Loading...
Larger font
Smaller font
Copy
Print
Contents
  • Results
  • Related
  • Featured
No results found for: "".
  • Weighted Relevancy
  • Content Sequence
  • Relevancy
  • Earliest First
  • Latest First
    Larger font
    Smaller font
    Copy
    Print
    Contents

    Bung 15—Bible Leh France Ram Inlumlehna

    (The Bible And The French Revolution)

    KUM zabi sâwm leh paruknaah khân Kohhran Siamṭhatna chuan mi tin tân Bible an siam a, Europe ram zawng zawnga theh darh an tum a. Ram ṭhenkhat chuan vân thilpêk anga ngaiin an lo lâwm êm êm a. Ram ṭhenkhatah erawh chuan pope-ho khân harsatna an lo siam hlawhtling thei hlê a, chuvângin Bible ṭangkaizia hriatna engmah an nei ve lo. Ram pakhatah chuan Bible êng chu la lût thei mah se, thimin amah a hre lo. Kum za tam tak chhûng chu thu dik leh thu dik lo an insual a. A tâwpah thu dik lo zâwk chuan a hneh ta a, vân êng chu hnawh bovin a awm ta a.IR 265.1

    “Hei hi thiam lohna a ni, êng khawvêlah a lo kal a, nimahsela mîten êng aiin thim an duh zâwk, an thiltihte a sual avângin,” (Johana 3:19). Chûng hmunte chu an thiltih rah seng tûra hnutchhiahin an awm ta a; Pathian ṭhatna an hmuhsit avângin Pathianin a humna pawh a la bo ve ta a; sual chu a lo ṭhang puitling a; luhlul taka êng hnâwl pawizia chu khawvêlin an hmu ta a ni.IR 265.2

    France ramah chuan rei tak chhûng Bible an do va, chu chuan ram pum buaina a han thlen ta a. He rama buaina râpthlâk a lo chhuahna chhan chu, Rom-in Bible sem darh a dodâlna avâng a ni. Pope hnathawh kal dânin thil a tihpawi theihzia, mi tin hmuh theiha entîrna fiah tak a ni a, chu chu kum sângkhat chhûnga an zirtîrna rah lo lang chu a ni.IR 265.3

    Pope chungnun chhûng zawng zawng Pathian Lehkhabu rahbeha a awm tûr chu zâwlneiten an hrilhlâwk a; Thupuan pawhin France rama Dân Bawhchhepa boral fapa hnuaia a awm avânga hrehawmna lo awm tûr pawh a lo kawhhmuh vek tawh a.IR 265.4

    LALPA vântirhkoh chuan hetiang hian a sawi a: “Anni chuan Khaw Thianghlim chu thia sawmli leh thla hnih an rapbet ang: tin, ka thu hretu pahnihte hnênah chuan thu ka pe ang a, tichuan saiip puan sinin ni 1260 chhûng zawng thu an hril ang.... An hriattîrna thu chu an hril zawh huna leilâwt aṭanga sakawlh lo chhuak chho tûr chuan anmahni a do vang a, a hneh ang a, a tihlum ang. An ruang chu khaw ropui kawtthlêrah chuan a awm reng ang a; chu khaw ropui chu thlarau lam thu-ah chuan Sodom leh Aigupta an ti a ni, chutah bawk chuan an LALPA chu khenbehin a awm kha.... A thih avângin leia awmte chu an lâwm ang a, hlimna an siam ang a, lâwmnate an inthawn bawk ang; zâwlnei pahnihte chuan leia awmte chu an tihhrehawm ṭhîn avângin. Ni thum leh a chanve hnuah chuan Pathian hnên ata nunna thâw chu an chhûngah a lo lût a, an kein an ding ta a; tichuan a hmutute chuan an hlau ta êm êm a,” (Thupuan 1 1: 2- 11).IR 265.5

    Heta thla 42 leh ni 1260 hi thuhmun a ni a, Rom hnuaia Krista kohhrante tuarna hun a ni. Pope chungnun berna hun kum 1260 chu AD 538-a ṭana, kum 1798-a tâwp tûr a ni. Hemi kum (1798) hian France sipaite Rom khuaah an lût a, pope an man a, a tang hlum ta a. A hnu lawkah pope thar an thlang a, mahse tun hmâ angin thu a nei thei tawh lo.IR 267.1

    Kum 1260 chhûng zawng zawng hian tihduhdahna chu chatlak lovin a awm a ni lo ve; Pathian chuan a mîte a khawngaih a, an tuarna a han tihtawisak a. Isuan kohhran chunga buaina nasa tak lo thleng tûr a sawi lâwk khân: “Chûng nite chu tihtawi ni suh sela, mihring rêng rêng damin an chhuak lo vang; nimahsela, thlante avâng chuan chûng nite chu tihtawi a ni ang,” a ti a (Matthaia 24:22). Kohhran Siamṭhatna a lo chak ve ta a, tihduhdahna chu 1798 hmâin a lo tâwp ta a ni.IR 267.2

    Thu hretu pahnihte thu kha zâwlnei chuan heti hian a sawi a. “Chûng chu Olive thing pahnih leh khâwnvâr dahna pahnih khawvêl Lal hmâa dingte chu an ni,” a ti a. Hla phuahtu chuan, “I thu hi ka ke atânte hian khâwnvâr a ni a, Ka kawng atân êng a ni,” a ti a (Thupuan 11:4; Sâm 119:105). Hêng thu hretu pahnihte hi Thuthlung Hlui leh Thar an ni a, Pathian dân hriatpuina pawimawh leh A dân târ chhuahna leh kumkhua atân a ni tih hriatpuina an ni. Thuthlung Hluia entîrna te, inthawina te leh hrilhlâwkna te hi Chhandamtu lo kal tûr entîr lâwkna an ni a, chhandamna buatsaihna an entîr bawk a. Thuthlung Thara Chanchin Ṭha leh Thu thawn te hi, hrilhlâwkna leh entîrna ang ngeiin a lo kal tih entîrna a ni bawk a.IR 267.3

    “Tichuan saiip puan sinin ni 1260 chhûng zawng thu an hril ang.” Hemi hun tam zâwk chhûng hi chu, Pathian Thuhretute chu che thei lovin an awm a. Pope thuneihna chuan mipuite hmuh theih lohvin thu dik chu a thukru a; Pathian thu chhuakte kalh nân thuhretu derte a tîr chhuak a. Sorkâr leh kohhran hotuten Bible neih thian loh thu an pe a; A thute chu an sawi khawlo va, mihring leh ramhuaiin mite rilru hruai sual tûrin tha thawh theihna zawng zawng hman a ni a; A thu dik hril ngamtute chu an zawng a, an ûm a, an mantîr a, an sawisa a, lei hnuai pûkah an phûm bo va, an rinna avângin martar an chang a, ram palailêngah an ûm bo va, pûkahte an tawm a; Hriatpuitu rinawmte chuan saiip puan sinin thu an sawi zêl a. Mahsela kum 1260 chhûng zawngin an hriatpuina hna chu an thawk a ni. Hun khirh ber laiah pawh mi rinawm, Pathian Thu ngaisângtute an awm reng a, A ropuina an chawisâng a. Hêng rawngbâwltu rinawmte hnênah hian finna te, chakna te leh thuneihna te, hemi hun chhûng zawnga A thu puan nâna mamawh chu pêk an ni.IR 268.1

