Dal 13—Netherlands Le Scandinavia (The Netherlands And Scandinavia)

Netherlands ram ah cun tuan liopi pope hremnak nih mi dull lonak a rak chuahter cang. Luther hlan kum 700 ah bishop pehnih nih ‘ ih hleng loin pope cu an doh. Hi bishop pahnih hi, Rom khua ah ram aiawh in an thlah mi hna an si i pope nawlngeihnak le uknak hmun (Holy See) a theitu an si. “Fathian nih a siangpahrang nu le a khuapi, Khrihfabu a dirh i, an inn chungkhar caah zungzaal khimnak ti le rawl aa za in a serpiak. A ziam kho lo mi le aa rawk kho lani nu thilthuam a kenter, zungzal nguh kho mi Bawi luchin le Bawl ‘hiang'hunh a pek. Hi thil vialte hna hi miflr an tlaih i an chuah mi bantukin na “hathnen pi. Pathian Biakim chung ah urn hmun na khuar i, Tuukhal tu si loin Tuufa sehtu cenghngia na si deuh. Hruaitu lu bik ka si ti na kan zumhter. SihiHntsehlawuktumi puarthaubantukna si. Sal hna i sal naa ti i, Cu bantuk cu na si awk hrim a si. Sihmanhsehlaw Bawi vialte hna i Bawi si naa zuam. Pathian Nawlbia cu nehsawh awk ah na Siam. Thiang Thlarau cu vawleicung punpuluk ah Khrihfabu dirhtu a si. Kan Pathian khualipi, Vancung vialte a huaptu a khua le ti kan si. Pfofet thiang hna nih Babilon, tiah min an sak mi khua nakin cu a ngan deuh. Babilon nih cun Pathian khua bantuk ka si aa ti i, amah le mah vancung khua mi ka si aa ti fawn i, a fim nak cu a dong kho lo mi a si tiin amah le amah aa fak, thil diklo ka tuah bal lo i zeitikbmanh ah ka tuah bal fawn lai lo a ti chinchap” tiin an doh. - Gerand Brandt, History of Reformation in and about the Law Countries, b.l, p.6.DL 304.1

Hi dohnak vun thok ‘han dingin chankhat hnu chankhat bu dang an hung chuak ‘han. Tuan deuh lio pi in a cawnpiaktu saya hna cu hrnun dangdang in a ra mi le min dangdang a pu mi si hna hmanh sehlaw Vaudois Missionary (Waldenses) nuncan ziaza an pu. Ramkip ah thawng'habia an phuan i, Nether land ram zong an va phaan ve. An zumhning cu khulrang tein a karh. Waldenses Baibal kha anmah holh (Dutch) in an leh. Cu Baibal caang ah cun ‘hathnemnak tanpi a urn i, nihchuak tuanbia le phuah chom mi thil luklak a urn lo. Hlennak zong a urn lo i, biadik lawnglawng a urn. Khuazei maw hmun ah cun theih awk ah a har ngaingai mi bia har taktak an urn ko nain, a ‘ha mi le a thlumngai mi thlik le thau cu awl tein hruh khawh a si anti.-Ibid., p.14. Cuticun kum zabu (12) ah hlanliopi zumhnak hlun a thaihchan mi hna nih an rak ‘ ial.DL 305.1

Rom, hremnak ‘hiam'hiam cu vun thok ‘han ko hna hmanhsehlaw meikhanghnak le serhsatnak lak zong in zumtu hna cu an karh peng ko. Baibal lawng hi biaknak ah a palh kho lomi nawlngeitu a si. Zum dingin a hohmanh hramhram in hnek ding an si lo i, biachimh nakin an thinlung tei ding an si anti. -Martyn, Vol.2, p.87.DL 305.2

