Dal 4—Waldenses (The Waldenses)

Nawlngei tubik pope nih vawlei hi caan saupi chung muihnak in a khuh lio zong ahkhan biadik cu hmih thlu khawh a si lo. Pathian ca i tehte a khang ngammi cu zeitik caan poahah an um peng ko. Khrih lawng hi Pathian le minung karlak i a ummi lamkaltu a si tiin an zumhnak cu an lungthin chungah a caam i Baibal a dikmi Sabbath cu thiang tein an ulh. Vawlei nih hi hna sinah leiba zeitluk dah kan ngeih ti hi ‘hangthar tefahna nihcun an thei bal lai lo. Rope le a ‘hithruai hna nihcun hi hna hi zumhnak pialmi an si tiin an chinchiah hna i an lungthin putning an soi hna i an ziaza an thangchiat hna i an ca'ial mi anngolter hna. in si lcnak pipi an puh hna i an ca'ial mi tiangin an thleh piak hna. Sihmanhsehlaw fek tein an dir i a thiangmi an zumhnak cu an fale ‘hangthar hna caah a thiang mi ro ah pek dingin chankhat hnu chankhat an kilven peng ko.DL 71.1

Muihnak caan nih a vun zulhmi Rom nawlngeihnak sangbik lio i a ummi Pathian mi hna tuanbia cu van ah ‘ ial a sinain vawlei cung chinchiahnak ahcun a pel te lawng ‘ ial a si ve. Ahramtu hna nih an reportnak ca an ‘ial mi dah ti lo cun a dang an ‘ ial mi a um lo. Rom policy cu a zumhnak le a biakhiah mi a ralchanhtu nebnang poahpoah hrawh dih ding ti a si. An Khrihfabu nih minung siseh, an ca’ ial mi siseh, zumhnak pial mi a si an timi poahpoah cu hrawh diii dingin an kawl. Pope nih zumh ding tiin biaknak lei phung a tuah mi a zum duh lo mi le lunghrinnak a ngei mi hna cu mirum, sifak, mi sang, mi niam um loin an nunnak a liam ‘heu tawn. Rom i a zumhning a zum duh lo mi hna cung i an nun chiatkhatnak ‘ial mi poahpoah hrawh dih a timh. Cuticun pope nih nawlngeitu council upa hna kha hi bantuk ‘ ialmi cauk maw ca’ ial mi maw meikhangh dingin nawl a pek hna. Ca namnak seh um hlan ahcun cauk tlawmte lawng a rak um caah a kawltu hna caah hmuh a har lo.DL 71.2

Rom nawlngeihnak chung a um mi Khrihfabu hna cu sau an i nuamh hlanahbuainak nih a tlak ‘hanhna.Chia'ha thleidan khawhnak in an hmuh mi biaknak zalonnak cu hnahnawhnak an pek hna. Pope nih a duh chungin a nawlngeihnak a vun hman le cangka in a nawl a ngai duh lo mi hna cu rial dingin a kut a vun lek. Khrihfabu hna cu pakhat bnu pakhat a uknak tangah an i pe ko hna.DL 72.1

Tuaipi ahkhan mirang ram ahcun Khrihfa biaknak nih hrihhram a rak thlah cang. Kum zabu pakhatnak ah Britain hna nih Thawng’ ha bia an rak pom mi cu pope kalsualnak nih a thurhhnomhter manh lo. Khrihfa a si lani bawi hna nih Khrihfa an hremnak nihcun ramhla pipi zong a phan i hi te lawng hi mirang ram Khrihfa mi hna nih Rom sinin an hmuh mi laksawng a si. Khrihfa tampi hna cu England ram hremnak zamtak in Scotland ah an i dor i cu hmun cun Thawng'habia cu Iraland ram a phan. Hi ram vialte hna nihhin Thawng'ha bia cu lunglawm tein an co bias.DL 72.2

Saxony hna nih British ral an va chimh hna tikah lawki mi nih an tei hna. Teinak ootu Rom mi hna nih an saltlaih mi hna cawnpiaknak cu an nautat i Khrihfa mi hna cu tlang le hor lakah kir dingin hramhram in an hnek hna. Sihmanhsehlaw caan tawite chung a thup mi meici cu a hung alh ‘han. Scotland in a chuakmi meiceu nihcun kum zabu pakhat hnu ah ram hlapi tiang a va ceuh. Iraland ram in biaknak lei a tuaktan ngai mi, Columbia le amah bawmtu hna an ra i a ‘heklulh in a zarrmi zumtu hna cu mi vah vaih lemlonak Iona tikulh ah an khomh hna i cu hmun cu missionary rian'uannak hmunpi ah an tuah. Hi Thawng'habia phuangtu hna lakah Baibal Sabbath ultu pakhat a urn i cu biadik cu mi a pomter ve hna. Iona ah sianginn an dirh i cu hmun cun Scotland le England lawng si loin Germany, Switzerland le Italy tiangin missionary an thlahhna.DL 73.1

Sihmanhsehlaw Rom nih Britain cu a cuanh peng i a nawlngeinak tangah chiah dingin lamdang a kawl. Kum zabu paruk ah Saxon lawki lung aa thleng mi hna kha missionary i a thlahmi hna nih bia an kamh hna. Aa porhlaw i a hrut ngaimi hna nih duhpiaknak he an pom hna i Rom biaknak pom dingin mi thong tampi an lem hna. Rian cu a hung ‘hangcho i pope ‘hithruai hna le an lungthlenter mi hna cu Khrihfa hmasa hna he ruah lo piin an i tongkhut hna. Aa dang tuk mi thil a hung lang. Khrihfa hmasa hna cu mi tluangtlam, mitoi aa dor mi, an nuncan le an hoiher ning le an zumhnak cu Pathian Cathiang he aa ren i khatte lei mi hna nihcun pope aa uahnak, mimit a la ngai mi hnipuan le aa hruhchih mi a zumhnak an langhter. Rom sung “hah hna nihcun hi Khrihfa hna nihhin pope cu a sangbik nawlngeihnak ngeitu a si ti pern dingin an hal hna. Britain hna nih cun mi vialte dawt hi kan duh ko. Sihmanhsehlaw pope cu Khrihfa bu ah nawlngeibik a si khawhnak a urn lo. Khrih zultu a si mi poahpoah nih a dikmi ruahnak lawng kan pek khawh tiin bianem in an leh hna. Rom he i komh dingin voi tampi an i zuam. Sihmanhsehlaw mitoi aa dor mi Khrihfa hna nihhin an sung'hoh hna i uanthlar ning an hmuh tikah an khuaruah a har i Khrih hlei cun a hohmanh bawi ding kan ngei lo tiin an leh hna. Atu aheun pope nih a lungthin taktak a vun langhter. “Ram hruaitu nih” nan unau remnak a vun in phorhtu hna nan cohlan lo aheun ral an phorhtu hna nan cohlan hna lai. Kanmah he hmunkhat ah Saxony hna nunnak lam hmuhsaknak in nan i kcrnh lo aheun cuhna sinin ‘hihphaihnaknan tuar lai tiah an ti. - J.H Merle Df Arbigen, History of the Reformation of the Sixthen Century, b. 17, ch. 2.DL 73.2

