ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ

«Δι’έκαστον πράγμα και επί παντός έργου
είναι καιρός.”
(Εκκλ. 3:17).

Υπάρχει κάποια διάκριση ανάμεσα στην ψυχαγωγία και στη διασκέδαση. Η ψυχαγωγία - όπως το δείχνει και η έννοιά της - ψυχή-αγωγή - τείνει να ενισχύσει και να αναψυχώσει. Καλώντας μας μακριά από τις συνηθισμένες μέριμνες και ασχολίες μας, παρέχει ξεκούραση για το νουν και για το σώμα, και μας καθιστά έτσι ικανούς να επιστρέψουμε με νέα ζωτικότητα στο βιοποριστικό έργο μας. Η διασκέδαση από την άλλη μεριά, αναζητείται για ευχαρίστηση, και συχνά πα-ραγίνεται. Απορροφά τις ενέργειες που απαιτούνται για τη χρήσιμη εργασία, και αποβαίνει έτσι εμπόδιο στην πραγματική επιτυχία της ζωής.XE 195.1

Ολόκληρο το σώμα είναι σχεδιασμένο για δράση, και αν οι σωματικές δυνάμεις δεν τηρούνται υγιείς με την εκγύμναση, τότε οι πνευματικές δυνάμεις δεν είναι δυνατόν να χρη-σιμοποιηθούν στη μεγαλύτερή τους παραγωγική ικανότητα. Η σωματική αδράνεια που φαίνεται μάλλον αναπόφευκτη στη σχολική αίθουσα, μαζί και με άλλους ανθυγιεινούς όρους, την καθιστά τόπο δοκιμασίας για τα παιδιά, ιδίως εκείνα με ασθενική κράση. Συχνά ο εξαερισμός είναι ανεπαρκής. Κακοφτιαγμένα θρανία συντελούν σε αφύσικες καθιστικές στάσεις, εμποδίζοντας έτσι την ελεύθερη κίνηση της καρδιάς και των πνευμόνων.XE 195.2

Εδώ μικρά παιδιά έχουν να περνούν τρεις με πέντε ώρες την ημέρα αναπνέοντας ατμόσφαιρα που είναι κορεσμένη, ίσως και μολυσμένη με τα μικρόβια διαφόρων ασθενειών. Δεν είναι περίεργο ότι τα θεμέλια της ισόβιας νοσηρής κατάστασης συχνά καταθέτονται στην τάξη του σχολείου. Το μυαλό, το πιο ευαίσθητο όργανο του σώματος και εκείνο από το οποίο πηγάζει ολόκληρη η ενέργεια του νευρικού συστήματος, υφίσταται τη μεγαλύτερη βλάβη. Με το να ωθείται σε πρόωρη ή υπέρμετρη δραστηριότητα, όταν μάλιστα αυτό συμβαίνει κάτω από ανθυγιεινές συνθήκες, εξασθενεί με μόνιμα κάποτε αποτελέσματα.XE 195.3

Δεν πρέπει τα παιδιά να κρατούνται επί πολύ σε κλειστό χώρο, ούτε να αναγκάζονται να επιδοθούν σε σοβαρή μελέτη πριν να έχουν τεθεί γερά θεμέλια για τη φυσική τους ανάπτυξη. Για τα πρώτα οκτώ ή δέκα χρόνια της ζωής του παιδιού, τα λιβάδια ή ο κήπος είναι η καλύτερη σχολική αίθουσα, η μητέρα ο καλύτερος δάσκαλος και η φύση το καλύτερο σχολικό βιβλίο. Και όταν ακόμη το παιδί φθάσει στην κατάλληλη ηλικία για να φοιτήσει στο σχολείο, στην υγεία του πρέπει να αποδοθεί μεγαλύτερη σημασία παρά στη γνώση των βιβλίων. Πρέπει να περιβάλλεται από τις πιο ευνοϊκές συνθήκες τόσο για τη σωματική όσο και για την πνευματική ανάπτυξη.XE 196.1