    “Anni chu tihnat tuma an hmêlmaten an beih phawt chuan an kâ aṭanga mei lo chhuak chuan a kâng ral ṭhîn,” (Thupuan 11:5). Pathian Thu rapbettute chu hrem lohvin an chhuak lo vang. He thu hlauhawm tak hi Thupuan tâwp lamah sawifiahin a awm; “He lehkhabu hrilhlâwkna thu hria apiang ka hriattîr e. Tupawhin hêng thu hi a belhchhah chuan he lehkhabua hremna ziakte hi Pathianin a chungah a belhchhah ve ang; tin, tupawhin he hrilhlâwkna lehkhabu thua mi thu a lâk bo chuan he lehkhabua ziak Nunna Thing leh Khaw Thianghlima a chan chu Pathianin a la bo ve ang,” (Thupuan 22:18, 19).IR 268.2

    Hetiang hian Pathianin a thupuante leh a thupêkte tidanglam lo tûrin min vau lâwk a ni. He vauna hian tupawh Pathian dân ngai pawlawh tûra mi dangte hruaitute zawng zawng kha a huap vek a. Pathian dân âwih leh âwih loh engmah a ni lo titute chu a tihlau tûr a ni. Pathian Thupuan aia mahni ngaihdân ngaisâng zâwk te, mahni remchânna tûra Pathian Thu awmzia tidanglamtu te, leh khawvêl nêna inzawmna a nih dâwn avânga tidanglamtu te chuan anmahni chungah mawhphurhna lianpui an nghat a. Pathian dân thu ziak chuan mi tin awm dân a han bûk ang a, he bûkna sual ngai lova tling lote chu thiam loh chantîr an ni ang.IR 268.3

    “An hriattîrna thu chu an hrilh zawh huna” Hriatpuitu pahnihte, saiip puan sina an thuhrilh tâwp hun chu 1798 a ni a. Harsa taka an hnathawh tâwp a lo thlen dâwnah khuarkhurum mawng nei lo aṭanga sakawlh lo chhuak chuan a do vang a. Europe rama ram hrang tam tak kohhran leh sorkâr rorêltute chu, Setanan pope-hote hmanga rei tak chhûng a thuhnuaia a dahte kha an ni a. Hetah hian Setana duhzâwnga thuneihna chu a lo lang.IR 269.1

    Rom-ho tih dân chu, Bible hi a zahawm a ni tiin, ṭawng hriat loh (hnam dang ṭawng)-in an awmtîr reng a, mipuite hnên aṭangin a thukrû a. Rom thuneihna hnuaiah thu hriatpuitute chuan saiip puan sinin thu an hril a ni. Mahsela thuneitu dang khuarkhurum mawng nei lo aṭanga sakawlh lo chhuak chuan, Pathian Thu chu nuai bo tumin a la han do ngei dâwn a ni.IR 269.2

    An ruang awmna khaw ropui kawtthlêr chu, Aigupta anga sawi a ni a. Bible-a ram hrang chanchin kan hriat zawng zawngah Aigupta hian Pathian nung a awm tih hi an do nasa ber a, A dânte an kalh nasa ber bawk a. Aigupta lal anga Pathian thupêk dodâl tlat lal tûmah an awm lo. Pathian hminga Pathian Thuchah Mosian a rawn hrilh khân, “Tunge maw ni LALPA, a thu ka han zâwm a, Israel-hote ka han chhuahtîrna tûr chu ni le? LALPA chu ka hre lo ve, tin, Israelhote lah ka chhuahtîr hek lo vang,” a lo ti a (Exodus 5:2). Hei hi Pathian awm ring lo entîrna a ni. Aigupta-in a entîr hnam chuan, Pathian awm an ring lo vang a, an rin lohna leh an dodâlna an rawn tilang ang. “Khaw ropui” chu “Sodom” nêna tehkhin a ni a. Sodom khua chuan Pathian dân an bawhchhiatna leh an sualzia chu an hurnaah a lang. He thu hrilhlâwkna rawn tipuitlingtu ram pawh chu hetianga sual hi an ni ang.IR 269.3

    He zâwlnei thu ang hian kum 1798 hmâ lawkah, Setana rilru pu leh Setana aṭanga lo chhuak chuan Bible hi a han dodâl dâwn a ni. Pathian hriatpuitu pahnih thahna ramah chuan, chutah chuan Faroa rin lohna ang leh Sodom mîte sualna ang kha a awm ve ve ang.IR 269.4

    He hrilhlâwkna hi France ram chanchinah a lo famkim chiah a ni. Kum 1793-a an ram inlumletah khân “Chhûngkaw ropui tak tak aṭanga lo piang, lehkha thiam tak tak, Europe rama ram duhawm ber awp theihna tûra thuneihna neia inngaite chuan, rilru hmunkhat puin, mihringte thil hmuh hlu ber leh Pathian rinna bânsanna leh Pathian biak bânsanna aw chu an chhuah ta a, hei hi khawvêlin a hriat hmasak ber a ni.”—Sir Walter Scott, Life of Napoleon, vol. 1, ch. 17.IR 270.1

    “Khawvêl siamtu chunga hela hnam puma kut lektu chiang taka kan hriat chu France hi a ni. Sâp ramah te, German ramah te, Spain ramah leh ram dangah Pathian ring lo leh Pathian sawi chhia chu an tam a, mahse rorêl pâwl (Parliament) meuhvin Pathian a awm lo ti meuhva rêl a, khawpui puma mi leh ram danga mi tam takin an hlimpui a, hmeichhia leh mipa lâwma lam ta chiam mai chu France chauh hi a ni ang.” Blackwood’s Magazine , November 1870.IR 270.2

    France hian Sodom suahsualna a rawn phawk ve chiah a ni. Phaituala khawpuite boralna chhan, hurna leh suahsualna dang ang chauh kha an ram buai rûnpui lai khân a awm. Chanchin ziaktuten Pathian an malmâkna leh an hurna chanchin an ziah chu zâwlneite thu ziak kha a ang hlê: “Hêng dânte nên inzawm tlat mai, sakhaw thil ni si chu - inneihnaa inpumkhatna tihnêpna hi a ni - mihringin an siam theih inzawmna thianghlim ber, vawn ngheh tlat a nih chauhva vântlâng nun tinghettu hi - hei hi sorkâr thuah ṭhiat mai mai theiha dah a ni a, chutah chuan mi pahnih lo innei tate khân an duh hun hunah phelh leh mai theihna a awm a….IR 270.3

    Chhûngkaw nuna thil ngaihhlut awm, duhawm leh daih rei tûr thil rêng rêng tihboral dân tûr hmuh chhuah tumin ramhuai hian thawk ta se, chutiang tih dân chu hmu chhuak ta se, chu thil ṭha lo chu chhuan lo awm leh zêlte chungah a hmang chho zêl ang. Chutiang thil chu inneihna tihlolamna aia thil danga hmuhna tûr a awm lo. Actress hmingthang tak Sophie Arnoult chuan, chutih laia sorkâra inneihna chu, ‘Uirêna Sakrament’ tiin a vuah.—Scott, vol. 1, ch. 17.IR 270.4

    “Chutah bawk chuan an LALPA chu khenbeha a awm kha.” He hrilhlâwkna pawh hi France rama mîte chuan an tifamkim a, khawi ramah mah hetianga Krista huatna a awm lo va, khawi ramah mah hetianga thu dik dodâlna râpthlâk a awm hek lo. France-in Chanchin Ṭha ringtute a tihduhdah hian Krista chu a zirtîrteah an khêngbet leh tihna a ni. Rei tak chhûng chu mi thianghlimte thisen chhuah a ni a, Waldens-ho khân Piedmont Tlângah “Krista hriatpuina thûte leh Pathian Thu atân” an nunna an hlân a, chu ang bawk chuan France rama an unaute Albigenses-ho khân thu dik hriatpuina chu an tuar a. Siamṭhat hun lai khân ringtute chu râpthlâk taka sawisak leh thah an ni a. Lalber leh a khawnbâwl upa te leh mi lianho te, nu te leh nula ten Isua tâna martar changte hrehawm tuar lai chu ennawm atân an hmang a. Huguenots-ho khân, mihringte ngaihsân ber zalênna chuhin indona hmunah tam takin thisen an sêng a. Protestant-ho chu mi sual, mi dang zînga awm thiang lo an ti a, a mantute chuan lâwmmante an hmu a, ramsa anga ûmin an awm a.IR 270.5