Hi hna hi ‘hihphaihnak sawhsawh an si lo. Baibal zumhnak an ‘ anh peng aheun Britain biakinn an rawk hlan lo a si loah pope nawlngeihnak tang an i pek hlan lo raltuknak, a thlithup khuakhannak le hlennak hna hi an hman ding mi a si. Rom biaceih nawlngeihnak nih nawl a va ngeihphak khawh lo mi pope ziaza thurhnomhnak in a luat mi chanza tampi chung in a rak tang rih mi Khrihfa tampi an urn. Cu hna cu khuahrum biaknak hna nih an kulh hna i kum tamnawn a liam hnu aheun an biaknak dik lo nih a hnursuan hna. Sihmanhsehlaw Baibal hi zumhnak urn chun miphung a si ti i a ruat mi tampi an urn i biadik kha an tlaih peng. Hi Khrihfa hna nihhin Pathian nawlbia cu a zungzal ca a si an ti. Nawlbia palinak Sabbath kha an ulh. Hi zurribnak aa tlaih peng mi Khrihfabu hna cu Africa laifang le Asia ram, Armenian miphun hna an si.DL 74.1

Ram ri engtu pope nawlngeihnak a dohtu hmaisuangbik hna cu Waldenses an si. Pope nih a nawlngeihnak “hutdan a hunnak ram'hing ahkhan lih a chimbnak le ziknawh a einak fakkhun in an doh. Kum za tampi chung cu Pidmont Khrihfabu cu anmah tein zalong tein an i zohkhenh nain a hmanung bik ahcun Rom kuttang urn dingin hramhram in an bnek bna. Saunawn chung cu an i chang peng nain an i chang kho ti lo i lungtling lo buin pope nawlngeihnak cu an pom. A tu le bang ahcun vawlei cung pumpaluk in pope nawlngeihnak a pom mi ko an lo. Sihmanhsehlaw pope nawlngeihnak a si loah bishop hna nawlngeihnak a al tu cheukhat an urn i a tluangtlam mi an zumhnak le a thiannak him te a um khawhnak ding le Pathian ah zumhawktlak an umnak lungthin thlah duh lo in an i tlaih peng i an zohkhenh peng ko. A rauh hlanah i “hennak a hung um. An umnak Alp chuahtak in an kal i midang ram ah biadik puan cu an va zar. Cheukhat cu tlang, lungkua le lungpang hna ah an i thup i cu hmun cun an duhning te le hnangam tein Pathian cu an biak tawn.DL 75.1

Waldenses Khrihfa hna nih caan saupi chung an rak i tlaihmi biaknak, zumhnak an cawntawn mi cu Rom zumhning he cun aa dang tuk. An biaknak zumhning cu Pathian sinin an hmuh mi a si i hihi Khrihfa biaknak a dik ngaingai mi zumh ning a si. A kal sual mi Khrihfabu zumbning le fining he aa khat lo mi hi vawlei minih an va kal khawh lo mi ram nifa tein an mitsur cinnak dum le an sa'il hna bnek “ualmal i a zohkhenhtu hna mitoi domak ngeitu lothlo hna zumhnak dik cu an phuahchom mi zumhnak a si lo i an hmuhthar mi zong a si lo. in pipu hna sinin an hmuhmi ro a si. Pathian nih voikhat ah za lakin a mithiang hna zumhnak kha a si (Judas 3) . Khriii zultu hna niii an ngeiii mi zumhnak hlun kha ngeiii an i tim. Vawlei khualipi bawi ‘hutdan: “hu i aa uah ngai mi Khrihfabu si loin minung um lonak hmun Khrihfabu, thlawh lo miram, midang sinah phawtzamh ve dingin Pathian nih a mi hna zohkhenhtu ding biadik robawm kengtu Khrihfabu dik a chiahmi a si.DL 75.2

Rom Krifabu in hi Khrihfabu dikah an i “hialnak chan a hrambik cu Rem Khrihfa hna nih Baibal Sabbath an huat ruangah a si. Profet nih a chimchung bantukin pope nih biadik cu vawlei dip ah a lamhchih i a serchom mi phuangtu cu bhang”hat a si. Pope kuttang cun Khrihfabu hna cu Sunday ni hi nithiang ah hman dingin an rak forh diamcang hna. Theiii hngalh tawn mi palhnak le zumhnak hrut lakah mi tanpi Pathian biadik hna hrnanh ar ko i an um i Sabbath an ufh licah rian'uan loin Sunday ah an i din ve. Sihmanhsehlaw cu bantukin an umnak nih cun pope “hithruai hna an lung a awi ter lo. Sunday ni lawng ulh hi a zaa an ti lo i Sabbath ni cu thurhhnomh ding le buar dingin nawlbia an chuah. Cu hmun in a zam kho mi lawng nih Pathian nawlbia cu bnangam tein an zulh khawh.DL 76.1

