Bung 11—Lal Pawlih Dokalhnak (Protest of the Princes)

Kohhran tuahthatnak lamih thapeknak awkaa ropi bik cu, 1529 kumih siangpahrangin Spires khuaih Diet of Spires khawmpi a kawh tumih, German Khristian lal pawl awkaa kha a si. Pathian lamtang pawl ih ralthatnak, an rinumnak, le an nghehnak ruangah, a nehhnu tiang mi hmuahhmuahin zalennak kan hmu a si. Dhigne (bl3,c 6)Tuahthat Kohhranih a um pawl cu, tu tiangin “Protestant” ti an si ringring. An tan san thurin bulpi khal,’’Protestant Thurin Bulpi” thotho kha a si.DR 166.4

Kohhran tuahthatnakin harsatnak caan a thleng ta. Siangpahrangih thupek ‘ Edict of Worms’veldn, Luther cu dumsuah a si ih, a thu zirhmi khal khap a si ih, a thurin khal khap a si. Cu ti cingin sakhaw thilah hmuhsualawknak khawiah hman a um hrih cuang lo. Thudik dodaltu pawl cu Pathianin a kham sak vivo. Siangpahrang Charles V cun tuahthatnak cu tisiat a turn ring ring nan, a kut ahawi turn ih piangin a rak nam Idan sak theu. Vawi tarn nawn cu, Rom dodaltu pawl cu an riral thluh thlang ding a si hi an ti theu. Sihmansehla, khawsak lamin Turkey ral an ra thawk ih, a cang len France ral, a cang len Pope ralkap rori khal, Germany lal hung thangso cu halhsikin, doawknak an tuah ringring. Cutiih an buainakah Kohhran tuahthatnak cun tibuaitu um loin a cak sinsin ih, a karh sinsin vethung a si.DR 167.1

A netnakah cun, Pope le a hnuaiih lal pawl ngaihaw lo cu an bengdaiaw hai ih, Kohhran tuahthatnak cu tise dingin thurual an turn. 1526 kumih Spires khua rorel khawmawknakah khan, Diet khawmpi turn sawn a um leh hlan lo cu ram sungah zalennak a pe hrih. Sihmansehla zianghman tihphanum thil a um lo takah cun, siangpahrang cun 1529 ah Spires khua thothoah Diet khawmpi cu a ko sal ih, a thil turn bik cu Kohhran tuahthatnak siattir a si. Lal tenau pawl cu Kohhran tuahthatnak dodal dingin le a tihrimnak hmang loin, a nem zawngih lem dingin, cumi a ngah lo len hriamnam khal hmang thlang dingin a ruahman.DR 167.2

Pope minung pawl cu an lungawi zet. Spires khuaah cun mi tarn tak an ra suak. Kohhran tuahthatu le an misa pawl an mitkemzia an ra tilang nasa. Melanchthon cun, “Kan nih cu le, mi kamse tleuhnak men le khawvel hnawm phiah khawm vek men kan si ih, sihmansehla, Khrih cun a minung zaangfahthlak pawl hi a zoh ding ih, a humhim rori ding a si,” tiin a ti.Ibidl.,(bl3,c5) Diet hmunih ra Khristian lal pawl kha an thlen innah khal Thuthang Tha sim lo dingih khap thluh a si. Hmansehla, Spires khaw mipi cun Thuthang Tha ngaithlak an cak tuldh, Saxony lal chapelah cun Pathian thu ngai dingin mi tampi an pung khawm lohli.DR 167.3

Himi hin caan khirhkhan cu rang takin a thlentir a si. Roreltu pawl hnenah siangpahrangih thusuah cu a ra thleng ta. Maih duh veldh Pathian biak siannak cun, buainak long a thlentir ruangah thulh sal ding a si tiin thu a suah. A cuih thusuah cun Khristian lal pawl cu a tithinheng zet. Pakhat phei cun, “Khrih cu Kaiafas le Pilat kutah a um let ta,” tiin a ti hial. Rom pawl an ponghporh sinsin. Pope misa pakhat cun, “Lutherih minung pawl hnaldn, Turkey pawl khal an tha sawn. Turkey pawl cu rawl nghei ni tla an nei. Lutherih minung pawl hi cun an bawhsia a si. Pathian Cabu le Kohhran dik lo pahnihah ziang ha kan hriil sawn ding ti si sehla, a hmaisa sawn hi kan hnawl ding cu a si.” tiin a ti. Melanchthon vethung cun, “Rorel khawmawknakah cun, ni tin ten Faber cun in dennak ding lungtum thar a hum ringring” tiin a ti. D’Aubigne (b. 13,c.5).DR 168.1