    “Thlalêra Kohhran” hmân lai Kristiante thlahho kha, kum zabi sâwm leh pariat vêlah France ramah an la awm a, chhim lam pang tlâng ramah an biru a, an pipute sakhua an la chelh reng a. Ramhnuai tlâng pangah zâna inkhâwm tûra an kalte chu mi sualhovin an lo man a, dam chhûnga bâwiha tanga lawng kar tûrin an man a. Mi ṭha leh thianghlim leh mi fingte chu tualthat leh rûk hmangte nên an hling khâwm a, an sawisa a.—Wylie, b. 22, ch. 6.IR 271.1

    Zahngai deuh zâwka an nghaisakte chu, an awm hlê hlê lai kah hluma awmte an ni, hriam nei lo leh engmah tithei lo an ni a, ṭhingṭhia an ṭawngṭai laite tihhlum an ni a, putar, engmah tithei lo te, hmeichhia te, pawisawi lo naupang te pawh an inkhâwmna chhuat laiah thia hnutchhiahin an awm a. Inkhâwmna an neihna ṭhin tlângahte leh ngawahte han kal chuan, “pen li dan vêl zêlah hian, mitthi ruang hmuh tûr a awm a, ṭhenkhatte phei chu thingahte khai an ni a.” An ram chu khandaih, incheh hlumna leh inhalna tein, “lungngaihna thlalêr ram zau takah chantîr a ni ta.” “Hêng thil râpthlâk hi hman lai mihring ât leh mâwl laia tih a ni lo, Louis XIV dam lai khawvêl fin hnua mi a ni. Science-te pawh hriat a ni tawh a, lehkha thiamte an tam a. Lal in leh khawpuia Pathian rawngbâwltute chu lehkha thiam, thusawi thiam leh ngilneihna nei leh ṭanpui peih mi an ni lawi si a.”— Ibid., vol. 22, ch. 7. IR 271.2

    An thiltih râpthlâk berte zînga la râpthlak ber, khawvêl thil râpthlâk zinga râpthlâk ber chu St. Bartholomew hmuna insâmna râpthlâk, “St. Bartholomew Massacre” an tih kha a ni a. He inthahna hian tûn thlengin mî rilru a la râp a. He inthahna râpthlâk remti tûr hian puithiamhovin lalber an nawr a, anin a lo remti a. A rûkin thu an peih vek a, zân laia dâr a rik vê leh Protestant-ho chu thah tûr an ti a. Anni lah chu an lalberin hum a lo tiam avângin, inah thlamuang takin an lo mu a. Zanlaiah dâr a lo ri ta a le! thattute chu an lo thawk thut a, an man a, an in ata an hnûk chhuak a, an sâm ta chiam mai a.IR 272.1

    Israelte Aigupta aṭangin Isua Krista chuan mita an hmuh theih lohvin a hruai chhuak a; heta martar-ho thattu Setana khua leh tuite hi hmuh theih lohva awm amah Setana hruai an ni thung. Paris khuaa Protestant-ho sâmna chuan ni sarih lai a awh a. A hmasa ni thum chhûng phei chuan a nasain a râpthlâk tak tak a. Paris khawpuiah chauh a ni lo, lalber thupêkin Protestant-ho chu an awmna hmun apianga thah tûr an ni a. Hmeichhia, mipa, nausên leh tar sawi lovin an râwt vek a. A rethei a hausa in, a tar a zûr thlu lovin, a pui a pang a lian a têin an zain an hmatiam hmiah hmiah mai a. France ram puma inthahna chuan thla khat lai a awh a, nulâ tlangvâl ṭha ṭha mi singsarih lai an boral a ni.IR 272.2

    “He tualthahna râpthlâk Rom khuaa mîten an han hriat chuan, puithiamhoten lâwm chin tâwk an hre lo. Lorraine khua cardinal chuan rawn hrilhtu zualko chu lâwmmanah rangkachak tangka sângkhat a lo pe hial a. St. Angelo-a laipui chu lâwmna entîr nân an kâp a. Biak in tin aṭangin lâwmna dâr a ri chuah chuah mai a; awmtual chhêm mei êng chuan zân chu chhûn ang maiin a siam a. Pope Gregory XIII chuan cardinal leh mi lian dang leh mi dangte a khâwm a, ropui taka kawng thui tak zawhin, St. Louis biak inah an inkhâwm a, chutah chuan Lorraine khua Cardinal chuan Te Deum Laudamus 1Pathian, Kan Fak a Che. a sa a. He inthah lâwma hriat reng nân tangkapui te, medal te an siam a, tûn thlengin Vatican-ah chuan, milem ziak thiam Vasari milem ziak pathum, he inthahna lem a ziak chu an la awm. Pope Gregory chuan lalber Charles-a hnênah ‘Golden Rose’ 2Incheimawina Pope malsâwm tawh. a thawn a. He inthahna aṭanga thla li hnuah Pope chuan French puithiamin ‘Kha mi ni hlimna leh lâwmnaa khat, kan pa thianghlimin (pope) chanchin a lo hriat, Pathian leh St. Louis hnêna lawm thu sawi tûra puithu taka a kal ni kha,’ tia a sawi chu lungni takin a ngaithla.”—Henry White, The Massacre of St. Bartholomew , ch. 14, par. 34.IR 272.3

    St. Bartholomew hmuna inthahna rilru puttîrtu bawk khân, France ram pum inlumlehna kha a han hruai leh a. Isua Krista chu mi sual an ti a, “Mi sual chu tiboral rawh u,” tiin an au va, chu chu Isua an tihna a ni. Pathian sawichhiatna leh suahsualna tenawm tak tak a lo chhuak a; mi sual tenawm berte leh nunchhiatna râwng berte an chawimawi a, hêng thil zawng zawngah hian Setana an chawimawi a ni; Krista mi thianghlim leh khawngaihna ngah erawh chu an khêngbet a.IR 273.1

    “Khuarkhurum mawng nei lo aṭanga sakawlh lo chhuak chuan a do vang a, a hneh ang a, a that ang.” France ram inlumleh lai leh Ṭihbaiawm Rorêlna hun lai khân Pathian awm ring loho chuan Pathian leh A thu thianghlim chu, tûn hmâa an do aia nasa zâwkin an do va. Pathian biak chu an rorêlna Parliament meuhvin a khap a. Pathian Lehkhabu an khawn khâwm a, hmuhsit entîr nân an hâl a. Pathian dân chu an rapbet ta a ni. Pathian Lehkhabu aṭanga chhuak thil serh rêng rêng chu an tibo va. Chawlhkâr tin chawlhna an bân a, ni sâwm dan zêlah intihnawmna leh Pathian dêuna hun an siam a, Baptisma leh LALPA Zanriah an khap tlat a. Thlânmualahte lehkha an târ a, “Thihna hi kumkhaw muthilhna a ni,” an ti a.IR 273.2

