Bung 9—Swiss Siamṭhatu

(The Swisss Reformer)

KOHHRAN din tîrh laia hmanrua Pathianin a han hman ang bawk kha kohhran siamṭhat lehna atân a han hmang tih kan hmu a. Vâna Pathian chuan, lei mi liante leh hausate, mipuite hruaitu an nih avânga fakna leh chawimawina dawng ṭhangte a thlang lo va. Mipui chunga lêng an nihna chhuangin an chapopuia, mi dangte lainat tûra siam theih an ni lo va, chuvângin Nazareth mi inngaitlâwm ṭanpuitu an ni ve thei lo. Galili rama sangha mantute, mi thawk rim leh mi mâwl hnênah kohna a lo kal a! “Mi zui rawh u, tichuan mihring mantuah ka siam ang che u,” (Matthaia 4:19). Hêng zirtîrte hi an inngaitlâwm a, zirtîrna dawngsawng peih mi an ni. Chutih hun laia zirtîrna dik lo an âtchilh loh chuan, a hnâ thawk tûrin Isuan hlawhtling takin a zirtîr thei ang. He kohhran siamṭhatna hna ropuiah pawh hian chu ang chauh chu a ni. Kohhran siamṭhatna hruaitute hi mi hnuaihnung an ni vek a, an hun laia khawvêl ropuina engmah chhuan tûr nei lo, leh puithiam, an puithiamna sumdawn nâna hmangte leh sakhaw thil a dik a dawk thlu lova a ni lozâwnga puithu hlurten an thunun phâk loh an ni a. Thil ropui tak puitlin tûra mi hnuaihnung hman hi Pathian ruat dân a ni. Tichuan, chawimawina chu mihringte chung nghat lovin, Pathian, a duhzâwng ang taka tihtîrtu leh tihduhna neihtîrtu kha an fak zâwk ang.IR 171.1

Saxony rama lungalhthei lai chhuaktû in tê tak têa Luther-a a pian hnu lawk khân, Alps tlâng kâra ran vêngtû in tê tak têah nausên a lo piang ve a, a hming chu Ulric Zwingli a ni (1484-1531). Zwinglia naupan laia an khaw dai vêl thilte leh a lo seilen deuhva zirtîrna a dawnte chu, nakina a hnathawh tûr atâna inbuatsaihna ṭha tak a lo ni reng a. Tlâng lian pui pui, ropui tak tak leh mawi tak tak kâra seilian a ni a, a naupan lai aṭangin Pathian zahawmzia, a thiltihtheih nasatzia leh a ropuiziain a thinlung a khawih hlê ṭhin a. Chûng lai tlânga mîten huaina thil an tihte chu tih ve a châk ṭhîn a. A pi mi thianghlim tak chuan biak ina Bible thawnthu tlêm tlêm an sawi a hriatte a hrilh ve ṭhîn a. Zâwlneite leh mi dangte thiltih ropui tak tak te, leh Palestina tlânga berâm puten an beram an vên laia vântirhkoh lo kal thu te, Bethlehem khuaa nausên piang Kalvaria thi tâ chanchinte ngaihnawm ti takin a ngaithla ṭhîn a.IR 171.2

Martin Luther-a pa John Luther-a angin Zwingli-a pa pawhin a fapa lehkha thiamtîr a duh a, naupangtê a nih laiin khaw dangah lehkha zir tûrin a tîr a. A rilru a chak hlê a, rei lo têah zirtîr thei khawp zirtîrtu hmuh a lo harsa ta a. Kum sâwm leh kum thum a nihin Bern khuaah a kal a, chutah chuan Switzerland rama sikul hmingthang ber a awm a. Mahsela hetah hian thil hlauhawm tak, nakin hnua a rawngbâwlna tikhawlo thei tûr a lo awm ta a. Chuta puithiam Friar-ho chuan Monastery-a luhtîr ve an tum ta tlat mai a. Dominican Friar leh Franciscan Friar-ho hi mipui hîp tumna lamah an inel nasa mai a. An biak inte an chei mawi a, an inkhâwmna thiltih rêng rêng a ropui thei ang berin an ti a. Mi thianghlim limte, milim dang thil mak titheite an zawng khâwm a, an dah khawm a.IR 173.1