Sakhaw remawknak daan zammi a um. Thuthang Tha zumtu pawl cun ram sungih zalennak siattertu cu dodal an turn. Worms thusuak veldn Luther cu dumsuah a si ih, Spires khuaah a feh sian a si lo. Hmansehla, Pathian miruat a misa pawlin a ai an awh. Amah humtu bik, Saxony lal Frederick len a thi zo. Asinan, a nau amah thlaktu Duke John cu Kohhran tuahthatnak tan zet mi a si ih, remawknak a ngaina ih, tuahthatnak lamah a ralthain, mi tangkai zet a si.DR 168.2

Puithiam pawlin len, rin dan thar thluntu hmuahhmuah cu Pope Idtah an peaw ding a si tiin an ti. Kohhran tuahthatu pawl cu zalennak an neih mi te cu hman an cuh ve. Pathian thu lung- tling zetih a rak hmu zo ram pawl cu Rom hnuaiah kan lut thei lo tiin an ti.DR 168.3

Hiti hin thu a rawt: Kohhran tuahthatnak a um lonak hmunah cun, Worms thupek hi hman ding. Kohhran tuahthatnak a umnak ramah khal helnak suah a phanum ahcun mi dang zumtir dingin nawr rero lo ding a si ih, elawknak hnawkhnai umtir thei thuhla cu rel lo ding a si. Mass sakramen dodal kher lo ding a si ih, Roman Catholic minung pawl cu Lutherih zum dan thlun ding a si lo.” ti a si.D’Aubgne (bl3,c5) Hi thu hi Diet-in a pawm ih, Pope puithiam pawl le Kohhran hruaitu pawl cu an hlim zet.DR 168.4

Hi thupek hi hman ding rak si ngaingai sehla, Kohhran tuahthatnak thu cu a karhzai thei nawn lo ihhleiah, a thlen zonakah khal a nghet thei zik lo a bang. D’Aubigen(bl3,c5) Zalen takih thu rel khap a si ding ih, pawl dang pehzawm khap a si ding fawn. Hitivek khapawknak le nekcepawknak cu Kohhran tuahthatu pawl tla a pawm dingin an phut. Khawvel thil mamawh cu a tiavai zik a bang. “Rom thuneihnak tingheh a siah cun, an daan bawhsiatnak kel khan hmun a luah leh ding a si ih, hnatuan a tibahlah ding ih, tisiat thluhnak remcang khal an hmu leh rori ding. Ibid bl3,c5.DR 169.1

Khristian pawl thurawnaw dingih an to khawm cu an thinphang nasa. Ziangti ti tha ha a si tiin an ruat. Ziangti zawng khalin thu titlu kha sehla, khawvel a nghawr ding a si. “Kohhran tuahthatnak hruaitu pawl cu an pumpeaw in, thusuak cu an pawm mai ding maw si. Hivek caanah hin Kohhran tuahthatu pawl hrangah cun zin zawh sual a awl ngaingai. Thupek pawm khal hai sehla, an hrangah suanlam tling a tarn zet thlang. Luther lam tang lal pawl kha sakhua duh duh biak zalennak an nei. Thusuah a um hlanah cun an mi le sa pawl khalin zalennak an neih ruangah dik an ti cu an thlun mai. Himi hi a tawk men lo maw? Hi thupek an pawm ahcun hlohralnak le thawpihnak ziang zat ha an pumpelh thei ding? A eltu hrangah teh ziang vekih thil tihnungah so a luh tak ding? Nehhnu lamah caan remcang sawn tla a um thei ko ding. Remawknak thu kan hawl kei uh. Romin remnak thu an rak tuahzo mi hi kan pawm mai kei uh, Germany ram hi tuam dam uhsi. Hiveldn, tuahthatu pawl hrangah cun zin pakhat khat zawh men a awl ngaingai. Sihmansehla, an zin zawh mi an thil turn cun siatnak a thlen zik a si.DR 169.2