Europe ram ah Baibal Cathiang a lettu hrnasa hna lakah Waldenses hna hi an i tel ve. Khrihfa Paiih'hannak hlan kum zabu zeimaw zat ahkhan anmah holh in kut ‘ ial mi Baibal an rak ngei cang. Pathian biadik cu thurbnomhnak zeihmanh nib cawh lo tein dik tein an ngeib khawh caah minib an huat hna i hremnak an tuar phah tawn. Biathlam nib Ran Khribfabu cu Babilon khuapi sual a timi kha a si an ti i ziknawh einak cu an nunak tiang liatn huam in biatak tein an doh hna. Hremnak an tuar peng caah mi cheukhat cu an zumhnak an thlahdorh i an i domak hrampi cu duhsah tein an thlah. Mi cheukhat nih cun an zumhnak cu fek tein an i tlaih peng ko. Muihnak le kal sualnak caan vialte chungah khan Waldenses tampi hna nih cun pope bawibik a sinak cu anpomduh lo. Mithiang hna biak cumilembiak a si ko tiin an i al i Satbath dik cu an ulh i dchnak tblipi hrang tang zong ah an zumhnak cu fek tein an i tlaih i an zohkhenh peng ko. Sovoyard. feizum in an chunh hna i Rom funghreu in meiin an khangh hna zong ah Pathian Bia le amah upatnak caah hnulei kir duh lo tein an dir peng ko.DL 76.2

Hi tlangsang pipi hna hi namchih mi le hremnak a tuartu hna caah cun an i domak hmun an si i Waldenses hna cu cu tlangphen ahcun an i thup tawn. Muihnak nih chan laifang ah khan khuh hna hmanhsehlaw hi ka hmun ahhin biadik mei cu a aihpeng ko. Hi ka hmun ahhin Thawng'habia phuangtu hna nih kum thongkhat chung an pipu zumhnak biadik cu an kilven peng ko.DL 77.1

Pathian nih a mi hna caah a pek mi an i domak hmun ngantuk mi cu an biaken mi, a “hawng ngai mi biadik bomhnak dingah aa rem ngai. An fale hna kha an cung i a urn mi tlangzik hna kha an sawhpiak hna i hi tiang hna hi an umnak kel ah an urn bantukin Pathian bia zong aa thleng bal lo i thladsn aa mer bantukin aa mer bal lo. Tiang hna hi i thawn loin anmah uranak hrnunah an um zungzal bantukin zungzal in a hmun tiah an chimh hna. Pathian nih tiang hna hi fek tein a chiah hna i “hawnnak in a “emchih hna. Eonghnak ngei lo Pathian thilti khawhnak dah ti lo ahcun a hohmanh nih hmundang ah an thawn kho hna lo. Cu bantukin a nawibia cu a fehter i a nawlmgaihnak cu van le vawlei ah a hmunhter. Mi pakhat ban nih a hawi le kha a vun banh hna lai i an nunnak a hrawh lai. Sihmanhseh law cu bantuk nih cun tiang hna cu Jehova nawibia pakhat a thlen khawh bantukin a si lo ah amah duhnak bantukin tuah a duh mi hna sinah bia a kamh mi pakhat a hlonh bantukin an i bunhnak hrihhram in a bongh khawh i rili chungah a hlonh ko lai. Pathian rian'uantu hna cu aa thawn kho lo mi tlang bantukin zumh awktlak te le fek tein Pathian nawibia ah an um awk a si.DL 77.2

Tiva nelrawn velchum a kulhtu tiang hna nih Pathian cu sertu a sinak kha an langhter i a tlaih bal lomi a kilveanak le zchkhenhnak langhtertu tette an si. Hrunthiang a tlawng mi hna nih Jehova um pinak hmelchunhnak cawn an duh. Mi vakvai an si an khuasak a har zong ah anphunzai bal lo. Tiang le tiang karlak ah um hna hmanhsehlaw an umhar in an lung a leng bal lo. Minung thinhunnnak le hremnak lak in himnak a pek hna ruangah Pathian cungah an i lawm tuk. An ral hna nih an dawi tik hna ah tiang hna cu anmah humzualtu a si. Lungpang sangpi cung in Pathian thang'hatnak chim in an hlasak cu Ram ralkap nih an khap kho hna lo.DL 78.1

Khrih a zultu hna umtuning le ziaza cu a thiang, a tluangtlam i aa dawh. Biadik cu an lo, an ram, an inn, an hawikom, an sahlawh rualchan le anmah nunnak nak hmanhin man an ngeihter deuh. Hi bia hna hi mino hna lungthin chungah fek tein cinken ter an duh. Cu caah an mino hna cu an hmet lio in Pathian Bia an cawnter hna i Pathian nawlbia a biapit ning zong an chimh hna. Pathian Cathiang cauk hmuh har ngai hmanhsehlaw a bia cu zoh lo chimkhawh dingin an cawnpiak hna i mi tampi niii Baibal cahlun le Baibal cathar chungbia sau pipi zong zoh loin an chim khawh. An pawngkam um thil dawhdawh le thluachuahnak nifa tein an hmuhton mi nihhin Pathian cu hnangamnak le duhpiaknak poah petu a si caah amah cungah i lawm zungzal dingin ngakchia cu an cawnpiak hna.DL 79.1

Nu le pa hna nih an tale dawtuk ko hna hmanhsehlaw tale duhning kha an hngalhpiak hna i anmah duhning poah cun um an sianh hna lo. An hmaika ah harnak le hnahnawhnak tampi martar thihnak tiang an um. An ngakchiat lio in tuar khawhnak le anmah le anmah i uk khawhnak te hna an cawnpiak hna. in hngakchiat lio teah “uanvo an pek mi hna ‘ha te ‘uan i an biachim ah i ralring dingle holh tamtuk lo ding le a daiziar umnak fimnak theihhngaih ding cu an cawnpiak hna. in raltheih ah ralring loin biachimnak nih hin a chimtu lawng si lo in an unau za tampi hna nih thihnak tiang an tuar khawh. Cenghngia niii saseh ding a kawl bantuk in biadik zalong ngai in a chimngam mi hna cu biadik dohtu hna nihcun an dawi tawn hna.DL 79.2