Luther cawnpiaknak cu Netherland ram lei ‘ha cungah a tla. Zumh awktlak ngai mi an hung chuak hna. Holland ram peng pakhat in Menno Simons an timi pa a hung chuak. Roman Catholic cacawnnak ah cathiam ngai mi a si i Tlangbawi caah an fehter mi a si. Baikal bia hi a tbei kholo ngaingai. Bawipa zanriah i chang cu Khrih taksa taktak ah acangti lemitsurhangcuathisaitaktakasi tihepehtlai in lunghrinnak a ngei. Setan tukforhnak a si tiin a ruah i thlacamnak le sualphuan nakin luatnak a kawl nain zeihmanh san a tlai lo. A chia'ha thleidan khawhnak hi ka philh khawh bang ah ti zumhnak he sumnak a ngeilo mi misual lakah a va tlongleng ve nain zeihmanh san a tlai hlei lo. A donghnak ah Biakam Thar a vun rel i hi a relnak le Luther ca'ial mi a relnak thawngin Remh'hannak zumh ning cu a vun pom ve. Hihnu caan tlawmpaal te ah an khuapawng ah mi pakhat tipil a in ‘han ruangah a lu an tan lio thengte kha a va hmuh. Hi ruangah ngakchia tipil innak hmuh duh ah Baibal a rel i khawika hmanhah a hmuhsaktu Baibal a hmu lo. Tipil ing kho ding cun i ngaihchihnak le zumhnak ah a urn awk a si ti hmun tampi ah a hmuh.DL 305.3

Memo cu Roman Catholic Khrihfabu a chuahtak i biadik a hmuhmi cu midang cawnpiak dingin a pum aa pe. Hilio caan ah German ram le Netherland ah zumhnak pial bu an hung chuak i, zoh rem lo nihchuak le oozah dohnak chuahtertu zumhning an cawrpiak hna i, umtu ziaza ai dawh ngai mi hna kha a ‘halo hringran mi nawlbia an chuah i, zaang en nak he an ram chungah ralthawhter an zalh. Hi hna bu thiltuah mi nih an ram chungah buainak a chuahter lai ti Memo nih a theih caah an cawrpiaknak le an i tinhmi hrawk dingin biatak tein a doh. Mi tanpi cu hruaisual hna hmanhsehlaw hi hna nih hin a dik lomi hlanlio an zumhnak kha an chuahtak. Hlanlio Waldenses Khriiifa hna nehnang tanpi a urn. Hi hna lakahMenno cu Pathian rian a ‘uan i a hlawh a tling ngaingai.DL 306.1

A nupi le a fale hna kha kum 25 tluk Pathian rian'uannak ah a hruai hna. Hamak tarrpi le lunglennak tanpi an ton caan zcng a urn i, a zeimaw chel ah cun thihnak ‘ ihnung chung ah an um caan zong a urn. German chaklei le Netherlands ram a va tlawng hna i, misifak sinah rian tambik a ‘uan. In cung ah huham a nei kho ngai. Cathiam ngai mi cu a si na loin phungchim cu a thiam ngai. Zumhawktlak, mitoi ah aa dormi le mi nunnen a si. Pathian leiah aa zuam ngai mi a si. A cawnpiak bantukin amah nunram ah a lang aa ti i mi nih an zumh ngaingai mi a si. Zumhnak pial mi hna he aa khat i an ruah sual hna caah amah zultu hna cu tern innak an tuar tuk tawn. Sihmanhsehlaw mi tanpi an lung a thlenter hna. Khuazei ka ram hmanh ah Netherlands bantukin Remh'hannak zumhnak a pom mi an um lo. In mah ban tuk an hrem mi hna ram zong an um lo.DL 307.1

German ram ah Charles V nih Khriiifa Remh'hannak a khap i, a zumtu hna zong mei in khangh dih a duh hna. Sihmanhsehlaw a uktu bawi hna nih an doh. Netherlands ah cu Charles V nawlngeihnak cu a ngan deuh. Hremnak ding nawl a chuah thluahmah. Baibal rel maw, phungchim maw, phungchim ngaih maw, Baibal kong ceih sawhsawh zong mei ah khanghdih ding an si. A thli tein Pathian sinah thlacam maw, siasal hmai kun duh lo maw, Salm hla a sa mi maw, thahdih ding an si fawn. In palhnak chiatserh a timmi zong sual anphawt ‘hiam'hiamhna i, pa an si ah cun Vainam in sam ding, nu an si ah cun a nung in phum ding an si. Charles le Philip II uknak chungahmitbong tanpi an tbahhna.DL 307.2

Voikhat cu innchungkhar pakhat Inguisition biaceihnak hmaiah an hruai hna i, sual an puh mi hna cu mass ah i tel duh loin arxnah inn ah Pathian biaknak an ngei ti a si. A thlithup in Pathian an biakning an fapa ngakchia bib an vun hal tikah, Kan Map kanbil i thla kancam. Pathian nih kan lungthin a center i, kansuainakngaihthiamkansinak dingah kan hal. Kan siangpahrang caah thla kan cam i, a uknak ah a hlawh a tlin i lunglawm tein a umkhawhnak ding le Pathian nih bia a kan caibtu hna him tein a zchkbenh hna nak dingah thla kan cam tiin a leh hna. - Wylie, b. 18, ch. 6. Biacaihtu cbeukbat an lungthin a suk tuk ko hna nain, an pa le an fapa phakhat cu mei in an khangh ‘hiam ko hna.DL 308.1