Hmansehla, an thusuah mi cun thil pawi a thlen ter dingzia cu an thei ih, tih loin tan an khawh ve a si. Thupeldn a turn mi cu ziang ha? Rom cun, zalen takih ruahnak le thil tinak parah thuneihnak neih a turn a si. Thusuah cun lal le an misa pawl cu sakhaw zalennak a pe a si lo sawm? Pe e, Hmansehla, cuih zalennak cu bithliah cin neiih an pekmi long a si. Himi thupeldn a sianmi bak cu ti theih a si lo ih, mai ruahnak hman theih a si fawn lo ih, Rom cu thil tisual thei lo roreltu a si, an thu thlun mai ding. An thu rawtnak vek kha rak pawm sehla, Saxony ramkulh lawngah sakhaw zalennak a um ding ih, a leng lam Khristian hmunah cun mai zum dan le ruah danih feh cu daan bawhsia an si ding. Thawng tiaknak si maw, thah simaw an si mai ding. Sakhaw zalennak cu an remti zik maw? Zumnak dildh pakai cu khar a si tiin an phuang thei ding maw? Rom minung tamnak hmunih um zumnak dik a si cia pawl cun an zumnak feh sanin Rom an zawm thei kei maw? Rom mi tamnaldh um, hi thu thlun thei lo pawl thisen mawh cu tuahthattu pawlin an phur lo an ti thei kem? Hivekih an tiah cun, a caan pawimawh lai takih Thuthang Tha le Khristian ram zalennak phatsan an si ding a si. (Wylie,b.9cl5)Amahlongte, an ram le an lallukhum pawl le thil ziangkim, an nunnak tiang in can an huam sawn a si. D.Aubigne bl3,c5.DR 169.3

Hi thurawtnak hi kan el kei uh. Minung sia le tha theihnak hmannak thuhla ah, a tarn sawnin thuneihnak an neih thei thu a um lo, tiin an ti. Lal pawl cun, “Kan ramah remnak le muannak a um hi 1526 Thupek ruangah a si. Thiat bal sal a siah cun kan German ram hi buainakin a khat ding. Rorelnak turn sawn a um lai hlan lo cu, Diet rorelnak cun zalennak humhim lo cu zianghman ti thei a nei lo” tiah an ti. (Ibid bl3,c5) Sia le tha ruahnak thuhlaih zalennak hi a cozah in a hum ding a si. sakhaw thuhla ah cun himi hi a thuneih theinak cin a si. Khawvelin sakhaw biaknak daan rel sak hrim a turn a si ahcun, Thuthang Tha phuang duh Khristian pawlih tuan bangnak cu zianghman loah tuah an turn a si.DR 170.1

Pope minung pawl cun “luhlulnak pawl” cu ti cimih theh an turn tho tho a si. Kohhran tuahthatnak lam tang pawl cu an lakah ngaihawk lonak ding tuah suah an turn phawt ih, a langpangih tan ngam lo pawl tla an tihthaih phahphah. Khawpi aiawh pawl cu rorelnak Diet-ah an ko khawm ih, thurawt cu an pawm ding maw pawm lo ding titlu nghal dingin an nawr hrim. Tikcu reipi an pe siang lo. Vote an hun lak tikah cun a hrek deuhthaw khan Kohhran tuahthatnak cu an hril sawn. Sakhaw zalennak titawp a duh lotu pawl cun relsiatnak le, thiamloh cotirnak le hremnak long an hmabak a si ti an thei zet. Pakhat cun, “Pathian thu phat len him, phat lo len meiah ur that ding kan si mai.” a ti. Ibid bl3,c5.DR 170.2

Rorelnak Diet-ih siangpahrang palai King Ferdinand cun a thupek a hman ah cun, then darhawknak nasa zet a um ding ti a thei. Curuangah lal pawl cu a lemih lem dingin a ruat. Tihrimnak a siah cun lal pawl kha an caan nasa ding ti a thei. Curuangah, a tongkam thiam tawkin a lemin a lem a si. “Thupek hi pawm mai uhla, siangpahrang khal nan parah a lungawi lutuk ding.” tiin a ti. Hmansehla, lal pawl cun lei siangpahrang thu thlun hnaldn a aiih cungnung sawnih thu cu pawm an duh sawn. “Siangpahrangin remawknak le Pathian thangthatnak ding thil a tuah hrimhrim cu kan pawm vivo ding.” tiin an sawn.DR 171.1

Siangpahrangih aiawh King Ferdinand khan, roreltu member hmuahhmuah theih dingin Saxony lal le a rualpi pawl hnenah, “Thurawtmi cu siangpahrang thupek vek ih nghetih tuah rero a si lai. Curuangah mi tarn sawn thu pawm cu pawm ve mai lo cu ti ding dang a um lo.” tiin a sim ih, rorelnak ihsi cun a suah san. Kohhran tuahthat duhtu pawl hrangah ngaihtuahnak man a um lo ih, a sawn khal an sawn man lo. Ko Idr dingin palai an fial nan, anih cun, “Thu titluk a si zo, thlun men auh-la a si mai.” a rak ti san. Ibid bl3.c5.DR 171.2

