Bung 15—Baibal Le France Ram Tuahdanglamnak (The Bible and the Franch Revolution)

Kum zabi hleiruknakah khan Kohhran tuahthatnak ahcun mitin hrangah Baibal an tuah ih, Europe ram hmuahhmuahah thehdarh an turn. Ram thenkhat cun vanlam thilpekah ruatin an rak lawm zet. Ram thenkhatah vethung cun, Pope milesa pawlin harsatnak an tuah hlawhtling viau. Curuangah Baibal tangkaizia theihnak an nei lo. Ram pakhatah cun Baibal cu lut ve khal sehla, a thim zet lai. Kum za tarn nawn sung thudik le thudik lo an buanaw rero. A netnakah thudik lo cun a neh sawn ih, tleunak cu dawihloin a um.”Hihi an mawhnak cu a si, leilung tlunah tleunak a ra thleng, A sinain miin tleunak hnakin thimnak an duh sawn; ziangah tile an tuahnak a that lo ruangah a si (Johan 3:19). Cumi hmun pawl cu an thil timi rah seng dingin ret an si hai. Pathian thatnak an hmuhsuamih ruangah Pathianin a humhimnak a lakiang ve; sual cu a hung pitling ih, luhlul zetih tleunak hawl a pawizia cu khawvelin an hmu thei ta a si.DR 227.1

France ramah cun reipi Baibal hi an do ih, cumi cun ram pum buainak a thlen ter a si. Hi ramih buainak tuksumza a ra thlennak san cu, Baibal thehdarh an dodal ruangah a si. Pope thil ti danin thil a ti pawi theizia cu, mitih hmuhin a um. Cumi cu kum thawngkhat sungih an zirhnakih rah ra lang cu a si.DR 227.2

Pope a Lai berber sung hmuahhmuahah khan, Pathian Cabu palbehin a um ding thu cu, zawlnei pawlin an simcia zo. Thuphuan khalin, France ramih Daan bawhsepa, hloral fapa kut hnuaiih a um ruangih hrehum ra thleng ding khal a hmuhtir zo.DR 227.3

Bawipaih vantirhkoh cun hiti hin a sim, “Annih cun Khaw Thianghlim cu thla sawmli le thla hnih an palbet ding” tiin. Ka thutheihpitu pahnih hnenah cun thu ka pe ding ih, cu ticun buridip puan sinin ni 1260 sung thu a sim ding An thu sim cu an theh tikah leilung ihsi sahrang a ra suak ding cun anmah cu a do ding, a neh ding ih, a that ding. Cule an ruak cu an Bawipa thinglamtah parih an thahnak khawpi lamzinah an taan ta ding. Cuih khawpiih hmindeu cu Sodom a si lole Ezipt a si Hi profet pahnih an thih ruangah leilung tlun minung cu an lung a awi ding. An lungawinak puai an tuah ding ih, pakhat le pakhat laksawng an thenaw ding, ziangah tile hi profet pahnih ruangah leilung mi harsatnak tarn zet an rak tuar. Asinain, ni thum le a hrek hnuah Pathian hnen ihsin nunnak petu thaw a ra ih, an sungah a lut ih, annih cu an hung ding; cumi hmutu hmuahhmuah cu an tuk a sum theh.”(Thuphuan 11:2-11).DR 227.4

Hitawkih thla 42 le ni 1260 hi thuhmun a si ih, Rom kuthnuaiih Khrihih Kohhran pawl tuar caan sung a si. Pope a Lai berber bik kum 1260 cu AD 538 ih thawkin 1798 ih cem ding a si. Himi 1798 ah hin France ralkap pawl cu Rom khawpiah an lut ih, Pope cu an kai ih thawng an thlahthawng in ah a thi. A hnuah Pope thar an hriil ih, sihmansehla, a hlan vekin thu a nei thei nawn lo.DR 228.1

Kum 1260 sung tih duhdahnak cu a tlaitluan roriih um cu a si ce lo. Pathianin a mi pawl a zaangfak ih, an tuarnak cu a titawi sak a si. Jesuhin Kohhran sungih buainak nasa zet ra thleng ding a rel cia laiah khan: “Cuih tikcu caan pawl cu Pathianin tawiter loin rak um sehla, zohman an luat lo ding. Asinain, Pathianin a hriilmi pawl hrangah a caan cu a tawiter ding. (Matt.24:22) ti a si. Kohhran tuahthatnak cu a hung cak ve ta ih, tiduhdahnak cu 1798 hlanah a tawp ve ta a si.DR 228.2

Theihpitu pahnih teih thu kha zawlnei cun hitin a rel, “Cuih theihpitu pahnih cu leilung Bawipaih hmaiah a dingmi Olif thingkung pahnih le mei-inn pahnih an si, Ka lamzin hrangah tleunak a si,” a ti.(Thup. 11:4, Saam 119:105). Hi theihpitu pahnih pawl hi Thukam Hlun le Thu KamThar an si ih, Pathian daan theihpinak pawimawh le, a daan tarsuahnak le kumkhaw hrang a si ti theihpinak a si. Thukam Hlunih tahthimnak pawl, raithawinak pawl le simsungnak pawl hi Rundamtu ratnak ding hmuhtercianak a si ih, rundamnak hrangtimtuahnak an zohter. Thukam Tharih Thuthang Tha pawl le cakuat pawl hi, simciami pawl le a zohterduh mi pawl a takin a ra thlen thu zohter nak an si.DR 228.3

“Cutin, buridip puan sinin ni 1260 sung hmuahhmuah cu thu an sim ding.” Himi sungih tikcu tarn sawn cu, Pathian thu theihpitu pawl cu cang thei loin an um. Pope thuneihnak cun, mipi pawl hmuh thei loin thutak cu a thuphlo. Pathian thusuak donak dingah thu theihpitu dik lo pawl a thlah. Sorkar le Kohhran hotu pawlin Baibal neih thiang a si lo thu an than. A thu pawl an rel khawlo ih, minung le ramhuaiin mi thinking hruai sual dingin theihtawp a suah. Thu dik rel ngamtu pawl cu an hawl ih, an dawi ih, an kaihtir ih, an sawisa ih, leihnuai pukah an phum hlo ih, cuti cingin an zumnak ruangah martar an tuar. Ramlakah tla an dawi hlo ih, pukah tla an relh. Hmansehla, thu theihpitu pawl cun buridip puan sinin thu cu an sim vivo. Cu ti cing in Kum 1260 sungah an theihpinak hnatuan cu an tuan vivo. Caan harsat bik lai khalah mi rinum, Pathian thu upattu an um ringring. A sunglawinak cu an cawi sang. Hitiih rawngbawltu pawl hi limnak, cahnak le thuneihnak pawlin thuam himi can sungih A thu an sim thei nak dingih an tul mi cu pek an si.DR 228.4

