13. Ni Whitefield ken Dagiti ag Wesley
Ti dackel a principio nga inruprupir a sitatacneng dagiti naidaddadanes a Puritano sadi Inglaterra idi siglo XVII,—a ti kinapudno rumang-ay; ket dagiti Cristiano sisasaganada coma nga umawat iti amin a lawag a mabalin nga agsilnag manipud iti nasantoan a sao ti Dios, — linipatan dagiti putputotda. Dagiti iglesia Protestante, a naparaburan unay nga immawat cadagiti bendicion ti Reformacion, nagcurangda iti panagtuloyda a magna iti dalan ti reforma. Xumaupay iti nadumaduma a tiempo adda sumagmamano a matalec a tattao a timmacder a nangiwarragawag iti baro a pudno, dagiti caadduan napnecda a namati iti cas ti pinati dagiti dadackelda ken nagbiag iti cas ti panagbiag dagiti ammada.DP 195.1
Ti religion limmaad manen a nagbalin a formalismo, ket dagiti ulbod ken ananito, isuda a miidian coma no nagtuloy ti iglesia a nagna iti silaw ti sao ti Dios, ingaedda ken inayayatda. Ti iglesia inruprupir ken sinarsaranayna ti ugugali, lugar nga inrupirna “ti pammati a naminpinsan a naited cadagiti sasanto.” Casta ti pannacaipababa dagiti principio a nagtacderan dagiti Reformador ken gapu iti nagsagabaanda iti adu.DP 195.2
Idi siglo XVIII iti maysa a tiempo ti dackel a sipnget a naespirituan, ni Whitefield ken dagiti Wesley nagparangda a cas nagiggem iti silaw ti Dios. Babaen ti turay ti naipasdec nga iglesia, dagiti umili sadi Inglaterra limmaad unay ti nareligionan a casasaadda iti casta a narigat nga ilasin ida cadagiti pagano. Ti Natural a religion isut pagayayat idi a basbasaen dagiti pastor, ket isut caaduan idi a paset ti teologiada. Dagiti nangatngato a clase ti tao umsienda idi ti kinasingpet, ket intangtangsitda ti caaddada a nangatngato ngem iti panpanagananda ti fanatismo. Dagiti nababbaba a clase addada idi iti nalaus a kinanengneng, ket natdada a nabaybayan iti vicio, idinto a ti iglesia awan tured wenno pammatinan a mangitangcayag iti naipababa a panggep ti kinapudno.DP 195.3
Ti dackel a doctrina ti pannacajustificar gapu iti pammati, nga insuro ni Lutero iti nabatad unay, nagistay entero a nalipatan ; ket naisucat ti principio ti Roma a panangitalec ti pannacaisalacan cadagiti naimbag nga araramid. Ni Whitefield ken dagiti Wesley, isuda a camcameng idi ti naipasdec nga iglesia, napasnecda idi nga agsapsapul iti parabur ti Dios, ket naisuro cadacuada a mabalinda a gunoden daytoy babaen ti panagbiag a nasingpet ken panangsalimetmet cadagiti alalagaden ti religion.DP 196.1
Idi nagsakit ni Carlos Wesley iti naminsan, ket namnamaenna a matayen iti makiit, napagsaludsudan no ania ti nangibatayanna ti namnamana iti biag nga agnanayon. Ti insungbatna, “Impanco ti casayaatan a cabaelac iti panagservic iti Dios.” Agsipud ta ti gayyem a nagsaludsud saan unay napnec iti sungbatna, kinuna ni Wesley, “Ania! Saan aya nga umdas dagiti araramidco a pangibatayac iti namnamac? No tacawannac cadagiti araramideo, awan sabalin a pagcammatalcac.”DP 196.2
Casta idi ti kinapuscol ti sipnget a nagtalinaed iti iglesia. ket inlingedna ti pannacaicaro ti basol, tinacawanna ni Cristo iti gloriana, ket inturongna dagiti isisip ti tattao manipud iti ca. eaisuna a namnama ti pannacaisalacan,—nga isu ti dara ti na. ilanza a Mannubbot.DP 196.3