Siangpahrang lam tang pawl khan, Khriatian lal pawl cun minung thupek hnaldn Pathian thu cu an ret cungnung ding ti a thei. Cuti a siah cun Pope thuneihnak cu a tlaniam ding ti an thei. Sihmansehla hmuh theih thil long an zoh ih, siangpahrang le Pope lam tan a tha sawn, tuahthatu pawl an cak lo thlang’ tiin an porhaw phahphah. Asinan,tuahthatu pawl hin minung cu rinsan hai sehla, Pope dungthlun pawl rin veldn an cak lo ding. Asinan, Rom huat an hlawh cingin Rorelnak Diet thu cu pawm lo’n, Pathian thu cu an pawm sawn ih, siangpahrang Charles lam hawi hnakin lal hmuahhmuah hnakih cungnung, Bawi Jesuh Khrih lam an hawi sawn a si. Ibid bl3,c6.DR 171.3

Lal pawlin ngunngaih zet ih an ruah nak cu, lal Ferdinand-in a pawm duh lo ruangah, Lal a um lo khal pawisa loin, National Council- ah theh lut lohli dingin an remti a si. Diet-rorel nak ah an theh lut ih, A thu cu; “Hitawldh um pawlin, sersiamtu, Idlvengtu, tlantu le rundamtu hmaiah leh ro in relsaktu hmaiah leh mi hmuahhmuah hmaiah kan duhlo nak thuhla cu kan theihtir a si. Kan mah le kan lamtang pawl hmuahhmuah aiawhin, hi thupek tuah ding hi Pathian le a thu thianghlim a kalhnak pawl ah leh thlarau rundamnak a kalhnak khalah, kan sia le tha ruahnak zalen a kalhnak khalin kan remtipi lo ih, kan thlun hrim hrim lo ding.DR 171.4

Hi thupek hi kan pawm ding maw si? Ziangkim tithei Pathian cun amah theihnak lamah mi a ko ih, sihmansehla, hi vek thupek hin amah theihnak ngai ngai cu a nei thei lo kan ti a si. Pathian thu thawn a remaw mi lo cu thurin dik a si thei lo. Thurin dang hrimhrim a zirh tu cu Bawipan a siang lo a si. Pathian thu thianghlim cu cang dang ihsin fiang sawnin a hrilhfiahaw vivo theu a si. Hi Baibal hi Khristian hrangah thil ziangldmah a mamawh ih, theihthiam a awl ih, thleunak a si fawn a si. Pathian zangfahnaldn a thu thianghlim, Thukam Hlun le Thukam Thar thu pawl hi, a kalh awzawngih phuan kan tumlo a si. Hi thu lawng hi thutak cu a si. Thurin hmuahhmuah le nunnak daan hrangah daan nghet cu a si. A hlawhsam dah lo ding ih, in bum dah fawn lo ding. Hi lungpi nghet parih a dingmi pawl cu, hremhmun thiltitheinak khalin a ngam lo ding. Himi dodal tu pawl ih uanawknak le puarthau nak pawl hi Pathian hmaiah cun an tlawm leh ding a si.DR 172.1

“Himi ruangih phur rit in phur tir mi hi kan duh lo a si. Asinan, Thil dang hnaldh Pathian a duhdawttu cun, kan parah Khristian thinlung nei in ro in relsak kan beisei; cun, siangpahrang le nannih lal pawl hnenah kan ti ding miah cun ngainatnak le thuawihnak cu pek kan tiamaw a si. Ibid bl3,c6.DR 172.2

An thu in rorelnaldh tokhawm pawl cu a neh zet. A khatlam tarn sawn pawl hmanin, duh lotu pawl ralthatzia cu mak an ti ih, an thin a phang zet. Buainak cu um rori ding vek a bang. Thenawknak le engtainak, thisen suahnak pawl cu luatnak ding a um nawn zik lo. Hmansehla, tuahthatu pawl cun an tannak a dikzia an theih fiang ruangah le, ziangkim titheitu kut cu an kaih nghet ruangah ngam tak le nghet taldn an ding a si.DR 172.3

