Appendix

NOTA 1. Panid 298. Diha sa sugo nga pabuhian ang Israel, si Jehova miingon ngadto kang Faraon, “Ang Israel Akong anak nga lalake, ang Akong panganay....Tugotan mo sa paglakaw ang Akong anak, aron siya mag alagad kanako.” Exodo 4:22, 23. Ang salmista nagasulti kanato ngano nga giluwas sa Dios ang Israel gikan sa Egipto: “Iyang gipagula ang Iyang mga katawohan nga may kalipay, ug ang Iyang mga pinili nga may pag awit: ug iyang gihatag kanila ang mga yuta sa mga nasud: ug ang mga buhat sa mga katawohan gipanag iya nila; aron mabantayan nila ang Iyang kabalaoran, ug sa ilang pagtuman sa Iyang mga kasugoan.” Salmo 105:43-45. Dinhi atong makat onan nga ang mga Hebreohanon dili makaalagad sa Dios didto sa Egipto.PM 939.1

Diha sa Deuteronornio 5:14, 15, atong makaplagan ang linain nga pagpasantup nga gihatag nganha nianang bahin sa ikaupat nga sugo nga nagakinahanglan sa sulogoon nga lalake ug sa sulogoon nga babaye sa pagpahulay, ug ang mga Israelita gisultihan sa pagpahinum dum nga siya nahimo nga usa ka ulipon didto sa yuta sa Egipto. Si Jehova miingon, “Ang ikapito ka adlaw, adlaw nga igpapahulay, alang kang Jehova nga imong Dios; niini dili ka magbuhat sa bisan unsa nga bulohaton, ikaw, bisan ang imong mga anak nga lalake, bisan ang imong anak nga babaye, bisan ang imong sulogoon nga lalake, bisan ang imong sulogoon nga babaye, bisan ang imong baka, bisan ang imong asno, bisan unsa sa imong kahayupan, bisan ang imong lumalangyaw nga anaa sa sulod sa imong ganghaan aron magapahulay ang imong sulogoon nga lalake, ug ang imong sulogoon nga babaye ingon kanimo. Ug hinumdumi nga naulipon ka sa yuta sa Egipto, ug nga si Jehova nga imong Dios nagkuha kanimo gikan didto pinaagi sa kamot nga kusgan, ug bukton nga tinuy od tungod niana si Jehova nga imong Dios nagsugo kanimo nga bantayan mo ang adlaw nga igpapahulay.” Diha sa Exodo 5:5, atong makat onan nga si Moises ug si Aaron “nagpahunong sa katawohan gikan sa ilang mga palas anon.”PM 939.2

Gikan niining mga kamatuoran kita makahukom nga ang Igpapahulay maoy usa sa mga butang diin sila wala makaalagad ni Jehova didto sa Egipto; ug sa miabut si Moises ug si Aaron nga nagdala sa mensahe sa Dios (Exodo 4:29-31), misulay sila sa pagreporma, nga mao lamang ang nakadugang sa pagdaugdaug kanila. Giluwas ang mga Israelita aron sila makabantay unta sa mga balaod sa Dios apil ang ikaupat nga sugo, ug kini nagbutang sa ibabaw nila sa dugang pa nga mga katungdanan sa pagbantay sa adlaw nga Igpapahulay sa estrikto gayud, ingon man sa pagbantay sa tanang mga sugo. Busa diha sa Deuteronomio 24 17, 18, ang hitabo sa ilang pagkalingkawas gikan sa Egipto gipasabut sama sa pagbutang kanila ilalum sa linain nga katungdanan sa pagpakita ug kalooy ngadto sa babaye nga halo ug sa mga ilo sa amahan: “Dili mo balit aron ang katarungan nga angay sa lumalangyaw, o sa mga ilo; dili ka usab magdawat sa bisti sa balo nga babaye ingon nga prenda: apan hinumduman mo nga naulipon ka didto sa Egipto, ug gikan didto gibawi ka ni Jehova nga imong Dios; busa nagasugo ako kanimo sa pagbuhat niini.”PM 940.1

NOTA 2. Panid 334. Nga ang mga hampak gilaraw aron sa paglaglag sa pagsalig sa mga Egiptohanon diha sa gahum ug sa panalipod sa ilang mga larawan sa mga diosdios, ug gihimo pa gani nga makita ingon nga mabangis nga mga magsasakit sa ilang magsisimba, makia gikan sa usa ka pagtuon mahitungod sa Egiptohanon nga tinuohan Ang pipila ka mga pananglitan magamit sa pag ilustrar niini nga kamatuoran.PM 940.2