    ‘Pathian ṭihna chu finna bulah’ an ngai lo khawp a, âtna bulah an ngai zâwk a. Sakhaw biakna rêng rêng chu an khap vek a, zalênna leh an ram biakna erawh chu an khap lo va. Paris khua bishop chu an han hruai chhuak a, vântlang zîngah thil lawilo, patling han tih âwm pawh ni lo an tihtîr a. Bishop an han hruai chhuah chu mi tam takin an han zui a, mipui inkhâwm hmâah chuan, “Tûn hmâ kum tam tak sakhaw thu ka zirtîr ṭhin kha, puithiamho chawh chhuah mai mai vek an ni, thu dik innghahchhan rêng rêng a nei lo. Pathian rawngbâwl tûra nemngheh ka ni a, mahse Pathian a awm lo; tûn chinah chuan zalênna, insiam rualna, ṭhatna leh rilru lam ṭhatna rawng chauh ka bâwl tawh ang,” tiin a puang a. A puithiam thuamhnâwte a dah a; inpumkhatna entîr nân inkhâwm hotu nên an inkuangkuah a. Puithiam dang tam tak pawhin chutiang chuan an ti ve a.—Scott, vol. 1, ch. 17.IR 273.3

    “An thih avângin leia awmte chu an lâwm ang a, hlimna an siam ang a, lâwmna thilpêkte an inpe ang a, zâwlnei pahnihte chuan leia awmte chu an tihhrehawm ṭhin avângin.” France rama mîte chuan Pathian hriatpuitu pahnihte zilhna aw chu an tireh ta a; thu dik thu chu an kawtlaiah a thi a; Pathian dân khuahkhirhna hawtute chu an hlim a; vân Lalber chu vântlângin an pawisa ta lo va. Hmân laia mi sualte angin, “Pathianin engtin nge a hriat ang? Chungnungberan a hre chhuak ang em ni?” an ti a (Sâm 73:11) .IR 274.1

    Puithiam pakhat ṭawng dân phei chu âwihawm loh khawp a ni, “Pathian, i awm a nih chuan, i hmingchhiat phuba han la ta che. Ka dodâl a che; i ngawi reng mai, i khawpui rî chu han chhuah ta che, hetianga ka cho hnu che hian tunge ring duh tawh ang che?” a ti a.— Lacretelle, History , vol. 11, p. 309; Sir Archobald Alison, History of Europe , vol. 1, ch. 10. Faroa ṭawngkâ kha a lo chhuak leh ta a ni: “Tunge maw ni Lalpa, a thu ka han zawm tûra chu ni le? “LALPA chu ka hre lo ve,” (Exodus 5:2).IR 274.2

    “Mi â chuan, a rilruin, ‘Pathian rêng a awm lo,’ a ti a,” (Sâm 14:1). Thu dik tikhawlotute thu chu LALPAN heti hian a sawi a: “An âtzia mi zawng zawng hnênah a lo lang dâwn si a,” (2 Timothea 3:9). France rama mîten Chatuana nung Pathian biakna an paih hnu rei lo têah milem biaknaah an tlu lût ta a. “Ngaihtuahna Pathiannu” an be ta zâwk a; chu pathiannu atân hmeichhe sual pakhat an hmang a; he thil an tihna hmun hi, an ram aiawhtute inkhâwmna hmunah a ni a; an rama mi lian thlan khâwmten an ti a ni. Chanchin ziaktu historian chuan, “An bâwl vêl dân âtthlâkzia leh hohzia hian tlukpui a nei kher lo vang.IR 274.3

    An inkhâwmna kawngkhâr chu an han hawng a, thil ri thei tum mi an lo lût a, an hmâah hotu liante chu intipuithu fahranin an kal a, zalênna fakna hla an sa a, tûn china pathian atâna an biak tûr chu an han hruai a, hmeichhia a ni a, a hmai a khuh a, a hmai khuh chu an han hawng a, inkhâwmna hruaitu ding lamah an dah a, ennawm siamna hmuna lâm mi lek kha a lo ni a - chu chu ‘Ngaihtuahdikna pathiannu’ an tih chu a ni.IR 274.4

    He hmeichhia, ngaihtuahna aiawh tlâk bera an ruat, pathian anga an biak tûr hi France ram aiawha upa ṭhu khâwmte chuan an chawimawi ta a. An thil âtthlâk hi kawngro nei deuh chuan an ti. An pathiannu chu an tithar fo va; ram tina mi ṭhaho awmna hmunah chuan an ti ve vek.”—Scott, vol. 1, ch. 17.IR 276.1

    Thusawi thiam pakhat a lo ding chhuak a, Ngaihtuahna biakna thu a han sawi a; “Rorêltute u! Mumal awm lova biak dân chu fing taka ngaihtuaha biak dânin thlâk a ni ta. A mit hmu chiang thei lo chuan a êng nasâ chu a tuar lo va. Vawiin hian mipui heti zozai he inah hian kan inkhâwm a; he inah hian thu dik a thangkhawkna hmasa ber a ni. Hetah hian France chuan biak dân dik tak chu kan lo serh ta a; chu biak dân dik chu zalênna leh ngaihtuah dikna hi a ni. Hemiah hian kan ram hlawhtlinna kan beisei a. Milem nunna nei lo biak bânsanin ngaihtuah dikna chu kan be ta a ni, chu chu mi nung, khuanu kut chhuak ngei a ni,” a han ti a.—M. A. Thiers, History of the French Revolution , vol. 2, pp. 370, 371.IR 276.2

    Punkhâwmna ina pathiannu an han hruai luh chuan, thusawitu khân mipui lam hawiin, pathiannu kut chelhin, “Mihringte u! Tûn chinah chuan pathian engmah tithei lo, in hlauhna avânga in phuahchawp mai mai, hmâah khûr tawh suh u! Tûn chinah chuan ngaihtuahdikna pathian chauh lo chu, pathian dang rêng rêng pawisa suh u. A aiawh zahawm ber leh thianghlim ber chu in hnênah ka hlân e. Milim in bia a nih pawhin, hetiang chauh hi be rawh u. He zalênna inkhâwmpui hmâah hian bawkkhup rawh u,” a han ti a.IR 276.3

    Inkhawmna hotuin pathiannu a han kuah zawh chuan, tawlailir ropui takah an hlâng a; mipui tam tak nên, ropui takin, Notre Dame Cathedral lamah, Pathian hmun luah tûrin an hruai ta a. Chutah chuan maichâm sâng berah an hlâng a, mipuite chuan an be ta a.— Alison, vol. 1, ch. 10.IR 276.4

    Hemi hnu rei lo têah vântlâng hmâa Bible hâlna a awm a. Vawi khat chu “Popular Society of Museum” an tih chu rorêlna pindanah an lo lut a, tiang lêrah lehkha hâl them tam tak an târ an han pu lût a, chûngah chuan breviary 3Catholic tûk tin Mass rawngbâwl tawngtai bu (J.F). te, missal 4Inkhâwm rawngbâwl kalhmang chuanna lehkhabu (J.F) te leh Thuthlung Hlui leh Thar te a awm a. An president chuan “Thil âtthlâk min tihtîr zawng zawngte tâna inthawina a nih hi,” a ti a, meipuiah a thehlût ta a.— Journal of Paris, 1793, No. 318; Buchez-Roux, Collection of Parliamentary History, vol. 30, pp. 200, 201.IR 276.5

    Hêngte hi pope hnathawhin a ṭan chhuak a, Pathian ring loten an chhunzawm ve chauh a ni. Rom zirtîrna dân khân, vântlâng nun dânah te, politic lamah te leh sakhaw thil lamahte kawng a han kêu tawh a; chumi kawng zawhin France hian chhiat phah nân a hmang ta a ni. France ram inlûmlehna (Revolution) chanchin ziaktute chuan, hetiang thil râpthlâk lutuk mipuiten an tih thuah hian lalber leh kohhran chauh dem tûr an ni a ti a. Ngun taka ngaihtuahin kohhran a demawm a ni. Kohhran Siamṭhatna dodâl tûrin Rom-hovin lalber an fuihpawrh a; hêngho hi lalber hmêlma an ni, ram thlamuanna leh vântlâng lungrualna an tichhe vek dâwn an ti a. Hetianga an fuihpawrh avângin, lalber thupêkin tihduhdahna râpthlâk zawng zawng kha a lo chhuak a ni a.IR 277.1