“Hi an elawk mi thu pawl hi Protestant thurin hrampi pawl a si. Rinnak thuhlaih minung thil ti dik lo mi pahnih khal a kalh nghal. Pakhatnak cu sawkaw zumnak thuah a leng rorel tu pawl an hrawlhaw theu ruangah a si. A pahnihnakah cun, Kohhranin thuneihnak pawl a neih pumhlum nak hi a si. Protestant Kohhran cun hibang thil dik lo pawl aiah thil dang pahnih a tarlang: Sakhaw thuah maih duh dan le tha ti zawng thlun cu cozah pawl ih thu neih sak nak ding a um lo. Pathian thu hi leiparih Hmuh theih Kohhran tlunah an ret sawn a si. A hmaisa bikah Pathian thilah cozah thuneitu pawl an rak hrawlhawk ve an duh lo ih, zawlnei le Dungthluntu khalin, “Minung thu awih hnakin Pahthian thu kan awih ding a si.” an ti. Charles V ih lukhum hnakin Bawipa Jesuhih Lukhum a ret sang sawn. Cui tlunah, “Pathian tongka suak hi minung zirhnak tlunah a um ding a si. Pathian thu cu kan zum ih kan thlun ah cun, mi dang pawl hnen khalah kan sim ding a si. Himi thuah puithiamin simaw, cozah in si maw buaiter theihnak a neili kan remti lo.” tiah an ti fawn a si. Spires khawmpiih an elawk mi bik cu, sakhaw thleitdanawknak le dodalawk nak a si. Maih duh vekih sakhaw biak theinak zalennak hi mi tinldm nei ding in an phut a si.DR 172.4

An elawknak thu cu an phuang suak thlang ih, Mi tinkim thinlungah a nganaw ih, van cabu sungah zohman thiah thei loin a khumaw fawn a si. Germany ram sungih Thuthang Tha thehdarh tu Khristian pawlin, an thurin hram piah an hmang. Himi thu theh luh mi ruangah mi tinin caan thar caan tha sawn neih an beisei zet. Lai pakhat phei cun, Spires khuaih Protestant Kohhran pawl hnenah, “Pathian ziangkim titheitu, a thu pawl tih lo le zalen takih lo puantir theutu khan, catuan thlengin nan Khristian rinnakah cun lo din nghehtir hai seh.” tiin a ti.DR 173.1

Kohhran tuahthatu pawl hin Kohhran cu hlawhtling zetin tuahthatih a um hnuah, rinnak dul sal deuh sehla cu, an rinum lonak cun anmah le anmah an tiseaw a si ding ih, midang salawm tlak nak men a si ding. An rinumnak hi zothim tlak a si. Pathian le a thu dodal zawngih Satan ih cangvaih dan cu tulai tiang a kel ringring a si. Hlanlai veldn Pathian thu hi nghahsanih neih cu Satanin a ngaih lo zawng tak a si. Tulaiah hin tuahthatu pawl thurin le an daan pawl cu kan fehsan nasa thlang a bang. Protestant thurin bulpi lamah kan kir sal a cu thlang; cumi cu Baibal lawng hi rinnak le kaihhruaiawknak daanih hman hi a si. Satan cun tu laiah khal sakhaw zalennak tisiatnakah thil remcang ipiang a hmang ringring. Spires khuaih mi rinum tuahthatu pawlin an hlon thlak zo mi cu, thuneihnak hmuhkir sal tumin Satan cun a zuam rero lai a si. Khati laiih Pathian thu lawng an rin vekih, tulaiah khal kan rin ve lawngah, Kohhran hi tuahthatin a um ringring thei ding a si.DR 173.2

Protestant pawl hrang ah hminsin tlak tam tak a ra lang ih, Pathianin a misa pawl cu a hum theu a si ti hminsinnak khal a lang ve. Hilai fangah hin Melanchthon cun a rualpa Simon Grynaeus cu Rhine tiva lamah hmanhmawh zetin a tul suk ih, anihin len a ngaihnak thei lo’n mak a ti zet. Melanchthon cun, “Ka theih dah lo mi Putar tihzahum emem ka hmaiah a ra ding ih, ‘Lai Ferdinand-in Grynaeus kai dingih a mi fial pawl an ra thleng dengdeng.’ tiin in sim a si.” tiin a ti.DR 174.1

A hlanah Pope minung pawl lakih cathiam Faber in, a sermonah Grynaeus hmin cu a rel se zet. A thu rel thluhah cun thu dik lo ti theihmi ringring a rel iruangah, a hun kamkhat. Faber cu a thin a heng nasa ih, asinan, a thupaw thei sal. Lai hnenah cun a feh ih, Grynaeus cu kaih theinak ding thu a va tawlrel. Melanchthon cun a rualpa hum dingah Pathianin a vantirhkoh a run thlah a si ti cu a zum zet. Rhine tiva kapah cun cang lo ten a ding ih, a rualpa ralkhat lam a thlen lai hlan lo cu a rak thlir. Ralkhat lam a thlen tikah cun, “Mifel pawl thisen lak sak hiar zet pawl kut ihsiin a him fangfang a si.” tiin a ti. A inn a va thlen cun, Grynaeus hawltu pawl cun a inn cu an rak thai let nasa ti cu an rak sim.DR 174.2

