Bung 20—Sakhawlam Ih Thangphawknak Ropi (A Great Religious Awakening)

Khrih ratsaalnak thu phuanmi sungah, sakhawlam thangphawknak nasa zet a thlen ding thu cu Thuphuan 14 ah vancungmi pakhatin a simcia. Himi vancungmi hi, “miphun kip, hrin kip, tong kip, mi hmuahhmuah hnenih tlangaupi ding catuan Thuthang Tha kengih vanlaiih zam” veldn hmuh a si. Anih cun aw ring zetin, ” an thu rel caan cu a ra thleng zo. Pathian cu upat uhla, thangthat uh; van le lei, tifianriat le cerhtiput hmuahhmuah a sersiamtu cu bia uh,” timi cu a phuang (Thuphuan 14:6-7).DR 299.1

Vancungmi pakhat cu ralrin ding thu au suahpitu vekih rel a si. Thucah pawl, thiltitheinak pawl, sunlawihnak pawl thawih tifamldm ding hna cu, van palai thianghlimnak, thiltitheinak le sunlawinak ruangah Pathian lungawi zawng tak a si. Vanlaiih vancungmiin zam cingih ralrinnak thu ring zetih a au suahpi le, mi hmuahhmuah hnenih a phuan suah mi cun a zamran zia le khawvel hnin khop iha tuannak cu a tilaang a si.DR 299.2

Hi hnatuan hi a rung thlen zawngah thu cah cun amah ten a eng a suah, “Catuan Thuthang Tha” hngetek khat vekin rel a si. Rorelnak a tanawk dan cu a phuang ih, rundamnak thu cuphuan ring ring a si zo. Asinan, thucah hi cu Thuthang Tha zawmtu lawngin, ni neta ih phuan ding a si. Cutawk ihsiin rorelnak cu a thleng thlang ti theihnak a si. Rorelnak tantir lamih a hmaisa thil ra thleng pawl cu simsingnak in a tarlaang. Himi hi a hleicein Daniel cabuah hin a dik a si. Asinan. cumi simsungnak thu cu, ni neta hrang ding cu caan cem tiangih” khup le on theih lo dingin Daniel cu a sim a si. Cumi tikcu thlen hlan lo cu, hibang simsumgnak thlen famldmnak parih hngataw, rorelnak thucah hi phuan theih a si hrih lo. Sihmansehla, caan neta ah cun “mi tarn tak an tlan rero ding ih, theihnak khal a karh sinsin ding a si.” ti cu profet cun a rel a si (Daniel 12:4).DR 299.3

Paul cun amaih dam lai ahcun Khrihih ratsaalnak hi thlir lo dingin a forh. “Ralthawhnak cu a ra thlen hmaisak ih, Misualralpa cu a ra laan lai hlan lo, cumi ni cu a thleng lo ding (2 Thessalon 2:3). Fehsualnak nasa zet hnu le, Misualralpa (daan bohsepa) in reipi ro a rel hnu lawngah kan Bawipaih ratsaalnak cu kan thlir thei ding. “Daan bohsepa,” “bawhsiatnak thuthup” tiih kawhmi le “Hloral Fapa” le “Misuaksual” timi hin Pope ai an awh ih, simsungnaldn a relcia bangin 1260 sung cu lai bik si a co ding a si. Hini caan hi 1798 ah a tawpa si. Cumi hlanah cun Khrih ratsaalnak a thleng thei hrih lo. Paulin fimkhur dingih a cahnak cun Khristian tikcu thekdarh, kum 1798 thleng cu a huap. Cumi hnu lamin a si Khrih ratsaalnak phuan tikcu a si ding cu.DR 300.1

Tuihlanah, cutivek thucah cu pek a rak si dah hrimhrim lo. Kan hmuh vekin, cutivek cu Paul hin a phuang lo: cumi caan ihsi hlapi a si laimi Khrih ratsaalnak cu unau pawl a sim sawn a si. Tuahthatu pawl khalin cumi cu an phuang lo. Martin Luther cun rorelnak cu amaih caan ihsi kum 300 hrawng ihsi thawkaw dingin a rel. Sihmansehla, 1798 hnuah Danielih hmuh mi cabu carmi cu on a si ih, simsungnak thu theihnak a hung pung ih, cuticun rorelnak cu a nai thlang ta ti thucah khun zet cu mi tampiin an phuang a si.DR 300.2

Kum zabi 16 nakih tuahthatnak nasa zet vek khan, a ratsaalnak beiseitu pawlih hmalaknak cu Khristian ram Idpah a um nghal. Europe le America-ah khal zumnak nei le thlacamih a pe aw pawl cu, simsungnak thu zirhnak lamah hruai an si ih, Baibal thu cu zingzoiin thil hmuahhmuah tawpnak cu a nai zo ti fiang taldn an thei thlang. Ram hranhranah Pathian thu zingzoinak ihsin Rundamtu ratsaalnak cu a nai thlang ti a theitu Khristian pawl dang tla an hung um vivo.DR 300.3

1821 ah rorelnak lam hawi simsungnak thu cu Miller-in miseempi hmaiah a phuan hnu kum thumah khan, “leilung tlun piang a si. A pa cu Judah zirhtu saya a si. A nauhak lai ihsin Khristian sakhaw thutak cun a neh ih, thinking tho zet mi a si. A paih innah ni tin te Messiah ratsaal thu pawl, Israel hruai khawm an si ding thu pawl le Judah pawlih an thil beiseimi thuhla pawl miin an rel theu cu ngun zetin a rak ngai theu. Ni khat cu, Nazareth Jesuh thuhla an relmi cu theiin, cumi cu zoso a si tiin Wolff cun a hun sut. “Thilpek saang bik nei minung, asinan Messiahih a salawknak ruangih Judah roreltu pawlin thah dingih a thuhla an relcatmi a si.” tiin a sawn. “Ziangruangah?” “Ziangruangah ha Jerusalem cu tisiat a si ih, ziangah so salah kan tan? tiin a sut sal. E khai! Judah pawl hin profet an thah ruangah a si.” tiah a pa cun a sawn. “Thil a tisual lo cing Judah pawlin an thah takmi Nazareth Jesuh cu profet a si men thei a si” ti cu, cuih nauhak cun a ruat rero. Cuih thil cu theih a cak tuk ih, Khristian bialdnnih a luh an khap cingin, a leng ihsin a ngai ringring thlang.DR 300.4