Ahremtu hna thinhunnak nakin martar hna zumhnak a ngan deuh. Pa lawng an ral a ‘ha lo i, Nu an kutdong zumin zeihmanh a tawngtham bal lomi hna le nungak le ‘hangthar mino nih ‘ihnak zeihmanh an ngei lo. An nupi le nih anva le thah dingin tung ah an ‘anchih hna nakah an dir hnawh hna i, Meizik nih a hlio hna lio ah ‘ill lo dingin hnangamnak bia a thli tein an chimh hna. An lunglawmh temak dingah thang'hatnak hla an sa. A nung in phum dingmi nungak no deuh hna cu zan ah an ih tawn ning bantukin thlaan ah an it i a zeimaw chel ah cun va an ngeih. ni si dawh in an thilthuam ‘habik mi an i hruk i, thahnak ‘heng le meialh. hmun cu an fuh tawn. - Ibid., b. 18, ch. 6.DL 308.2

Lawki hna nih thawng'habia hrawh an timh lio bantukin Khrihfa hna thisen cu thlaici asi. Hrermak nih biadik a karhter chinchin. Siangpahrang cu zapi lung'hawnnak a tuahpiak khawh lo ruangah kumkhat hnu kumkhat a thinhun a zual chinchin. A rian chiakha tukmi cu tlamtlinh dingin aa zuam nain san a tlai lo. A cbnghnak ah Siangpahrang William of Orange uknak tang ah ram pumpi Remh'hannak buainak nih Holland ramah zalong te Pathian biaknak a vun chuahter. Pathian rian'uantu bna thisen thawngin Piedmont tlangram ah, Erench nelrawn ah le Holland rili kam ah thawng'habia cu a ‘bangcbo ngaingai. Sihmanhsehlaw chaklei ram ah cun thisen chuah hau loin thawng'habia cu a lut kho ve.DL 308.3

Wittenberg khua siangngakchia hna an khua an tlun tikah zumhnak thar cu Scandinavia ah an van phorh. Luther ca’ ial mi hna nih ceunak a karhter ve. Chaklei ram in mi tluangtlam le ria'uantu hna cu Ron porhlawtnak diklo cu kaltak in, Baibal biadik nunnak petu a thiangmi le a tluangtlam mi cu an zuih an oonglawmh.DL 309.1

Denmark ram i Khrihfa Remh'hantu Tausen cu lothlo tu fapa a si. Ahngakchiat lio tein lungvar ngai mi a si i, cacawn duh tuk mi a si. Sihmanhsehlaw a nu le a pa ngeih nih a tlinh lo caah tlangbawi umnak im ah a lut ve. Anuncan a ding i zumhawk tlak le mi teima ngai a si caah an hruaitu hna nih an duh ngaingai. Camipuai a tuabnak ah hmailei ah cun Khrihfabu rian'uantu ah a ‘hahnemngai mi a si lai ti a hmuhsak. German ram asi loah, Netherlands ram University ah sianginn kai dingin an tilth. Ngakchia pa cu sianginn kainak ding na duh mi poah na chim khawh. Wittenberg belte na chim kho lo an ti. Biaknak lei aa zuam ngai mi sianghngakchia pa cu zumhnakpial zumhnak a rawkter awk a si lo an ti.DL 309.2

Tausen cu Gollege ah a kal i, cu khua cu cu lio caan le a tu tiang zong in Catholic himnak hmunpi a si. Sihmanhsehlaw an saya te hna i, Pathian an zumh ning kha a lungatlinglo. GilaoahLutherca'ialmiangeiiareltikah a lung ah a lut ngai. Luther cawnpiak ning theng in urn a duh. Cu bantukin a urn ah cun an sayate hna an lung ai lawm lai lo i, an cawmnak a donghter khawh men hnga. Sihmanhsehlaw lamdik cu a zulh ngam i a rauh hlan ah Wittenberg ah a lut ve.DL 310.1