“Anmah a siatsuah tumtu an ral pohpoh cu an kaa sung ihsiin a suakmi meisain an siatsuah ding.”(Thup. 11:5). Pathian thu a palbettu cu hrem loin an um lo ding. Hi thu tihnung zet hi Thuphuan tawplamah relfiah a si, “Hi cabu sungih nganmi profet tongkam a theitu hmuahhmuah hnenah, ralrinnak ka lo pek; hi profet tongkam tlunah zo khal thu dang a beettu cu Pathianin a parah hi cabu sungih nganmi natsia hremnak kha a beet ve ding. Cule zo khal hi cabu sungih profet tongkam nganmi hi a phiat hlotu cu hi cabu sungih ngan ciami a co dingmi nunnak thingrah le Khawpi Thianghlim sungih luh theinak a co dingmi kha Pathianin a phiat hlosak ve ding.” (Thup.22:18,19).DR 229.1

Hitivek hin Pathianin thu a phuan mi pawl le a thupek pawl tidanglam lo dingin vokhan nak in pek cia a si. Himi vokhannak hi zo khal Pathian daan a ngai nep ding zawngih mi pawl a zirhtu hmuahhmuah kha a huap theh a si. Pathian daan hi thlun le thlun lo zianghman a si lo titu pawl cu tihnak a neiter ding a si. Pathian thuphuan cia mi hnakih mai ruah dan ngaisang pawl, mai ngai dan thawn remaw ding zawngih Pathian thu tidanglamtu pawl le khawvel thawn pehtlaihnak thil a si theinak dingih, tidanglamtu pawl cun an mai parah an mawh phurh ding turn zet a ret a si. Pathian daan thu nganmi cun, mitin um dan hi cuai in thlai ding an si ih, hi tahnak sual dah loah a tling lo mi pawl cu thiamlo coter ding an si.DR 229.2

“An theihpinak thu cu an sim theh tikah” Theihpitu pahnih cu buridip sin in an thu sim a tawp ding caan cu 1798 a si. Harsa zetih an hnatuan a tawp zik tikah khuarkhurum tawp nei lo ihsin a ra suakmi sahrang cu a do ding a si. Europe ram then ih ram tampi kawhhran le cozah le roreltu pawl cu Satanin Pope hmangin a thuneihnak hnuaiih reipi a ret zo mi kha an si. Hinah hin Satan duhzawngih thuneihnak cu a lang a si.DR 230.1

Rom pawl ti dan cu, Baibal hi a zahum a si tiin, phun dang tong longin an umter ringring ih, mipi hmuh lo’n an thup. Rom kut hnuaiih thutheihpitu pawl cun buridip sinin thu an sim. Sihmansehla, thuneitu dang cu khuarkhurum tawp nei lo ihsin ra suak sahrang cun Pathian thu cu, ticimih tumin a hung do lai ding a si.DR 230.2

An ruak umnak khaw ropi kawtthler cu, Ezipt si vekih sim a si. Baibalih ram dang thuhla kan theih hmuahhmuahah, Ezipt hin Pathian nung a um ti hi an do nasa bik. A daan khal an kalh nasa bik. Ezipt lal vekih Pathian thupek dodal hi, lal dang zohman an um lo. Pathian thupek Mosesin a sim tikah khan, “Bawipa cu zoso a si? Ziangahso Bawipaih thu cu ka ngai dingih, Israel cu ka fehter ding? Bawipa cu ka thei lo ih, Israel pawl khal ka suahter fawn lo ding.” tiin a rak ti.(Suah.5:2). Hihi Pathian a um, zum lo fiangtertu a si. Ezipt-in a zohter mi hnam cun Pathian a um an zum lo ding ih, an zum lonak le an dodalnak khal an tilang ding. “Khaw ropi” cu Sodom thawn tahthim a si. Sodom khua cun Pathian daan an bawhsiatnak le an sualzia cu an hurnakah a hung lang. Himi phuancianak a hun tildmtu ram khal cu, hitiveldh sual hi an si ding.DR 230.3

Himi zawlnei thu vekin, kum 1798 hlanteah Satanih thinking vek nei le Satan ihsin ra suakmi cun Baibal hi a hun dodal lai ding a si. Pathian theihpitu pahnih an thahnak ramah cun, cunah cun Faro vekih zum lonak le Sodom vekih sualnak kha a um veve ding.DR 230.4

Himi hrilhlawknak hi France ram thuanthuah a hung famkim ciah a si. 1798 ih an ram buai ah khan, “Sungkaw ropi zetzet ihsin ra piang, cathiam zet, Europe ramih ram duhum bik awp theinak dingih thuneihnak nei si vekih ngaiaw pawl cun, lungkhatin minungih thil hmuh sum bik le, Pathian zum lonak le Pathian biak bansannak awka an suah ih. Hihi khawvelin a theih hmaisak bik a si. (Sir. Walter Scott,(Life of Napoleon, Vol.l.ch.17) Leilung a tuahtu parih helnak hnampumih tilangtu cu France ram hi a si. England, Germany, Spain le ram dangah Pathian zum lonak le Pathian relsia an tarn. Asinan, Parliament meuhah Pathian a um lo ti khawpih rorel le cumi cu a nunau a mipaih a hlimpi zettu cu France ram lawng hi a si. (BlackWood’s Magazine, November 1870)DR 230.5

France ram cun Sodom suahsualnak cu a run bang ve. An ram buai zet lai khanah hiti vek hurnak le sualnak a luar lai a si. Thu ngantu pawl cun an Pathian zum lo daan le hurnak luar daan cu zawlnei pawl rel cia vek kha a si. Hitin ngan a si: “Hi thil thawih a pehparaw cu, sakhaw lamih neihawknak khung zet an ngainep hi a si. Minung pehparawknakih thianghlim le a sunglawi bik, vantlang mipi nun tinghettu cu an cozah thuin duhduhih thiah bal sal thei men a si. Himi hi neihawknak tikhawloh bak san dang a um lo. Actress hminthang Sophie Arnoult phei cun cu laiih cozahih neihawknak cu, “Uiretnak Sacrament” tiin a ko. (Scott, Vol.l, ch.17) DR 231.1

“Cutawk hmunah cun an Bawipa cu khenbeh a si kha.” tiih phuancianak cu France ramah a thlengldm. Khui ram hmanah hiveldh Khrih huatnak le thutak dodalnak a um lo. France ramin zumtu pawl a tiduhdahnak hin Bawi Khrih cu an khengbet sal tinak a si. Rei zet sung mithianghlim pawl thisen suah a si ih, Waldens pawl cun Piedmont tlang parah Khrih an theihpinak le Pathian thu hrangah an nunnak an pek vek khan, France ramah Abigenses unau pawl khan thutak theihpinak ruangah an tuar ve. Tuahthatnak lai caanah khan zumtu pawl cu rapthlak zetih sawisak an si ih, siangpahrang le a khawnbawl upa le milian pawlih zohthaah Jesuh hrangih martar le sawisak an tuar a si. Huguenots pawl cun an ngaisan bik zalennak sualsuah tumin thisen an seng. Protestant pawl kaitu cu sunlawihnak pek an si tikah, zumtu pawl cu ramsa vekin an pel ih an hrual rero men a si.DR 231.2