Calpasan ti pannacaorden da Juan ken Carlos Wesley a cas ministro, naibaonda a misionero sadi America. Adda kina- luganda iti vapor a sangacuyogan a Moravianos. Idi addada iti dalan, nasarangetda ti napigsa a bagyo, ket ni Juan Wesley, idinto ta nasarangetna ni patay, naricnana a saan pay a seguro nga adda keneuana ti talna ti Dios. Ngem iti sabali a bangir dagidi Moraviano imparangda ti kinalinac ken talec a di amammo ni Wesley.DP 196.4
Cunana nga idi magudduada ti Salmo a nangirugianda ti cultoda, dimmugudug ti baybay, ginay-abna a pinersapersay ti lavag, linapunosna iti danum ti sasacayan, ket simrec ti danum iti uneg ti sasacayan, a cas lattay alimunennacam idin ti nalawa a taaw. Ti nacabutbuteng nga ickis nangrugi iti gimong dagiti Ingles. Dagiti Moraviano intuloyda ti nagcanta a sitatalna. Iti calpasan daydi sinaludsudco iti maysa cadacuada, ‘Saancay a nagbuteng?’ Insungbatna. ‘Agyamanac iti Dios, ta saanac a nagbuteng. ! Insaludsudco, ‘Ngem dagiti babbai ken ubbingyo saanda a nagbuteng?’ Insungbatna a sipapacumbaba, ‘Saan; dagiti babbai ken ubbingmi saanda a mabuteng a matay!”DP 197.1
Idi nacadanondan idiay Savannah, ni Wesley nakipagtaeng iti bassit a tiempo cadagiti Moraviano, ket natignay unay iti Nacristianoan a cababalinda. Calpasan ti panagawidna idiay Inglaterra dimteng iti nalawlawag a pannacaawatna iti kinapudno a mavannurot iti Biblia. Isu nalawlawagan a masapulna a baybayan ti isuamin a panagcammatalecna iti bucodna nga aramid iti pannacaisalacanna. ket masapul nga agcammatalec nga entero iti “Cordero ti Dios a maugiccat ti basol ti lubong.” Iti naminsan a panaggigimong ti sociedad dagiti Moraviano idiay Londres, binasada ti maysa a sao ni Lutero, a mangsarita iti panagbalbaliw nga arainiden ti Espiritu ti Dios iti uneg ti puso ti mamati. Idi madama nga agdengdengngeg ni Wesley, naparubrub ti pammati iti uneg ti cararuana. “Naricnac ti nacascasdaaw a pannacapapudot toy pusoc,” cunana. “Naricnac ti pinagtalecco ken Cristo, ken Cristo laeng, a maipaay iti panna- caisalacan: ket adda pammatalged a naited caniac, a pinunasna dagiti basolco, ket insalacannac iti linteg ti basol ken patay.”DP 197.2
Cabayatan dagiti napaut a tawen a pannakibacbacal a nabannog ken nadueot — tawen a panaglac-am ti rigat ti bagi, ken umsi ken pannacaipababa, — ni Wesley sitatalimudoc a nangtonton iti maymaysa a panggepna nga isu ti panagsapulna iti Dios. Ita, isut nasaracannan; ket nasaracanna a ti parabur a nagbanbannoganna a gunoden babaen ti carcararag ken panagayayunar, ken panangted ti limos ken panangimut iti bagi. isut maysa la a sagut. a maited “nga awan ti pirac, ken awan ti bayad.”DP 198.1
Apaman a naipasdee ti pammati ken Cristo, naparayray ti tarigagay ti entero a cararuana a mangiracurac iti isuamin a disso ti pannaeaammo iti nagloriaan nga evangelio ti awan baybayadna a graeia ti Dios. “Ti isuamin a lubong idi ti kitkitaec a territorioc,” kinunana.DP 198.2
Ti biag ni Wesley naisangrat iti pannacaicasaba dagiti daekel a kinapudno nga inawatna,—ti pannacajustificar gapu iti pammati iti mangabbong a dara ni Cristo, ken ti mangpabaro a pannaeabalin ti Espiritu Santo iti puso. ket mangpataud ti bunga iti maysa a biag a tumunos iti pinagpatulad ni Cristo.DP 198.3