Το παιδί δεν είναι το μόνο που αντιμετωπίζει τον κίνδυνο από την έλλειψη του καθαρού αέρα και της εξάσκησης. Στα σχολεία της στοιχειώδους καθώς και της μέσης και ανώτερης εκπαίδευσης πολύ συχνά οι βασικές αυτές αρχές της υγιεινής παραμελούνται. Πολλοί μαθητές κάθονται κάθε μέρα σε μια κλειστή αίθουσα, σκυμμένοι επάνω στα βιβλία, με το στέρνο τους σφιγμένο που να μη μπορεί να πάρει κανονική και βαθιά αναπνοή, με το αίμα να ρέει αργά, με τα πόδια κρύα και το κεφάλι ζεστό. Όταν το σώμα δεν τρέφεται αρκετά, οι μύες εξασθενούν και ολόκληρος ο οργανισμός εξαντλείται και αρρωσταίνει. Πολλές φορές αυτοί οι μαθητές καταντούν ισόβιοι ανάπηροι. Θα μπορούσαν να έχουν τελειώσει το σχολείο με ανεπτυγμένη τη σωματική και πνευματική δύναμη, αν είχαν παρακολουθήσει τις σπουδές τους κάτω από ευνοϊκές συνθήκες με τακτική γυμναστική εξάσκηση στον ήλιο και στον καθαρό αέρα.XE 196.2

Ο μαθητής που αγωνίζεται να αποκτήσει τη μόρφωσή του διαθέτοντας περιορισμένο χρόνο και περιορισμένα μέσα, πρέπει να αναγνωρίσει ότι ο καιρός που δαπανάται για τη σωματική εξάσκηση, δεν πηγαίνει χαμένος. Εκείνος που είναι συνεχώς απορροφημένος από τα βιβλία του, θα έρθει η ώρα που θα διαπιστώσει ότι το μυαλό έχει χάσει τη ζωτικότητά του. Εκείνοι που δίνουν τη δέουσα προσοχή στη σω- ματική ανάπτυξη, θα παρουσιάσουν μεγαλύτερη πνευματική πρόοδο από ό,τι αν αφιέρωναν ολόκληρο τον καιρό τους στη μελέτη.XE 196.3

Αν ακολουθεί μια αποκειστική γραμμή σκέψης, το μυαλό συχνά καταντάει αζυγοστάθμηστο. Η κάθε όμως ιδιότητα πρέπει να ασκείται σταθερά, αν οι πνευματικές και φυσικές δυνάμεις χρησιμοποιούνται εξίσου και τα πνευματικά θέματα ποικίλουν.XE 197.1

Η πνευματική αδράνεια ελαττώνει όχι μόνο τις πνευματικές αλλά και τις ηθικές δυνάμεις. Τα νεύρα του εγκεφάλου που συνδέονται με ολόκληρο το σύστημα του οργανισμού, αποτελούν το μέσον με το οποίο ο ουρανός επικοινωνεί με τον άνθρωπο και επιδράει στην ενδότερη ζωή. Οτιδήποτε ε-μποδίζει την κυκλοφορία του ηλεκτρικού ρεύματος στο νευ-ρικό σύστημα, προκαλώντας την εξασθένηση των ζωτικών δυνάμεων και ελαττώνοντας την πνευματική ευαισθησία, δυ-σχεραίνει την αφύπνιση των ηθικών δυνάμεων.XE 197.2

Από το άλλο μέρος, η υπερβολική μελέτη, με την αύξηση της κυκλοφορίας του αίματος στον εγκέφαλο, προκαλεί νο-σηρή διέγερση που τείνει να μειώσει τη δύναμη της αυτοκυ-ριαρχίας, και συχνά καταλήγει στην παρόρμηση και στην ιδιοτροπία. Έτσι, ανοίγεται ο δρόμος για την ανηθικότητα. Στην κακή χρήση ή στην αδράνεια των φυσικών δυνάμεων ωφείλεται κατά μεγάλο βαθμό το κύμα της διαφθοράς που κατακλύζει τον κόσμο. Η «υπερηφανία, πλησμονή άρτου και αφθονία τρυφηλότητος» εξακολουθούν να είναι οι ίδιοι δεινοί έχθροί της ανθρώπινης προόδου στη σύγχρονη αυτή γενεά που οδήγησαν τα Σόδομα στην καταστροφή.XE 197.3

