Maysa a Pudno nga Estudiante ti Biblia
Idi damoda ti mapilit a sumina iti Iglesia ti Inglaterra, dagiti Puritano pinagcaycaysada dagiti bagbagida babaen ti maysa a napasnec a tulag, a cas agwayawaya a tattao ti Apo “tapno sangsangcacuyogda amin a magna iti amin a dalanna i naipacaammo wenno maipacaammonto cadacuada.” Adtoy id: ti pudno nga espiritu ti reforma, a napateg a principio ti Ki. naprotestante. Gapu itoy a panggep dagidi agpagpagna a Pil grim pinanawanda ti Holanda tapno agbirucda ti maysa a pag taengan iti Baro a Continente. Ni Juan Robinson, a pastor, da, isu nga inturturong ti Dios a di kimmuyog cadacuada, ki nunana idi palubosanna ida a pumanaw:DP 206.2
“Cacabsatco, saan a mabayag agsisinatayon, ket ti Apo am mona no agbiagacto pay a macakita cadagiti ruprupayo ma nen. Ngem impato man ti Dios a casta wenno saan, ibilinco ca. dacayo iti sangoanan ti Dios ken dagiti naingasatan nga angel na ti isusurotvo caniac iti saan nga adadayu ngem ti isusu rotco ken Cristo. No cas adda anianto man nga ipaltiingna ca dacayo babaen ti pannacaaramat ti sinoman a sabali nga ara matenna, sisasaganacay coma nga umawat kencuana a cas ti pinangawatyo iti aniaman a kinapudno iti panagministroc ta namnamaec unay a ti Apo adda pay icutanna a kinapudn ken silaw a tumpuarto manipud iti nasantoan a saona.”DP 209.1
“Iti biangco la a maysa, diac maipapas a sangitan ti ca sasaad dagiti nareforma nga iglesia, isuda a dumteng iti maysa a panawen ti religion, ket ita dida macaadayun iti adadayv ngem ti nadanon dagiti naaramat nga instrumento ti reforma cionda. Dagiti Luterano saanda a maawis a mapan iti adada yu ngem ti nakita ni Lutero;.. .ket dagiti Calvinista, cas ma kitayo, addada laengen a sicacapet idiay nangibatian cadacua da ti dackel a tao ti Dios, isu a dina pay nakita amin a banag Daytoy isut maysa a kinacacaasi a laladingiten unay; ta nu pay isudat idi dagiti narayray ken namiag a silsilaw idi tiem. poda, nupay casta saanda a nastrec ti entero a balacad ti Dios ngem no coman addada ita a sibibiag, siaayatda coma a ma ngaracup iti adadda pay a silaw ngem ti immuna nga inawat da.”DP 209.2
“Laglagipenyo ti tulag ti iglesiayo, isu a nalpasyo nga inanamungan a magnacayo iti amin a dalan ti Apo, a naipacaammo wenno maipacaammonto cadacayo. Laglagipenyo dagiti cariyo ken tulagyo iti Dios ken iti maysa ken maysa, nga awa. tenyo ti aniaman a lawag ken kinapudno a maipacaammonto cadacayo manipud iti naisurat a saona; ngem agpapanpay amin dagitoy, dawatec cadacayo nga alluadanyo nga imutectecan daydiay awatenyo a kinapudno, ket isut idiligyo ken iyabayyo cadagiti sabali a sursurat ti kinapudno casangoanan ti panangaracupyo keneuana; ta saan a mabalin a ti lubong dagiti Cristiano naladaw unay a rummuar manipud iti casta a kinasipnget ti anticristiano, ket ti napunno nga awan curangna a pannacaammo tumpuar a maminpinsan. ” DP 210.1
Daydi panagtarigagay iti wayawava ti conciencia isut nacadagdag cadagidi gangannaet a Pilgrim tapno sarangtenda dagiti peggad ti napaut a viaje a bumallasjw iti taaw, tapno ituredda dagiti rigat ken peggad iti let-ang, ken tapno babaen ti bendicion ti Dios maisaadda idiay igid ti America ti pagbatayan ti maysa a naindaclan a nacion. Ngem nupay no nalinteg ken managbutengda iti Dios, dagidi pumapagna a Pilgrim dida pay naawatan ti dackel a principio ti panagwayawaya ti religion. Ti wayawaya a nagrigrigatanda unay a ginun-od a maipaay cadacuada met laeng, saanda a