Waldenses hna nih biadik an duh ruangah vawlei cung tidl i an i hlawknak kaltak in nifate an ei khim lawng hrruh ding hmanh ahhin nilin le ruahsur lakah chun nitlak an ‘uan a hau tawn. Lothlawh khawhnak an hmuh chungmi tlanglak hrun zengah an thlai cu ‘ha tein an zitmuai i lei'ha tlawmte lawng umnak nelrawn zongah a theipar chuak a karh kho ngai. Ngakchia hna i an cawn ding mi ro ‘ha cu i remnak le i dawtnak a si. Nunnak dingah nunchimh hi Pathian khuakhan a si i kan kut ke hmamak, khuaruahnak, zohkhenhnak te hna kan ngeih lawngah kan herh mi hmuhkhawh a si ti an cawnpiak hna. An rian'uan cu a har ngai i mi a neng khomi rian a sinain ngandamnak a si i minung suainak in a hungtluk thokin a herh bikmi a serpiak mi a si. Mino hna nih thaba ngai le har ngai i an rian'uan cu an i nek. Sihmanhsehlaw fimnak le khuaruahnak an daitlang hlei lo. An thiltikhawhnak cu Pathian sinah a um i an rian'uannak dingah ‘hancho ter ding a si tiin an cawnpiak hna.DL 80.1

Vaudois Khrihfabu hna cu a nun thiannak le an tluantlamnak ah a zumtu hna an nun lio i Khrihfabu bantuk an si. Rpe le a thihruai hna niiimidang nakin kan sungkhun an i ti mi hi an pern kho lo. Baibal lawng hi a sangbik mi le a dikbik ti hi an pom mi a si. An pastor hna nih cun Rom tlangbawi nih cungnung bik an i ruah bantuk i cawn loin an Bawipahmuhsakmi, ‘uanpiakmi si loin, rian'uanpiaktu ding ah a ra timi phung kha an zuih i, an tuurun an cawm hna i ramhring umnak ah an hruai hna. Pathian tuurun cu an cawn hna. Ramhring umnak le a biathiang cerh tinung ah an hruai hna. Theih zungzal ding in an tuah tawnmi nuamhnak le uanthlar ngai i an tuah tawnnak mipi pumhkhomhnak cu lam hlapi, biakinn ‘ha'ha le bishop te hna umnak ah si loin Alpine nelrawn, tlang thladsn tangah, a bik in tbdnphannak caanah a fek i a himmi lungkua ah, Khrib rian'uantu hna biadik ngai in an i khawm tawn. Pastor hna nih cun Thawng'habia lawng chim loin mizaw hna an veh hna. Ngakchia Pathian bia an cawnpiak hna i thil sualtuahtu cu an chimhhrin hna. Buainak an remh i i dawtnak le lungrualnak cu sang ah an hlerh. Caan daih lioah cun mithawh mi thawhlawm in an i cawm. Sihmanhsehlaw a herh sual ah mah te an i cawmnak dingah puaninn sertu pawl bantukin kut rian'uan thiamnak an cawng.DL 80.2

Mino hna nih cun pastor te sinin cawnpiaknak an hmuh. Thil phurphun an cawng ko nain a biapi bik cu Baibal cawn a si. Matthai, Johan le cakuat cheukhat hna hi zoh loin an chim khawh dih. Pathian Cathiang tlennak (copy tuahnak) rian zong an pek hna. Cu bantuk an tlen mi cheukhat cu Baibal pumpi a si i a dang cu a biapi deuhdeuh khomhsuat mi a si. Cuticun Pathian cung urn i hlorhnak kawl mi hna nih caan saupi an thuh mi biadik rosung cu an vun chuahkhawh.DL 81.1

Pathian Cathiang cu a cang tete, a dal tete in tba baa lo, neng lo le lungsau tein zei naw chel ahcun knur thukpi chung ah meifar vanh buin an ‘ial tawn. Pathian rian'uantu dingah aa pe mi lawng nih hun hngalhkhawh mi har ngai in an ‘uanmi rian cu a kal cuahmah i Pathian nih a duhnak a phuan mi cu sui thiang bantukin a tleu i a ceu chinchin, a fiang chinchin i thiltikhawhnak a ngei chinchin. Hi bantuk zumhawktlak rian a “uantu hna cu an pawngah vancung mi nih an dirkamh hna.DL 81.2

Setan nih biadik cu palhnak hmunthur, a hmaan lo mi zumhning le zumhnak hrut hmang in Pope tlangbawi le bishop hna nih phuan ding in thurhnawmh len hmanhsehlaw, khuamui chung vialte i rawk lo le rop lo tein khuaruahhar ngai in a urn. Minung chinchiahnak pu loin Pathian chinchiahnak tu a pu. Pathian Cathiang fawi tein theiii khawh mi hngalh kho lo dingin thabat hmanh hngal loin an i zuam i an bia hna he kalhber an timh nain ti chungah tilet niii lawng a vun vuanhter bangin Pathian bia cu rili tilet nih a pilter Mao lo. Vawlei tangah sui le ngun a leag lei hmuh khawh loin aa thup bantukin Pathian Cathiang nih biadik rcbawu a pern i biatak te le toidomak he thla a cam i a kawltu hna sin lawngah hmuh khawh a si. Pathian nih Baibal hi minung cawn dingah a timh i ngakchiat lio, mino le patling, nutling hna nih zeitik caan poahah cawn awk a si. Pathian nih amah f iang chinchin in an hngaih khawhnak dingah a bia cu minung sinah a pek. Biadik hngalhthar mi poah cu Pathian Cathiang sertu an nuncan thar langhtertu a si. Cathiang rel le cawn hi mi hna nih a sertu he an i naih deuh pehtlaihmak langhtertu, van lei thil fehtemak thil hnuh khawh mi Pathian khuakhan mi a si i a duhning fiang chinchin in an hngalh khawhnak ca zong a si. Pathian le minung i chonh khawhnak cauk a si.DL 82.1

Waldenses hna nih Pathian ‘ ih cu fimnak hramthoknak a si ti an theih ko nain an lungthin hoiher khawhnak ding le thawngpang an hngalh khawhnak dingah an ram lengah va kal i mi umtu khuasak ning theih zong hi a herh ngai tiah an ruah. Tlangram sianginn in Italy le Erench ah siangim kai dinginmino cheukhat an fial hna. Hi bantuk an f ialnak chan cu Alps i an cawnmi lengah cawnnak kau deuh le ruahnak kau deuh hmuh an duh caah a si. Hi bantuk mine an fial mi hna nih tukforhnak phunkip an ton ve tawn i nuncan sual ngai mi zong an hmuh hna i Setan fialmi fim zir in a zir mi mi depde, zumhnak dik lo dikthlap bantukin a chimh kho tu le ‘ ihnung ngai milfLen thiam hna an va hmuh hna. Sihmanhsehlaw an ngakchiat lio i an rak cawnmi cu hi bantuk caan i an i ralrinnak ding caahasi.DL 82.2