“Thlalerih Kohhran”, hlanlaiih Khristian tesinfa pawl kha, kum zabi 18 hrawngah France ramah a um lai ih, siimlam tlangah an relhthup ih, an pi le pu pawl biaknak kha an kai lai. Ramhuai tlang Idangih zanih khawmaw dingih an feh lai tla cu misual pawlin an rak kai theu ih, dam sung sal si dingin lawnghlautuah tla an hmang a si. Mi tha le mithianghlim, mifim khal siseh, tualthat, rukru pawl thawn bangrepin hriin an khit ih, an sawisa theu a si . (Wylie, b.22, ch.6) An zaangfah deuh pawl cu an kap that men sawn. Hriamnam nei lo le ziang hman tithei lo an si. Tilhthiamih an thlacam lai tla cu an that men theu. Nunau, nauhak le pitar putar pawl tla an khawmawk laiah biakinn zialah a thiin an sar theu a si. An khawmawknak tlang le ngaw sungah tla cun karli dan zelah mithi ruak hmuh ding a um zel. Mi hrekkhat cu thingparah khai that an si. An ram cu hriamnam le meiih nawhawknak hlirin, “lungngainak thlalerah an canter a si.” Hivek thil rapthlak zet hi minung at le mawl laiih thil ti si lo’n, Lous XVI damlai, minung fim hnuih thil um a si. Science thiamnak a um zo ih, cathiam khal tampi an um zo a si. Lai inn le khawpiih rawngbawltu pawl cu cathiam, thurel thiam le mi ngilnei zet le mi tanpi paih zet an si fawn. (Scott, Vol. 22, ch. 7) DR 231.3

An thil ti rapthlak bik lakih rapthlak lezual cu, St. Bartholomew hmunih thahawknak rapthlak, “St. Bartholomew Massacre” timi kha a si. Tu tiangin mi thinlungah mi a rap zet lai. Hi thahawknak um dingah Puithiam pawlin an siangpahrang cu an nawr ih, anih in a rak remtipi a si. A thupten thu an phiar ciaih, zanlaiih dar an turn veten Protestant pawl cu thah ding tiin an ti. Siangpahrangin hum dingih a rak tiam zo ruangah Protestant pawl cu thaw zetin maih innah an ihthat lai a si. Zanlaiah cun dar a hung awn ih, mithat pawl cu hmakhatten an suak khawm ih, an kai ih, an inn ihta an hnuksuak ih, an suasam ciamam a si.DR 232.1

Israel pawl kha mitih an hmuh thei lo’n Bawi Khrihin a hruai suak.Tuah vethung cun mit hmuh thei lo’n Satanin martar thattu pawl hi a hruai ve thung. Paris khawpiih Protestant pawl an thah ciamam hin ni sarih lai a awh a si. A hmaisa lam ni thum phei cu a rapthlak lehzual. Paris khawpi lawng si lo’n, siangpahrang-thupekin Protestant pawl cu an umnak ipiangah thah ding an si. Nunau, nauhak, pitar putar ti lo’n an rawt that thluh. Milian le rethei khal an thleidang lo, an that thluh. France ram pumpiih thahawknak cun thla khat lai a awh. Fala le tlangval thatha thawn mi thawng sarih lai an thi a si.DR 232.2

Hi thahawknak rapthlak thuthang hi Rom khaw lamin a hun thei ih, an puithiam pawl lunggawi dan cu a makin a mak. Lorraine khua Cardinal phei cun a run simtu cu laksawngah sui tangka thawngkhat a rak pe a si hmang. St. Angelo-ih pukpi cu a lomnakah an kap thum ur-au. Bialdnn kip ihsin lomnak dar a awn celcel. An tualmei tihmi pawl cu sun vekin a eng hial a si. Pope Gregory XII cun Cardinal, milian dang le mi dangdang cu a ko khawm ih, kawtthler hlapi zawhin St. Louis biakinnah an khawmaw ih, cunah cun Cardinal cun Te Deum Laudamus hla a sak. Hi thahawknak lawmnak theih ringringnakah tangkapi le medal pawl tla an tuah ih, tu tiang Vatican-ah zuk ngan thiam Vasari-ih nganmi an thahawk lai zuk pathum cu a um lai a si. Pope Gregory cun, siangpahrang Charles hnenah cun ‘Golden Rose” a kuat. Thahawknak ihsi thla li hnuah Pope cun, “Cui ni, hlim le lomnakin a khat, ka pa thianghlim Pope-in a rak theihmi, Pathian le St. Louis hnenih lungawithu sim dingih French puithiam cu ropi zetih a feh a si kha,” tiih a relmi cu lungsi zetin a ngaithla a si . (Henry White, The massacre of St. Bertholomew, ch.14, Par. 34)DR 233.1

St. Bartholomew hmunih thahawknak thinking a tuhtutho khan, France rampum a lumlehawknak kha a hun hruai lala. Jesuh cu misual an ti ih. “Misual cu that uh” tiin an au. Cucu Jesuh Khrih an ti duh san a si. Pathian relsiatnak le suahsualnak tenum zetzet a hung suak ih, misual tenum le minunrawng pawl cu an sunglawih sawn a si. Hitivekin Satan cu an sunlawih a si. Bawi Khrih, zaangfahnak a ngah biktu cu an khengbet sawn a si.DR 233.2

Khurthuk ihsiin sahrang a hung suah tikah a do ding ih, a neh ding ih, a that ding a si. France ram a buai laiah khan Pathian a um zum lotu pawl cun, Pathian le a thu thianghlim cu tuih hlanih an do hnakih nasain an do thlang. Parliament tiangin Pathian biak cu a khap. Pathian Cabu pawl tla an khawnkhawm ih, hmuhsuam langtirnakah an ur nawk theh. Pathian daan cu an palbet thluh a si. Pathian Cabu ihsi a suakmi serh le sang hrimhrim cu an nuai hlo theh. Cawlhkar tin cawlh tla an bang ih, ni hra danah nawmawknak an tuah. Baptisma le Bawipa Zanriah tla an khap thluh. Thlanmualah ca an tar ih, “Thihnak hi kumkhaw ihthahnak a si” an ti.DR 233.3

Pathian tihzah cu fimnak hramah an ruat lo ih, atnak hramah an mat sawn. Sakhaw biaknak hrimhrim cu khap a si, zalennak le ram biaknak cu an khap lo. Paris khaw Bishop cu an hun hruaisuak ih, mipi hmaiah thil ti awm lo pipi an titir. Mipi hmaiih dintirin, “Tuih hlan kum tampiih ka rak zirhmi sakhaw thuhla pawl kha, puithiam pawl sersuah men a si. Thudik hngohsan ding zianghman a um lo. Pathian rawngbawl dingih nemngheh ka si ih, asinan, Pathian a um lo; tuih hnulamah cun zalennak, tluktlanawknak, thatnak le thinking thatnak lam rawng lawng ka bawl ding,” tiin an puantir. A puithiam hnipuan pawl tla an hlit theh. Pumkhatnak lantirnak dingah khawmawknak hotu pawl thawn an kuahaw ih, puithiam dang tampi khalin cutiveldn an ti ve. (Scott, Vol.l, ch. 17) DR 234.1