Kum sarih mi lawng a si lai. An hnenum putar cu lehhnuih Israel pawl an dinsuah sal ding thuin a tluangkhawn theu. Cuih putar cun zaidam zetin, “Pa Te, Messiah taktak cu ka lo sim kei maw: Nazareth Jesuh kha a si ih, hlanlai zawlnei pawl an thah theu vekin, nan thlahtu pawlin an khengbet a si. Va tlung awla, Isaiah bung 53 kha va siar hnik. Cunah Jesuh cu Pathian Fapa a si ti na thei ko ding,” tiah a ti. A zum nghet nghal. A va tlung ih,Baibal cu a siar, cubang pawl cu Nazareth Jesuh par ah a thlen famkim dan cu fiangte in a thei thlang. Khristian pawl thu rel cu a dik ngai kei maw? Wolff cun simsungnak cu simfiang dingin a pa cu a ngen ih, asinan, khauh ngaingaiin a sawn hlukhli hnu cun cuih thu cu a rel awn ngam nawnlo a si. Cumi tak cun Khristian sakhaw thuhla cu theih a cak zualter sinsin.DR 301.1

Theih a cak zetmi cu, anmah Judah innsaang sungah thuh hloh a si riai. Sihmansehla, kum 11 mi long a si laiah, a pai inn cu suah sanin, ca a zir ih, a sakhaw duh zawng le a dam sungih a tuan ding cu a hriil a si. Ziangmaw sung cu lamnaiih an laina sungkhat hnenah a cem. Asinan, biaknak phatsantu tiin a umnakten an dawi suak velvo lala. Sumpai hman nei loin amah ten a tal thlang. Ziraw phahphahin hmun kipah a vak ih, a tunnunawknakah Hebru tong tla mi a zirh. Cuih siin Catholic saya pakhat bawmnakin, Roman pawl zumnak sungah hruai luh a si ve. Amai miphun pawl lakah missionary a tuan ve. Cumi a pitlinnak dingah, tawkfang hnuah cun Roman Propaganda College ah a zirnak pehzawmin a feh. Amai cinken veldn sakhaw thu zalen zetih suangtuahnak a neih ruangah, a thurelmi pawl cu zumnak pensanih puh a hlawh lala. Kawhhran thil ti dik lo pawl cu a phawrh ih, tuahthat an tul dan pawl a aupi thlang. Roman kawhhran cun duhsak zetin somdawl khal hai sehla, Rom kawhhran ihsin thawn hloh a si lala. Roman zirhnak sungah a lut dah nawn lo ding ti an hliah hlan lo cu, an thlingthla ringring ih, hmun kipah a vak. Tuahthat theih mai ding siih an theih lo ruangah, a duhnak lamlamih feh dingin an thlah a si. Tuah cun England lamah a feh ih, Protestant pawl zumnak thu cu phuangin Church of England cu a zawm a si. Kum hnih a zirawk hnuah cun 1821 ah a hna tuan ding lamah a fehsuak a si.DR 301.2

Khrih cun a rat hmaisak laiah khan, “Mi lungngai, natnak thei” a sinak thudik ropi a theihthiam tlukin, thiltitheinak nasa zet thawn a ratsaalnak thu cu, Wolff cun fiang zetin a thei. Nazareth Jesuh cu Tiamcia Messiah rori a si zia le, milai sualnak ruangih raithawi nakah tangdornak thu phuang phahin, Bawipa le Rundamtu siin a ratsaalnak thu pawl tiang a zirh vivo.DR 302.1

“Nazareth Jesuh, Messiah dik tak, a kut le a ke hriamhma pu zo, tuu vekih thah dingih hruai a si thu, mi lungngai le lungngainak khal a thei mi, Judah lak ihsi ra suak siangpahrang kianghrawl, a ke parah rorel thuneihnak a um cia mi, a vawi khatnakih ra zo, a vawihnihnakah mero ihsi vancung tawtawrawt thawm thawn a rat ding thu pawl cu a phuang. “Olif tlangah cun a ke a thum ding ih, hlanih thilsersiam tikcu laiih Adam hnenah pek zomi ram, a hlo zo (Seem. 1:26, 3:17) cu Jesuh hnenah pek sal a si ding. Lei tlun hmuahhmuahah Siangpahrang a si ding ih, thilsersiam hmuahhmuah hrum le ai thawm cu a reh thlang ding ih, thangthatnak hla le lungawinak thawm cu theih a si thlang sawn ding. Jesuh cu A Pai sunlawinak le a vancungmi pawl thawn a rat tikah cun, zumtu a thi zo mi pawl cu an tho hmaisa ding (Thessalon 4:16). I Korin 15:32). Himi hi thawhsaalnak hmaisa tiih Khristian pawlin kan rel theumi cu a si. Cuticun ramsa pawl nunphung khal cu a danglam theh ding ih (Isaiah 11:6-9), Jesuh hnenah ap an si thlang ding (Saam 8). Leilung pumpiah daihnak a thleng thlang ding. Cutikah Bawipain leilung cu a zoh ding ill, “A tha.” a ti sal thlang ding a si.DR 302.2

