Ang Matuod nga Magtutoon sa Biblia
Sa diha nga napugos sa pagbulag gikan sa iglesia sa Ing¬laterra, ang mga Puritano nagausa sa ilang kaugalingon sa usa ka solemneng saad, ingon nga mga tawo nga luwas sa Dios, “aron sa paghiusa sa paglakaw sa tanan Niyang dalan nga gipahibalo kon igapahibalo kanila.” Dinhi ania ang matuod nga espiritu sa pag-usab, ang hinungdanon nga patukoranan sa Protestantismo. Uban niini nga tinguha ang mga Kristohanon (Peregrino) mibiya sa Holanda aron sa pagpangita puloy-anan sa Bagong Kalibutan. Si Juan Robinson, ang ilang pastor, diin diosnong kabubut-on nakaulang sa pakig-uban kanila, sa iyang panamilit nga pakigpulong sa mga hininginlan nag-ingon:ADA 207.2
“Mga kaigsoonan, kita karon manlakaw na sa pagbulagbulag, ug ang Dios nahibalo kon ako makapuyo pa sa pagtan-aw sa inyong mga nawong pag-usab. Apan bisan ang Dios nagatudlo na niini o wala, akong itambag kaninyo sa atubangan sa Dios ug sa Iyang balaan nga mga manolonda sa dili na pagsunod kanako dili labaw kay sa akong pagsunod kang Kristo. Kon ang Dios magpahibalo kaninyo sa mga butang sa laing nga galamiton Niya, pag-andam gayud sa pagdawat niini ingon sa pagdawat ninyo sa bisan unsang kamatuoran sa akong pagministro; kay ako misalig gayud, nga ang Dios daghan pang kamatuoran ug kahayag nga igapagowa gawas sa Iyang balaang pulong.”ADA 208.1
Kay sa akong bahin, dili ako makaarang sa pagbakho sa makapasubong kahimtang sa bag-ong (reformada) mga iglesia nga nakadangat sa usa ka panahon sa pagtoo, ug dili na mopadayon sa unahan kay sa mga galamiton sa Reformacion. Ang mga Luteranhon dili na makabig sa paglakaw pa sa unahan, gawas nianang nakita ni Lutero. Ang mga Kalbinista, makita mo, nga sa hugot nagpabilin sa ilang pagtoo diha sa gibiyaan kanila sa dakung tawo sa Dios, nga wala pa makakita sa tanang mga butang. Kini mao ang kadaut nga pagakasub-an gayud, kay bisan sila nagasidlak ug nagahatag ug kahayag sa ilang panahon, apan wala gayud sila makasulod sa tibuok nga pakitambag sa Dios, apan kon sila karon buhi pa magamahigugmaon gayud sa pagdawat sa dugang kahayag sama sa ilang unang nadawat.”ADA 208.2
Hinumdumi ninyo ang pakigsaad sa iglesia, diin kamo nagakauyon sa paglakaw ngadto sa unahan sa tanang dalan sa Dios, nga pagahimoon ug gihimo alang kaninyo. Ilinumdumi ang inyong saad ug pakigsaad uban sa Dios ug sa usa’g usa, sa pagdawat sa bisan unsang kahayag ug kamatuoran nga igapaila kaninyo gikan sa Iyang sinulat nga pulong; apan pagbantay, nagpasidaan ako kaninyo, kon unsa ang madawat ninyo alang sa kamatuoran, ug itangdi ug timbanga kini sa ubang kasulatan sa kamatuoran, sa dili pa kamo modawat niini, kay dili mahimo sa kalibutang Kristohanon nga bag-o pang nakagula sa kangitngit sa anti-kristo, nga makadawat dihadiha sa kahingpitan sa kaalam.”ADA 208.3
Ang pagpaninguha alang sa kagawasan sa konsiensia mao ang nakainit sa mga Kristohanong Peregrino, sa pag-asdang sa mga kalisdanan sa hataas nga panaw sa kadagatan, ug sa pag-antus sa mga kalisod ug katalagman sa kamingawan, ug nga uban sa panalangin sa Dios, sa pag-ugbok, sa kabaybayonan sa Ame¬rica, ang patukoranan sa makagagahum nga nasod. Bisan matarung ug mahinadlokon sa Dios sila, ang mga Peregrino, wala pa gayud makadangat sa pag-ila sa dakung patukoranan sa kagawasan sa tinuhoan. Ang kagawasan nga ila gayud nga ginaantus ug maayo sa pagpalig-on sa ilang