An va kalnak sianginn ah biathli a hohmanh chimh lo ding a si. An thilthuam cu an rosung bik mi Pathian bia cauk thuh khawhnak dingah rem tein an thit mi a si. Hi cauk hna ngeih khawhnak dingah kum zeimawzat chung thabaa in an “uannak chungin an hmuhmi a si i an kalnak kipah an i ken zungzal. Biadik a duh ve mi hna nih an hmuh ve khawhnak dingah cauk, catlap cheukhat cu an chiahtak hna i hi zong hi a hohmanh nih an lunghring lonak dingah ralring tein an fimtawl a hau. Waldenses tleirawl hna cu annu le khup cung i an urn lio thok in hi bantuk ti dingin cawnpiak an si i an ti ding cu an bngaih diii i zumh awktlak tein an ti hna. Hi bantukin mi tampi lamdik ah an hruaikhawh hna i a zeimaw chel aheun an cawnpiaknak nihhin an sianginn zong a ciah dihu Rpe “hihruai hna nih a hung chuahnak hranpi kawl len hna hmanhsehlaw an hmu khobal lo.DL 83.1

Khrih lungthin cu Missionary lungthin a si i lungthin serthar mi hna niheun a hmasa bikah midang hi Khamhtu sin hruai hi a si. Vaudois Khrihfa pawl lungthin zong hi bantuk hi a si. An Krifabu chungah zumhnak cu thiang tein an i tlaih pinah Fathian nih thildang zong tuah dingin a kan herh ti lungthin put an ngei. Khuamui chung i a urn mi ceuh dingah a hramthoktu an si kha an i hngaih i Pathian thilti khawhnak bochan in Rom nih an ‘em'awnnak an cungah an khinh mi hna cu khuai dih an timh. Vaudois hna lak i rian'uantu hna cu a hmasa bikahmissionary an si ter hna i a hopoah Pathian rian'uantu dingah luh aa timmi hna cu Evangelist rian, hmuh ton hmasa a herh. An ram ah Khrihfabu an zohkhenh khawh hlanah mission field lo hmun ah a tlawm bikah kumthum an ‘uan ta a herh. Hi bantuk rian'uannak ahhin a hmasa bikah anmah duhnak tangka hmuhnak mertak i pumpeknak ngeih. a herh. Hihi cu liocaan, har liocaan i pastor nun cawnnak ding ti ding hrim a si. Pathian rian'uantu ding tlangval fehtemak pekmi hna cu vawlei nunnak le sunpamak si loin tuamak ‘ ihnung, nartar tiang zong a herh ahcun kan tuar awk a si ti fiang tein an hngaih. Jesuh nih a zultu hna a cawnpiak hna bantukin missionary hna cu pahnih kawp in an kal i pakhat cu kum upa deuh, hmuhton mi zong a ngei deuh mi a si i a ngakchia deuhtu nih cun upa deuh i a cawnpiak mi cu a zulhawk a si. Hmunkhat i a ‘uan ‘ i mi hna hmunkhat tein an urn zungzal kho lo nain thlacam ding le ruahnak an cheuh caan ahcun an i tong tawn i pakhat le pakhat zumhnak ah thazaang an i pe tawn.DL 83.2

Missionary hna nih an rian'uannak kha an langhter hmasat ahcun an rian'uannak an hlawh a tling lai lo ti an hngaih caah an sining taktak kha an thuh. Pathian rian a “uantu hna poahpoah nihcun chawleh chawhrawlmak a silo ah pawcawnnak dingah rian zeimaw “uan a herh ti cu an bngalh cio i hi missionary hna nihhin vawlei lei kawhnak rian khuhnak tangah an i tinh mi rian cu an pehzulh lengmang. Voidang tawn bantuk in chawleh chawhrawlmak le thil zuar vahchuahnak rian an i thim. Cu lio caan i lamhlatpi dah ti lo ahcun fawi tein an hmuh khawh lo mi puula, lungvar in an tuah mi thil tete le thil dang hna cu missionary an sinak langhter hleng loin an zuarh hna. Chawleh chawhrawl bantukin mi nih an conglawmh ngai hna. - Wylie-b.l, Ch.7. Zeitik can poahah an lungthin cu Pathian lei a hoih i sui le lungvamak in a sunglawi deuh mi rosung cu midang an phawtzamh khavhnak dingah Pathian sinah fimnak an hal tawn. An dihlak in a thli tein Baibal an i ken cio i micheu nih Baibal cauk an i ken i mi cheu nihcun a cheuchum in an ken. Caanrem a urn tik poah ah an thilcawtu hna cu hi kut’ ial mi ca hi an lungthin pe ngai dingin an forh tawn hna. Pathian bia rel duhmi hna cu cu nihcun a “hanghter hna i cu kut'ial ca a cheuchum hna cu lunglawm tein an chiahtak lengmang hna.DL 84.1

Hi missionary hna nihhin an umnak tlanghram hmunrawn ah rian'uan an thok hmasa i kau chinchin in ram an kauh. Kedan loin thilthuam chiapi khual tlawnnak hnipuan in Bawipa hrukaih mi bantukin khualipi tan in hmunhlat pi ah an va lut tawn. Hmunkip ah thlaici sunglawi mi cu an vorh. An keneh chiahnak bmun poahah Khrihf a an dirh i martar thisen nih biadik cu tette a khan. Bawipa ni ahcun hi zumhawktlak urn mi rian'uannak thlarau theitlai cu a langhter te lai. Pathian bia nih awn au lo le a thli tein Khrihfa ram vialte hna cu an i tonnak thawngin lam a sial lengmang i mi lungthin le innchungkhar ah Pathian bia cu lunglawm tein an pcm.DL 85.1