Wolff cun Bawipaih ratsaalnak cu nai zet thlangin a zum ih, hrilhlawknak tikcu caan thuhlaah tunaiihhrilhfiahnak an tuah mi, Miller-in a rak relmi pawl tla cu a telh a si. Pathian Cabuin “Cumi ni le dar caan cu zohmanin an thei lo” timi cangcawiin, a ratsaalnak a nai thu tiang zohmanih theih lo dingmi vekih rel cu Wolff cun hitin a let: “A ratsaalnak ni le caan cu theih tul hrimhrim lovekin Bawipa hin a rel dah mawsi? A ratsaalnak a naih ti kan theih theinakah, vulpi a ra thlen zildh theipi hnah a cerh no theu vekin, caan hminsinnak cu in pe a si lo maw si?(Matthai 24:32). Profet Daniel cabu hi siar ding lawng a si lo, theithiam dingih amah rori hmanin in ti laiah, cuih caan cu thei loih um ding maw kan si? Cubang thu pawl cu tawpnak tikcaan tiangin thuh a si ti relin Daniel hnenah cun, ‘mi tampi cun a umzia theih tumin an zuam rero ding ih, theihnak tla a pung ding (Daniel 12:4). Cu hleiah, Bawipa cun himi thilah hin a ratsaalnak thu cu theih a si lonak ding thu si loin, a ni le a tik cu kha theih a si lo ding thu a rel sawn a si. A ratsaal tikcu hrangih timtuah dingin, Noah-in lawng a tuah vek khan, caan hminsinnak cu a tawkfang theih theih a si ding thu a rel a si.DR 303.1

Pathian thu hrilhfiah dan simaw, hrilhfiah dan dik lo cung simaw cangah, Wolff cun hitin a ngan, “Khristian Kawhhranih a phuang turn sawn cu Pathian thu theihnak ihsin an peng ih, Buddha thluntu pawl vekin, lehhnuih minung nawmnak ding cu boruakih len vel hi a si ding titu pawl nun lam a hawi ih; thuthimnakah, Judah timi an siar tikah Zentail timi hi an theithiam ding a si ih; Cun, Jerusalem timi an siar tikah, Kawhhran timi hi an theithiam ding a si. Lei sal tikah Van sim duhnak a si. Bawipaih ratsaalnak lam thuah cun, missionary hnaah tantlan ih, hmasawn lam pan a pawimawhzia theihthiam ding a si. Bawipaih tiang par kai ti tla hin, Methodist pawl tawnawk khawmnak tumpi vek hi a zohter a si (Journal of J. Wolff p.96).DR 303.2

Wolff cu 1821 ihsin 1845 tiang nasa zetin khual a tlawng ih, Africa, Ezipt, Abyssinia, Asia, Palestine, Syria, Persia, Bokhara le India pawl tla a pal vivo. U. S. A tla a pal ih, a feh zinah St. Helena tikulhah tla thu a sim phah. 1837 August ah New York a thleng ih, cunah thu a rel thehin Philadelphia le Baltimore ah thu a rel ih, cutawkin Washington a pan. Hitin a ngan, “President hlun John Quincy Adam cun rorelnak innpi pakhatah khawmawknak nei dingih a rawtnak ahcun, elnak um loin ka thu relnak dingah rorelnak inn cu in sian sak ih, Zarhte niin ka hmang thawk ih, roreltu pawl le Virginia bishop le Washington kawhhran hotu pawl hmaiah cun cawimawiin kan um. Cutivek cawimawinak cu, Asia ihsi ka thil hmuh pawl le Jesuh Khrihin a takih ro a relnak thuhla pawl an hmaiih ka rel ruangah in pe a si.” a ti.DR 303.3

Europe ram thuneitu pawlin an kilven cawk loin, Wolff cu miphun sualzet pawl ramah a tlawng vivo ih, harsatnak tampi a tuar suak ih, tihphanum tarn tak a tawng. A kezaphakah an thawi ih, rilrawngin an hrem. Sal vekin an zuar fawn. Turn thum cu thi dingih athu rel a tawng. Suamhmang pawlin an hual thul. A tihal tuk cu a thi leuleu. Vawi khat cu a thil neih hmuahhmuah an long ih, ke ih peng za tampi feh tulnak tiang lak vur hmunah an tanta ih, ke lawngin a fehnakah a ke hmuah a hit theh a si. Ramthim ramih hriamnam zianghman nei lo cingih a feh thuah zilhnak a tawng ih, hriamnam tha nei vekin hitin a ti, “Thlacam, Khrih hrangih thahnemngainak le amah zum ngamnak ka nei si lawm. Keimah hi Pathian duhdawtnak le venghnen duhdawtnak thinlungin ka thuamaw va si! Baibal ka nei fawn. Baibal hin i hum.” tiah a ti. Hebru Baibal le Mirang Baibal cu a fehnak Idpah a keng. A khual tlawn neta bikah hitin a ti, “Baibal hi kau ciain a keng ih, ka thiltitheinak cu Baibalah hin a um ti ka thei,” tiin.DR 304.1

Minung umnak leilung hmun tarn sawnah, hi rorelnak cu a darh hlan lo cu a zuam vivo. Judah pawl, Turk pawl,Persian pawl, Hindu le miphun dangdang hnenah tong phunldpin Pathian thu a rel ih, Messiah rorelnak ra thleng cing ding thu tla a tlangaupi vivo.DR 304.2