Denmark ram a kir ‘han tikah Monastery tlangbawi inn ah a lut ‘han. Ahohmanh nih Luther lungput an hngal lo. A hohmanh a chim ve hna lo. Sihmanhsehlaw a hawi le cu a hohmanh doh lo le kalh loin duhsah tein zumhnak ‘hadeuh mi le nun thiang mi ah hruai a tilth hna. Baibal a kau i a sullam a fianter hna. A donghnak ah cun Khrih lawnglawng hi Khamhtu a si tiin a cawrpiak hna. An hotu bik cu a thin a hung tuk hringhran i, Rom Khrihfabu rungvengtu dingahmi ral'ba a si a rak timi a si fawn ‘ung i, monastery dangah a ‘hial i, cu ka ah cun innka an khar khumh i biatak tein an ven.DL 310.2

A zohkhenhtu mithar hna nih an ‘ ih tuk bantukin tlangbawi rian cawng lio mi phungki (monk) tampi hna cu Protestant zumhnak ah an lung aa thleng. Tausen nih a hawikom hna kha a thongtlaknak hmun in biadik kong ca a kuat lengmanghna. Danmark Father hna nih an Khrihfabu khuakhannak zumhnakpial mi hna cu thahding an timi kha 'ha tein rak hngal hna sehlaw cu Tausen aw hi theih khawh ‘han a si ti hnga lo. Sihmanhsehlaw khua zeimaw ka thonginn thlaan chung ah phum le vui loin tlangbawi sianginn cun an ‘hawl. Atu cu an hnursuang kho ti lo. Zumhnak thar cawnpiaktu saya hna huhphenhnak nawl siangpahrang nih a chuah dih ka te a si. Tausen nih phungchim hram a thok coih i biakinn vialte hun piak a si i a phungchim ngai dingin mi tampi an ra tawn. Midang zong nib Pathianbia an phuan ve. Denmark holh in biakam thar an leh i mi tampi an phawtzamh hna. Pope le hruaitu hna nih hrawh dingin an i zuamnak nih biadik cu a karhter chin i a rauh hlan ah Denmark ram pumpi nih Remh'hannak zumhnak thawng’ habia cu an pom ve. Sweden ram zong ah Wittenberg tikhur ti a ding mi hna nih nunnak ti cu an ram ah an phurh ve hna. Orebro khuami soser fapa pabnih Olef Petri le Laurentius Petri hruaitu hna cu Luther le Melancthon kuttang ah cacawng mi an si i biadik an cawnpiak mi hna cu midang sinah teimak chuah in an cawnpiak ve tawn hna. Olef cu Luther bantukin ‘hahnem a ngaihnak le a biachim thiamnak nih milungthin a ‘hawnter ngaingai i Laurentius belte Malancthon a lo deuh i a f im ngai. Dai zirziar te a urn i khuaruahnak a ngei mi le mi zawnruattu a si. An pahnih in lungthin put ‘ha mi Pathian bia a thei ngai mi le biadik cu ral ‘ha ngai in a ‘anhngamtu ansi.DL 310.3

Thil umtuning zei hngal lcrni pawl kha pope le hruaitu upa hna nih an forh ‘han hna i an doh ‘han hna. Olef Petri cu mibu nih an kulh tawn i a zeimaw chel ah cun a him lo dedeng tawn. Sihmanhsehlaw Remh'hantu hna hi Siangpahrang nih a huhphenh tawn hna. Rom Khrihfabu tang aum mi hna cu sifah retheihnak tampi an in pinah nehsawh thlanglamh in an urn. An biaknak cu kutvaih sawhsawh le ulhamhnak sawhsawh men an si caah an lungthin ah ceunak a pe kho hna lo. An pipu hna biakmi lawki le biaknak hrut khuachia biaknak ah an kir tawn. ha ran lo ngai mi phuhnih ah an i ‘hen i an i ran kho lo i an i doh zungzaal caah an sifahnak a zual chin lengmang. Siangpahrang cu a ram chung le Khrifabu chung ah Remh'hannak tuah ding cu bia a khiah i Rum do ding in a ti kho tu bawrntu hna cu a conglomh hna. Olef Petri nih Siangpahrang le upat awktlak mi Sweden hruaitu hna hmai ah Rum aiawhtu hna kalh in zumhnak thar cu thiltikhawhnak lian he a vun thok ‘han. “Father pawl cawnpaiknak cu Baibal ning zulh in cawnpiak a si tik lawng ah pom ding a si. A biapi mi zumhnak cu Baibal chung ah fiang te le tluangtlam tein langhter a si. Mikip nih fawi tein hngalh khawh a si. Jesuh nih ka bia cawnpiak mi bia hi keimah ta a si lo i a ka fialtu ta a si” a ti (Johan 7: 16). Etui nihhi ti hin a ‘ial ve. “Kanmah kan si zongah vancung in a hung ‘urrmi vancung mi an si ah thawng'habia kan in cawnpiak mi hna dah tilo cu thawng'habia dang an in chimh hna ah cun chiatserh si ko hna seh” a ti (Galatil: 8). “Cuti a si ko ‘ung ah zeidah midang nih an mah duh ning in zumhnak an serchcm i khamhnak ding a herh tiin midang an hneek tawn hna” a ti. - Wylie, b.10, ch.4. Pathian nawlbia kalh in Khrihfabu sermi nawlbia cu zeihmanh a si lo. Protestant zumhning hrampi, Baibal lawnglawng hi zumhnak phung le umtuning ding phunghrampi a si ti hi a dik an ti.DL 311.1