Ang unang hampak, ang paghimo nga dugo sa tubig sa suba sa Nile ug sa tanang mga kanal (Exodo 7:19), gitumong batok sa kinabuhi sa Egipto. Ang suba sa Nile giila uban sa relihiyoso nga kataha, ug diha sa daghang mga dapit gihimo ang mga halad ngadto sa Nile ingon nga usa ka dios.PM 940.3

Ang ikaduha nga hampak nagdala ug mga baki ibabaw sa Egipto. Exodo 8:6. Ang mga bald giila nga balaan sa mga Egiptohanon, ug ang usa sa ilang mga dios, si Heqa, maoy usa ka diosa nga may ulo sa baki gituohan nga may gahum sa paglalang. Sa diha nga ang mga baki, ingon nga sangputanan sa mando ni Moises, midaghan sa pagkaagi nga ilang gipuno ang yuta gikan sa usa ka tumoy ngadto sa usa, ang mga Egiptohanon tingali nagkatingala ngano nga gisakit ni Heqa ang iyang mainiton nga mga magsisimha inay panaliplan sila. Niining paagiha, ang mga Egiptohanon dili lamang kay gisilotan sa ikaduha nga hampak, kondili nagasaksi usab sa pagbiaybiay nga gihanok sa ibabaw nila, sumala sa ilang gihunahuna, sa usa sa ilang mga dios (Exodo 9:3), nga niini daghan ang nagrepresentar sa gamhanang mga dios diha sa Egiptohanon nga pantiyon. Sa paghisgut ug pipila lamang, atong makaplagan nga ang toro nga baka nga si Apis nahalad ngadto kang Ptah ang amahan sa tanang mga dios, ang baka balaan ngadto kang Hathor, ang usa sa labing ginasimba nga mga diosa sa dapit sa Nile, samtang ang toro nga carnero nagrepresentar sa daghang mga dios sama kang Khnemu, ug ang Amen nga may ulo sa toro nga carnero nga mao ang pangulo nga dios sa panahon sa Bag ong Gingharian. Busa, ang sakit nga nakapatay sa mga mananap nga gihalad ngadto sa ilang mga dios nagpadayag ngadto sa mga Egiptohanon sa pagkawalay gahum sa ilang mga dios diha sa presensya sa Dios sa tinamay nga mga Hebreohanon.PM 940.4

Ang ikasiyam nga hampak (Exodo 10:21) nagpadapat sa usa ka mabug at nga hampak ngadto sa usa sa mga dagkong mga dios sa Egipto, ang dios sa adlaw nga si Ra nga ginasimba nga walay hunong sukad pa sa kinasayohan nga mga panahon sa nahibaloan nga kasaysayan sa nasud. Diha sa usa ka dapit diin hapit dili makita sa kalangitan ang mga panganod, ang adlaw giila ingon nga usa ka walay pagkapakyas nga gahum nga naghatag ug kainit, kahayag, kinabuhi, ug pagtubo sa tibook nga kalibutan. Ang matag hari nga Egiptohanon nag ila sa iyang kaugalingon nga usa ka “anak nga lalake ni Ra,” ug gidala kining sinultihan diha sa iyang ngalan Sa diha nga si Amen sa Thebes nahimong pangulong dios sa Egipto sa panahon sa ikanapulo’g walo ka kaliwatan sa mga hari, ang gahum sa dios sa adlaw nga si Ra naila nga hilabihan ka dako sa pagkaagi nga gihimo ang usa ka gikasabutan pinaagi sa pagtipon ni Amen ug ni Ra sa paghimo ug usa ka dios Amen Ra. Sa pipila ka mga tuig tapus sa Exodo, sa diha nga gipasiugda ni Ikhnaton ang usa ka dali ra nga nawala monoteyismo, ang dios nga nagpabilin lamang mao si Aton ang plaka sa adlaw. Sa nakita kong unsa ka lig on ang pagsimba sa adlaw diha sa relihiyoso nga kinahuhi sa mga Egiptohanon, ug unsa ka mahal kanila ang dios sa adlaw nga si Ra, Amen Ra, o si Aton, atong masabut ngano nga ang hampak nga gitumong batok sa dios gipahamtang sa ibabaw sa Egipto ngadto sa kasangkoan sa away tali sa Dios sa mga Hebreohanon ug sa Iyang mga kaaway nga mga Egiptohanon.PM 941.1