Kohhran tuahthatnak cu a hlan hnakin a lar zet thlang. Lai Ferdinand khan Thuthang Tha phuandarh duhtu lal pawl thu a rak ngai duh lo ih, tuah cun sorkar le milian le Kohhran milian hmuahhmuah hmaiah thu relnak caan an nei leh zik ta. Siangpahrang cun Augusburg khuaah rorelnak Diet cu a ko sal ih, cui khawmnak cu amah ngeiin a ho zik a si. Hi hi, Spires khuaih an elawk hnu kum khat hnuah a si. Protestant hruaitu pawl khal koh an si thluh.DR 174.3

Kohhran tuahthatnak hrangah tihnung a phunphun a um. Hmansehla, a hohatu pawlin Pathian kutah ziangkim an ap ih, Thuthang Tha lawng hi kaih ngheh an turn a si. Saxony lal kha, a upa pawlin feh ve lo dingin an lem. A san cu siangpahrangin lal pawl kha kaih a turn ruangah a si. “Khawpi sungih hmelma hrawkhrawl pawl thawn khumawk cu a him lo tuk’ ti tawk an um ih, a then cun lal pawl cu raltha zetin um phawt mai hai seh. Pathian hna tuan cu a him ko ding.” tiah an ti. Luther khalin “Pathian cu rin ngam ding a si. In thlathlam zik lo,” a ti ve. Saxony lal khal cu a ho pawl thawn Augsburg khaw lam panin an suak ve. A hrangih a tihnungum daan an thei ih, an riahse zet. Luther khalin Coburg khaw tiang a va thlah ve. A lamzin hrangah hla a phuah, “Kan Pathian, Kulhpi nghet a si” timi hi. Cuih hla cu lamzin tluan a sak ih, lungngai le thlaphang pawl cu a hnem ngaingai.DR 174.4

Khristian hotu pawlin, Diet-ah thlen dingih thu an putluh mi cu, Baibal thu pawl thawn nemngheh ih, kalhmang nei deuhin, fel zetin ngan an turn. Cumi buatsaihtu dingah Luther le Melanchthon le an hawipi pawl cu an fial. Hi sesamih thutiamnak hi, Protestant Kohhran cun an rinnak tarlannakah an pawm thluh ih, cumiih hmin ngan dingah an kokhawmaw aw a si. Thil awlsam cu a si lo. Tuahthatu pawl cun an thu cu cozah thil le politics thawn cawhpawlhaw lo dingin an fimkhur zet ih, Pathian thu suak long lo cu thil dang zianghman a tham ding a si lo an ti. Himi thutiamih hmin ngan dingih lal pawl an hun khawmawk tikah cun, Melanchthon cun, “Hi bang pawl hi Pathian rawngbawltu pawl le Pathian thu zir mi pawlih tuah ding a si sawn ih, milian pawl thuneihnak cu thil dang hrangah kan khek hrih sawn pei,” tiah a ti. Saxony lal John khal cun, “Eh! Cumi i nghilh men na turn maw si? Thil dik tuah dingin ka thinlung ka tuah theh zo, ka lal lukhum thuhla ka ngaihtuah na he. Bawipaih hrangah zuam ka duh a si. Ka lal lukhum le lal puan pawl hi Jesuhih Kross hnaldn a hlu lo pi,” a ti ih, a hmin cu a hun ngan ta mai. Lal dang pakhat a ra leh ih, ngannak pen a hun kai ih, “Ka Bawipain a mamawh ahcun ka ro hmuahhmuah le ka nunnak tiang can ka huam a si. Hi thutiam thurin ka ngan lo hnaldn, ka khua le ka mi pawl le ka suahnak ram tiang suah sanin Idanghrawl thawih vahvaih hman ka hriil sawn a si si.” tiin a ti. I bid(b. 14,c.6)Hi bang pawlih Pathian zumnak nasat danzia hi!DR 175.1