Bokhara ih a tlawnnakah a hranih khawsa pawl hnen ihsin Bawipaih ratsaal cing ding thurin hi a sar a si. Yemen ramih Arab pawl thuhla hitin a rel, “Cabu pakhat ‘Seera’ timi an nei ih, cumi cun Khrih ratsaalnak le ropi zetih a rorelnak ding thu a keng ih, 1840 ah thil ropi zet a ra thlen an zum. Yemen pawl hnenah cun Rekab pawl lakah ni ruk sung ka khawsa. Zu an in lo, sabit hmuan khal an tuah lo, thlai khal an cing lo. Puan innah an khawsa ih, Rekab fapa Jonadap ih thu pawl cu an thei tuk. Israel, Dan le Rekab ill thlah, van ihsi Messiah a rat beiseitu pawl khal an ceng ve.DR 304.3

Missionary dang pakhat, Tatary-ih um ve cun cuvek zumnak cu a sar ve. Khrih ratsaalnak ding caan cu Tatar puithiam pakhatin a. Missionary cun a theih lo thuin a sawn. Baibal zirhtu si ve si cumi thei lo cu, puithiam cun mak a ti zet. Amai zumnak, hrilhlawknak ihsi a hmuh, 1844 hrawngah Khrih a ratsaal a zum thu cu a sim sawn riangri.DR 305.1

1926 a thlen tikah cun ratsaalnak thucah cu England ah cun an phuang. Hitawkah cun America ih ta vek cekci a si ve lo. A ratsaal tikcaan ciah cu dan naranin an phuang lo. Asinan, ropi zet le thiltitheinak thawn Khrih a ratsaal ding thu lawngte nasa zetin an phuang darh. Himi hi Kawhhran ihsi suak pawl le zumnak thlun lo pawl lakah long a si lo. Cangantu Maurant Brock cun, Church of England rawngbawltu pawl 700 lai Thuthang Tha phuangtuah rawih an si. 1844 kum cu Bawipaih ratsaalnak ding siawm takih thucah rel thawm cu Englandah khal a um ve a si. A ratsaalnak lam thuthang bu le cabu pawl cu America ihsin nasa zetin an theh darh zo. Cubang pawl cu England ramah an suah ve leh sawng. Cun, England ramih piang, America ram ihsi Bawipaih ratsaalnak thucah a sar ve mi, Robert Winter cun a suahnak England ramih himi thucah hi tlangaupi dingah a ra Idr. Cunah cun, mi tampiin an thlun ih, England ram hmun kipah phuan a si ve ta.DR 305.2

America ram simlam ih, puithiam an upat zetnak hmunah Spain mi, Jesuit pawl ihta, a hmin Lacunza cun Pathian Thu a zir ih, Khrih a ratsaal cing ding thu cu a sar suak ve. Roman kohhranin phuan a siang lo ti cu thei cing siin, “Rabbi Ben Ezra” tiin hmin a phuahaw ih, Judah mi piangthar vekih tuahawin a phuang. Lacunza cu kum zabi 18 nakih ta a si ih, Asian 1825 ah a cabuin London a thlen tikah Mirang tongin lehlin a si ih, cumi cun ratsaalnak thucah rak than ciami cu a hluar better nasa asi.DR 305.3

Germany ramah cun, Lutherih kawhhran rawngbawltu pakhat Baibal zohdik tiang a thiam mi Bengel cun zabi 18 ah himi thu hi a rak zirh ve. Sakhaw zalennak lamzin tuahtu pawl cu bawm a duh zet theu nan, a kawhhran tihzahnaldn a tentawn ve. Lehhnuah cun Wittenberg roreltu a si ill, sakhaw zalennak lam nasa zetin a tuan. Thuphuan bung 21 parah thurel ding “Advant Sunday’ ti a tawlrel laiah a thinlung sungah Jesuh ratsaalnak thu a hung lut. Thuphuan sungih cumi hrilhlawknak cu a hun theithiam. Cumi thu a pawimawh dan le a huham ruangah, a tirah phuang nghal ngam lo khal sehla, a theihthiam deuh ihsi cun, napiin a luhculh ih, a zir cian tikah Jesuh ratsaalnak a nai ti cu zumnak tampi a nei ve thlang. A ratsaalnak caan a hmuhsuahmi cu a dunghnuih Miller ih hmuh dan thawn a bang aw zet.DR 305.4

Bengel ih cabu nganmi pawl cu Khristian ramkipah thehdarh a si thlang. Hrilhlawknak thu a hmuh dan cu a suahnak khua Wittenberg khaw sehvel mi pawlin a hleicein an thinlung a lut. Germany ram tiangin an dawngsawng zet. A thih hnu tiangin cuih a hnatuan cu an pezawm vivo. Germeny ram lawng si loin, leilung hmun dangdangah khal an bengkhawn vivo. Cumi hlan khalah zumtu thenkhat cu Russia-ih feh an um. Ram thar luah pawl lakah German Khristian pawl cun ratsaalnak thucah cu an sim vivo a si.DR 306.1

Cuih tleu cu France le Switzerland tiang a thleng. Farel le Calvin pawlin tuahthatnak thutak an rak phuannak hmun Geneva ah vethung cun, Gaussen cun ratsaalnak thucah cu a phuang ve; Gaussen hi, tlawngta a si lai, kum zabi 18 tawplam le 19 thawk Europe ramin an uar zet sia le tha theihnak thlarau nun zirawknak cu a duh lo zet. Culai ih,rawngbawl hnaah a hun lut ve phei cu, zumnak dik cu a thei lo men khal a si lo, Pathian a um rinhlelhnak tiang hman nei a rak si. Asinan, a hung tleirawlin, hrilhlawknak lam zirnakah a hung thaw zet. Rollin-ih nganmi ‘Ancient History’ a siar hnu cun, Daniel bung 2 hi siar caknak napi a nei. Rollin-ih ngan veldn hrilhlawknak cu a thleng famkim a si ti a hmuh tikah mak a ti zet. Himi a Pathian thu theihmi hin lehhnuih tihnung le harsatnak a tawn tik khalah a ticaktu a si. Fim zir cu tawk a ti lo ih, tleunak fiah lehzual hawlin Baibal cu napiin a zir hnuah zumnak dikah cun hruai luh ve a si.DR 306.2