Waldenses hna nih Baibal hi hlan lio mi Pathian nih a ven himnak ‘ ialnak men le a tu lio mi hna an khuasaknak ding le thiltuahnak chinchiahnak cauk men si loin hmailei caah thih lchnak le sunpamak umdingmi langhtertu a si ti an zumh. Thil vialte cbnghnak caan cu a hla ti lai lo ti an ruah i mitthli tla buin thla an camnak nihcun mi lungthin a va suk dih. Khamhnak kong midang sin phuan ve cu an “uanvo a si ti zong an hngalh. Pathian Cathiang chung ahhin khamhnak ca i khuakhannak bia hna cu f iang tein an hmuh i Jesuh an zumhnak ah daihnak ruahchannak le hnangamnak an hmuh. Ceunak nih an thil theihthiamnak a vun ceuh i an lungthin a vun lomhter i pope dik lonak khuamui chung i a urn mi hna zong cu ceunak nihcun vun ceuh ve hna seh ti an duh tuk.DL 86.1

Pope le a tlangbawi cawnpiaknak tang ahcun mi tampi an sualnak in ngaihthiam an hmuh khawbnak dingah an taksa nganfah an inter tawn ti an theih. An thilti “hatnak bochannak in khamhnak hmuh khawh a si ti an cawnpiak hna i anmah le anmah an i zoh i an thinlung ah misual ka si ti an i thei ‘ung. Pathian thinhunnak tangah kan urn ti zcng an thei ko an nunnak le an pumsa an i retheihter nain hnangamnak zeihmanh an hmu lo. Cu bantuk khuaruah thiam mi hna zong cu Rom zumhnak nih cun a ‘ em ko hna. Mi tampi nih an hawikom le an chungkhar kaltak in an damchung nun cu convent (Pathian rian'uan tu nu umnak) khaan chungah an hmanmi tampi nih lungthin hnangamnak cu rawl ulhnak in pumsa hamak pek, zan’ im thlacarnnak, caan saupi lungkik cungah bawh in caan saupi hrmjnthiang tlawnnak in sual ngaichih langhter duh ah rawluihnak le pumsa hamak hna he hnangam daihnak an kawl nain an hmu lo. An sualnak theih ruangah an khuaruah a har i Pathian thinhunnak phuhlam an ‘ ih fawn. Mi tanpi nih an tuar i an pumsa nih a tlinh hna lo ahcun ruahchannak a pelte hmanh ngei loin thlan ah an liam fawn.DL 86.2

Waldenses hna nih cun hi thlarau rawl’ am mi hna hi nunnak chang pek an duh i Pathian biakam mi hnangamnak biacah cu chimh an duh hna. Khrih lawnglawng ah hnangamnak hmuh khawh a si ti chimh an duh hna. Rian'uan ‘hatnak in Pathian nawlbia buamak lakin khamhnak hmuh khawh ti zumhnak cu bochan awktlak lomi a si ti zong an theih. Khamhnak dingah minung thil'ha tuahnak i bochannak nih chimcawk lo Khrih dawtnak hri cu a chah dih. Jesuh nih raithawimi bantukin a thihnak chan cu mi nih Pathian sinah uanthlar ding zeihmanh an ngeih nak hngalo dingah a si. ihihnak in a tho'hanmi Khamhtu thil'ha tuahnak ah Khrihfa hna biaknak hi aa bunh. Kan nunnak nih Khrih aa bochannak le Khrih a pehtlaihnak cu kan kut ke nih kan pumsa a peh bantuk le thingnge nih a kungpi a peh bantuk khin a si awk a si.DL 87.1

Pope le tlangbawi cawnpiaknak nih Pathian le Jesuh ziaza cu zaangfahnak zeihmanh ngei lo mi, lungthin chia, ngamhawk tlak si lo dawh in mi an zumhter ‘heo hna. Khamhtu cu minung sualnak chung i a tluril mi zaangfahnak pelte hmanh ngei lo bantukin an langhter tawn caah misual hna nih tlangbawi le mithiang hna sualthlahnak halpiak a herh tiin an cawnpiak hna. Pathian bia nih lungthin a oeuh mi hna nihcun hi hna sin ahhin Jesuh cu zaangfahnak ngei, dawtnak he a khatmi Khamhtu, ban samh i mi vialte an sualnak thilrit le an lungretheihnak vialte le an tbabatnakhe a sin kal dingah sawm an duh hna. Pathian biakam an hmuh khawh lonak ding le Pathian sinah an rat i an sualnak ngaihthiam hal i ngaihthiamnak le hngangamnak an hmuh khawhnak dingah Setan nih dawntu a chiah mi cu thawn an duh. Vaudois missionary nihcun a sunglawi mi Thawng'habia cu a thei duhtu hna sinah phuan cu an duh ngaingai. Missionary nihcun Pathian Cathiang a cang cheukhat ralring tein a ‘iaimi cu a chuah. Misual ka si ti a theitu hna sin i ruahchannak bia a phakter khawh cu a lawrhnak bik a si. Misual hna nihcun Pathian cu phuhlam hmang, phuhlam ding bngak in a urn peng ti kha an ruah mi asi.DL 87.2

Misual ca i ruahchannak urn chun mi lakah teitu a sunglawi mi biakam cu hmurthir bu, mitthli tla bu le khupbil bu in a unau hna sinah a tuah lengmang mi rian a si. Cubantukin biadik nih cun khuadawm dum cu a chem i “Dinnak ni” chuakmi nih an lungthin a va ceuh i cu ceu nihcun ngandamnak a pek tawn hna. Pathian Cathiang cang cheukhat cu rel lengmang a bau. Angaitu nih fiangte le dik ngai in a theih kbawh cang ti langhter duh ah cu tin an nolh lengmangnak cu a si (Johan 1:7) . A donghnak lei caan i “Ehpa Jesuh thi nih khan kan sualnak vialte in a kan thianh” ti le (Johan 3:14,15) i Mosses nih darrul kha these ram lakah a tar bantuk khanMi Fapa zong hi tar a si ve lai. Cu caah cun amah a zum mi poah nih zungzal nunnak an ngei lai timi hna hi abik in rel nolh an duhkhunmi a si.DL 88.1

Fcmnih cucu ka si a tinak be pehtlai in a hlen kbawh lo mi tampi an urn. Misual aiawh in minung maw, vancung mi maw an hal piak hi zeihmanh santlaihnak a urn lo ti an hngalh. Ceunak taktak nih an lung a vun ceuh tikah cun Jesuh Khrih cu ka tlangbawi, a thisen cu ka raithawinak, a biak'heng cu ka suaiphuamak tiin an au tawn (Hebru 11:61). A hohmanh nih zumbnak lo in Pathian lungton khawh a si lo ti le (lamkaltu 4:12) amah thawng lawnglawng in khamhnak hi hmuh khawh a si. Zeicatiah vawlei cung dihlak ahhin kanmah khamhnak caah Pathian nih min a pek mi midang a hohmanh an urn lo an ti tawn.DL 89.1