Ang ikanapulo nga hampak usab, nga mao ang pagpamatay sa mga panganay (Exodo 12:29), mao ang pag igo sa labing minus sa usa ka dios, ug kadto mao ang hari, nga giila nga mao si Horus, ang anak nga lalake ni Osins. Ingon nga hari sa kayutaan sa Nile, siya gitawag sa iyang mga sakop ingon nga “ang maayong dios.” Busa ang katapusan nga hampak maoy nagpurongpurong sa mga kalihukan nga nahimo sa nagabuhat ug milagro nga gahum sa Dios sa mga Hebreohanon. Busa ang mga dios nga nagmando sa mga kusog sa kinaiyahan o sa mga mananap natinamay, apan karon ang usa ka dios nga nagpuyo sa usa ka porma nga makita taliwala sa mga Egiptohanon napakaulawan usab sa gibiay biay nga Dios sa Hebreohanong mga ulipon, nga mahitungod kaniya ang andakan nga Faraon kaniadto nakaingon, “Kinsa ba si Jehova aron magapatalinghug ako sa Iyang tingog, ug motugot ako sa pagpalakaw sa Israel? Ako wala makaila kang Jehova, dili usab ako motugot sa pagpalakaw sa Israel.” Exodo 5:2.PM 942.1

Nota 3. Panid 346. Diha sa Genesis 15:13 atong mabasa nga si Jehova nagsulti ngadto kang Abraham, “Sa tinuud gayud hibaloan mo nga ang imong kaliwatan magdumoluong sa usa ka yuta nga dili ila, ug didto sila mag alagad kanila, ug sila pagasakiton sulod sa upat ka gatus ka tuig.” Kining tekstoha nagapagula sa mga pangutana kong ang 400 ka mga tuig nagpasabut ngadto sa panahon sa pagsakit o sa pagpuyo sa hamubo nga panahon, o sa duha, ug unsa ang relasyon sa 400 ka mga tuig ngadto sa 430 ka mga tuig diha sa Exodo 12:40,41, ug sa Galacia 3:16, 17.PM 942.2

Ang pahayag diha sa Exodo 12:40, nga nagaingon “Ang panahon nga ang mga anak sa Israel mipuyo sa Egipto, upat ka gatus ug katloan ka tuig,” nagahatag sa pagtoo nga ang mga Israelita, gikan sa pagsulod ni Jacob sa Egipto ngadto sa Exodo, sa tinuud naggamit ug 430 ka tuig diha sa kayutaan sa Nile. Nga kining maong pagtoo dili husto natataw gikan sa kang Pablo nga minandoan sa Espiritu nga hubad diha sa Galacia 3:16, 17, diin ang 430 ka tuig ginaingon nga naglangkob sa panahon nga nagsugod sa diha nga ang Dios naghimo sa Iyang pakigsaad uban kang Abraham hangtud sa pagmantala sa kasugoan didto sa Sinai. Si Pablo daw nagpasabut ngadto sa unang saad nga gihimo sa Dios ngadto kang Abraham sa diha nga siya gitawag sa pagbiya sa Haran, Genesis 12:1-3. Kadtong panahona maoy pagsugod sa 430 ka tuig, sa diha nga si Abraham nagpanuigon ug 75 ka tuig (kapitulo 12:4), samtang ang 400 ka tuig sa tagna sa Genesis 15:13 nagsugod 30 ka tuig sa ulahi, sa diha nga si Abraham 105 na ang kagulangon (kapuulo 21:5). Nianang panahona si Ismael, nga “‘natawo sumala sa paagi sa kinaiya milutos niadtong natawo sumala sa Espiritu” (Galacia 4:29; Genesis 21:9-11), maoy sinugdanan sa usa ka panahon sa kasakitan sa kaliwat ni Abraham nga sa hunonghunong nagpadayon hangtud sa panahon sa Exodo. Si Isaac may kasamok dili lamang batok sa iyang igsoon sa amahan nga si Ismael, kondili batok usab sa mga Filistehanon (Genesis 26:15, 20, 21); si Jacob ningkagiw tungod sa iyang kinabuhi gikan kang Esau (Genesis 27:41-43), ug sa ulahi gikan kang Laban (Genesis 31:21), ug unya nahimutang na man sa piligro gikan kang Esau (Genesis 32:8); si Jose gibaligya sa iyang mga igsoon ngadto sa kaulipanan (Genesis 37:28), ug ang mga anak ni Israel gidaugdaug sa mga Egiptohanon sulod sa daghang mga katuigan (Exodo 1:14).PM 942.3