Hrilhlawknak cu a hun zingzoi thlun tikah, Bawipaih ratsaalnak cu a nai ti a thei. Hi thu a thuk dan le pawimawh dan hin a hip neh zet ih, mipi hmaiah phuan darh a cak nasa. Asinan, Daniel-ih hrilhlawknak hi thuthup theihfiah theih ci si loih an zumnak pawl cun amah cu a dal hrih lai. Tui hlanih Farel-in Geneva ah thu a rel vek khan, nauhak pawl lakah hram thawkin, cuihsi an nu le pa pawl tiang sim thei a beisei ve. “Hi hna hi pawimawh ka ti si, pitling hnenih ka rel hmaisak ahcun an uksak lo pang pei ti ka phang. Nauhaldn an ngai ding ih, an theihthiamih an pawm tikah cun nu le pa pawl tlain zir tlak a si ti an thei ko ding.”tiah a ti. A thil turn cu a hlawhtliang pam. Nauhak a kokhawm ih, a sim tikah, Geneva khaw sung ra paltu ram dang mi pawl tlain an ngai phahphah ih, an pu darh ve.DR 306.3

A hlawhtlin ruangah, Franch tong hmang kawhhran pawl hrangah tiin cabu a tuah ih, nauhak zir dingah a tuah. “Hrilhlawknak kan mi le sa pawl hnenah thehdarh hi ka cak zet mi a si. Caan khirhkhan a ra thlen ding a nai thlang ih, Bawi Khrih hngak cingin ralrin a tul tuk thlang” a ti.DR 307.1

Franch tongin thu reltu duhnung zet a sinan, Gaussen cu a rawngbawlnak ihsin an cawlh ter. Catechism timi thusawnaw cabu hmang duh loin Baibal lawng a hman ruangah a si. Cuhnu cun nauhak pawl zirhtu tangkai zet a si ih. Bawipaih ratsaalnak thu zirhnakah kum tampi a tuan ih, miin an ngaihsak zet.DR 307.2

Scandinavia ramah tiang a ratsaalnak thucah cu phuan a si ih, a uar zet. Thenkhat cun an sual sirnak lamah an harh thar ih, Khrih hminih ngaidamnak an hawl celcel. Sihmansehla, a rama Kawhhran hotu pawl in cucu an dodal. Thenkhat cu thawngin an thlak. Himi thu phuan khap a sinak hmun tampiah nauhak pawl hmangin hmangin an phuang vivo. Kum tling lo an si tikah daan ihsin an luat ih, an thusim cu sian sak an si.DR 307.3

Hiti vek hi misia le fahrah pawl lakah a thleng hlei ce. Inn siate ih um pawl an si ih, an cennak hmun pawl cu hi thucah ngainak hmunpiah a cang. Kum ruk ihsi kum riat mi tete an si ih, Rundamtu an duhdawt dan cu an nunin a lang. Rorelnak ra thleng ding thucah cu nasa zetin an aupi. Mipi pawl sualnak cu an simthei ih, an khawvelmi si dan le zumnakih an dungsip dan pawl tla cu an zilh nasa a si.DR 307.4

Mipi pawl cun thinphang khur cingin an ngai ih, Thlarau Thianghlim cun an thinlungah thu a rel. Pathian thu hawl dingin thahnemngainak thar le thuk sawn an hun nei. Supawknak le tisa caknak sual nei pawl tla tuah thar an si ih, an thil cin tha lo pawl tla an ban san a si. An ramih Kawhhran rawngbawltu pawl khalin Pathian kutin a telpi ti an zum ding khawpin an hna tuan cu a nasa.DR 307.5

Scandinavia ramah Rundamtu ratsaalnak thu phuan cu Pathianin tul a ti zet. A tirhthlah pawlin zianghman an aupi thei lo hmanah, nauhak pawl cu Thlarauin a hmang. Jesuh kha mipi tarn zetin an thlun ih, Jerusalem thlen zikah David fapa tiih tumkau thawn an cawimawi tikah, farasi pawl cun an halhsik ih, cuih autu pawl cu daiten um dingah amah cu an fial. Asinan, cubang pawl cu simsungnak a thlen famkimnak ding a si ruangah, annih pawl an au lo ahcun lungte tal a au ding tiah Jesuhin a sim. Puithiam le roreltu pawl an tih ruangah Jerusalem saangkapi an luh tikah mipi cu daiten an um. Asinan, Bialdnn tualah cun nauhak pawlin tumkau cu hawiin, “David fapa hnenah Hosana!” tiah an au thotho (Matthai 21:8-16). Farasi pawl cu an lungsi lo nasa ih, a hnenah, “Hibang pawl thu rel hi na thei maw?” tiah an sut. Jesuh cun, “Thei ko, nauno le pawhte fawp lai pawl kaa ihsi thu suak cun, thangthatnak na famkimter” ti a si si, nan siar dah lo maw? a ti. Khrih a rat hmaisakah nauhak pawl hmangin Pathianin hna a tuan veldn, a ratsaalnak thu phuang ding khalah nauhak pawl hi a hmang sal a si. Rundamtuih ratsaalnak thuthang cu miphun kip, tong phunkip, thlah phunkip hnenah phuan theh ding hi Pathian thu cu a tlamtlinnak ding a si.DR 308.1