Siangpahrang hmaiih an din tik cu a ra thleng thlang. Siangpahrang cu a tohkhamah a to ih, lal dang pawlin a Idmvelin an kulh thepthep. Tuahthatu pawl cu thu relnak caan a pe. Cunah cun, an thu cu an hun siar suak ih, Thuthang Tha cu tluangtlam le fiah tha zetzetin an hun rel suak a si. Pope kaihhruaimi Kohhran dik lonak tete tla fiah takin an tar laang thluh a si. Cumi ni cu, “Kohhran Tuahthatnak Ni ropi bik le minung le Khristian sakhaw thuanthuih Ni Ropi bik,” tiih an koh hi a dik rori a si. Ibid bl4.c7 Worms khaw rorelnak hmaiih Witternberg khaw puithiam pakhat, mahte lawngih a dinnak kha tu baite a si. Tunah cun, Germany ram sungih lal ropi bik pawl le thil tithei bik pawl khal, puithiam dinnakah an ding ve ding a si. Luther cu Augussburg khuaih a feh kham a si ruangah a tel lo nan, thlacamnakin le thuhla relin tha a rak pe ve ringring a si. “Hitivek khawmpi ropi hmaiih mi ropi le suanum bik pawlin Khrih thu an phuanmi hmu thei dingih, damih ka um hi ka lungawi dan ka rel thiam lo.” a ti a si. Ibid bl4,c7. Pathian thu in, “Na thu pek mi pawl cu lal pawl hmaiah ka rel ding ih,” ti thu kha a ra thleng a si. (Sam 119:46) Paulih thawng a tlak phah nak, Thuthang Tha rori kha siangpahrang khawpiih lal pawl hmai roriah phuan nawn a si ih, Himi turn khalah hin, siangpahrangin pulpit ihsi rel a khap mi kha, lal inn sung roriah cun phuan a si ih. Mi tarn takin an siahhlawh pawl hrang khal ih ngai thlak tlak ih an ruah lo mi cu, lal pawl le milian pawl in an rak thei ih, ropi an ti zet. Thu ngaitu pawl cu lal lukhum khum thei hlir le siangpahrang le milian an si ih, an sermon cu Pathian thu dik a si. Thu ngantu pakhat phei cun, “Apostle pawl um lo hnuah hi vek ih thil ropi le thurin ropi hi kan thei dah lo,” tiin a ti. D’Aubigne(bl4,c7)DR 175.2

Pope hnuaiih Bishop pakhatin, “Lutherih minung pawl thu rel cu a dik theh. Sawisel ding pakhat hman a um lo,” a hun ti tikah, Dr. Eck-ih minung lakih pakhat cun, “Thazet in ngai hnik, sawisel ding pakhat tal na thei lo maw?” a rak ti lohli. Anih cun,“Zawlnei le Jesuhih dungthlun pawl thu rel ihsi zoh cun, ka thei lo a si. Asinan, council le kan mah pawl thu ngan ihsi zo ah cun, ka thei ko.” tiah a sawn. Anih cun,“Nangmaih tongka suak rori ihsi cun, Lutherih minung pawl cu Pathian thu sungah an um ih, kannih cu a lengah kan um na tinak a si maw?” tiah a ti. Ibid bl4.c8DR 176.1

Germany ramih lal dang pawl khalin tuahthatu pawl cu zumnak dikah an um a si ti pawmtu an pung bet vivo. Siangpahrang khalin,’’Protestant thu hi a dik a si.” a ti ve. Himi thurin hi tong phunphunin an letling ih, Europe ram khaw tinah an kuat darh ih, thangthar caan tiangin thurin hrampiah hman a rak si .DR 176.2

Pathian rawngbawltu pawl cu thlahthlamin an um dah lo. Khawvel milian le van hmunih thlarau sual tangrual pawlin an tibuai lai khalah, Pathian cun a mi pawl cu a hawi san dah lo. Hmu thei hai sehla cun, hlan laiih zawlnei pawl a umpi vekin Pathianin a umpinak cu an hmu ve ko ding. Elisha le a siahhlawh cu ralkapin an kulh ih, an tlan suahnak ding an kham thluh ih, a siahhlawh cun a tih zet. Zawlnei cun a siahhlawh mit cu vangter ding in Pathian hnenah a dil,(2 Siangpahrang 6:17). Anmah humhim dingih rang leng pawl le vancung ralkap pawl cu, tlangptluan khat thepthepin an rak um. Kohhran tuahthatnak hmalaknak khalah hin, vancungmi pawlin a tuantu pawl hi an kilveng rori a si.DR 177.1

Lutherih a duh khermainak pakhat cu, ‘tuahthatnak hrangih bawmtu ah, cozah thuneihnak hi kan hmang ding a si lo. Hriamnam hmangih humawk khal kan turn ding a si lo’ a ti. Lai tarn zetin Thuthang Tha an phuan ruangah an hlim zet nan, Thuthang Tha hum dingih tanrual thu an rawt tikah, “Thuthang Tha cu Pathian lawngin a hum ding a si. Minung a hrawlhawk lo tikah, Pathianin a humzia cu mak taldn a tilang sinsin theu. Politics zawngih hum tumnak cu rinhlelhnak le tihphannak santlai lo ihsin ra suak a si.” tiin a ti. D’Aubigne bl0,cl4.DR 177.2