Ang panahon gikan sa pagtawag ni Abraham hangtud sa pagsulod ngadto sa Egipto ni Jacob 215 ka tuig, ingon nga tingob nga kadaghanon sa (1) 25 ka tuig ang kadugayon sa panahon nga gitaliwad an sa pagtawag ni Abraham ug sa pagkatawo ni Isaac (Genesis 12:4; 21:5), (2) 60 ka tuig ang kadugayon sa panahon gikan sa pagkatawo ni Isaac ngadto sa pagkatawo ni Jacob (Genesis 25:26), ug (3) ang panuigon ni Jacob sa panahon sa iyang paghalin ngadto sa Egipto (Genesis 47:9). Kini nagpasabut nga ang nahibilin nga 215 ka tuig sa 430 mao ang aktuwal nga panahon nga ang mga Hebreohanon didto sa Egipto. Tungod niini nga 430 ka tuig sa Exodo 12:40 nagalakip sa pagpuyo sa patriarka didto sa Canaan ingon man sa ilang pagpabilin sa Egipto. Tungod kay sukad sa panahon ni Moises, ang Palestina kabahin man sa Gingharian sa Egipto, dili ikatingala ang pagkakita ug usa ka tagsulat niadtong panahona nga nagalakip sa Canaan diha sa pulong “Egipto.” Ang mga maghuhubad sa Daang Tugon sa hubad sa Grego nga nahibalo nga ang 430 ka tuig nag apil sa pagpuyo sa mga patriarka didto sa Canaan, naghimo niining puntoha nga matin aw diha sa ilang hubad niini nga tudling: “Ug ang pagpuyo sa mga anak sa Israel, samtang sila nagpuyo diha sa yuta sa Egipto ug sa yuta sa Canaan, upat ka gatus ug katloan ka mga tuig.” Ang dugang pa nga kapasikaran mahitungod sa hubad sa 430 ka tuig nga gihatag sa itaas makaplagan diha sa tagna nga ang ikaupat ka kaliwatan niadtong nakasulod sa Egipto magabiya niini (Genesis 15:15), ug ang natala nga katumanan niini anaa sa Exodo 6:16-20.PM 943.1

Nota 4. Panid 390. Ang mga Israelita, sa ilang paghalad ngadto sa bulawan nga nating baka, nagpatoo nga sila nagsimba sa Dios. 1 ungod niini, si Aaron, sa pagsubo sa pagsimba sa mao nga larawan, mipahayag nga nag ingon, “Ugma mao ang fiesta ni Jehova.” Sila nagsugyot sa pagsimba sa Dios sama sa pagsimba sa mga Egiptohanon kang Osiris, ubos sa pagkapareho sa larawan Apan ang Dios wala makadawat sa maong pag alagad. Bisan pa nga kini gihalad sa Iyang ngalan, ang adlaw nga dios ug dili si Jehova, mao ang tinuud nga tumong sa ilang paghalad.PM 944.1

Ang pagsimba ngadto kang Abis giubanan sa labing makauulaw nga supak sa pamatasan, ug ang talaan sa Kasulatan nagpaila nga ang pagsimba sa nating baka sa mga Israelita giubanan sa tanang pagpanugot nga sagad makita diha sa hentil nga pagsimba. Kini atong mabasa: “Nanagmata sila sa pagsayo sa sunod nga buntag ug nanaghalad sila sa mga halad nga sinunog, ug nanagdala sila ug mga halad sa pakigdait; ug milingkod ang katawohan sa pagkaon ug sa pag inom, ug nanagpanindog sila sa pagdula.” Exodo 32:6. Ang Hebreohanon nga pulong nga gihubad “sa pagdula” nagapasabut sa pagdula uban sa pagluksolukso, sa pag awit, ug sa pagsayaw. Kining pagsayawa, ilabina sa taliwala sa mga Egiptohanon, malaw ayon nga mahilas. Ang pulong nga gihubad “nanagdaut” diha sa sunod nga bersikulo, diin ginaingon, “Ang imong katawohan nga gikoha mo gikan sa yuta sa Egipto nanagdaut sa ilang kaugalingon,” sama ra sa gigamit diha sa Genesis 6:11, 12, diin atong mabasa nga ang yuta nadunot, “kay ang tanang unod nadunot sa ilang dalan sa ibabaw sa yuta.” Kini nagapatin aw sa makalilisang nga kasuko ni Jehova, ug ngano nga gitinguha Niya ang pag ut ut dihadiha sa katawohan.PM 944.2