Οι δάσκαλοι οφείλουν να κατανοήσουν τα πράγματα αυτά και να καταρτίσουν τους μαθητές τους σε αυτούς τους τομείς. Διδάξτε τους μαθητές ότι ο σωστός τρόπος της ζωής εξαρτάται από τον ορθό τρόπο της σκέψης.XE 197.4

Το θέμα της κατάλληλης ψυχαγωγίας των μαθητών τους συχνά φέρνει τους δασκάλους σε αμηχανία. Οι γυμναστικές ασκήσεις έχουν καταλάβει αρμόζουσα θέση σε πολλά σχολεία. Χωρίς όμως την πρσεκτική επιτήρηση, πολλές φορές οδηγούν στα άκρα. Πολλοί νέοι, προσπαθώντας να επιδεί- ξουν τους άθλους της δύναμής τους στα γυμναστήρια, προκάλεσαν μόνιμες σωματικές βλάβες.XE 197.5

Η εξάσκηση στο γυμναστήριο, όσο καλά και αν επιτηρείται, δεν μπορεί να αντικαταστήσει την ψυχαγωγία στο ύπαιθρο, και τα σχολεία μας θα έπρεπε να παρουσιάζουν μεγαλύτερες ευκαιρίες στον τομέα αυτό. Η σθεναρή εξάσκηση ενδείκνυται για τους μαθητές. Ελάχιστα κακά είναι φοβερότερα από την νωθρότητα και την έλλειψη σκοπού στη ζωή. Αλλά ο σκοπός για τα περισσότερα αθλητικά αγωνίσματα καταντάει θέμα αδημονίας για εκείνους που νιώθουν στην καρδιά τους το βάρος για την καλή υγεία των νέων. Οι εκπαιδευτικοί ανησυχούν όταν βλέπουν πώς επιδρούν οι αθλοπαιδιές αυτές στη σχολική περίοδο, ή στη μετέπειτα ζωή των μαθητών. Τα παιχνίδια που παίρνουν τόσο πολύ από το χρόνο τους, απομακρύνουν τη σκέψη από τη μελέτη. Δε βοηθούν την κατάρτιση των νέων στον έμπρακτο βιοποριστικό τομέα. Η επιρροή τους δε στράφεται στον εκλεπτυσμό, στη γενναιοδωρία ή στην καθαυτή αρρενωπή αρετή.XE 198.1

Μερικές από τις δημοφιλείς διασκεδάσεις, όπως το πο-δόσφαιρο η η πυγμαχία, έχουν γίνει σχολές αγριότητας. Καλλιεργούν τα ίδια χαρακτηριστικά όπως τα αθλητικά παι-χνίδια της αρχαίας Ρώμης. Η αγάπη για την υπερίσχυση, η περηφάνια για τη σκληρότητα της δύναμης, η αστόχαστη περιφρόνηση για τη ζωή, ασκούν μια απεχθή δύναμη που σπάει το ηθικό των νέων.XE 198.2

Άλλες αθλοπαιδιές χωρίς να είναι τόσο σκληρές, ελάχιστα μπορούν να χαρακτηρισθούν παραδεκτές, εξαιτίας των ακροτήτων οι οποίες τις διέπουν. Προκαλούν την αγάπη για την ευχαρίστηση και την έξαψη, υποκινώντας έτσι την απο-στροφή για τη χρήσιμη εργασία, μια κλίση για την αποφυγή των πρακτικών καθηκόντων και ευθυνών. Τείνουν να κατα-στρέψουν τη γεύση της ρεαλιστικής ζωής και των συνετών τέρψεων που αυτή προσφέρει. Έτσι, ανοίγεται η πόρτα για την έκλυση των ηθών και την παράβαση των νόμων με όλα τους τα τρομερά επακόλουθα.XE 198.3

Όπως συνήθως διοργανώνονται οι διασκεδαστικές συ-γκεντρώσεις, θεωρούνται και αυτές εμπόδιο για την πραγ- ματική ανάπτυξη του νου και του χαρακτήρα. Επιπόλαιες συναναστροφές και σπάταλες συνήθειες σε αναζήτηση της διασκέδασης, συχνά και της ακολασίας, αποκτούνται που διαμορφώνουν τη ζωή προς το κακό. Οι γονείς και οι δάσκα-λοι μπορούν να χρησιμοποιήσουν πολλά και διαφορετικά υγιεινά και ζωογόνα μέσα που να αντικαταστήσουν αυτού του είδους τις διασκεδάσεις.XE 198.4