    Bible a bo ta a, zalênna pawh a bo zo ta. Chanchin Ṭha pawmna hmun apiangah mîte thinlung a vâr a, rin dân dik lo leh sualna khaidiatin a phuarte a tichat a, rilru ngaihtuahna dikte an lo nei a; lalberte pawhin an hmuhin an nunrâwnnate avângin an hlau va.IR 277.2

    Rom-hovin an hlauhthâwnna leh an îtsîkna rilru an han tilang thuai a. Kum 1525-ah khân pope-in France ram lalber aiawha rorêltu hnênah: “He âtna (Protestant) hian sakhua chauh a tichhe dâwn lo va, ram te, lalber te, mi lian te leh dân te leh vântlâng nun rêng rêng a la chawk buai vek dâwn a ni,” a ti a.—G. de Félice, History of the Protestants of France, bk. 1, ch. 2, par. 8.IR 277.3

    Hemi hnu lawk hian pope aiawh chuan lalber hnênah, “Ka pu, bumin awm suh, Protestant-ho hian vântlâng leh sakhua an la tikhawlo dâwn a ni. Maichâm tân a hlauhthâwnawm ang bawkin lalṭhutthlêng tân pawh a hlauhthâwnawm a ni. Sakhaw thar lakluhna hian sorkâr thar a siam ang,” a ti a.—D’Aubigné, History of Reformation in Europe in the Time of Calvin , bk. 2, ch. 36.IR 277.4

    Pathian thu zir mîte chuan mipuite rilru an hruai kawi a: “Protestant thurin hian mîte thil thar âtthlâkah a hruai bo mai mai siamṭhatna chu Romin hlawhtling takin a dodâl thei a ni. “France rama tihduhdahna khandaih an lek hmasak ber ṭum kha, a chhan chu: Laber nihna a awm reng theih nân, a mualkîl upate hum nân leh ram dânte tluangtlam taka âwih a nih theih nân a ni,” an ti a.—Wylie, b. 13, ch. 4.IR 277.5

    Hetiang thilin a khawih pawi thui theihzia rorêltuten an hmu phâk lo va. Bible chu pawm ta sela, mîte thinlungah ngaihthiamna, insûmna, thu dik, hleih neih lohva rorêlna leh mi dangte ṭhatna tûr ngaihtuahna a awm ang a, chu chu ram thawvenna hnâr a ni si a. “Felnain hnam a chawimawi a,” (Thufingte 14:34) . “Lalṭhuthlêng chu felnaa tihngheh a ni si a,” (Thufingte 16:12). “Felna hnathawh chu remna a ni ang a, felnaa thil chhuak chu kumkhuaa muang taka awmna leh ring tlata awmna a ni ang,” (Isaia 32:17).IR 278.1

    Pathian thuawihtute chuan mahni ram dân an zahin an âwih ngei ang a; lalber, dik taka a thuneihna hmangtu thu chu an âwih ngei ang. Mahse France chuan Bible neih a khap a, a thu âwih a phal lo va. Chuvângin kum tam tak chhûng, mi dik te leh rinawm te, mi fing te leh huaisen te, leh rin dân dik hriaa kengkawh ngam te chuan, thu dik avângin an tuar nasa a; mî bâwihahte an awm a, hâl hlum te tâwkin, lei hnuai pûkahte an thi bo va; mi sâng tam tak chu himna zawngin an tlan bo phah a. Hei hian Siamṭhatna awm ṭan aṭangin kum 250 chhûng lai a awh a ni.IR 278.2

    Hetih chhûng zawng hian France mi Chanchin Ṭha ringtute chuan tiduhdahtute thinurna tlânsanin mi tam tak ram dangah an tlan a; hêng tlanchhiate hi mahni hnathawh lama thiam tak tak vek an ni a, an va tlânchhiatna ram atân malsâwmna an va ni a, an tlânna ram an tihhausakna zawng zawng kha an ramin a chân ve thung a ni. Hnawh chhuah zawng zawngte kha France rama la awm chu ni se, hêng kum zathum chhûng hian, kut themthiam tak tak leh lo neih thiam tak tak tlânchhiate khân an ramah hna thawk ni se; hêng kum zathum chhûng hian an lem ziak thiam te leh cheimawi dân thiamte khân an rama thilsiamte ṭanpui ni ta sela; hêng kum zathum chhûng hian an lehkha thiamna leh an finna hian an rama lehkha thiamna leh science lam ṭanpui chu ni se; an finna te hian an ram rorêlna te ṭanpuiin, indonaa an huaizia leh hleih nei lova dân an siamte leh Bible sakhua, mîte chhia leh ṭha hriatna leh thu dik hriatna leh finna tipungtu theh darh tûrin ṭanpui chu ni se, France ram chu ava ropui dâwn êm! Eng ang taka nuam leh tlaipuarna ram ni ang maw!- Ram tin entawn an ni ngei ang.IR 278.3

    An âtna sakhua avângin, nun mawi zirtîrtute zawng zawng, vântlâng lungrual taka awm tûra hruai theitute zawng zawng leh lalber hmâkhawngai tak taktute zawng zawng chu an ram aṭanga hnawh chhuahin an awm ta si a. Khawvêl puma an ram ropui ber leh hmingthang bera siam theitute hnênah: “Hnawh chhuah nge in duh hâl hlum, thlang rawh u,” an ti a. An ram chhiatna chu a inpuitlin tak tak ta,- rilru dik khap tûr a awm tawh lo va, hâl hlum tûr sakhua a awm tawh hek lo, ram hmangaihtute hnawh chhuah tûr lah hmuh tûr an awm tawh lo.”—Wylie, b. 13, ch. 20.IR 279.1

    Tichuan an ram buaina râpthlâk, Revolution an tih kha a awm ta a ni. “Huguenot-ho tlân chhuah aṭangin France ram tlâkranna a inṭan ta a ni a. Thilsiamna hmun khaw hausa tak takte chu a lo ruak zo ta a; lo neih tûr ram ṭhate kha phûl mai an lo chang zo ta; nasa taka hmâ a sâwnna kha, nun tlaktlai lova nunnain a thlâk a; Paris khua chu kutdawh in lian pui a ni ta mai. Buai ṭantirh laia lalber hnênac kutdawh chu mi nuai hnih zet an ni an tih chu! Ram retheiah chuan Jesuit-ho kha an dingchang thung a. Kohhran te, sikulah te, lung inah te leh lawng lamah te an nunchhiatzia chu sawiin a siak lo.IR 279.2

    An ram siam felna tûra lalber leh a rorêltute leh kohhranin an hriat phâk loh kha, Chanchin Ṭha chuan a tlin êm êm tûr a ni a,mahse an ram chu mîten mahni duh ang anga pâwng tâlnain a rawn nang ta a. Mipuite chu Rom thununna hnuaiah an awmin, chhandamtun hawihhâwmna leh hmangaihna a zirtîrte kha an hlauh zo ta si a. Mi dangte ngaihsakna leh ṭanpui châkna rilru aṭanga hruai bo an ni zo ta. Mi hausaten retheite an hnehchhiah thuah tuman an kamkhat lo va, retheite tân retheihna aṭanga tlân chhuahna kawng rêng rêng a awm lo va. Mi hausate duhâmna a zual tulh tulh a, an tawrhhlelhawm tulh tulh bawk a. Kum rei tak chhûng mi liante duhâmna leh an nawmsak chênna chuan lo neitute a titlaran vek a. Mi hausaten retheite an tihretheih avângin retheiten mi hausate an hua a.IR 279.3