NOTA 5. Panid 406. Ang Napulo ka mga Sugo mao ang “pakigsaad” nga nganhi niini si Jehova nagpasabut, sa diha nga Siya nagsugyot sa usa ka pakigsaad uban sa Israel, Siya miingon, “Kong kamo magapatalinghug gayud sa Akong tingog, ug magabantay kamo sa Akong tugon,” ubp. Exodo 19:5. Ang Napulo ka mga Sugo gihinganlan nga pakigsaad” (tugon) sa Dios sa wala pa ang pakigsaad himoa uban sa Israel. Sia dili usa ka kasabutan nga gihimo, apan usa ka butang nga ang Dios nagsugo kanila sa paghimo. Sa ingon niini ang Napulo ka mga Sugo ang pakigsaad sa Dios nahimong sukaran sa pakigsaad nga gihimo tali Kaniya ug sa Israel. Ang Napulo ka mga Sugo diha sa tanan niling mga detalye mao ang “niining tanan nga mga pulong” nga mahitungod niini nahimo ang pakigsaad. Tan awa ang Exudo 24:8.PM 944.3

NOTA 6. Panid 438. Sa diha nga ang usa ka halad tungod sa sala gipakita alang sa usa ka sacerdote o alang sa tibook nga katilingban, ang dugo gidala ngadto sa dapit nga balaan, ug gisablig kini sa atubangan sa tabil, ug gibutang diha sa mga sungay sa bulawanon nga halaran. Ang tambok giut ut sa ibabaw sa halaran sa halad nga-sinunog diha sa sawang, apan ang lawas sa gihalad gisunog sa gawas sa campo. Tan awa ang Levitico 4:1-2 1.PM 945.1

Sa laing bahin, sa diha nga ang halad mao ang alang sa usa ka punoan o alang sa usa sa katawohan, ang dugo wala dad a ngadto sa balaan nga dapit, apan ang unod gipakaon sa sacerdote, sumala sa mando ni Jehova kang Moises nga nagaingon: “Ang sacerdote nga magahalad niini tungod sa sala, mokaon niini; sa dapit nga balaan pagakan on kini, sa sawang sa tabernaculo nga pagatiguman.” Levitico 6:26. Tan awa usab ang Levitico 4:22-35.PM 945.2

NOTA 7. Panid 453. Nga ang Usa nga mibungat sa kasugoan, nga nagtawag ni Moises ngadto sa bukid ug nakigsulti uban kaniya, mao ang atong Ginoong Jesu Cristo, sayon ra nga maila gikan sa nagasunod nga mga hunahuna:PM 945.3

Si Cristo mao ang usa nga pinaagi kang kinsa ang Dios sa tanang mga panahon nagpadayag sa Iyang kaugalingon ngadto sa tawo. “Apan alang kanato adunay usa lamang ka Dios, ang Amahan, nga ginikanan sa tanang mga butang ug nga alang kang kinsa kita nanaglungtad; ug usa lamang ka Ginoo, si Jesu Cristo, pinaagi kang kinsa nagalungtad kita ug ang tanang mga butang.” 1 Connto 8:6. “Mao kini siya (si Moises), ang didto sa katilingban sa kamingawan, uban sa Manulonda nga misulti kaniya sa Bukid sa Sinai, ug uban sa atong mga ginikanan; ug maoy midawat sa buhing mga pulong aron kini ihatag kanato.” Mga Buhat 7:38. Kining mao nga Manulonda mao ang Manulonda sa presensya sa Dios (Isaias 63:9), ang Manulonda nga diha kang kinsa mao ang ngalan sa dakong Jehova (Exodo 23:20-23). Ang sinultihan makapasabut ngadto sa walay lain kay sa Anak sa Dios.PM 945.4

May usa pa: Si Cristo gitawag nga Pulong sa Dios. Juan 1:1-3. Gitawag Siya sa ingon tungod kay ang Dios naghatag sa Iyang mga pinadayag ngadto sa tawo sa tanang mga katuigan pinaagi kang Cristo. Ang Iyang Espiritu mao ang nagtuga sa mga manalagna. 1 Pedro 1:10, 11. Siya gipadayag ngadto kanila ingon nga Manulonda ni Jehova, ang Kapitan sa panon ni Jehova, si Miguel Arkanghel.PM 946.1

NOTA 8. Panid 748. Ang pangutana gipasaka, ug karon gilantugian pagayo nga nagaingon, Kong ang usa ka teyokrasya maayo pa sa panahon sa Israel, ngano man nga dili usa ka teyokratiko nga porma sa pangagamhanan ang mahimong managsama nga maayo alang karon? Ang tubag sayon ra:PM 946.2