America ramkhalahPathian thu phuang dingah William Miller le a rualpi pawl cu ret an si. Hi ram hi Jesuh ratsaalnak thu phuannak hmunpi a hung si vivo. Hi ramah hin vancungmi pakhatnak thu simmi simsungnak cu a thleng famkim. Miller le a rualpi pawl thu nganmi cu, ram kau zetah theh darh a si vivo. Leilung hmuahhmuahah Pathian Thuthang Tha phuangtu an fehnak Idpah, a ratsaalnak thuthang lungawi um khal cu thlenter a si vivo. Ram hla ram nai khui tawk ah, Catuan Thuthang Tha thucah, “A rorel caan cu a ra thlen ih ruangah, Pathian cu tih ula, thangthat uh” timi cu a darh vivo.DR 308.2

1844 kum thal laiah Khrih cu ra ding vekih hrilhlawknak thu cun mi thinlung a luah nasa. Ram khat ihsin ram Idpah a darh vivo ih, an ngaihven zet a si. Hrilhlawknak caan cu a dik ti an zum zet ih, maih ngai dan le uanthuannak pawl tla hlon thehin thutak cu an pom. Rawngbawltu thenkhat cun, an sinak le an hlawh pawl khal tlansanin Jesuh ratsaalnak thucah cu an phuang sawn. Asinan, rawngbawltu ihsiih, hi thucah pawmtu cu an mal tuk tikah, misempi ngaitlawmaw pawl hnenah nasa zetih phuan a si. Lo nei mi pawlin an lo fehsanin, khawl nei mi pawlin an khawl pawl,le sumdawngin an sumdawn hna pawl fehsanin thucah phuan hna an tuan a si. Pathian ngaihsak lo kawhhran le suahsualnak pawlin nasa zetin harsatnak tuah khal hai sehla, rundamnak lamih mi hruai hna cu, raltha zetin an tuan thei vivo. Satanih hnaihnawknak lak khalah thutak cu mi tampiin an pawm vivo.DR 308.3

Theihtirnak thu khun cu hmun kipah an thei vivo thlang. Misual pawl le khawvel mi pawl tla cu sualnak tlansan dingin thu sim an si theh. Khrihih hmaihruai Johanin a phuan bangin, thingbulah hreipi an ret ih, sual sirnak le a rah cu nun suah pi dingin mi tin an sawm. An ngennak cun, pulpit tumpiih muannak le himnak thucah phuan kel hnakin, nasa zetin hmua a nei. Pathian thucah relnak kipah sirawknak le tangdorawknak thawn Bawipa cu an hawl thlang a si. Lei lam thil an hawlnak thinlung cun van a hawi thlang.. Pathian Thlarau cu an parah a um ringring ih, an thinlung khal tleunak pek an si thlang. “Rorel caan a ra thleng zo, Pathian cu tih ula, thangthat uh” titu an hung si vivo.DR 309.1

Misual pawl cun tap cingin, “Rundam ka si theinak dingah ziang ka tuah ding?” tiah an sut thlang. Mi rinum lo pawl tla an rinum sal. Khrihah muannak a cotu pawl cun midang a co vetu pawl hmuh cu nuam an ti zet. Nu le pa pawlin an fa le pawl an seherh ih, fa le pawl khalin nu le pa pawl an seherh ve. An pawrhawknak le an thil khek pawl cu tlansanin, thinlung takin phuanawknak an nei. Sungkaw member pawlin mai insang an vei ih, napiin thla an cam theu. Thinlung lungsiatnak taktakin Pathian cu hmun tinah an ko. Sual ngaidam si theihawknak thawm le mi dang hrangih thahnemngai zetin zanvar thlacam awn thawn, Pathian cu an pawl nasa a si.DR 309.2

Advantist pawl tawnawk khawmnakah cun, mi phun kip an ra khawm hai. Milian mi te, mi sang le mi niam, mai tulnak zawnciau ah Bawipaih ratsaalnak thucah cu ngai an hngakhlap zet a si. Bawipaih siahhlawh pawlin an zumnak san an rel laiah tla cun, zianghman dodalnak um loin Bawipain a kilveng. A caancaanah thurel cu cak lo zet khal sehla, Pathian Thlarauin a run ticak thar sal theu a si. Vancungmi pawl tlain an umpi tikah nitin mi tampi an pung bet vivo. Khrih cu a rasaal cing ding ti thucah cu khun zetih rel a si tikah, mi tampiin an ngai duh zet. Lei le van cu nai aw zet veldn a um. Pathian thiltitheinak cu nauhak upain an co theh. Pathian thangthat hla sak cingin a then cu inn lamah an tlung. Zanthim lai khalah lungawi thawmvang theih ding a um ringring. Himi a zawhtu hmuahhmuah cun an hlimnak a nasatzia cu an hngilh dah nawn lo.DR 309.3

Khrih a ratsaalnak caan bikhiah a ni cia an phuannak cun, pawl hranhranih mi tampi, pulpit rawngbawltu pawl ihsiin, misual van sal ngam pawl tiangin, dodalnak nasa zet tuah dingah a cawk tho hai. Hrilhlawknak thuin, “A hmaisa bikah nan theih dingmi cu; ni neta bik caan ah mi thenkhat an tisa hiarnaldh a ukmi pawl an ra suak ding, ti hi a si. Cu pawl cun hnihsuakah an lo sai ding ih, Khrihin ka rasaal ding tiin a lo tiam a si lo maw/ A tu hi khuiah so a um?Kan pupa pawl cu an thihnak a rei zo., sikhasehla, leilung a seem pek ihsin a tu tiang ziang hmuahhmuah amah keel thotho an si. ‘tiah an lo ti ding.” tiih hrilhlawknak kha a ra thleng kim a si (2 Piter 3:3,4). Mi tampi cun a thurin hi an dodal lo, a caan bikhiah cungcang hi an el satliah men a si an ti. Sihmansehla, ziangldm hmutu Pathian cun, an thinlung cu a hmu theh ko. Felnak thawi rorel dingih Khrih a ratsaalnak thu theih hi an duh lo a si. Siahhlawh rinum lo an si ih, an thil timi cun thinlung tleutertu Pathian fiahnak cu a dawl zik cuang lo a si. Curuangah, an Bawipa cu an tawng ngam lo ih, Jesuh rat hmaisak laiih Judah pawl veldn Jesuh lawm dingah an tim an tuah lo hrimhrim a si. Baibal thu ciang emem hi an el lawng si loin, Bawipa a rak thlirtu pawl cu an nautat a si. Satan le a dungthlun pawl cu an hlim zet ih, Krih le a vancungmi pawl hmaiah nautatnak tongkam an theh darh ih, amai mi ti aw si, duhdawt taktak lo pawl hin, a ratsaalnak thu hi an pawm lo a si.DR 310.1