kaugalingon, dili sila andam sa paghatag sa uban. “Diotay lamang, bisan pa sa manggihunahunaon ug sa mga moralista, sa ikanapulog pito ka siglo, nga adunay matarung paghunahuna sa dakung sumbanan, ang pagtubo sa Bag-o nga Testamento, nga nag-ila sa Dios nga mao lamang ang bugtong maghukom sa tawohanong pagtoo.” Ang pagtulon-an nga gitugyan sa Dios sa iglesia ang katarungan sa pagpugong sa konsiensia, ug sa pagpahayag ug paghukom sa mga erehis, maoy usa sa labing nakagamot pag-ayo sa papanhon nga mga sayop. Samtang ang mga Reformador nagsalikway sa pagtulon-an sa Roma, sila wala gayud makagawas sa hingpit sa iyang espiritu sa paglutos.ADA 209.1
Ang usa ka klase sa estado nga iglesia gihimo, ang tanang mga katawohan gikinahanglan sa pag-amot sa pagtabang sa mga ministro, ug ang mga maghuhukom gitugotan sa pagsanta sa mga erehis. Sa ingon niana ang gahum nga longsudnon diha sa mga kamot sa iglesia. Sa wala madugay sa wala pa kining mga balaora nakahimo sa tlili kalikayang samputanan sa paglutos.ADA 209.2
Sa human sa napulog usa ka tuig sa pagkatukod sa nahaunang kolonia, si Roger Williams miabut sa America. Sama sa mga Peregrino nga nanghiuua, siya miadto sa pagpahimulos sa kagawasan sa tinohoan; apan dili sama kanila, siya nakakita —kon unsa ka diotay lamang ang nakakita sa iyang panalionnga kining kagawasan dili makuha gikan kang bisan kinsa bi¬san unsa ang ilang pagtoo. Siya mao ang mainiton magpapangita sa kamatuoran, uban kang Robinson siya nagpahayag nga ang kahayag gikan sa pulong sa Dios wala pa madawat. Si Wil-liams mao ang “unang tawo sa bag-ong kakristianosan nga nagtukod sa gobierno civil sa pagtulon-an sa kagawasan sa konsiensia, ang magsama nga mga opinion sa atubangan sa balaod.” Siya nagpahayag nga mao ang katungdanan sa mga maghuhukom sa pagpugong sa mga kasal-anan, apan sa dili gayod pagmando sa konsiensia. “Ang kadaghanan o ang mga maghuhukom mao ang maghusay,” siya nag-ingon, “unsa ang igo sa tawo gikan sa tawo; apan kon sila maghimo sa pagbutang ug balaod sa tawo sa iyang katungdanan sa Dios, sila wala sa lugar, ug didto walay kapanaliptlan: kay lclaro kaayo nga kon ang mga maghuhukom may kagahum, siya may sugo nga usa ka pahayag karon ug lain ugma; ingon nga nabuhat na didto sa Inglaterra sa nagkalainlaing hari ug reyna, ug sa nagkalainlaing mga papa ug konsiho sa mga Romanhong Iglesia, busa kanang tinohoana mahimong pundok sa kasamok.”ADA 210.1
Ang pagtambong sa mga bulohaton sa iglesia nga tinukod mao ang gikinahanglan sa ilalom sa multa o sa bilanggoan. Si Williams naghukom sa balaod; ang labing dautan nga kasugoan sa codigo sa mga Inglis mao ang pagpugos sa pagpatambong sa bulohaton sa iglesia. Ang pagpugos sa mga tawo sa pagtipon uban sa laing tinuhoan, ginaisip niya nga maoy usa ka dayag nga paglapas sa ilang kinaiya, nga mga katungod sa pagyudyud ngadto sa alampo-anan Sa katilingban, sa dili diosnon ug walay gusto daw nagpugos sa pagka salingkapao. ‘Walay usa nga mapugos sa pagpa-ampo,’ midugang siya, ‘sa paghupot sa usa ka pag-ampo nga kabatok sa iyang gusto. ‘Unsa!’ mituaw ang iyang kabatok, nga natingala sa iyang pagtulon-an. ‘Dili ba ang mamomoo angay sa iyang suhol?’ ‘oo, miingon siya, ‘gikan kanila nga nagsuhol kaniya.’ ”ADA 210.2