Ang usa ka teyokrasya maoy usa ka gobyerno nga nagadawat sa gahum niini sa laktud gikan sa Dios. Ang gobyerno sa Israel maoy usa ka tinuud nga teyokrasya. Kadto sa tininuud maoy usa ka gobyerno sa Dios. Diha sa nagsilaub nga kupongkupong, gisangonan sa Dios si Moises sa pagdala sa Iyang katawohan pagawas sa Egipto. Pinaagi sa mga ilhanan ug mga katingalahan ug sa gamhanang mga milagro nga midaghan, giluwas sa Dios ang Israel gikan sa Egipto, ug gidala sila latas sa kamingawan, ug sa katapusan ngadto sa Sinaad nga Yuta. Didto gimandoan Niya sila pinaagi sa mga maghuhukom “hangtud ni Samuel nga manalagna,” ngadto kang kinsa nga sa usa pa siya ka bata, ang Dios misulti, ug pinaagi kang kinsa Iyang gipahibalo ang Iyang kabubut on. Sa mga adlaw ni Samuel, ang katawohan nangayo ug usa ka hari. Kini gitugot, ug gipili sa Dios si Saul, ug si Samuel nagdihug kaniya ingon nga hari sa Israel. Si Saul napakyas sa pagbuhat sa kabubut on sa Dios; ug samtang iyang gisalikway ang pulong ni Jehova, gisalikway siya ni Jehova gikan sa pagkahari. ug gipadala si Samuel sa pagdihug kang David ingon nga hari sa Israel; ug ang trono ni David gitukod sa Dios hangtud sa walay katapusan. Sa diha nga si Salomon misunod sa gingharian sa dapit ni David, nga iyang amahan, ang asoy mao kini: “Unya si Salomon milingkod sa trono ni Jehova ingon nga hari ilis ni David nga iyang amahan.” 1 Cronicas 29:23. Ang trono ni David mao ang trono ni Jehova, ug si Salomon milingkod sa trono ni Jehova ingon nga hari sa ibabaw sa yutan on nga gingharian sa Dios. Ang pagpulipuli ngadto sa trono nahigikan sa linya ru David ngadto kang Sedekias, nga nahimong sakop sa hari sa Babilonia ug misulod ngadto sa usa ka solemni nga pakigsaad sa atubangan sa Dios nga sa maunongon mohatag ug pagdapig ngadto sa hari sa Babilonia. Apan gibungkag ni Sedekias ang iyang pakigsaad; ug unya miingon ang Dios ngadto kaniya:PM 946.3

“Ikaw nga dili balaanon ug dautan nga prinsipe sa Israel, kinsang adlaw nahianut na. sa diha nga ang pagkadautan moabut na sa katapusan, nagaingon si Jehova nga Dios: Kuhaa ang diadema, ug kuhaa ang purongpurong; kini dili na magasama: bayawa ang anaa sa ubos, ug ipaubos ang anaa sa itaas. Akong balihon, balihon, balihon kini kini usab mahanaw, hangtud moabut siya nga may katungod niini ug akong ihatag kini kaniya.” Ezekiel 21:25-27. Tan awa ang kapitulo 17:1-21.PM 947.1

Ang gingharian nasakop sa Babilonia. Sa pagkahugno sa Babilonia, ug misunod ang Medo Persia, kini nabalintong sa unang higayon. Sa pagkahugno sa Medo Persia, ug gisundan sa Gresya, kini nabalintong sa ikaduha. Sa diha nga ang Gresya mihatag ug luna sa Roma, kini nabalintong sa ikatulo. Ug unya nagaingon ang pulong, “Kini mahanaw, hangtud moabut siya nga may katungod niini ug akong ihatag kini Kaniya.” Kinsa ba siya nga may katungod? “Ikaw. . . . magatawag sa iyang ngalan si Jesus. Siya mahimong bantugan ug pagatawgon nga Anak sa Labing Halangdon; ug kaniya igahatag sa Ginoong Dios ang trono sa Iyang amahan nga si David, ug Iyang pagaharian ang banay ni Jacob hangtud sa kahangtoran; ug walay pagkatapus ang Iyang gingharian.” Lukas 1:31-33. Ug samtang dinhi siya sama “niana nga manalagna,” usa ka tawo sa mga kasub anan ug sinati sa kagul anan, nianang gabii nga siya gibuhian siya sa iyang kaugalingon nagpahayag, “Ang akong gingharian dili niining kalibutan ug “mahanaw, hangtud moabut Siya nga may katungod,” ug unya kini igahatag Kaniya. Ug nianang panahona mao ang katapusan niini nga kalibutan, ug ang sinugdanan “sa kalibutan nga umalabut.”PM 947.2

