Vancung chiatsermi asi ti in Rom Khrihf abu chungah tel ti lo ding nawlbia a si i a cawnpiaknak pcmtu vialte zong sualphawt i Khrihfabu chungin chuah dih ding an si. Atu ahcun i alnak a hung lut cang.DL 178.2

Hi caan lio i biadik le a biapi tuk chimchung dingin Pathian nih a f ialmi hna nihcun ralchanbnak le cbbnak an tong tawn. Luther nun lio caan biadik a urn i, cu lio caan hrangah a biapi tukmi a si, a tu lio Khrihfa hna ca zongah a biapi khunmi biadik a um. A dubning bantuk tein zeizong vialte tuahtu nih cu caan lio i minung nun canning le an caan lio i tuabawk a herb hrimhrimmi le thilfawi a si lo le thilhar a si zongah a ran ning tein tuah dingin mi a chiah hna. in sin a pekmi bna ceunak an sunhsak ahcun biadik an theih khawhnak kau deuh zcng pek an si lai. Luther dotu pope hnuzul tu hna nih biadik zeiah an rel lo bantuk in a tu lio mitam deuh nihcun biadik zei ah an rel lo. Hlan lio mi hna nib Pathian bia nakin minung phuahchommi le pipu phungphai an pan bantukin a tu lio mi hna zong cu bantuk ‘hiam'hiam an si . A tu lio caan i a biapi bikmi biadik phuangtu hna nih hlanlio Khrihfa Remh'hamak tuahtu hna nakin lawmhpinak kan hmu ti an bnabei a seiawk a si lo. Biadik le dik lo kar lakah le Khrih le Setan kar lakah i alnak cu vawlei cbngh tiangin a zual chinchin lai.DL 178.3

Jesuh nih a zultu hna sinah, “vawlei ta rak si ninglaw cu vawlei nihcun amah ta bantukin an dawt ko hna hgna. Sihmanhsehlaw keimah nih hi vawlei chungin kan thim hna i amah ta nan si ti lo caah an huat hnanak cu a si. Sal cu a bawipa nakin a ngan deuh bal lo tiah kan chitnni hna kha philh hlah uh. Keimah kha an ka hrem ahcun nannih zong an in hrem ve ko hna lai. Ka bia Mna an ngaih ahcun nan bia zcng kha an ngaih ve lai” a ti (Matthai 15:19-20). Hitihin a vun chim ‘ban, “Mi vialte nih a ‘ha an in ti hna tikah nan caah ngaihchia avasi dah. Zeicatiah cu ti te cun pei an pupa hna nih khan nal profet kba an rak ti hna cu a ti” (Luke 6:26). A tu lio minung lungthin hi hlanlio mi lungthin putnak in Khrih he an i ran hlei lo. Atu lio Khrih biadik, dik ngai in a phuangtu hna cu hlanlio mi hna nih an pomnak nakin an pom duh hlei lo. Biadik le doh ning belte aa dang kho. Huatnak cu fimzir ngai in an ti lai caah hmuh khawhin langhter asi lo men lai. Sihmanhsehlaw hi bantuk dohnak hi a urn peng ko i caan dongh tiangin a urn lai. Biadik cu phundang in doh a si men lai. Hngalh awkah a har chinchin lai caah i ralnak cu langh hngan a si lo men lai. Sihmanhsehlaw i dohnak cuaum peng ko lai i caan cbnghnak ahcun fiang tein a lang te lai.DL 179.1