“An thih ruangah leiih a ummi pawl cu an lungawi ding ih, hlimnak an tuah ding, lawmnak laksawng tla an peaw ding ih, profet pahnih cun leiih um pawl cu hrehumin an tuah theu ruangah a si.” France ramih um pawl cun Pathian theihpitu pahnih teih zilhnak aw cu an tawpter. Thutak thu cu an kawtkaah a thi ih, Pathian daan huatu pawl cu an aipuang. Vancung Bawipa cu mipiin ziangah an ngai nawn lo. Hlanlaiih misual pawl ti vekin, “Ziangtinso Pathianin a theih thei ding? Anih Cungnung bik cun theih theinak a nei mawsi? tiah an ti.(Saam 73:11).DR 234.2

Puithiam pakhat thu rel phei cu awium lo ngaingai a si, “Pathian, na um a siah cun na hminsiat phuba cu hun la hnik he. Ka lo dodal. Na um men fawn. Na khawpiri cu hun suah hnih he! Hiti ka lo auh hnu cun zoin ha lo zum duh nawn ding?” tiah a ti. (Lacretelle, History, Vol. 11, p. 309; Sir Archobald Alison, History of Europe, Vol.l, ch.10) Faroih tongka kha a ra sawn sal a bang, “Bawipa cu zoso a si ih, a thu kan thlun ding? Bawipa cu kan thei lo.(Ex.5:2).DR 234.3

“Mi aa cun a thinlungin, ‘Pathian a um lo,’ a ti.(Saam 14:1). Thu dik tikhaw lotu cu Bawipan hitin a sim, “An aat danzia mi hmuahhmuah hnenah a ra lang ding asi.”(2Tim.3:9). France ramih minung pawlin Catuan Pathian nung biaknak an hnawl hnu teah cun, milem biaknakah an tlu lut riai. “Ruahnak pathiannu cu an be ta sawn; cuih pathiannu dingah cun nunau tha lo pakhat hi an hmang. Himi an tuahnak hmun cu an ram aiawhtu pawl hmuhkhawmawknakah a si ill, an ram bawi hriilmi pawl tuahmi a si. Thungantu pakhat cun, “An tuahdan dan aat thlakzia le lolam danzia cu a hnakih santlai lo a um thei lo. An khawmnak saangka cu an hun awng ih, awnmawi tumtu pawl an ra lut ill, an hmaiah an hotu bawi pawl cu titiraw zetin an feh ill, zalennak sunglawih hla an sak ih, pathianih an biak ding nunau cu an hun hruai ih, a hmaikhuh cu an hun awng ih, khawmnak hruaituih vawrh lamah an toter ih, zauhtha suahnakih lam mi men kha a rak si ih, ‘ruahdiknak pathiannu’ tiin an ti. Cumi cu France ram hotu pawl cun an thangthat. Pathiannu hi an tuaithar theu. Ramldpah hitivek hi an tuah ve cio.DR 234.4

Himi nunau fimnak pathiannu tiih an biakmi hi France ram upa pawl cun an thangthat. Hi thil atthlak hi uluk zetin an tuah ve. Mitha deuh umnak hmun kipah an pathiannu cu an tuaithar ve fingfing (Scott, Vol. 1, ch. 17) DR 235.1

Thusim thiam mi pakhat cu a hung ding ih, fimnak biaknak lam thu cu a rel ih, “Roreltu pawlin, mumal lo zetih ti dan cu biaknak uluk sawnin a thlakthleng ta. A mit hmu lotu cun a en nasatzia cu a hmu lo. Tuah hinah mipi hi zat zozai kan khawmaw a si. Himi inn hi thutak a thansuaknak hmaisa bik cu a si. Hinah hin France pawl cun biak dan dik cu kan serh ta a si hi: cuih biak dan dik cu ruahnak zalen le suangtuah dik hi a si. Himiah hin kan ram hlawhtlinnak cu kan beisei bik mi a si. Milem biak bansanin ruah sannak dik cu kan be ta a si. Cumi cu a nungmi khuanu ih kutsuak ngei a si.” tiin a ti. (M.A. Thiers, History of the France Revolution, Vol. 2, pp. 370, 371) DR 235.2

Khawmnaldh pathiannu an hun lakluh tikah cun, thusimtu khan mipilam hawiin, pathiannuih kut cu a kai ih, ” minung pawl, tui hnuah cun pathian ziang ti thei lo, nan tih iruangih nan phuah cawp men kha, a hmaiah khur nawn hlah uh. Tuihnuah cun ruahsannak dik pathian lawng lo cu, pathian dang hrimhrim pawisak ding a si lo. A hnakih thianghlim le tihzahum cu ka lo pe. Milim nan bia tla a si khalah hitivek lawng hi bia uh. Hi zalennak khawmpinak hmaiah hin bawk uh.” a ti.DR 235.3

Khawmawknak hoptuin pathiannu a hun kuah theh cun, leeng mawi zetah an hlang ih, sunglawi zetin Notre Dame Cathedral lamah, Pathian hmun cu luah dingah an hruai. Cunah cun maicam sang bikah an hlang ih, mipi cun an be ta a si. (Alison, Vot 1, ch. 10) Himi hnu rei loah mi senpi vantlang mipi hmaiah Baibal urkangnak an tuah. Vawikhat cu, “Popular Society of Museum” an timi pawl cu khaan sungah an ra lut ih, kianghrawl zimah ca them tarn zet tarmi cu an rak pulut. Cubangah cun Thlacamnak Cabu pawl, Khawm hruainak Cabu pawl le Thukam Hlun le Thar pawl tla an tel a si. An president cun “Thil atthlak in titir hmuahhmuah hrangih thawiawknak a si hi.” tiin a ti ih, meipiah cun a sep lut theh a si. (Journal of Paris, 1793, 318) collection of Parlimentary History, ( Vol. 30, pp. 2000) DR 235.4

Hibang hi Pope hnatuannaldn a thawk ih, Pathian a zum lotu pawlin an cawn ve mi a si. Rom zirh dan khan vantlang nun danah siseh, politics lamah siseh, sakhaw thilah siseh, lamzin a rak sial zo. Cuih lamzin zawhin France ram cun siat phahnakah a hmang ta a si. France ram lumlehawknak revolution thu ngantu pawl cun, hitivek thil rapthlak mipiin an tuah hi, siangpahrang le Kohhran lawng mawhsiat ding a si an ti. Ngun takih ruah tikah, Kohhran cu a demum zet. Kohhran tuahthatnak dodal dingah Rome pawlin siangpahrang an fuihpawrh ih, “Hibang pawl hi siangpahrang hmelma an si, ram hnangamnak le pumkhatnak an tise thluh zik.” tiah an ti. Hiti an fuihpawrh ruangah, siangpahrang thupekin tiduhdahnak tihnungum hmuahhmuah kha a ra suak ta a si..DR 236.1