Si Roger Williams gitahod ug gihigugma ingon nga matinumanon nga ministro, usa ka tawo nga may kahibalo, sa dili maliso nga pagka maminatud-on ug matuod nga maloloy-on; apan ang iyang malig-on nga pagsupak sa katungod sa maghuhukom civil sa paggahum sa iglesia, ug ang iyang gipangayo nga kagawasan sa tinohoan, dili gayud ikatugot. Ang pagpatuman niining bag o nga pagtulon-an, kini gisugyot, “magapausab sa patukuranan sa estado ug sa kagamhanan sa lungsod.” Siya gisilotan sa hingilin gikan sa tanan kolonia, ug sa katapusan, sa paglikay sa pagdakop, siya napilit sa pagkalagyo, ngadto sa taliwala sa mabugnaw ug mabagyohon nga tingtugnaw, ngadto sa kagulangan.ADA 213.1
“Sa sulod sa napulog upat ka semana,” siya miingon, “ako ginapaantos sa mapait nga panahon, sa walay kasayoran kon unsa ang tinapay o higda-anan alang kanako.” Apan ang mga “langgam nagpakaon kanako sa kamingawan,” ug ang lungagang kahoy sa makadaghan makapasilong kanako.” Dinhi iyang gipadayon ang pagkalagyo nga masakit sa ibabaw sa yelo ug wa¬lay dalan sa kagulangan, hangtud nga nakakita siyag dalangpanan sa usa ka Indiano nga diin ang pagsalig ug gugma iyang nakab-ut samtang nagpanlimbasug siya sa pagtudlo kanila sa kamatuoran sa maayong balita.ADA 213.2
Sa naglakatlakat siya sa tapus sa pila ka bulan, sa pagbalhin ug pagsuroysuroy, sa kabaybayonan sa Narrangansett nga Bahia, siya didto nagbutang sa patukuranan sa unang estado sa bag-ong panahon nga ang hingpit nga pagbati nag-ila sa katungod sa kagawasan sa tinohoan. Ang matuod nga patukoranan ni Roger Williams sa kolonia, mao nga “ang tagsatagsa ka tawo may kagawasan sa pagsimba sa iyang Dios sumala sa kahayag sa iyang kaugalingon konsiensia.” Ang iyang diotay nga estado, pulo sa Rhodas, nahimo nga dalangpanan sa mga gilutos, ug kini nagadugang ug naguswag hangtud, ang matuod nga patukoranan—kagawasan sa civil ug sa tinohoan — mao ang nahimo nga bato sa pamag-ang sa Republikang Amerikanhon.ADA 213.3
Nianang daku ug daan nga dokumento diin ang atong unang mga ginikanan nagabutang ingon nga ilang balaod sa kagawa¬san ang Pagpahayag sa Independensia — sila nagapahayag: “Kami naghupot niining mga kamatuoran aron sa pagpamatuod sa kaugalingon, nga ang tanang tawo gibuhat nga magsama; nga sila gihatagan sa ilang Magbubuhat sa usa ka katungud nga dili kapahulaman. nga kanban kanila mao ang kinabuhi, ka¬gawasan, ug ang pagpangita sa kalipayan.” Ug ang konstitusion nagpasalig, sa labi gayud nga katin-aw, sa pagkadili yatakan konsiensia: “Walay tinuhoanon nga pagsulay nga pagakinahanglanon ingon nga kalifikasion sa bisan unsa nga katungdanan sa katawohan nga bulohaton sa ilalom sa Estados Unidos.” Ang dalam dili magbuhat. ug balaod nga mag-uyon sa pagtukod sa tinohoan, o magdili sa kagawasan sa tinohoan.”ADA 214.1
“Ang nanagbuhat sa konstitusion nagila sa walay katapu¬san nga patukoranan nga ang relasyon sa tawo sa iyang Dios hataas kay sa tawohanon nga kasugoan, ug ang iyang mga katungod sa iyang konsiensia dili kapahulaman. Ang mga pangatarungan dili kinahanglan sa pagtukod niining kamatuoran; kita sayod na kaayo sa ilalom sa atong dughan. Mao kini nga pagbati nga sa pagbatok sa balaod nga tawohanon, nakahimo sa daghan mga sinakit sa pag-antus ug sa kalayo. Sila nagbati nga ang ilang katungdanan sa Dios labi ka hataas kay sa mga balaod sa tawo, ug nga ang tawo dili makahimo sa paggahum sa konsiensia. Kini mao ang wala matawo nga patukoranan nga walay tawo makapala.”ADA 214.2