“A ni le tikcu caan cu zohmanin an thei lo” timi hi a ratsaalnak thu dodaltu pawlih thu elfung bik a si. Pathian thu cun, “Cumi ni le caan cu Pa lo cun, zohmanin, vancungmi khal siseh, Fapa khal siseh, an thei lo (Matthai 24:36). Himi Baibal cang a relfiahnak ciang tak le remaw zet hi Bawipa ratsaalnak hngaktu pawl cun an phuanmi a si ih, anmah a dodaltu pawlin cumi a hmannak dik lo an sersuah dan tla cu, ciang takin laih lan a si. Khrihin bialdnn a suahsan neta bik tumah, cuih hnuin a dungthlun pawl thawn Olif tlangih biaknak urhsun zet an neih tumah hi thu hi a rel a si. A Dungthlun pawlin, “Na ratsaalnak le leilung cem ding hminsinnak cu ziangha si ke? tiin an sut. Hminsinnak cu an hnenah a sim ih, “Nannih khalin cumi hmuahhmuah cu nan hmuh tikah cun amah cu a ra nai thlang , saangka Idang roriah a um ti thei hai uh.” tiah a ti (Matthai 24:3, 33). Rundamtuih thu relmi pakhat hman hin a dang a thiat ding a si lo. A ratsaalnak thu khal hin a dang pawl hi pakhat hman a thiat ding a si lo. A ratsaal tik caan cu zohmanin an thei lo nan, a rat a naih tikcu cu thei dingih zirhtu dingah beiseimi kan si. A tiamkammi ziangih siar lo le thlahdah le, a ratsaal tikcu a nai thlang ti pawisa lo pawl cu, Noah caanih a thu a ngai lotu mipi cu tidaiah an thi theh vekin, thil vanduai thlak zet kan parah a thleng ding a si. Cumi bung le cang thiamthiamah, siahhlawh rinum le rinum lo tahthimnak a rel vekin, “Ka pu cu a ra tlung lawk lo ding” tiih daithlang pawl a hremtu ding cun, a zumtu ralringih a um le ralring lo zetih a um pawl parah a tuah dan ding cu a fiang ko a si. Curuangah nannih khal ralring zetin um ringring uh, a pu a rat tildh, a siahhlawh ralring zetih um a hmuh mi cu a hamtha ding a si.’’(Matthai 24:42,46). “Na ralrinawk lo ahcun rukru vekin ka ra ding ih, ziang tikah ka rung ding ti na thei si lo,” a ti (Thuphuan 3:3).DR 310.2

Bawipa a ra lan a thei lotu ding pawl hnenah, Paul cun hitin a rel, “Bawipa Ni cu zanah rukru vekin a ra thleng ding ti nanmah roriin ciang takin nan thei ko. Miin daihnak le himnak a um tiih an ti laifangah nunau nau nei ding vekin rinlopiah siatralnak an parah a thleng ding ih, zohman an luat lo ding. Sikhasehla u le nau lenuh, nannih cu khawthim sung ummi nan si lo ruangah, cuih ni cun zanih rukru vekin nan rin lo laiah lo man hlah seh. Nannih cu nan zatein tleunak sung ummi nan si. Thimnak sungmi kan si lo; zanih minung khal kan si lo.” tiin a sim (1 Thesalon 5:2-5).DR 311.1

Cuti vekin Khrih a ratsaal a naihzia thuhla-ah, zohmanin thei loin an um lonak dingah, Pathian thuin mi hnenah a phuang a si. Sihmansehla, suanlam tuahin a hnawngtu cun hi tluk thu fiangah hin an mit an sing eueu. “A Ni le a tik cu zohmanin an thei lo.” ti tongkam cu a nautattu pawl le rawngbawltu pawl tiangin an deusawn ringring. Mipi pawl an hun thangphawk tikih rundamnak lamzin an hawl tikah, sakhaw hotu pawl cu an run tel ih, thu dik lo cu simin an hrilhfiahsak theu a si. Kilkhawitu rinum lo pawl cu ziangmaw tiin an sihkhawmaw ih, Pathianin daihnak thu a phuang lo pi cu, “Daihnak, Daihnak” tiin an au rero. Khrih caan laiih Farasi pawl vekin, mi tarn tak cun vanram luh an duh lo ih, a lut duh pawl khal cu hnainawknak an tuahsak ringring. Cumi pawl thisen mawh cu an parah phut a si lai ding.DR 312.1

Kawhhranih ngaitlawmaw bik le pe aw bik pawl cu, a naranin thutak a rak pawm hmaisa bik pawl tla an si theu. Mahteih Pathian thu siarih a zirmi cun, vangtlang hrilhlawknak fehpi dan tlangpi hi Baibalah a hngat aw lo ti an hmu thei. Sakhaw rawngbawltu pawl huhma in mipi a khuhneh lonak hmunah le mahteih ngun takin Pathian thu zirnak hmun Idpah cun Jesuh ratsaalnak thu hi, Pathian thuneihnak a sizia tihngetnakah Baibal thawn an zohton theu a si.DR 312.2