    Ram tam takah chuan ramte chu mi hausate ta vek a ni ta mai a, lo neitute chuan an hawh chauh a ni a, chuvângin lo neitute chuan ram neituten an dil zât zât pêk a ngai a. Tichuan sorkâr leh kohhran châwmtu chu mi retheite chu an ni ta mai a, sorkâr leh kohhranin lei man an la ṭawk ṭawk si a. Ram neitute thupêk chu dân, bawhchhiat phâk loh a ni a, lo neitute chuan chaw pawh nghei se an pawisa lo. Engpawh thawk se lo neitute hnathawh chu ram neitute hlâwkna a ni hmasa phawt a; chhûn zân zawmin hna an thawk a, an rethei êm êm a, an phunnawinate chu ram neituten an nuihzat mai si a. Rorêltuten mi hausa thu chauh an ngaithla a, thamna an ngaina si. Hei hi an khawsak dân a ni a; mi hausate thu chu dân a ni zêl mai. Sorkârin emaw, kohhran hotuten emaw, lei man an khawnin, tlêmtê chauhvin lal leh kohhran robâwm emaw a thleng a, a dang chu nawmsak chen nân a liam zo ta mai mai ṭhîn. Chuvângin retheite phur tiriptute chauhvin lei man an âwl si a, hna ṭha ṭha chu an tâna ruat a ni bawk a. Hêng zalênho hi mi 150,000 lai an awm a, nuamsa taka an awm theih nân mi rethei maktaduai tam takte chu hrehawm leh beidawnthlâk takin an awmtîr a ni.IR 280.1

    Thuchherem rorêlnate (court) chu nawmsak chenna hmun chauh a ni a. Rorêltute leh mipui kârah inrin tawnna rêng rêng a awm lo va, an dân siam apiang chu mi retheite tihretheihnaah an ngaihsak zêl a. An inlûmlehna hmâ kum sawmngâ lai chu lalber Louis XV khân ro a rêl a. Hetih hun lai-sual a pun lai ber chhûng hian an lalber chu nawmsak chenna leh tlâktlai lo, mi hurah a thang a ni.IR 281.1

    Lalber leh a mualkil upate hetiang hi an nih a, an ram ṭhatna tûr pawisak an neih loh va, vântlâng chan hetiang hi a nih si chuan, buaina a lo la awm ngei ang tih hmu tûrin zâwlnei mit a ngai chuang lo. A upâten fîmkhur tûra an râwnin, “Ka dam lai chuan buaina awm lo tûrin bei hrâm ula, ka thih hnu chuan a nih nih ni rawh se,” a tihsan mai si a. Ram siam fel thuah a benglût lo va. Thil dik lo a awm tih chu a hria, mahse ching fel tûrin a huai tâwk lo va, chakna a nei hek lo. “Ka thih hnuah a nih nih,” a tih hian, France ram chuan chhiat a la tâwk dâwn tih a tilang hlê.IR 281.2

    Rom-hovin lalber leh rorêltute îtsîkna rilru neih belhtîr an tum hian, mipuite chu lal thuhnuaia bâwiha awmtîr reng an tum tihna a ni. Hetia an tih hian ramin a chak loh phah ang tih pawh an hria; mahse hetia an tih hian rorêltute leh mipuite chu an thuhnuaiah an chelhbet kumkhua ang tih an hria a ni. An hmu thui thei hlê. Mipuite an thuhnuaia awmtîr tak tak tûr chuan, an rilrute pawh kawl buntîr tûr a ni tih an hria; an bâwih tânna aṭanga an chhuah theih loh nân zalênna rêng rêng pawh an hre tûr a ni lo tih an hria. An taksa hrehawm tuar ai pawha râpthlâk zâwk tawrh phahna tûr chuan thil ṭha tih duhna pawh an nei ta lo. Bible an nei ta lo va, mi duhâm leh engmah hre lovin an zirtîr a, mipuiten hriatna engmah an nei lo va, nun sual an ching ṭan a, ram awp tûr khawpa tlâktlai tumah an awm ta lo.IR 281.3

    Mahse Rom-ho beisei loh ang takin thil a lo awm ta a. An rin dâna mipuite chelhbeh ahnêkin, sakhaw rin lohna leh helna lamah a tlâk ta zâwk a. Rom-ho sakhua chu puithiamho bawlhlo vang lekah an ngai a. Kohhran hruaitute chu anmahni tiduhdahtute zînga miah an ngai bawk a ni. An pathian hriat chhun chu Rom a ni a, an sakhaw hriat chhun lah Rom zirtîrna a ni mai. Rom duhâmna leh a tawrawtna chu Bible zirtîrna rah tûr rêngah an ngai a, chuvângin Bible an hua a.IR 281.4

    Rom-hovin Pathian nungchangte a ni lo zâwngin an lantîr a, A dânte an tih lehlin avângin mipuiten Pathian leh Bible chu an duh ta lo a ni. Rom chuan a thurinte chu Pathian Thua mi ni anga tihderin, sawisêl lova âwih mai tûr an ti a nih kha. Chumiin pawi a khawih chu, Voltaire-a leh a hnung zuiten Pathian Thu chu an paih ri tawp a, ram tinah rin lohna thu an theh darh ta a ni. Rom chuan a ke hnuaiah mipuite a rapbet ṭhîn a, tûnah chuan mipui rahbeha awmte chu an lo tho va, khuahkhirhna zawng zawng kha an paih bo va. Ram buai tirh lai khân lalberin rorêlnaa mipuite aiawh tûr member te, kohhran hruaitu te leh lalho te infinkhâwm aia tam an awm a phal a, tûnah chuan rorêlna chu an kuta awm a ni ta mai. Mahsela fing tak leh tâwk chin nei deuhva hman dân an thiam lo va, tûn hmâa tihretheiha an awmna phuba lâk chauh an ngaihtuah a, vântlâng nun dân chawh danglam vek an tum ta a. Mipui thinthawk, rei tak chhûng tihduhdaha an awm theihnghilh ngai lote khân, an rama tuar zawh rual loh inhnehchhiahna awm kha tihdanglam veka, anmahni tiretheitu nia an rin rêng rêng chunga phuba lâk an tum ta a. Tihduhdah tuarte chuan, tihduhdah dân, tiduhdahtute hnên aṭanga an zir hmangin, tiduhdahtute chungah phubâ an la ve ta a ni.IR 282.1

    France-in a chi theh chu thisen nên a seng ta a. Rom thuneihna hnuaia inpumpêkna hnu leh chu a râpthlâk kher mai. Rom thuneihna hnuaia kohhran siamṭhatute tâna hâl hlumna a siamna hmun ngeiah khân ram buaina siamtuten lu tanna khawl hmasa ber an han bun a. Kum zabi sâwm leh parukna laia Protestant martar hmasate an hâl hlum tâknaah khân, kum zabi sâwm leh pariatnaah lu tanna hmasa ber chu a awm bawk a. France-in Chanchin Ṭha pawm ni se, a damna a hmu tûr a ni a, mahse chhiatna kawng a zawh ta zâwk a. Pathian dânin mi a khuahkhirhnate paih a lo nih chuan, mihring dân engmahin mipuite thisen chhuah châkna a dang zo ta lo tih an hre ta a, mi tin mahni duh ang angin an awm ta a ni. Khawvêl chanchina thil râpthlâk ber pakhat, “Ṭihbaiawm Rorêlna” chu Bible dodâlna avângin France ramah a lo awm ta a ni a. Thlamuanna leh hlimna chu a awmna chin pawh hriat a ni ta lo. Tumah thlamuang an awm lo va, vawiina thuneitute kha a tûkah thiamloh chantîr an ni a. Nêk chêpna leh tisa châknate chu an vawkpui lal lên ta a ni.IR 282.2