Sa paghisangyaw sa balita sa tibuok nga kanasuran sa Europa, mahitungud sa usa ka yuta diin ang tagsatagsa ka ta- wo makaarang sa paghinumdum sa bunga sa iyang kaugalingon buhat ug sa pagtuman sa mga gituhoan sa iyang konsiensia, limbo ang nanagpanon sa baybayon sa America. Ang mga kolonia sa madali nidaghan. Ang Massachussetts, pinaagi sa balaod nga spicial, nagahatag maayo nga pag-abut ug panabang, sa gasto sa kadaghanan, sa mga Kristohanon sa bisan unsa ang rasa nga tingali molatas sa Atlantico ‘sa pagpahilayo gikan sa mga gubat ug gutom, o sa paglutos sa ilang mga maglulutos.’ Sa ingon niana ang mga walay gipuy-an ug ang mga dinaugdaug nga pinaai sa kasugoan nahimong mga dinapit sa kadaghanan.” Sa kaluhaan ka tuig gikan sa nahaunang paglandig sa Plymouth, daghanang mga libo ka mga Kristohanon nga mipuyo sa Bag-ong Inglaterra. Dinhi ginapakita nga an” patukoranan sa Biblia mao ang matuod nga bantay sa kauswagan sa nasod. Ang mga mahuyang ug nahilayo nga kolonia nahimo nga sakop sa gamhanan nga estado, ug ang kalibutan nagpakita sa kahibulong sa kalinaw ug ang pagkamauswagon “sa iglesia nga walay papa, ug ang estado nga walay hari. ”ADA 214.3
Ang daku nga patukoranan nga gilabanan ug maayo ni Robinson ug ni Roger Williams, kanang kamatuorana nagmauswagon, nga ang-mga Kristobanon andam kanunay sa pagdawat sa kahayag nga mosidlak sa balaang pulong sa Dios, nga nawala sa ilang mga sumosunod. Ang mga iglesiang Protestante sa America — ug kadtong atu-a sa Europa nga sa mahinalangpon nagadawat. sa Reformacion, nahulog sa pagpadayon sa unahan sa dalan sa reformasion. Bisan ug pila lamang sa mga tawo matinumanon ang mitindog, gikan sa usa ka panahon ngadto sa usa, sa pagpahibalo sa bag-ong kamatuoran ug sa pagbutyag sa mga dugay nang gimahal nga mga sayop, ang kadaghanan, sama sa mga Judio sa adlaw ni Kristo o sa mga papista sa panahon ni Lutero, nahimout sa pagtoo ingon sa gituhoan sa ilan” mga amahan, ug sa pagpuyo ingon sa ilang pagpuyo. Tungud niini ang tinuhoan nahiunlod na usab ngadto sa pagka aron ingnon; ug ang mga sayop ug pagkamatuhotuhoon nga nasalikway na unta kon ang iglesia nagpadayon pa sa paglakaw sa kahayag sa pu- long sa Dios, gitagu-an ug gimahal. Busa ang espiritu nga dinasig sa Reformacion nagahinayhinay pagkawala, hangtud nga adunay daku nga kinahanglan sa pag-usab sa mga Protestanting mga iglesia sama sa mga iglesiang Romanhon sa kapanahonan ni Lutero. Adunay samang pagka kalibutanon ug espirituhanon nga kabugnaw, sa sama nga pagtahud alang sa mga hunahuna sa mga tawo, ug sa pagilis sa tawohanong teoriya alang sa pagtulonan sa Pulong sa Dios.ADA 215.1
Ang halapad nga paghisangyaw sa Biblia sa unang mga adlaw sa napulo ug siyam ka siglo, ug ang daku nga kahayag nga gibanwag sa kalibutan, wala sunda sa samang paguswag sa kaalam nga gipakita sa kamatuoran, o sa pagsulaysulay lamang nga tinuhoan. Si Satanas dili, ingon sa nahaunang mga katuigan, makatago sa pulong sa Dios sa mga katawohan kini gikabutang sa kahimoan sa tanan; apan aron gihapon sa paghimo sa iyang tuyo, siya nagmando sa kadaghanan sa paghatag kaniya sa labing kubos nga bili. Ang mga tawo nagtaspok sa pagtoon sa Kasulatan, ug mao nga sila nagapadayon sa pagdawat sa dili mao nga pagpasabut, ug sa pagmahal sa mga pagtulonan nga walay patukoranan sa Biblia. Sa ingon niana nahugawan ang patukoranan nga gihimo sa Reformacion ug giantus sa hilabihan gayud.ADA 216.1