Baibal a hlo ih, zalennak khal a hlo ve. Thuthang Tha an pawmnak hmun ipiangah mi pawl thinlung a eng ih, zum dan dik lo le sualnak khaidiat cu an ticat ih, ruahnak dik tla an nei a si. Lai pawlin an hmuh tikah, anmaih nunsiatnak ruangah tihphannak an nei zet thlang.DR 236.2

Rom pawlin an thlaphannak le an halhsiknak cu an hun tilang lohli. Kum 1525 ah khan Pope-in France ram siangpahrang aiawhih roreltu hnenah,“Himi atnak (Protestant) hin sakhua long si loin, ram, siangpahrang, milian, daan le vantlang nun tiang a cawkbuai theh ding a si.” (G. Defelice, History of the Protestants of France, b.l, ch.2, par. 8) a ti. Cumi hnu teah Pope aiawh cun siangpahrang hnenah, “Bawipa, bumin umaw hlah, Protestant pawl hin vantlang le sakhua a tikhawlo theh ding. Maicam hrangah a tihnungum vekin, siangpahrang tohkham hrang khalah a tihnungum a si. Sakhaw thar lak luh hin cozah thar a tuah ding” (D’Aubigne, Historty of Teformation in Europe in the time of Calvin, b.2, ch.36) tiin a ti. Pathian thu zirtu pawlin mipi thinking an hruai kawi ih, “Protestant thurin hin mipi hi thil thar atthlakah a hruai hlo men. Himi tuahthatnak hi Rome cun hlawhtling zetin a dodal ding a si. “France ramih tiduhdahnak hriamnam an lek hmaisak bik turn kha, a san cu siangpahrang sinak a ngheh theinakah le a khawnbawl upa pawl a hum theinakah le ram daan zawm a si theinak dingah a si.” an ti . (Wylie, b,13.,ch.4) DR 236.3

Hitivek thil hin a khawihpawi nasat theizia hi roreltu pawl khan an hmu ban lo. Baibal cu rak pawm hai sehla, hleih nei loih rorelnak le midang hrangih thil tha ruahnak a um ding ih, cucu ram hrangah thawvennak hram a si. “Dingnakin miphun a cawisaang. (Thulim 14:34). Uknak fektirtu cu dingnak a si.(Thufim 16:12). Mi hmuahhmuahin a dikmi an tuah ding ruangah kumkhuain himnak le daihnak a um ding. (Isaiah 32:17). Pathian thu a zawm cun maih ram daan a thlun ding ih, dik takih thuneihnak hmangtu siangpahrang thu cu a thlun ko ding. Sihmansehla, France siangpahrang cun Baibal neih tla a khap ih, a thu cu thlun a siang lo. Curuangah kum tarn zet sung cu mi dik le rinum, mi fel le nun tha pawl cun, thu dik ruangah an tuar nasa a si. Mi salah an um. Meisaih nawhthat an tuar. Leihnuai pukah tla an thi hlo hai. Mi tampi cu himnak hawlin an tlan hlo theh a si. Hitivek harnak hin tuahthatnak a thawh ihsiin kum 250 lai cu a awh a si.DR 237.1

Himi sung hmuahhmuahah hin France mi, Thuthang Tha zumtu pawl cun tiduhdahnak tlansanin ram dangah an tlan theh ih, hna tuan thiamnak nei zetzet an si. An tlannak lam ipiangah thlawsuahnakpetu ah an cang vivo ih, anmaih ram cun mithiam tampi a can vethung a si. Tlansuak hmuahhmuah hi France ramah um thluh hai sehla cun, zuk ngan thiam le kutthiam tampi ruangah France ram cu kum zathum sungah cun nasa zetin an thangso ding a si. An fim an thiamnak, an ralthatnak hmuahhmuah hin, an ram rorelnak cu bawm ve hai sehla, thlauthlak awknak le Baibal fimnak thehdarh tla cu rak bawm sawn hai sehla cu, France ram ropit dan ding cu! Ram kip zohthim tlaldn a thang ding a si.DR 237.2

An aatnak sakhua iruangah, nun mawi zirhtu hmuahhmuah, mipi lungrual zetih hruai theitu pawl le siangpahrang hrangih hmarngai zet pawl cu dawisuah an si theh. Leilung tlunih an ram ropi bikih a tuah theitu pawl cu urthah maw nan duh dumsuah, hriil uh.”tiah an ti. An ram siatnak cu a hung puitlinaw taktak ih. Thinking dik pu khap ding le sakhaw do ding khal an nei nawn lo. Dumsuah ding khal an nei awn lo. Cu ticun, buainak rapthlak, an ram lumleh awknak Revolution cu a hung um ta a si. (Wylie, b. 13.,ch.20)DR 238.1

“Huguenot pawl tlansuah ihsiin France ram cu siatnakin a tlakbuak tan ta a si. Thilri tuahnak hmunpi zetzet pawl tla cu a lawng thluh ih, lo ram tha zet pawl tla cu phulah a cang thluh. An hmasawn zetnak cu tlak niamnakin a thlakthleng ta a si. Paris khawpi tla cu kutdawh innpi vek menah a cang. A buai thawk laiih siangpahrang hnenih kutdawhtu hi, mi thawng zahnih lai an si. Ram retheiah cun Jesuit (Roman) pawl cu an dingsangve thung. Kawhhran, tlawng inn, thawng inn le lawng pawlah an nun siat dan cu rel cawk a si lo.DR 238.2

An ram tuah thatnak dingah an siangpahrang le roreltu pawl le kawhhran in a theih ban lomi kha, Thuthang Tha cun a tlin zet ding nan. Sihmansehla, an ram cu a pawng talih tal mennak a si thlang. Mipi len Rom thu hnuaiah umin, rundamnak le duhdawtnak thu zirhnak an co ban nawn fawn lo. Midang zaangfah le lainatnak thinlung a hlo theh. Milianin mi zawnzai pawl an hmuhsuamnak a khaptu len an um nawn fawn lo. Zawnzaihnak ihsiin talsuahnak zin a um nawn lo. Milian pawl an duham sinsin ih, mit an kem zet. An duhamnak le nuam an tawlnakin lo thlotu pawl a tlakranter thluh. Milian pawl in mi zawnzai pawl an ti retheih ruangah rethei pawl in milian pawl an hua.DR 238.3