sibubulos a mangted met iti casta cadagiti sabsabali. “Bassit laeng, uray pay cadagidi calaingan iti panunut ken moral idi siglo XVII, ti addaan aniaman a justo a capanunutan maipapan iti dayta dackel a principio, a rimmusing manipud iti Baro a Tulag, isu a mangbigbig iti Dios a cas maymaysa nga ocom ti pammati ti tao.” Ti doctrina a ti Dios incumitna iti iglesia ti calintegan a mangituray iti conciencia, ken mangibucsil ken mangdusa no ania ti kinahereje, isut maysa cadagiti caunegan a rimmamut nga ulbod ti kinapapa. Nupay linacsid dagidi Reformador ti pammati ti Roma, saanda pay naluc-atan nga entero iti espirituna a di mangibibinng iti calintegan dagiti sabali.DP 210.2
Adda maysa a kita ti iglesia ti estado a nabukel, ket amin dagiti umili nabilinda nga aguroc iti pagbiag ti ministro, ket dagiti agtuturay naautorizaranda a mangpucaw iti kinahereje. Iti casta ti pannacabalin ti gobierno adda iti ima ti iglesia. Idi cuan saan nga agbayag dagitoy a bilin nagbanag iti di malicli can a tungpal — nga isu ti panangidadanes.DP 213.1
Idi adda sangapulo ket maysa a tawen calpasan ti pannacaipasdec ti umuna a colonia, ni Roger Williams immay iti America. Cas cadagiti immuna a Gangannaet a Pilgrim, immay tapno nanamenna ti nareligionan a wayawaya; ngem maisupadi cadacuada, nakitana — daydiay a bassit laeng idi tiem. pona ti nacakita — a daytoy a wayawava isut di mabalin nga iyalilis a calintegan ti isuamin, uray aniat pammatida. Isut maysa idi a napasnec nga agsapsapul iti pudno, ket caddua ni Robinson a namati a saan a mabalin a nalpasen a naawat ti amin a silaw nga aggapu iti sao ti Dios. Ni Williams “isut immuna a tao iti agdama a Kinacristiano a nangipasdec iti go bierno civil babaen ti doctrina ti panagwayawaya ti conciencia. ti panagpapada dagiti capanunutan iti sangoanan ti linteg.” Imbunannagna nga isut annong ti turay ti manglapped iti basol. ngem uray caanoman saanna nga annong nga iturayan ti conciencia. “Ti publico wenno ti turay mabalinda nga ikeddeng,” kinunana, “no ania ti utang ti tao iti tao; ngem no padasenda nga inaganan dagiti annong ti tao iti Dios, nacalaw.asdan, ket saan a mabalin nsa adda talged ; ta nalawag nga agdadata a no adda pannacabalin ti turay a casta, mabalin nga ituyangna dagiti sumagmamano a capanunutan ita ken sumagmamanonto manen no bigat; cas inaramid dagiti nadumaduma nga arari ken reyna idiay Inglaterra, ken dagiti nadumaduma a papa ken concilio ti iglesia Romana; ket iti casta ti pammati agbalin a bunton ti cusocuso. ” DP 213.2
Naibilin idi ti ipapan itatabuno iti gimgimong ti naipasdec nga iglesia, babaen ti dusa a pannacamulta wenno pannacabalud. “Ni Williams kinondenarna toy a linteg: ti cadac- san a linteg iti codigo dagiti Ingles isu ti panangipapilit iti ipapan pannakiculto iti uneg ti iglesia iti distrito. Ti panangpilit cadagiti tao a tumimpuyog cadagidiay a maigiddiat ti pammatida, imbilangna a cas nalatac a pannacasalungasing dagiti nacayanacanda a calintegan; ti panangguyod cadagiti madi ken awan religionda nga ipaturong ida iti pagdaydayawan ti publico, cas la itay kiddawen ti panaginsisingpet...Awan coma ti mapilit nga agdaydayaw,’ kinunana nga innayon, ‘wenno mapilit nga agdaydayaw a maibusor iti anamunganna.’ ‘Ania! kinuna a sisisiddaaw dagiti casupiatna a napasdaawan iti doctrinana, ‘saan aya a maicari ti mangmangged iti taraonna?’ ‘Wen,’ insungbatna, ‘cadagidiay a makitulag a manangdan kencuana.’ ”DP 213.3