    Mipui thinur chuan lalber leh mi liante leh kohhran hotute an han sawisa phawt a. Lalber lû an tan khân phuba lâk châkna a tizual a; mahse a tihlumtute pawh kha lalber thihna angin an thi ve thuai a. Ram siam danglamna dodâltu nia an rin chu phêk sâm mai an tum ta a. Lung in chu thah tûra an mante chuan a khat vek a, thâwkkhat phei chu thah tûra an mi mante chu 200,00 ai tam an awm.IR 283.1

    Party hrang hrang an awm a, an inhâl hlum mai a; khawpui lian apiangah insawisakna a râpthlâk zual. France ram pum chu mahni thinur hrithla tûra inbeihna hmun a ni ta mai a. “Paris khuaah chuan buaina a han awm a, a reh deuh va, a lo chhuak leh a, chuti rêng rêng mai chu a ni a. Pâwl tam takah an inṭhen a, intihchimih an intum ṭheuh va.” An hrehawmna belhchhah tûrin France ram chuan Europe rama hnam chak takte a la han do leh ta nghal a. “Ram chu pawisa lam thuah a kawnkaw vek a ni mai. Sipaiten an hlawh lâk bang lâk an ngên a. Paris khuaa mîte an ṭâm a, khaw pâwn lam ramte chu suamhmanghovin an tichhe vek si a. Mi tin mahni thua an lum avângin hnam finna a bo hman ṭhelh a ni.IR 283.2

    Tûnah chuan thungrulhna nî a thlêng ta. Rom kohhranin insawisakna leh nun chhiat dân mipuite an zirtîr fel lutuk a. Lei hnuai pindan thimah mîte an khung a, hâl hlumna lamah mîte an hnûk lût a - mahse Isua zirtîrte an ni ta lo. Anni kha chu an boral zo daih tawh a, a boral lote chu ram dangah an tlan bo daih tawh si a. Thisen chhuah châk tûra a zirtîrate kut ngei chu Rom kohhran chuan a tuar ta thung a ni. France ram puithiamten innghaisakna rei tak an entîr kha an chungah a lo tla ta. Lu tanna hmunah chuan puithiamte thisen a luang a. Bâwihin an kar ṭhin lawngte leh tân in te, tun hmâa Huguenot-hova khat ṭhin kha, tûnah chuan a tiduhdahtute an phuar beh a, lawng an kar luihtîrna hmun a lo ni ta. Romah Catholic kohhran puithiamte chuan tûn hmâa Protestant kohhran an tihhrehawmna zawng zawng kha tuarin an chungah a tla lêt ta thung a ni.IR 283.3

    Tûnah chuan rorêltu nun rawng berten an nun chhiat theih ang ber an chhuah nî a thlêng ta; tuman an ṭhenawmte pawh chibai an bûk ngam lo va, an ṭawngṭai ngam hek lo; chutiang tih chu, tihhlumna khawpa thiltihsualna a tling thei mai a. Kil tinah enthlatute an awm a, lu tanna khâwl kha a rak êm êm mai a, tân inah mi a hnawhin an inhnawh khat a, khawlai tuihawk luannaa thisen luang chuan Seine luipui a luang thleng. Mi thah tûr chu tawlailîr khat tlatin an han hruai zung zung a, rorêltute chuan nunchhiat theih tâwp an lo chhuah a, chutiang nunchhiat chu Paris khua meuh pawhin an la hre ngai lo. Lu tanna khâwl chu zawi lutuk an ti a, laipuiah musep an thun a, an phêk kah a. Lawng mawngte an rek a, chutah chuan an mi thahte an dah a. Lyon khua chu khaw ram mai a chang zo ta.IR 284.1

    Arras khuaah phei chuan mîten hrehawm an tuar fê hmâ chu an tihlum duh lo va. Loire hmun thlengin, leh Saumur aṭanga tuipui thlengin miruang tlânin choâk leh mû an vir nuai nuai a. Nausên leh hmeichhia an zuah chuang lo. Nula tleirâwl leh tlangvâl tleirâwl an thahte chu a za têl têlin a ni. Nausên hnute hne laite tiang zumin an chhun tlangsak a. Kum sâwm chhûnga an mi thah chu chhiar sên pawh a ni lo.IR 284.2

    Hei hi Setana duhthusâm a ni. Hemi atân hian rei tak a lo inbuatsaih tawh a; a tîr aṭanga a tâwp thlenga mi bum hi a hnathawh dân a ni. A thil tum ruh ber chu, mihringte chunga manganna leh lungngaihna thlen leh Pathian kutchhuak tihhmêlhem leh tihbawlhhlawh a ni bawk a; vân mîte lungngaia an awm theih nân inṭanpui tawnna leh inhmangaihna Pathianin mihring rilrua a dah tihchhiat a ni. Bumna hmangin mihring rilru a tithim a, a hnathawh khawlote chu Pathian tihah a ngaihtîr a, hêng manganna zawng zawngte hi Pathian tum rêng ni âwmin a lantîr a. A thiltihtheihna avânga tihduhdah tuarten zalênna an neihin, nunchhiatna tinrêng hmang tûrin a fuih a. Tiduhdahtute chuan, insûm lo tawpa kut lekna hi zalênna awm theih nân thil awm lo thei lo a ni an ti a.IR 284.3

    Chinghne berâm vun sin, mîten an hriat chhuah chuan, Setanan thuam dangin a thuam leh thuai a, mipuite chuan a hmâa mi angin an lâwm leh tho. Rom kohhran tih dân chu bumna mai a ni tih mîten an hriat a, a hote hmanga Pathian dân a bawhchhiattîr theih loh khân, sakhua rêng rêng hi bumna mai a ni, Bible pawh thawnthu mai a ni tiin a rintîr a; tichuan Pathian dânte hnâwlin, an duhtâwkin dân bawhchhiatna chu an puitlin ta tho a ni.IR 285.1

    France mîte manganna lo awm chhuahna chhan ber chu thu dik an pawm duh loh vâng a ni a; chu thu dik chu, zalênna dik tak chu Pathian dân thupêkah a innghat, tih hi a ni a. “Aw nangni hian ka thupêkte chu lo ngaithla ta ula chu aw! in chunga remna chu lui ang maia awmin, in felna chu tuifinriat fâwnte ang maiin a awm tûr.” “LALPA chuan, ‘Mi suaksualte tân chuan muanna rêng rêng a awm lo,’ a ti a. Ka thu pawm apiangte erawh chu him takin an awm ang a, thil ṭha lo hlau lovin an awm hle hle ang,” (Isaia 48:18, 22; Thufingte 1:33).IR 285.2

    Ring lo leh kal sualte chuan Pathian dân an malmâk a; mahse an thiltih rahte enin, Pathian dân zawm hi mihringte ṭhatna tûr a ni tih chiang takin a lang. Pathian Thu aṭanga nun dân chhar duh lote chuan, khawvêl chanchin aṭangin nun dân chhar rawh se. Rom koh-hran hmanga Setanan mîte Pathian âwihna aṭanga a hruai bo lai khân, a hruai sualtîrtu tak chu lantîr a ni lo va. A hnathawh chu thiam takin a chei danglam a, an chunga buaina leh manganna lo thleng zawng zawng kha an dân bawhchhiat vâng a ni tih hriatna rêng an nei lo. A hnathawh kha Pathian Thlarauvin a dodâl ve avângin a hnathawh pawi khawihna runpui a thleng thei lo va.IR 285.3

    Mîten an manganna an chhui lo va, chuvângin an manganna lo chhuahna bul an hre lo. Mahse ram insingsaknaah khân an ram rorêlna (National Council)-in Pathian dân chu a hnawl ri tawp mai a Insawisakna Râpthlâkah khân thiltihin rah a chhuah dân a lo lang.IR 285.4