Hmun tampiah ram neitu cu milian pawl an si theh ih, lo thlotu pawl cu loram a sangtu men an si ih, an ngen zatzat pek a tul. Curuangah, cozah le Kohhran a cawmtu cu mi zawnzai pawl an si. Ramneitu an lal tuk, an thu el theih a si lo. a tauntu sawn cu rilrawngin thi khal sehla pawi an ti lo. A sunzanin hna an tuan ih, an zawnzai ngaingai. Roreltu pawl khalin an hnihsan men. Nawhthuhlak an ngaina fawn. Hi hi an khawsak dan a si, milian pawl thu cu dan a si men. Leiman an khawn ti khalah, cozah le Kohhran hnenah cun malte a lut ih, nomsit bawlnakah an hmang theh men. A hrekkhat milian pawl cu nuam taldn an khawsa ill, mifarah siar cawk lo cu harsat tuarin beidawngin an nung a si.DR 238.4

Thubuai hlabuai an relnak zung cu nuam tawlnak men a si. Roreltu le mipi lakah zumawknak a um nawn lo. An daan tuahmi pawl cu mirethei pawl tiretheilinak ding lawng a si. An lumlehawk hlan kum sawmnga sung cu, Louis XV ih uk caan a si. Sualnak a hluar lai bikih a uktu cu mi tlaktlai lo bikah a thang a se ngaingai. Hiti vek ram le minung an siat theh tikah cun, buainak a suak leh tengteng ding ti cu zawlnei rawn khal a tul lo. A upa pawlin thurawn an pek tikah khal, “Ka dam sungah buai lo dingin tuah ula, ka thih hnu cun a si si si seh.” a ti men. Ram tuah that cu a turn lo nasa. Thil dik lo a um ti cu a thei nan, a tuah tha duh lo hrimhrim a si. Curuangah France ram cun siatnak a tawng ding ti a lang cia a si.DR 239.1

Rom pawlin siangpahrang le a upa pawl cu halhsiknak thinlung nei dingin an tuah hin, mipi pawl cu siangpahrang hnuaiah sal veldn umter an turn tinak a si. Hitiih an timi hi ram thuanawpnak a si ti an thei ko nan, siangpahrang le mipi pawl cu, an thuhnuaiah an ret thei sawnnak ding a si ruangah a si. Mipi pawl cu sal vekih talsuak thei lo’n ret an turn. Cuti veldh an taksa hrehum tuarnak cun, thil tha ti tumnak thinlung an nei thei nawn lo. Baibal len an nei nawn fawn lo. Thil tha zirhtu an um nawn lo. Nun sual lawnglawng an tuah ih, ram uk thei ding mi khal an um lo.DR 239.2

Sihmansehla, Rom pawl tumtah vek si lo’n thil a hung um ta a si. Palbet ci an si nawn lo ih, sakhaw thinlung nei loin helnak lamah an tla ta sawn. Rom sakhua cu puithiam tuah dan menah an ngai ih, Kohhran hruaitu pawl cu anmah tiretheituah an ngai fawn. An sakhaw theih sun cu Rom a si ih, Rom zirhnak cu an theih sun a si. Rom pawl sualnak cu Baibal zirhnak siin an ngai tikah, Baibal tiangin an hua thluh a si.DR 239.3

Rom cun Pathian nuncan cu a si lo zawngin an zirh ih, daan pawl tla a letlingin an fehpi ruangah, Pathian le Baibal cu mipiin an duh lo. Rom cun daan hi Pathian thu ita a si an ti ruangah, sawisel lo’n pawm men ding an ti fawn. Cumi rahsuah nak cu, Voltaire le a dungthluntu pawlin ramkipah fehin, Pathian thu hnawlin zumlonak thu hlir an thehdarh ta a si. Romin a ke hnuaiih a palbet mi pawl kha tuah cun an hung tho ih, khuahkhirhnak hmuahhmuah an hlawn theh. Reipi bumnak thu an thangthat ruangah an thin a heng ih, thutak khal thutak lo khal an hnawl thluh lawlaw. Pawngpaw tal men cu zalennakah an ngai ih, hlim zet cun an um ta phawt cu a si.DR 239.4

An ram a buai thawk laiah khan, siangpahrangin mipi aiawh le Kohhran hotu le pawl, lal pawl kha rorelnakah a telter. Tunah cun siangpahrang kutin mipiin thuneihnak cu an lawng ih, an thuneihnak cu hmang thiam loin, tuih hlanih an tuarnak phuba laknak ding lawnglawng an tawlrel. Mipi pawl kum reipi nautatnak rak tuar pawl thinthawldn, thil tuah danglam thluhih anmaih parih tiretheihnak tuahtu siih an theih pawl parah phuba lak an turn teu teu a si. A hlanih anmah rak tiduhdahtu pawlih ti dan zoh- thimin, tiduhdahtu pawl parah phuba an la ve ta a si.DR 240.1

France ram cun a ci vawrhmi cu thisen thawn a seng ta. Rom thuneitu pawl kut hnuaiih pekawknak sawhkhawk cu a rapthlak zet a si. Rom thuhnuaiih Tuahthatu pawl an urthahnak hmunah khan, mipi hel pawl cun lu tannak khawlpi hmaisa bik cu an bun ih, kum zabi hleiruknak hrawngih Protestant martar pawl an urthahnak hmun roriah khan, kum zabi hleiriatih lu tannak hmaisa bik cu an nei ta. France ram cun Thuthang Tha rak pawm cu si sehla a dam ding nan. Sihmansehla, siatnak lamzin kha a zawh ta miau si. Pathian daanin mi a khuahkhirhnak an rak hlawn zo tikah, zianghmanin mipi thin sa thisen suah cak cu a khamtu ding a um lo. Mi tin maih duh vekvekin an um thlang. Khawvel thuthang sungih thil tihnung bik pakhat, “Rorelnak Tihnung Tara” cu Baibal an dodal ruangah France ramah a um thok ta a si. Hnangamnak le hlimnak cu khawiah ha a um tak ti khal theih a si nawn lo. Zohman hnangamin an um theih lo. Tuisunih thuneitu kha, thaisunah cun mawh tuar an si lala theu. Nekcepawknak le taksa phiarnakin lalnak a co.DR 240.2

Mipi thin sa cun, siangpahrang le a khawn bawl pawl le Kohhran hruaitu pawl cu an hun cinghri ta phawt mai. Siangpahrangih lu an hun lak cun, phuba lak caknaldn a tur sinsin hai. Sihmansehla, siangpahrang a thattu khal cu an thi ve tho tho. Ram tuah danglamnak a daltu siih an zummi cu an hmatiam thluh men. Thawnginn cu thah hmabak mi tang pawlin an khat theh. Thawk khat lai thah dingih an kaih zat cu mi 200000 tling lai an si. Party a phunphun an um ih, an urthataw men ringring. Khua a turn poh len sawisakawknak a nasa sinsin. France ram pumpi cu, mai thinhengnak duh dandanih hrikthlaknak vek a si thlang. Paris khawpiah cun buainak a hung suak, a dem leh sal, a hung thawk sal lala. Party pawl a phunphun an um tikah, ti cimihawk an tumaw thluh hai. An harsatih sapah an mah hnakih cak sawn, Europe ramih miphun cak pawl tla cu ral an hun nei sapbai. Sumpai len an neih an nei nawn lo. Ralkap pawlin an hlawh cu an ngen zekzek fawn. Paris khaw mipi cun pampi an tuar nasa. Khaw lenglamah len, suamhmang an tarn fawn. Zokhal maih duh vekvekin an tal a si bik. An phun le hnam fimnak a hlo thluh zik te.DR 240.3