Mi tampi cu an rualpi an zum vek zum ve lo pawlin an tiduhdah theu. Kawhhranih dinhmun tha an co theinak dingah, ratsaal thuhlaah beiseinak a rak nei tu pawl khalin dai tein um an cuh sawn ih, sihmansehla, Pathianih rinum turn vekih an umnak cun, thutak an hnenih kawltirmi cu a phen lak men siin an thei. Khrih ratsaalnak an zum ih ruangah, mi tarn tak cu kawhhran ihsin dawisuahin an um. An zumnak ruangih cuti vek harsatnak a tuartu pawl hrangah cun, “Keimah in rinsan ruangah nan phunpi hrekkhat pawl cun an lo hua ih, zianghmanah an lo siar lo a si. An lo hmuhsuam ih, ‘Lungawi aipuangihnan khaw sak cu kan hmu duh a si. Curuangah Bawipaiin a cahnak langter sehla lo hum seh,’ an ti. Sikhasehla, anmah sawn kha ningzaktu ding an si,’ timi cu an hrangah a sunglawi zet ding a si (Isaiah 66:5).DR 312.3

Thucah phuan rahsuahmi cu ziang vek a si ti ngaihvenin, vancungmi pawl cun an thlir ringring. Kawhhran cun thucah cu a rak hnawn tikah, vancungmi pawl cu riahsiain an feh hlo theu a si. A ratsaalnak thutak cungcangih fiang hrih lo tampi an um lai. Mi tampi cu an pasal pawl, an nupi pawl, an nu le pa pawl le an fate pawlin, Adventist pawlih fehsualnak an zirh mi a ngai pawl cu, thilsual ti an si ko tiin an hruai kawi theh theu. Hibang mi rinum pawl kilveng dingah, Pathian cun a vancungmi pawl a thlah a si ill, Pathian lal tohkham ihsin tleunak dang cu an parah a tleuter lai ding a si.DR 312.4

Thucah a rak dawngtu pawl cun, Rundamtu a ratsaalnak ding cu an nghakhlap zet. Amah tawn an beisei tikcu cu a nai thlang. Cumi tikcu caan a ra thlen tik cu urhsun zetin an pan. Pathian thawn pawlawknak duhum zet, lehnuih, tleu taktakih daihnak an co ding thukamah cun an hngat aw a si. Himi beiseinak le rinnak a rak tep dah zomi pawl cun, cumi caan sunglawi zet cu an hngilh dah lo. A caan a thlen hlan zarh ziangmaw zatah cun, khawvel hna lam tampi cu an ret tha theh. Zumtu dik tak cun thi mai ding le rei lo teiih an khawvel thlirnak cu mit sin san mai ding veldn, an ruahnak pawl cu ngun zetin an zoh fiah.DR 313.1

Sihmansehla, van kai thuamhnaw pawl cu an tuah lem lo. Sihmansehla, Rundamtu tawng dingah sunglam felnak an neih a tul ti an thei. An puan var cu thinlunglamih thianghlimnak, Khrih ih tlannak thisenih sual lakih an nuncan tlenfainak cu a si. Cutiveldh, a hleice ih thinking zohfiahawknak, thahnemngai le turn ruh zetih zumnak kel kha, Pathian mi pawl hnenah khal tunah um vivo lai sehla maw! Bawipaih hmaiah ngaitlawmaw vivoin, an dilnak tla cu zangfaknak tohkhamah pe sehla, tuih an tonnun hnakih nasa zet hi an nei thei ding nan. Thlacamnak, sual donak pawl hi a mai tuk hrih a si. Zumnak nung tlaksamnak cun mi tamtak cu, Rundamtu’n zaangfahnak nasa zet a pekmi cu nei lo’n an umter a si.DR 313.2

Pathian cun a mi pawl cu hliah zai a rel. A kutin hrilhlawknak sutsualnak cu a phen a si. Adventist pawl cun a dik lonak cu an hmusuak lo. Anmah a dodaltu pawl khalin an hmusuak ve lo. Anmah dodaltu pawl cun, “Simsungnak tikcucaan nan sut dan hi a dik ko. Thil ropi ziang simaw ra thleng ding cu a si ko nan, Miller ih rel vek cu a si lo, Khawvel piantharnak ding a si ih, Khrih ratsaalnak cu a si lo,” an ti.DR 313.3

An beisei caan cu a liam ih, ami pawl runsuak dingin Khrih khal cu a ra laang fawn si lo. Zumnak le duhdawtnak dik tak thawn Rundamtu a rak thlir ringringtu pawl cun, beidawnnak nasa ngaingai cu an tawng ta riai. Pathian thil tumtahmi pawl cu, ti 1dm a tul hrih lai. A ratsalnakhngaktu tiaw pawl thinking cu a zoh hliah sal hrih ding a si. An zumnak thil ti cun an thinking le an nun a tham hrimhrim lo a si. Thil ra thleng ding timi, a ra thlen tak si loah cun, beidawng an tiaw duh lo nan, Khrih ih ratsaal cu an zum taktak lo. Zumtu dik tak pawl lungngainak hnihsan hmaisa biktu lakih ta an si.DR 314.1

Sihmansehla, Jesuh le vancungmi hmuahhmuah cun um, mi rinum si beidawng fawn si cu duhdawt le lainat ememin an thlir. Hmuh theih khawvel le hmuh theih lo khawvel phentu puanzaar cu hlip theih hun si sehla cun, cuvek mi nghet pawl kiangah cun Pathian vancungmi pawl cu umin, Satan thaang lakah annih pawl an kilvenzia cu an hmu ding nan.DR 314.2