Ngadto sa napulo’g duha ka mga apostoles ang Manluluwas miingon, “Maingon nga sa Akong Amahan gitagan an Ako ug gingharian, maingon man usab tagan an ko kamo ug gingharian aron managpangaon ug manag inom kamo diha sa Akong lamesa sa Akong gingharian, ug managlingkod kamo sa mga trono, sa paghukom sa napulo’g duha ka banay sa Israel” Lukas 22:29, 30. Gikan sa subay ni Mateo mahitungod sa saad ni Cristo ngadto sa napulo’g duha atong mahibaloan kong kanus a kini matuman: “Sa bag ong kalibutan sa diha nga ang Anak sa Tawo magalingkod na sa iyang mahimayaong trono, kamo nga nanagsunod kanako magalingkod usab sa napulo’g duha ka mga trono ug inyong pagahukman ang napulo’g duha ka mga banay ni Israel.” Mateo 19:28. Diha sa sambingay mahitungod sa mga mina, si Cristo nagrepresentar sa Iyang Kaugalingon nga usa ka tawo nga hamili nga “mipanaw ngadto sa halayong yuta aron sa pagdawat ug harianong gahum alang sa Iyang kaugalingon ug sa pagpauli tapus niini.” Lukas 19:12. Ug siya sa iyang kaugalingon nagsulti kanato kanus a siya molingkod sa trono sa Iyang himaya: “Ug inig abut na sa Anak sa tawo diha sa Iyang himaya, ug sa tanang mga manulonda uban Kaniya, siya molingkod diha sa Iyang mahimayaong trono. Ug sa Iyang atubangan pagatapokon ang tanang kanasuran.” Mateo 25:31,32.PM 947.3

Nganhi niining panahona ang rebelador nagalantaw sa unahan sa diha nga siya nagaingon, “Ang mga gingharian sa kalibutan nahimong mga gingharian sa atong Ginoo ug sa iyang Cristo, ug siya magahari hangtud sa kahangturan.” Pinadayag 11:15. Ang kinatibuk an nga kahulogan sa tin aw nagapasabut kanus a kini mahanabo: “Ang kanasuran nangapungot, apan miabut ang imong kapungot, ug ang panahon alang sa pagpanghukom sa mga patay, ug alang sa pagpanghatag ug ganti ngadto sa imong mga ulipon nga mga manalagna ug mga balaan, ug mga nanagkahadlok sa imong ngalan. mga gagmay ug mga dagko, ug alang sa paglaglag sa mga manglalaglag sa yuta.” Bersikulo 18. Diha sa panahon sa katapusang Paghukom, sa pagbalos sa mga matarung, ug sa pagsilot sa mga dautan, nga ang gingharian ni Cristo pagapatindogon. Sa diha nga ang tanan nga nagsupak sa labaw nga kamandoan ni Cristo mangalaglag na, ang mga gingharian niini nga kalibutan mahimo nga mga gingharian sa atong Ginoo ug sa Iyang Cristo.PM 948.1

Unya si Cristo magahari, nga “Hari sa kaharian. ug Ginoo sa kaginoohan.” Pinadayag 19:16. “Ug ang gingharian ug ang dominyo, ug ang pagkadako sa mga gingharian ilalum sa tibook langit, igahatag ngadto sa katawohan sa mga balaan sa Halangdon Uyamut” Ug “ang mga balaan sa Halangdon Uyamut modawat sa gingharian, ug managhupot sa gingharian sa walay katapusan, bisan hangtud sa kahangturan nga walay katapusan, bisan hangtud sa kahangturan nga walay katapusan.” Daniel 7:27, 18.PM 948.2

Hangtud nianang panahona ang gingharian ni Cristo wala matukod sa ibabaw sa yuta. Ang Iyang gingharian dili niining kalibutana. Ang Iyang mga sumosunod magaisip sa ilang kaugalingon nga mga “dumoluong ug mga langyaw lamang dinhi sa yuta.” Si Pablo nagaingon, ‘ Ang atong pagkalungsoranon atua sa langit, nga gikan niini kita nagahulat usab alang sa usa ka Manluluwas, nga si Ginoong Jesu Cristo.” Hebreohanon 11:13; Filipos 3:20.PM 949.1