Ni Roger Williams binigbigda ken inayayatda a cas ma. talec a ministro, a manmano ti cas kencuana iti talugading, addaan di makillo a kinatacneng ken napudno a kinamanagayat; ngem ti panangipatangkenna nga agmadi a mangbigbig iti calintegan dagiti civil a turay a mangituray iti iglesia, ken ti panangkiddawna ti panagwayawaya ti religion, dida mabalin a palugodan. Ti pannacaipadas toy baro a doctrina, kinunada, “balinsuekennanto ti casasaad ken gobierno ti nacion” Isut sinentenciaanda a mapagtalaw manipud iti colonia, ket iti camaudiananna, tapno maliclicanna ti mabalud, napilit a timmaray, iti, tengngat lam-ec ken baggio ti invierno, ket napan iti di pay nacutcuti a cabakiran.DP 214.1
“Sangapulo ket uppat a lawas, ” cunána, ” naipalladawac a sisasaem iti napait a tiempo, ket diac naammoan ti tinapay ken pagiddaan.” Ngem “dagiti wac ti nangpacan caniac idiay cabakiran,” ket ti lungog ti cayo masaman nga isut paglinunganna. Casta ti panangituloyna iti natuoc a panagtarayna iti caaduan ti nieve ken awan danana a bakir, aginggat nacasarac ti amang iti maysa a tribu ti Indian a nagunodna ti panagtalec ken ayatda iti panangisursurona cadacuada iti kinapudno ti evangelio.DP 214.2
Calpasan ti adu a bulan a panagallaallatiw ken panagallaallana, iti camaudianna nacadanon iti igid ti Baybay ti Nar ragansett, ket idiay ti nangisaadanna ti babatayan ti umuna a casasaad dagiti agdama a tiempo isu a pannacabigbig nga awan curangna ti calintegan ti nareligionan a wayawava. Ti nacaibatayan ti principio ti colonia ni Roger Williams castoy, “a tung gal tao adda coma wayawayana nga agdaydayaw iti Dios cas mayannurot iti silaw ti concienciana.” Ti bassit nga Estadona, nga isu ti Rhode Island, nagbalin nga isut nagcamangan dagiti naidaddadanes, ket immadu ken rimmang-ay agingga iti nsgbalin a bato ti suli ti Rublica Americana dagiti pamunganayanna,—nga isu ti civil ken nareligionan a panagwayawaya.DP 215.1
Iti uneg dayta naindaclan ken daan a documento a nangilistaan dagiti immuna nga amma iti calinteganda—a nagaladan iti Declaracion de Independencia—imbunannagda: “Patienmi dagitoy nabatad a kinapudno, nga amin a tao naparsuada a padapada ; nga adda saan a mabalin nga iyalilis a calintegan nga inted ti Namarsua cadacuada; a dadduma cadagitov isu ti biag, wayawava, ken ti panagsapul iti ragsac.” Ket ti Consli. tucion ipatalgedna, iti calawagan a sao, ti di pannacacaniwas ti conciencia: “Awanto ti nareligionan a pannacapadas a makiddaw a cas ramramit ti maawat nga agsaad iti aniaman nga oficina wenno mapagtalcan a saad iti babaen ti Estados Unidos. ” “Ti Congreso awantot aramidenna a linteg maipanggep ti pannacaipasdec ti religion, wenno mangiparit ti siwawayawaya nga isusurot kencuana.”DP 215.2
“Dagiti nangaramid iti Constitucion binigbigda ti agnanayon a principio a ti pannakibagi ti tao iti Dios saan a bibiangan ti tao nga iyaramidan ti linteg, ket dagiti calintegan ti concienciana saan a mabalin nga ipatagicua iti sabali. Saan a masapul ti panagrazon tapno ipasdec toy a kinapudno; isut ammotayo iti uneg dagiti barucongtayo. Daytoy a pannaca-ammo, nupay caritenda dagiti linteg ti tao, isut namakired cadagiti adu a martir idi addada a matutuoc ken mapuuran. Naricnada a ti annongda iti Dios nangatngato ngem dagiti bilin ti tao, ket awan pannaeabalin ti tao a mangituray iti con- cienciada. Isut maysa a naicasigud a principio nga awan macabag-ut kencuana.”DP 215.3