Στο σημείο αυτό, όπως και σε όλα τα άλλα που αφορούν το καλό μας, η Θεοπνευστία δείχνει το δρόμο. Στην παλιά εποχή, για τους ανθρώπους με θεία καθοδήγηση, η ζωή ήταν απλή. Ζούσαν στην καρδιά της φύσης. Τα παιδιά έπαιρναν μέρος στις δουλειές των γονέων και μελετούσαν τις ομορφιές και τα μυστήρια του φυσικού θησαυροφυλακίου. Μέσα στην ηρεμία των αγρών και του δάσους, εμβάθυναν στις σημαντικές εκείνες πραγματικότητες που μεταβιβάζονταν σαν ιερή παρακαταθήκη από γενεά σε γενεά. Μια τέτοια εκπαίδευση δημιουργούσε δυναμικούς άνδρες.XE 199.1

Στη σημερινή εποχή η ζωή έγινε επιφανειακή και οι άν-θρωποι έχουν εκφυλισθεί. Μπορεί να μη μας είναι δυνατόν εντελώς να γυρίσουμε πίσω στις συνήθειες του παλιού εκεί-νου καιρού, μπορούμε όμως να διδαχθούμε από αυτές μα-θήματα που να κάνουν τις ώρες τις ψυχαγωγίας μας αυτό που φανερώνει ο τίτλος της - ώρες πραγματικής αναψύχωσης του σώματος, του πνεύματος και της ψυχής.XE 199.2

Στο ζήτημα της ψυχαγωγίας το περιβάλλον του σπιτιού και του σχολείου πολλά πράγματα μπορούν να κάνουν. Για την εκλογή του σπιτιού ή για την τοποθεσία του σχολείου, τα πράγματα αυτά πρέπει να ληφθούν υπόψη. Εκείνοι για τους οποίους η σωματική και πνευματική υγεία έχει μεγαλύτερη αξία από το χρήμα ή τις κοινωνικές απαιτήσεις και συνήθειες, οφείλουν να διαλέξουν για τα παιδιά τους το προνόμιο της διδασκαλίας της φύσης και την ψυχαγωγία που προσφέρει το περιβάλλον της. Θα ήταν μεγάλη βοήθεια στον εκπαιδευτικό τομέα αν το κάθε σχολείο βρισκόταν έτσι τοποθετημένο, ώστε να διαθέτει για τους μαθητές τμήμα καλλιεργήσιμης γης και πρόσβαση σε λιβάδια και δάση.XE 199.3

Στον τομέα της ψυχαγωγίας των μαθητών, τα καλύτερα αποτελέσματα επιτυγχάνονται όταν προσωπικά παίρνει μέρος σε αυτή ο δάσκαλος. Ελάχιστα δώρα μπορεί ο πραγματικός δάσκαλος να προσφέρει στους μαθητές του που να είναι τόσο πολύτιμα όσο το δώρο της προσωπικής συντροφιάς του. Είναι αλήθεια για ώριμους άνδρες και γυναίκες, πολύ περισσότερο για νέους και παιδιά, πως όταν μόνο τους προσεγγίσουμε με συμπάθεια, τότε μπορούμε να τους καταλάβουμε. Και πρέπει να τους καταλάβουμε, αν θέλουμε να τους ωφελήσουμε περισσότερο. Λίγα τόσο αποδοτικά μέσα υπάρχουν που να ενισχύουν το σύνδεσμο της συμπάθειας ανάμεσα στο δάσκαλο και τους μαθητές, όσο η ευχάριστη μεταξύ τους συναναστροφή έξω από τη σχολική αίθουσα. Σε μερικά σχολεία ο δάσκαλος είναι πάντοτε με τους μαθητές την ώρα του διαλείμματος. Συμμερίζεται τις επιδιώξεις τους, τους συνοδεύει στις εξόδους τους και φαίνεται να γίνεται ένα με αυτούς. Θα ήταν ευχής έργο για τα σχολεία μας αν η συνήθεια αυτή γενικευόταν. Η θυσία που απαιτείται από το δάσκαλο, είναι μεγάλη, αλλά θα δρέψει μια πλούσια αμοιβή.XE 200.1