Sukad sa pagkawala sa gingharian sa Israel, ang Dios wala gayud makatudlo ug pagbulot an ngadto ni bisan nga tawo o pundok sa katawohan sa pagtuman sa iyang mga kasugoan sa ingon. “Akoa ang panimalus, ako mao ang magabayad, nagaingon ang Ginoo.” Roma 12:19. Ang matinahurong mga gobyerno sibil may kalabutan sa mga relasyon sa tawo uban sa tawo; apan sila walay kalabutan bisan unsa sa mga katungdanan nga magagula gumikan sa relasyon sa tawo ngadto sa Dios.PM 949.2

Gawas sa gingharian sa Israel, walay gobyerno dinhi sa yuta, diin ang Dios pinaagi sa tinuktukan nga mga tawo nagmando sa mga kalihukan sa Estado. Sa diha nga ang mga tawo naningkamot sa pagporma ug usa ka gobyerno nga sama sa Israel, tungod sa panginahanglan, sila ang nangako sa paghubag ug sa pagpatuman sa kasugoan sa Dios. Ilang giangkon ang katungod sa pagmando sa tanlag, ug sa ingon niini naagaw ang katungod sa Dios.PM 949.3

Sa kanhing panahon, samtang ang mga sala batok sa Dios ginaduaw sa lumalabay nga mga silot, ang mga paghukom nga gipahamtang dili lamang tungod sa diosnon nga pagtugot, kondili ilalum sa iyang direkta nga pagmando ug pinaagi sa iyang sugo. Ang mga salamangkiro ug ang mga diwatahan pagapatyon. Ang pagpamalikas ug ang pagpasipala ginasilotan sa kamatayon. Ug ang tibook nga mga nasud sa mga diwatahan pagapuohon. Apan ang pagpahamtang niining maong mga silot ginamandoan Niya nga nagahasa sa mga kasingkasing sa mga tawo, nga nahibalo sa gidak on sa ilang sala, ug nagadumala sa Iyang mga binuhat diha sa kaalam ug sa kalooy. Sa diha nga ang mga tawo, uban sa tawohanong mga kaluyahon ug mga pagbati, mosulay sa paghimo niini nga bulohaton, kini walay magakinahanglan ug pangatarungan sa pagpakita nga ang pultahan nabuksan ngadto sa dili mapugngan nga inhustisya ug kabangis. Ang labing minananap nga mga kalapasan pagabuhaton, ug ang tanan diha sa balaan nga ngalan ni Cristo.PM 949.4

Gikan sa mga kasugoan sa Israel, nga nagsilot sa mga kalapasan batok sa Dios, nanggula ang mga pangatarungan sa pagmatuud sa katungdanan sa pagsilot sa sama nga mga sala niining panahona. Ang tanang mga manlulutos naggamit niini kanila sa paghatag katarungan sa ilang mga binuhatan. Ang prinsipyo nga gidelegar sa Dios ngadto sa tawohanon nga pagbulot an ang katungod sa pagmando sa tanlag, mao gayud ang patukoranan sa relihiyoso nga pangdaugdaug ug sa pagpanglutos. Apan ang tanan nga nagpangatarungan sa ingon wala nila matan aw ang kamatuoran nga kita karon nagapuyo sa usa ka lahi nga kagamhanan, ilalum sa mga kahimtang nga lahi kaayo gikan kaniadto sa Israel; nga ang gingharian sa Israel maoy usa ka tipo sa gingharian ni Cristo, nga dili pa ikapatindog hangtud sa Iyang ikaduha nga pag anhi; ug nga ang mga katungdanan nga kalabut sa relasyon sa tawo ngadto sa Dios dili mapaigo o mapatuman sa tawohanon nga pagbulot an.PM 950.1

Nota 9. Panid 755. Mahatungod sa pag ila sa Rama ni Samuel sa Rama ni Benjamin, si Dr. Edersheim nagaingon: “Kining duruha ka mga dapit daw napanghimatud an: ang pinuy anan ni Saul mao ang didto sa Gabaa, ug didto sa Rama mao ang una niyang paghibalag ni Samuel. Apan kong mao kini, daw dili mahimo, tungod sa 1 Samuel 10:2, ang pag ila sa Rama ni Samuel sa Rama ni Benjamin, o ang pag ila niini nga mao ang moderno nga Neby Samuel, nga upat ka milya sa amihanang kasadpan sa Jerusalem.”PM 950.2