    France mipuiin ualau taka Pathian an bâna Bible an hluihlâwn khân, mi sualte leh thimna thlaraute chuan, kum rei tak chhûnga an thil duh ber, Pathian dân inrawlh lohna ram an neih tâk avângin an lâwm êm êm a. “Thiltih sual chungah hremna hlen nghal a nih mai ṭhîn loh avângin, mihring fâte thinlung chu thil sual ti tûrin a lo ngampa tawh ṭhîn a ni,” (Thuhriltu 8:11).IR 286.1

    Dân thianghlim leh fel bawhchhiatna chuan chhiatna leh manganna a rawn thlen ngei ang. Hremna chu chawp leh chilhin lo thleng lo mah se, mîte sualna chuan an chhiat nân hna a thawk a ni. Kum za tam tak chhûnga tlûksanna leh thil sual tih chînna avânga thinurna chu phuba lâk nî atân a inkhawlkhâwm a; an bawhchhiatna a lo famkim chuan, Pathian hmusittute chuan Pathian dawhtheihna pawisak loh a pawizia an hria - mahse a tlai lutuk ta. Setana hnathawh daltu Pathian Thlarau kha lâk bo a ni ṭan tawh a; mihringte hrehawm tuarna chunga lâwm ṭhîn khân a duh ang angin hna a thawk thei ta a.IR 286.2

    Helna rawngbâwlna thlangtute pawh kha, ram puma innghaisakna sawi ngam loh khawpa a khah thlengin an hnathawh rah seng tûra phal an ni. Ram tam tak leh khawpui tam tak chu tihram an ni a, chung aṭangte chuan lungngaihna au thâwm râpthlâk a lo chhuak a. France ram chu lirnghing sawi anga sawi nghin a ni a. Sakhua te, dân te, vântlâng te, nun dân te, chhûngkaw nun dân te, sorkâr te leh kohhran te- hêng zawng zawng hi Pathian dân tichhetu kut bawk khân a tichhe vek a. Mi fing chuan, “Mi suaksual erawh chu ama suahsualnain a titlu ang,” (Thufingte 11:5) .IR 286.3

    “Mi sual chuan vawi za pawh thil sual tiin, dam rei bawk mah sela, Pathian ṭihtuten, amah ngei an ṭih avângin a ṭha tho vang tih ka hria: mahse, mi suaksual tân kha chuan a ṭha lo vang a, a ni tihseite pawh kha hlimthlâ ang lek a ni si a, Pathian ṭihna a neih loh avângin,” (Thuhriltu 8:12,13). “Hriatna chu an huata, LALPA ṭihna chu an thlan loh avângin, anmahni kawng rah chu an ei ang a, anmahni suangtuahnain an tlai ang,” (Thufingte 1:29, 31).IR 286.4

    Khuarkhurum mawng nei lo aṭanga lo chhuak thuneituin Pathian hriatpuitu rinawmte a thah kha an ngawi rei dâwn lo. “Ni thum leh a chanve hnuah chuan Pathian hnên ata nunna thaw chu an chhûngah a lo lût a, an kein an ding ta a; tichuan a hmutute chuan an hlau ta êm êm a,” (Thupuan 11:11). Kum 1793-ah France ram rorêlna lianin [Assembly] Kristian sakhua leh Bible a bân a. Kum thum leh a chanve hnuah he Assembly bawk hian an thurêl hmasa kha an ṭhiat a. Pathian Thu thai bo avânga sual tihna a thui theihzia khawvêlin mak an ti a; nungchang dik neih theih nân Pathian leh a thurin a pawimawhzia mîten an hre chhuak a.IR 286.5

    LALPA Pathian chuan, “Tunge i tihhmingchhiat a i sawichhiat ni? Tu chungah nge i âw i tihpâwra i mit i tihsân? Israelho Mi Thianghlim chung ngeiah,” (Isaia 37:23). “Chuvângin, ngai teh u, tûn ṭum hian anni chu ka hriattîr teh phawt ang; ka kut leh ka thiltihtheihna ka hriattîr ang a, ka hming hi LALPA a ni tih an hria ang,” (Jeremia 16:21).IR 287.1

    Hretu pahnihte chung thu kha zâwlnei chuan heti hian a sawi leh a: “Tin, an hnênah, ‘Hetah hian lo chho rawh u,’ tia vân aṭanga aw ring tak an hria a. Tichuan chhûm zîngah chuan vânah an chho ta a;nan hmêlmate chuan an hmu reng a,” (Thupuan 11:12). France ramin Pathian Thu hretu pahnihte an do achinah tun hmâ zawng zawng aia ngaihsan a lo ni ta. Kum 1804-ah British and Foreign Bible Society a lo ding a; hemi hnuah society dang an lo awm leh a, pêng tam tak neiin Europe ram pumah Bible an sem darh a. American Bible Society pawh kum 1816-ah a lo ding a. British Society din tirh lai khân Bible chu ṭawng hrang sawmngâa lehlin a ni tawh a, tûnah phei chuan ṭawng chi hrang tam taka lehlin a ni ta.IR 287.2

    Kum 1792 hmâ kum sawmngâ lai chhûng chu ram danga Pathian Thu hrilh darhna hi an la bengkhawn vak lo va. Kohhran t1êmtê chuan ramhuai beho zînga Chanchin Ṭha theh darhnaah hian an benglût a. Kum zabi sâwm leh pariatna tâwp lamah danglamna nasa tak a lo awm ta a. Mîten, khawvel awm dân rêng bâk chu thilmak engmah a awm lo tih rinna an duh tâwk ta lo va, Pathian Thu pawimawhzia an hre chhuak ta a. Heta ṭang hian Pathian Thu hrilh darhna a pung ta vak a ni.IR 287.3

    Khâwlchhutna ṭha zâwkte an siam a, hei hian Bible darh zauna a ṭanpui nasa êm êm a; ram dangte nêna intlawhpawhnate a lo awlsam zual a, hei hian hnam intihbîkna leh inendawngna te a tireh deuh deuh va. Pope pawhin Kohhran pâwn lama thu a neihnate a hlauh va, hei hian Pathian Thu darh zauna a tiawlsam zual a. Kum rei tak chhûng chu Rom khawpui kawtlaiah tûmâ tihbuai lohvin Bible an hralh thei a; tûnah chuan khawvêl mihring awmna zawng zawngah a darh ta.IR 287.4

    Pathian ring lo Voltaire-a khân vawi khat chu chapo takin: “Kristian sakhua hi mi 12 siam chhuah a ni tih hriat fo hi ka ning. Tichhe tûrin mi pakhat a tâwk a ni tih ka fiah ang,” a ti a. A thih hnuin chhuan tam tak an ral tawh a, mi maktaduai tam takin Bible tihchhiat an tum tawh a. Tihchhiat ahnehin, Voltaire-a dam laia Bible za awmnaah khân tûnah chuan sing pawh ni lo, nuaih a awm tawh a. Kristian kohhran thua siamṭhatu hmasa pakhat chuan: “Bible hi dolung, tuboh tam tak den ralna a ni,” a ti a. LALPA chuan: “Nangmah beihna tûra hriam chher rêng rêng a sâwt lo vang; lei tinrêng thupawia nangmah rawn khingtute chu thiam loh i chantîr ang,” (Isaia 54:17).IR 288.1

    “Kan Pathian Thu erawh chu chatuanin a awm reng ang,” (Isaia 40:8). “A kut thiltihte chu thutak leh rorêlna fel a ni a; A thununna thu zawng zawngte chu a rinawm a ni. Chûng chu kumkhaw tlaitluan atân tihnghehin a awm a, thutak leh dik taka tih a ni hlawm a,” (Sâm 111: 7, 8). Mihringte thu chunga sak chu a chhia ang a, Pathian Thu nghing thei lova sak erawh chu kumkhuain a ding ang.IR 288.2

    Larger font
    Smaller font
    Copy
    Print
    Contents