Καμιά ψυχαγωγία αποκλειστικά για τον εαυτό τους δε γί-νεται για τα παιδιά και τους νέους ευλογία μεγαλύτερη από αυτή που τους κάνει να βοηθούν άλλους. Με την ενθουσιώδη και ευκολόπλαστη φύση τους, οι νέοι πρόθυμα ανταποκρίνονται στις προτάσεις των άλλων. Στον προγραμματισμό της φυτοκαλλιέργειας ο δάσκαλος πρέπει να προσπαθήσει να κινήσει το ενδιαφέρον για τον εξωραϊσμό της αυλής του σχολείου και της σχολικής τάξης. Το αποτέλεσμα θα είναι διπλό. Εκείνο που θα προσπαθήσουν τα παιδιά να καλλω-πίσουν, δε θα θελήσουν να το ζημιώσουν ή να το καταστρέ-ψουν. Η καλαισθησία, η ευταξία και η συνήθεια της επιστασίας παροτρύνονται, και το πνεύμα της συναναστροφής και της συνεργασίας που αποκτάται, καθίσταται για τα παιδιά μια ισόβια ευλογία.XE 200.2

Ένα καινούργιο ενδιαφέρον μπορεί να προστεθεί στην εργασία που προσφέρεται στον κήπο ή στις εξόδους μέσα στους αγρούς και στα δάση, καθώς οι μαθητές παρακινού- νται να σκέπτονται αυτούς που, αναγκασμένοι να παραμένουν κλεισμένοι τα σπίτια τους, δεν έχουν το προνόμιο να απολαύσουν τις ωραίες αυτές τοποθεσίες και να συμμερίζο-νται με αυτούς τις ομορφιές της φύσης,XE 200.3

Ο παρατηρητικός δάσκαλος θα ανακαλύψει διάφορες ευ-καιρίες για να οδηγεί τους μαθητές στην αγαθοεργία. Τα μικρά ιδίως παιδιά βλέπουν το δάσκαλο με απεριόριστη σχεδόν εμπιστοσύνη και με σεβασμό. Οτιδήποτε αυτός προτείνει για βοήθεια προσφερόμενη στην οικογένεια, για πιστότητα στα καθημερινά καθήκοντα, για εξυπηρέτηση των αρρώστων ή φτωχών, σπάνια αποτυγχάνει στο να φέρει αποτελέσματα. Έτσι, διπλό πάλι κέρδος αποκομίζεται. Η καλή συμβουλή πραγματοποιείται χάρη εκείνου που τη δίνει, ενώ η ευγνωμοσύνη και η συνεργασία των γονέων ελαφρώνει το βάρος του δασκάλου και φαιδρύνει την πορεία του.XE 201.1

Η προσοχή που απαιτείται για την ψυχαγωγία και τη σω-ματική άσκηση είναι γεγονός ότι κάποτε διακόπτει την κανο-νική ρουτίνα του σχολείου. Η διακοπή όμως αυτή δε φέρει κανένα πραγματικό εμπόδιο. Με τη σωματική και ψυχική α-ναζωογόνηση, με την υιοθέτηση ενός αφίλαυτου πνεύματος και το σύνδεσμο των μαθητών και του δασκάλου με τους δεσμούς της συλλογικής εργασίας και της φιλικής συνανα-στροφής, η κατανάλωση του χρόνου αμείβεται εκατοντα-πλάσια. Μια ευλογημένη διέξοδος εξασφαλίζεται για την α-νήσυχη εκείνη ενεργητικότητα που πολλές φορές γίνεται επι-κίνδυνη για τους νέους. Σαν ασφαλής προστασία εναντίον του κακού, η απασχόληση του νου με την καλοσύνη αξίζει πολύ περισσότερο από αναρίθμητα φράγματα που επιβάλλουν ο νόμος και η πειθαρχία.XE 201.2