Tuah cun, phuba laknak caan a thleng. Rom Kohhran khan mipi pawl kha, siatkhat dan an rak thiamtir theh zo. Lei hnuai pindan thimah minung an khum ih, meiih urthatawknak lamah mi an hnuk lut ciamco. Asinan, Jesuhih dungthlun an si thei cuang lo. Annih pawl kha cu an thi hlo theh. A thi lo khal ram dangah an um theh zo. Romin thisen suah dan a rak zirhmi pawl kut cu, amah Rom cun a tuar ve ta thung. Rom puithiam pawlin caan reipi an rak hmuhtirmi, sawisakawknak cu anmai parah a tla ta. Lu tannak hmunah cun thisen cu a luanin a luang. Tuihlanih salih an sormi, long an hlautir pawl le thawnginnih an khummi Huguenot pawl khan, tuah cun duhtawkin an sawr ve thung, longhlautuah tla an hmang. Roman Catholic Kohhran puithiam pawlin tuihlanih Protestant pawl an tiduhdah vek cekci in an parah a tla ve thung a si.DR 241.1

Tunah cun, roreltu nun se bik pawlin an nun siat thei tawp an suah caan a thleng a si. Mai innhnen hman cibai an bukaw ngam nawn lo. Thlacam an ngam fawn lo. Cuvek tuah cu thihnak khawpih sualnak vek a si. Kil tinah zohthuptu an um ih, lu tannak hmun tla cu a lun ngaingai. Thanginnah sisehla mi a khahin an khat thluh. Khawlaldh tiluankawr tla cu thisenin a luang. Mi thah ding pawl cu, leng khatkhatin an nawl ringring. Roreltu pawl cun, nunsiat pittawp an rak suah ih, cuvek cu tuihlanah Paris khawpiin a tawng dah lo. An lu tan khawl cu an duhkhawp lo ih, laipi musep hmangin an phawt ur-au men. Lawng dung lam tla an rekpawp ih, an thahmi pawl ruak cu an hlawn theu. Lyon khawpi hmankhaw ramah a cang theh. Arras khuaah phei cun an mi thah ding pawl an thah hlanah duhtawkin an sawisa ta theu. Saumur khua ihsi tipi tiang cu, miruang tlan ding langta le tlangaldn an khat thluh. Nauhak le nunau khal an zuah lo. Tleirawl fala le tlangval an thahmi tla cu, a za ih za telin an ril. Nau te pawmlai pawl tla cu feipiin an dawh that men. Kum hra sungih an thahmi cu siar cawk lo a si.DR 241.2

Himi hi, Satanih duhthusam a si. Himi dingin reipi rem a rak ruat zo. A thawkin a cem tiang mi bum cu a hna tuan a si. A tumtah bik cu minung parah hi bang vansannak thlentir hi a si.Vanmi pawl an ninghannak dingah duhdawtnak le tawiaw- mawknak thinlung minungah Pathianin a retmi kha tisiat a turn a si. Bumnak hmangin minung thinlung a thimter ih, a thiltuah tha lo pawl cu Pathian tuahah a ngaiter a si. Himi mangbangza buainak tla hi Pathian thil turn veldn a lanter. Tiduhdahnak a rak tuar theutu pawl cun zalennak an neih tikah nun siaih nung dingin a fawrh a si. Tiduhdahawknak tuahtu pawl ruah danin, supawknak um loih tiduhdahawknak hi zalennak a um theinak dingah cun um lo thei a si lo an ti.DR 242.1

Cinghnia tuuvun sin cu mi pawlin an theih tikah Satanin thuam dang a pe lala ih mipi cun an lawm thotho lai. Rom Kohhran ti dan cu bumnak a si ti miin an theih hmanah a milehsa pawl hmangih Pathian daan a bawhsiattir thei lo mirinum pawl khan, ‘sakhuanak hrimhrim hi bumawknak men a si, Baibal khal hi thuanthu men a si’ tiin mi an zumter theh. Cutin Pathian daan hnawlin an duhtawkin daan bawhsiatnak cu an puitlin ter thotho a si.DR 242.2

France ramih buainak hung suahnak san bik cu thutak an pawm duh lo ruangah a si. Cui thutak cu, “Zalennak dik tak cu Pathian daan thupekah a nghataw” ti hi a si. “Maw, nannih hin ka thupek pawl cu rak ngai uh ci la maw! Nan parah hin thlawsuah malsawmnak cu ziangtik hmanih a kaang dah lomi tiva bangin a luang ding nan! Nan dingnak cu tifinriat fawn veldn a um ringring ding.” “Bawipa cun, ‘mi suaksual hrangah cun daihnak hrimhrim a um lo,’ a ti. Ka thu a ngaitu pohpoh cu him takin an um ding ih, tihphannak zianghman an nei lo ding.” a ti. (Isaiah 48:18,22; Thufim 1:33)DR 242.3

A zum lotu pawl le fehsual pawl cun Pathian daan cu an hnawl. Sihmansehla, an thil tuah mi zoh ihsiin Pathian daan thlun cu minung hrangih thil tha a si ti a lang. Pathian thu ihsiin nun dan a la duh lo pawl cun khawvel thuthang tal ihsin nun dan sar hai seh.DR 243.1

Rom kohhran hmangih Satanin Pathian minung pawl a hruai hloh laiah khan a hruai sualtu ngaingai cu lanter a si lo. An hna tuan cu fimthiam zetin a ceibawl ih, an parih buainak le mangbangnak ra thleng hmuahhmuah kha daan an bawhsiat ruangah a si ti hrimhrim an thei lo. A hna tuanmi kha Pathian Thlarau Thianghlimin a dodal ve ih ruangah, pawipengkhawihnak tamtak tla a thleng thei lo. Miin len, an mangbangnak khawi tawkin a rung suak ti an ruat dah fawn lo. Sihmansehla an ram din suah awknak ah khanan National Council cun Patian daan kha a hnawl hlothei a si. Hremawknak rapthlak zetah khan an thil ti rahsuah cu a ra lang ta a si.DR 243.2