An i zuamnak hi a min a thang na loin Khrihfa Rerih “bantu hna hi zeibantuk mi le zeibantuk lungthin pumi dah an si timi a laughter. Cathiam loni an si lo. Biaknak dang te i a unmi zong an si lo i hnacbeet luri ngai in bia al hmang mi zong an si lo, an si hrimhrim lo. Pathian bia a cawng mi an si i, Baibal nih a pek mi hna hriamnam hman ning a thiam ngai mi an si. Fimthiamnak kong ahcun an kum rup lopi an si i, an fim thiam ngaingai. Wittenberg le Zurich a ceu mi hmun a laifang lawng lungthin pe ngai in rikhaih in kan zoh tikah hmaizahawk mithiang Luther, Melanchthon Zwingli le Occalampadius hna lawng hi Remh'hannak hruaitu an si. Midang cu hi hna bantuk an urn lo tiin anmah pawl lawng thil lianngan ngaingai mi le thLltikhawhnak kaipi ngeitu an si tiin kan ruah khawh men. A “ha ko. Sweden ram i an bia el nak ah a min a thang lem lomi zohhmanh usih! Cawnpiaktu min thokin an cawnpiak mi hna min Olef le Laurentius Petri minthang theng lomi kha zoh “han bnik usihlaw zeidah kan hmuh? Pathian bia tampi a cawng mi le ca tampi a thiam mi thawng'habia tlingcikcek in a thiam mi le Ran hmaizah awktlak a sinak le an sianginn a ping i mi a kaltertu hna fawl tein a tei kho tu kan hmuh khawh hna lai. - Ibid., b.10, ch. 4.DL 313.1

Hi bia alnak ruangah Sweden ram siangpahrang nih Protestant zumhning a pom i a rauh hlan ah ram pumpuluk biaceihnak nih a fehter. Olef Petri nih Sweden holh in Biakam Thar a leh i siangpahrang nawlpeknak in an unau “ang “i in Bibal a punpi in an leh. Cuticun Sweden rammi cu anmah holh te in Baibal an ngei. Ram punpi biaceihtu hna nih cun rampumpi caah Pathian rian'uantu hna nih Bibal ca an fianter an (fianh) lai i, Siangngakehia hna cu Baibal an cawnpiak hna lai tiin nawl an pek. Thawng'habia oeunak nih hngalh lonak le muihnak cu duhsah te le fel ngai in a loh ter. Rom hremnak le namhchihnak ruangah Sweden miphun nih an rak phak khawh bal lomi ‘hawnnak le lianhnak cu an vun phak khawh ve cang i, Sweden ram cu Protestant zumhning ralhau ah an hung cang. KumlOO a liam hnu ah Europe ram i midang a bawm ngamtu ram pakhat a urn chun mi cu Sweden ram a si i hi miphun hna hi miphun fate le a derthawm ngaingai mi miphun an si. ~ih a nung ngaingai mi kum 30 ral doh nakah Sweden nih German ram an chanh khawh. Europe ram chaklei dihlak cu Rom hremnak tang ah urn ‘han dawh a si. German ramah pope hlawhtlimak tilet a daih tertu cu Sweden ralkap an si. Protestant caah zalonnak a urn ‘han. Protestant zumhnak a parmi ram vialte Luther cawnpiak mi a oohlang mi vialte caah biaknak zalonnak a hung ‘urn ‘han.DL 313.2