Khamhtu dawtnak kamhmi cu tukforhnak thli nih a hninh saih mi hna caah cun hun hngalh awkah a har tuk. Sihmanhsehlaw Khamhtu dawtnak cu an theihf ian i dawtnak nih a vun chuahpi mi luatnak ceu nih a vun ceuh hna i vancung ah hlah maw kan um ti ko khi an lo. An kut in Khrih kut fek tein an i tlaih i an ke cu zungzal lungpi cung ah anbunh. Thih ‘ihnakvialte a lo dih. A Khamhtu hna min upatpeknak ding a si ahcun thong tlaknak le mei khangbnak bna kha an i thim deuh.DL 89.2

Midang hmuhkhawh lonak hmun ah Baibal an vun chuah i ceu le biadik a duhtu bna zeimaw chel ahcun mi pakhat lawng sinah le a zeimaw chel ahcun mi tarn deuh sinah an rel tawn. A zeimaw chel ahcun zan khuadoi tiang an rel. Angaitu hna nih cun khuaruahhar in a ‘ha tuk an ti caah khamhnak thawng'habia cu fiangtein an hngalh khawh hlan lo zaangfahnak biacah cu an relpiak tawn hna “Ka thil pek thawhlawm hi Pathian nih a cohlang hnga maw, ka suainak hi Pathian niii a ngaithiam duh hnga maw ti biahalnak” hi a urn lengmang. Cu bialehnak ahcun (Matthai 11:28) re a thei mi le thil a rit mi vialte hna ka sinah ra tuah u dinhnak kha kan pek hna lai ” timi hi an hman bik tawn. Zumhnak in Pathian biakam fek tein aa tlaih hnu cun lunglarih nak au thawng cu theih a si: “Hnunthiang i caan saupi caam in Pathian biak ah khualtlawn zong a hau ti lo. ihlanthiang ah rethei i va tlawn zcng a hau ti lo. Ka sining, sual le thurhnawm buin Jesus sinah ka ra lai, zeitikhmanhah ka thlacamnak cu a ka al bal lai lo. ‘Na suainak cu ngaihthiam na si cang.’ Ka ta, keimah suainak hrimhrim zong ngaihthiam ka si lai!”DL 89.3

Lawmhnak in an lungthin a khat i Jesuh min cu lawmhnak biachim le hlorbnak in an thang'hat. Hi bantuk lunglawmhnak a ngeimi hna hi nunnak lamdik a hmuh mi le an theihtharmi thil an theiiimi te hnamidang chimh chin ve ding le cucu karhter dingin an inn leiah an kir ‘han tawn. Pathian cauk ahcun thil khuaruahhar ti khawhnak a urn i cu thil ti khotu nih cun biatakduhtu hna bia a chimh. Pathian aw a si caah a theitu hna lungthin cu a va tongh tawn.DL 90.1

Biadik kengtu cu kal a timhnak hmunah a kal peng i a chimbik mi cu mitoi domak le mitoi domak lungthin aa biataknak, a lungthawhnak le a thathawhnak hna hi an si. Abia ngaitu hna nih hin khua zei in dah a rat i khua zeiah kal aa timh kha an hal bal lo. Ahmasa bik ahcun a bia nih a ciah tuk hna i an khuaruah a har ngai. A hnu ahcun lawrhnak cang an vun theih i biahal ding zong an lungthin ah an chia ti lo. Kan inn ah hung kan zul ve ko tiah an sawn tikah a tlaumi tuu kawl ah ka kal lai tiah a leh tawn hna. Vancung mi hlah maw a si tiin an ruah tawn.DL 90.2

Biadik kengtu cu kal aa timhnak hmunah a kal peng i a chimbik mi cu mitoi domak le mitoi domak lungthin aa biataknak, a lungthawhnak le a thathawbnak hna hi an si. Abia ngaitu hna nih hin khua zei in dah a rat i khua zeiah kal aa timh kha anbal bal lo. Abmasabik ahcun abia nih a ciah tuk hna i an khuaruah a har ngai. A hnu ahcun lawnhnak cang an vun theih i biahal ding zong an lungthin ah an chia ti lo. Kan inn ah hung kan zul ve ko tiah an sawn tikah a tlaumi tuu kawl ah ka kal lai tiah a leh tawn hna. Vancung mi hlah maw a si tiin an ruah tawn.DL 91.1

Hi biadik kengtupa hi an hmu bal ti lo. Ramdang a kal hnga maw a si lo ah theih bal lo mi thonginn ah a thih teh a si hnga maw? A si loah biadik tette a khannak hmun ah khan a martar in a ruh a um teh a si hnga maw? Sihmanhsehlaw a biachiah tak mi cu hrawk khawh a si lo. Mi lungthin chungah zeitluk indah rian a ‘uan, i thluachuah mi a phichuak cu biaceihnak ni lawngah tling teinhngalh kbawh a si te lai.DL 91.2

Waldenses missionary hna nih Setan ram i muihnak thiltikhavhnak zong ralring tein zoh peng dingin a thin a phawh ve. Biatak ‘hanchonak ding poahpoah cu sualnak bawipa mi “halopa nihcun a zoh peng i a hung zultu zong a ‘hihphaihhna. Popemilianpawl zcng “ihnak anngei ve. Hi mi nauta vakvai hna rian'uannak nihhin vanchiatnak thil ‘ ihnung a chuahter lai ti an hngalh. Biadik ceunak cu hmuh lo in a ceu peng ko ahcun dik lonak khuadawm, mipi a tuaratu kha a hawh dih lai i, lungthin cu Fathian lei lawng a hoih lai i a donghnak ahcun Fern nawlngeihnak a rawk lai.DL 91.3