France mipi pawlin ualau zetih Pathian le a Baibal an hnawl laiah khan misual pawl le thimnak thlarau cun kum rei tak sung Pathian daan tel loih an um kha an lung a awi zet. “Thil sual parah hremnak tuah nghal a si theu lo ruangah minung pawl thinlung cu thil sual tuah dingin a nghal deuhdeuh theu a si.”(Thusimtu 8:11). Daan thianghlim le fel zet bawhsiatnak ihsiin mangbangnak le siatnak cu a thlen tengteng ding. Hremnak cu thleng nghal lo hman seh, minung sualnak cun an misiatsuahnak dingin hna a tuan theu. Kum tarn zet sung tluk sannak le thil sualtuah ruangih phuba laknak dingah an khawlkhawmaw ih, an bawhsiatnak a hung famkim tikah cun, Pathian a hmuhsuamtu pawl cun Pathian pawisak lo a pawi daanzia cu an thei ta a si. Sikhalsehla a tlai lutuk thlang. Satanih hna tuan a daltu Pathian Thlarau an hnawl tikah, minung hrehum tuar a lawm zettu khan a duh vekvekin hna a tuan thei thlang. Helnak tuahtu pawl khal duh vekveldh cangvaih theinak cu ram pumah an ngah. Ram kulh le khawpi tarn tak cu ti rawl nei loin an um ih, lungngaiin an au an kiau. France ram cu linghnin veldn a hnin. Pathian daan a siattu khan sakhua, khawtlang, daan, Kohhran le sungkua hmuahhmuah hi Pathian daan tise tu kut in a tise theh. “Asinan, mitha lo pawl cu an that lonakin an nunnak a tluksawnter. (11:5). “Misualin thil tha lo cu vawi zakhat a tuah hnu hmanah a nung thotho lai. Sikhasehla, Pathian tihzahtu hrangah cun amah an tihzah ruangah a netnakah cun thil a tha theh ko ding. Asinan, mi tha lo pawl hrangah cun cuvekin a tha lo ding. An nunnak cu thlahlim vek lawng a si, Pathian an tihzah lo ruangah.” (Thusimtu 8:12,13). “Thutheihnak cu nan hua ih, Bawipa tihzah cu nan hriil lo a si. Curuangah, nanmahih tuanmi veldn nan ngah leh ding. Nan tuahmi pawlin natnak a lo pe ding a si.”(Thufim 1:29,31).DR 243.3

Tawp nei lo khur sung ihsiin hung suak thuneituin Pathian theihpitu pawl a thah kha an daiten a um rei nawn lo ding. “Ni thum le a hrek hnuah cun Pathian hnenih ta, nunnak thaw cu an sungah a ra lut ih, annih cu an hung ding thlang. Cumi a hmutu hmuahhmuah cu an tuk a sum theh.” (Thuphuan 11:11). Kum 1793 ah France ram rorelnak turn Assembly cun Khristian biaknak le Baibal cu a hnawl. Kum thum le a hrek hnuah hi Assembly thotho hin, an rorel hmaisa kha a thiat sal. Pathian thu hlon ruangah sual tuahnak a feh hlat thei dan zia cu, khawvelin mak an ti zet. Nuncan dik neih theinak dingah Pathian le a thurin a pawimawh danzia miin an thei suak. Pathian cun, “Na hmuhsuam mi le na cam rero mi hi zo a si tiah so na ruat? Israelih Pathian Thianghlim keimah sokhaw ka si.” (Isaiah 37:23). Cuti a siah cun kumkhaw daihin ka huham le ka caknak cu miphun pawl ka theihter hai ding. Bawipa ka si hi an thei ding.” tiah a ti. (Jeremiah 16:21).DR 244.1

Thutheitu mi pahnih thuhlaah khan, zawlnei cun hitin a rei, “An hnenah, “Hinah hung so uh.” tiih vancung ihsin aw ring zet an thei. Cutin mero lakah cun vanah an kai cu an hmelma pawlin an rak hmu ringring.’’(Thuphuanl 1:12). France ramin Pathian thu theitu mi pahnih an do hnuah cun, tui hlan hmuahhmuah hnakin ngaisan an si. Kum 1804 ah British and Foreign Bible Society cu a hung ding. Himi hnu lamah cun society dangdang an hung karh vivo ih, peng tarn zet neiin Europe ram pumpiah Baibal cu an sem darh. American Baibal Society khal kum 1816 ah a hung ding ve. British Baibal Society a din thawk laiah khan Baibal cu tong phun sawmnga ih lehlin a si zo. Tuah phei cun tong phun tampiih lehlin a si zo.DR 244.2

1792 hlan kum sawmnga^ sungah kha cun, ram dangih Pathian thu theh darh kha cu uukin an ngaihsak tuk lo. Kohhran malte cun ramhuai be pawl hnenih Thuthang Tha thehdarh hna cu an bengkhawn zet. Kum zabi hleiriat tawp lamah cun thil a danglam nasa thlang. Miin, leilung pianken kel bak cu thil dang maksak a um lo ding ti an zumnak cu an duhtawk nawn lo ill, Pathian Thu pawimawhzia an thei suak thlang a si. Hitawk ihsi hin, Pathian Thu thehdarh hna cu a hung pung ciamco a si.DR 244.3

Ca sutnak khawl thatha an tuah suak ih, himi hin Baibal thehdarh hna cu tampiin a bawm a si. Ram khat le ram khat fehpawhawknak a hung awl sinsin ih, himi hin phunhnam ce kulhbingawknak le daidannak cu a tireh vivo. Pope khalin Kohhran leng tiangih a thuneihnak pawl cu a thlah ih, himi hin Pathian Thu thehdarhnak a awlsamtir sinsin. Kum rei nawn cu, Rom khawlakah hman zoih tibuai loin Pathian Baible an zuar thei a si. Tuah cun leilung minung umnak pohpohah a darh theh thlang.DR 245.1

Pathian a zum lotu Voltaire khan vawikhat cu hngal zetin, “Khristian sakhua hi minung 12 tuahsuahmi a si ti thu theih ringring hi ka ning. A tise dingah cun mi pakhat long hi a tawk ti ka fiangter ding.” tiin a ti. A thih hnu san tampi an liam hnuah cun, mi thawng za tampiin Baibal cu tisiat an zuam theu. Tisiat ihhnekinVoltaire dam laiih Baibal bu za a rak umnakah khan bu thawng za ih leng lo a um zo. Khristian Kohhran tuahthatu hmaisa pakhat cun “Baibal hi damlung, sobul tampi hman sut siatnak a si.” tiin a ti. Bawipa cun, “Nangmah donak dingih hriamnam sermi hrimhrim cu a santlai lo ding, Sual a lo puhtu tongkam hmuahhmuah cu na let theis thluh ding. Keimah riantu pawl cu ka tan ding ih, nehnak ka pe ding.” a ti.(Isaia 54:17).DR 245.2

Asinain kan Pathian thu cu a hmun ringring a si.(Isaia 40:8). A thil tuahmi hmuahhmuah cu rintlak a si ih, an ding theh. A thukham pawl cu rin tlak an si. Kumkhuain a nghetmi an si ih, fel zet le dik zetih pekmi an si. (Saam 111:7,8). Minung thu parih sakmi cu a se ding ih, Pathian Thu hnin thei dah lomi parih sakmi cu kumkhuain a ding ding.DR 245.3