Idi nagraeurac ti damag idiay nasnacion ti Europa, nga adda daga a mabalin ti tunggal tao a lacamen ti bunga ti bannogDa ken suroten dagiti conviccion ti concienciana, rinibribu dagiti nagpapangen a napan cadagiti igid ti baro a Jubong. Immadu iti napardas dagiti colonia. “Ti Massachusetts, babaen ti maysa a linteg nga especial, ingay-atna ti nabulos a cablaaw ken tulong, ken igastoan ti publico, cadagiti Cristiano nga uray aniat nacionda a tumaray a bumallasiw iti Atlantico ‘tapno italawanda dagiti gubat wenno bisin, wenno ti panangidadanes dagiti mangcamatcamat cadacuada.’ Iti casta dagiti nagtalaw ken naupupit naawatda a sangaili ti gobierno, babaen ti maysa a linteg.” Iti uneg ti dnapulo a tawen manipud idi immuna nga ibabangcagda idiay Plymouth, casta met ti caadu ti ribu dagiti gangannaet a napan nagyan idiay Nueva Inglaterra. Naipakita a dagiti principio ti Biblia isudat caseguroan a talged ti idadackel ti nacion. Dagidi nacapuy ken nagaaddayu a colonia dimmackelda a nagbalin a bunggoy dagiti mannacabalin nga Estado, ket ti lubong sinipsiputanna a sisisiddaaw ti talna ken rang-ay ti “maysa nga iglesia nga awan papana, ken maysa nga estado nga awan arina.”DP 216.1
Ti dackel a principio nga inruprupir a sitatacneng da Robinson ken Roger Williams, a ti kinapudno rumang-ay, ket dagiti Cristiano sisasaganada coma nga umawat iti amin a silaw a mabalin nga agraniag manipud iti nasantoan a sao ti Dios, isut linipatan dagiti annacda. Dagiti iglesia Protestante sadi America — ken casta met dagiti adda sadi Europa — a naparaburan unay nga immawat cadagiti bendicion ti Reformacion, nagcurang ti panagtuloyda iti dalan ti reforma. Nupay adda sumagmamano a matalec a tattao a timmacder, cadagiti nadumaduma a tiempo, a mangiwarragawag iti baro a pudno ken mangipanayag iti nabayag nga inayayat nga ulbod, dagiti ca- aduan, cas cadagidi Judio idi aldaw ni Cristo wenno cas cadagidi pasurot ti papa idi tiempo ni Lutero, napnecda a mamati a cas ti pinatpati dagiti ammada, ken agbiag a cas ti pinagbiag dagiti ammada. Iti casta ti religion dimmakes manen a nagbalin a formalismo; ket dagiti ulbod ken ananito a naiwagsac coma no nagtalinaed ti iglesia a nagna iti silaw ti sao Dios, natagi. nayon ken naayayatda. Iti casta ti espiritu a linucag ti Reformacion naininut a natay,aginggana iti nganngani agpadpada ti eadackel ti panaeasapul ti reforma cadagiti iglesia Protestante ken iti Iglesia Romana idi tiempo ni Lutero. Adda idi ti isu met laeng a kinailubongan ken kinacurang ti espiritu, ken umasping a panagdayaw cadagiti capanunutan ti tattao. ken panangsuno cadagiti sursuro ti sao ti Dios cadagiti capanunutan ti tao.DP 216.2
Daydi nasacnap a pannacaiwaras ti Biblia idi umuna a paset ti maicasangapulo ket siam a siglo, ken daydi dackel a silaw nga inraniag ti sao ti Dios iti lubong, saan a napasaronaon iti caanatupna nga irarang-ay coma ti pannacaammo iti naipaltiing a kinapudno wenno iti nasuut a religion. Ni Satanas dina nabalin, cas cadagiti immuna a panawen, nga ilinged ti sao ti Dios manipud cadagiti tao; ti sao ti Dios naicabil idiay magaw-at ti isuamin; ngem tapno magunodna pay ti panggepna, inturongna dagiti adu tapno dida patgen ti saona. Dagiti tao liniwayanda a sukimaten dagiti Sursurat, ket iti casta intuloyda nga inawat dagiti saan nga umumno a panangipatarus. ken inayat dagiti doctrina a di naibatay iti Biblia. Casta ti pannacapadakes dagiti principio a gapu ti nagtrabajoan ken nagsagabaan unay dagiti Reformador.DP 217.1