Hlanlio Krihabu zumhnak bantuk aa tlaihmi hi bantuk a hung chuah tikahhin Fan kalsualnak a langhter i huatnak le hremak a chuah ter tawn. Fan hna nih thilsual ti an ruahmi le an ngaihthiam khawh lo mi cu Pathian Cathiang cu thlah duh lo in an i tlaihpengmi hi a si. Vawlei cung hin hrawh dih an i tim. Cuticun Pathian mi hna cu an umnak tlangrawn i innehung ah an luh hnawh hna. An kcnglam ceih i sualphawt oolh ding in biaceihtu nih an hnu an vun zuih hna i suainak ngei lo Abel, Kaina nih a thahnak thisen luang bantukin an thah mi hna thisen cu a luang.DL 92.1

Atu le a tu an lothlawh mi vawlei ‘ha an rawkpiak tawn hna i an lo le biakinn zong an hrawkpiak tawn hna. Lo ‘ha'ha le mi teima le nun tluangtlam umnak hmun cu ramcar ah an cang dih hna. A rawl a ‘ am mi sahrang nih thisen a teh i a hran ning a zual chinchin bantukin pope ‘hihruai hna nih milian mi an hmuh hna ahhin an thinhun a zualter. Hi bantuk zumhnak dik ‘anhtu hna hi tlang ah an dawi hna i an i thuhnak nelrawn tiang an va luh hnawh hna i tupi chung le lungzum umnak hmun ah an khumh hna.DL 92.2

Sual an puh mi hna nuncan hi an ram hna zong nih soi awk an hngal lo. Mihuat hmang lo, mi menmen biaknak leiah aa zuammi an si ko. An suainak nganbik cu pope duhning in Pathian an bia lo. Hi thil sualtuah ruangah mualphcnak vialte, nehsawh zcmhtaihnak vialte le hremak, minung maw, khua maw tuah mi cu an cungah an pon hnawh hna.DL 92.3

Voikhat cu, Rem nih a huat mi hna miphun an cihmih. dih a timh ahkhan pope nih ‘ Bull ‘ timi nawibia a chuah. Hi hna hi Khrihf a kalsual an si ti an puh hna i saam dih dingin cu nawibia ‘Bull’ cu a chuak. Hi hna hi mi thathu, lihchim hmang le ningcang lo khuasa mi an si tiin sual an puh hna lo. Sihmanhsehlaw biaknak lei ah aa zuam ngai mi le mithiang mi mithmai an ngei i a dikmi tuukawm chungah lut dingin an lemhna tiah an tbanh. Cucaahpepe nihmicung “hatlonak duhtu le michiatnak kawltu fihnung teifiak, miphun hna nih bia an al aheun tur ngeitu rul bantukin man eikeek in rial ding tiah order a chuah. - Wylie b. 1, Ch. 1. Hi ruamkai mi hna nih hin hi bantuk bia hna hi ka ton “han lai tiah a ruat hnga maw? Vancung cauk chungah a ‘ ial dih i biaoeihnak ni ah hmaitenh tein biachalh a si te lai ti teh a hngal hnga maw? Cun Jesuh niheun, ‘hihi kan chimh hna ka unau pakhatkhat cungah zeitluk hmanh in sifak le nauta sisehlaw nan tuahmi thil poah hi ka cung i nan tuah a si ko tiah a lehhna lai’ (Matthai25:40).DL 93.1

Hi ‘Bull’ nawibia nihhin Khrihfabu member vialte hmunkhat “ang'i i kalsual hna doh dingin a savmhna. Hi a chiakha tukmi rian'uan dingin tba a tbawhnak dingah ‘bull’ nawibia nih cun Khrihfabu nih hremnak a pekmi hna sual zaran maw, a hlei khun sualnak maw, a ngaihthiam. Hi crusade ah aa tel mi vialte hna cu chiatserh in bia a rak i kammi vialte in a chuah hna. Ningcang loin an hmuh mi inn le lo hna kha a phungning tein a ngeitu hna i kalsualmi a tbattu hna cu an sualnak vialte in a ngaihthiam hna. Vaudois bawmhnak ding biakaranak vialte a hrawh dih. An inn le an lo an satil vialte kaltak ding in le a h±manh nih bawrihnak pek lo ding le an thilri ngeihmi lakpiak dingin mi vialte kha aa na a pek hna. - Wylie b. 16, ch.l. Hi ca'ial nihhin hmuh khawh lo mi Bawipa Thlarau kha f iang tein a langhter. Dragon hrum ainak thawng a si i Khrih authawng asrio.DL 93.2

Pope ‘hithruai hna nih an nuncan cu Pathian nawibia he aa rem i ser loin anmah siarem ningin nuncan an ser i Rom lungthin putning a si caah mi vialte kha zulhter an timh hna. ~ih a nung tuk mi ngaihchiat awk upadi a ser. Ziaza ‘halcxni le Pathian a ‘ihzah lomi pcpe hna le tlangbawi hna nih Setan nih rian a pek mi hna rian cu an ‘uan cuahmah ve ko. An nunnak ahhin zaangfahnak nih hmun a ngei lo. Jesuh vailam cungah a thattu, a zultu hna a thattu, anmah caan lio i zumhawktlak mi thisen ti a haltertu Nero lungthin ‘hiam'hiam nih khan vawlei cung urn mi Pathian dawt mi hna thah did dingin rian a ‘uan.DL 94.1

Pathian ‘ ihzah mi hna nihcun kum zabu tanpi chung an cungah a tlung mi hremnak lungsau te le zumhnak thlah lo tein an i tlaih pengnak nihhin an Khamhtu an thang'hat caah hremnak an cungah a tla. Minung lungthin hmanh a lo lo mi hna nih an thah hna an sam hna nain a sunglawi mi Thawng'habia vorh dingin missionary an thlah ‘hiam'hiam hna. Thah dingin kawl hna hmanhsehlaw thlaici an tuhmi cu an thisen ruah nih a cawn i theipar tanpi a chuahter.DL 94.2

Hi bantukin Waldenses hna nih Luther a chuah hlan piin Pathian caah kum tanpi tette an rak khan cang. Ram kipah an kal i Wycliffe caan lio i aa thok cangmi Remh'hamak thlaici cu an phun i Luther a nun lioah thuk ngai le kaungai ina ‘hang i Fathianbia le Jesuhtheihtemak (Biathlam 1:9) thil vialte caah tuar dingin lungthin aa pe mi vialte hna nih cun vawlei caandongh tiangin cu Rerih'bamak thlaici cu phorh ding a si.DL 94.3