Kohhran tuahthatnak cu, siatsuah tumih tangkhawm pawlin, namsau phawi dingih an ralrinawk hiarhiar lai hmanah, Luther in, “Satan cun a thinheng a suah leh ta. Pathian thei lo Pope minung pawlin Kohhran cu an phiar ih, doawknak tihnung ah kan um thlang. Mipi pawl cu Bawipaih hmaiah thlacam dingin fawrh uh la, cu tikah Pathian thlarau cun a neh tengteng ding ih, remnak tuah lo theih lo’n thil a remruat ko ding. Kan mamawh bik le kan zuam nasat bik dingmi cu thlacamnak hi a si. Mi tinin thei hai sehla, Satanih thinhengnak nam cu kan parah a tla dengdeng thlang. Curuangah, thla cam hai seh.” tiah a ti.DR 177.3

Cuih hnu ahcun, lai pawl kawmkhawm awknak thu ah, Luther cun, hi doawknakah hin kan ralthuam hman ding mi cu,DR 177.4

“Thlarau hriamnam lawng a si ding,” tiah a ti. Saxony lai hnenah ca a kuat ih, “Ngun taldh ruat aw, hi zawmkhawmawknak hi cu kan remti thei lo. Kan Thuthang Tha hin thisen fawr khat khal a fawrtir hnaldn vawi hra khal thisal ningna kan duh sawn. Khrihih Khross cu kan put dingmi a si. Thinphangin um hlah uh, Kan hmelma pawl an puarthaunak hnaldn kan thlacamnak hin thil nasa zetin a ti thei sawn. Na unau pawl thisen hi na kutah kawp hram hlah seh. Siangpahrangin a rorelnakih in kawh khalen kan mancia ringring a si. Kan rinnak cu nangih hum theih a si lo. Zokhalin mahte tuar dingin kan man cia a si,” tiah a ti. Ibid b 14,c 1.DR 177.5

Hmun fianrialih an thlacamnak ihsiin, thazang thar cu a hung suak sal. Tuahthatnak boruakah leilung cu a hninin a hnin. An hmalaknakah hin Bawipaih rawngbawltu pawl cu hnangam zetin an thutiam lungpi nghetah cun an ding. Augsburg khuaih buainak a thawh vanglaiah cun Luther cun nikhatah nazi pathum sung tal cu thlacam loin a um dah lo. Cuih caan cu a zirhawknak caan tha bik khal a si. Amai khan sungah a thinlung cu Pathian hnenah a phawrh ih, Pathian a thangthat ih, a lung a phang fawn ih, beisei thawn, hawipi hnenih thu rel vekin, Pathian hnenah “Kan Pa le Pathian na si ti ka thei. Na fa le pawl tiduhdahtu pawl hi na tidarhsarh ding ti khal ka thei. Kan lakah hin nangmah rori khal thlaphantirin na um ve. Hibang thil pawl hi na ta a si. Nangmai bomnak ruangin kan tel ve fang a si. Maw Bawipa, in hum hram aw.” tiin a ti theu. Ibid bl4,c6.DR 178.1

Melanchthon cu thinphang mangbangih a um laiah cun Lutherin hi tin ca a kuat ih”Bawi Khrihah cun malsawmnak le hnangamnak na hnenah um hram seh. Amen. Na thinhar lutuknakin a lo ticau zet hi, in riahsiat ter zet a si. Kan tannak hi a dik lo vek ih na theih a si ah cun tlansan mai awla. A dik a si siah cun, ziangah saw tihphan nak ih na hman? Bawi Khrih cu thu dik le felnak hrangih hmalaknakah a sungdah lo ding. A nung ih, ro a rel dik ih, ziang ruang so ah tihphan nak kan neih ding ?” tiah a ti. Ibid bl4,c6.DR 179.1

Pathian cun a rawngbawltu pawl thawmvang cu a ngai. Lai pawl le a rawngbawltu pawl hnenah thim lal thiltitheinak hmuahhmuah raltha zetih tuar theinak a pe. Bawipa cun, “Ngai hnik uh, A man khungmi lungto ka hriil zo ih, Zionih inn kil lungphumah cuih lungto cu ka hmang. Amah a zumtu pohpoh cu ziangtik hmanah a mualpho dah lo ding.”a ti a si(l Piter 2:6). Tuahthatu Protestant pawl cun Bawi Jesuh parah inn an sak ih, hremhmun sangka khalin a ngam dah lo ding a si.DR 179.2