Bern khuaa Dominican Friar-ho chuan, he tlangvâl fing tak hi kan hip theih chuan kan hlâwk phahin kan zahawm phah dâwn an ti a; a la naupang hlê nâa, thusawi a thiam êm êm mai a, lehkha ziak mi a ni bawk a, music leh hla lam te a thiam si, kan pawisa hmuh tam theih nâna mipui hîp nâna kan sên zawng zawng ai chuan, he naupang hian mi a hîp nasa dâwn a ni an ti a. Tichuan, bumna nên, fak derna nên, Zwingli-a chu Convent-a lût tûrin an thlêm ta chiam mai a. Luther-a chu zirlai a la nih laiin Convent-ah a inphûm bo daih mai a. Pathian thiltihtheihnain thur chhuak lo phei se, khawvêlin a chan daih tûr a ni a. Zwingli-a erawh chu chutiang hlauhawma a luh phal a ni dâwn lo. Puithiamho thil tum dân chu a pain a hre hlauh mai a. Puithiam dawngdahho leh tlâktlai lova khawsaho awm dân zâwm tûrin a fapa a phal dâwn lo. A nun a tihkhawloh hmâin a theih anga ranga lo haw tûrin a pan a chah ta a.IR 173.2

A pa thu chu a awih a, mahse tleirâwl chu an vêngah rei a ngam thei lo va, a lehkha zir bawk a ṭan leh ta a, Basel khuaah a kal ta thung a. He khuaah hian a ni Pathian ṭhatna thil thlawn pêk Chanchin Ṭha thu a hriat hmasak ber ni. Zirtirtu pakhat Wittembach-a chu hman lai ṭawng zirtîrtu a ni a. Greek ṭawng leh Hebrai ṭawng a zir lai chuan Bible-ah hruai luhin a awm ta a, hetiang hian a naupang zirtîrte thinlungah Pathian êng chu a lo lût a ni. Zirtîrtute leh mi fingte ngaihdân mai aia thu dik thûk zâwk leh ropui zâwk a awm a ni a ti a. Chu thu dik chu Krista thihna chauh hi mi sualte tlan chhuahna a ni tih hi a ni. Zwingli-a tân chuan hêng thute hi nî lo chhuah hmâa khawfîng chat ang hi a ni.IR 173.3

Zwingli-a chu a dam chhûng hna thawk ṭan tûrin Basel aṭanga koh chhuah a ni a. A awmna khua aṭanga hnaitê, Alpine bialah a han thawk ṭan phawt a. Puithiam atâna nemngheh a nih hnuah, Pathian thu dikte zawng chhuak tûra a thinlung zawng zawng hman a tum ta a. A ṭhian pakhat chuan, “Krista berâm enkawltuin eng ang chauhva zau nge hriat a mamawh tih a hre si a,” a ti a.—Wylie, b. 8, ch. 5. Pathian Thu a bih thûk zêl a, Pathian thu dik leh Rom kal dân inpersanzia a hmu chiang zêl a. Bible hi Pathian ṭawngka chhuak, Dân kal sual thei lo leh huap zau tâwk a ni tih a ring tlat a, amah leh amah a inhrilhfiah chawp a ni tih pawh a hria a. Thurin siam chawp leh ngaihdân ruat sa tinghet zâwngin Pathian thute a hrilhfiah ngam lo va, mahse a thu zirtîr langsârte hmuh chhuah chu a tih tûrah a ngai a. A awmziate dik tak leh kim taka a hriat theihna tûra ṭanpui thei tûrte chu hmuh a tum zêl a. Thlarau Thianghlim ṭanpuina a dil bawk a, ṭawngṭai leh rilru taka diltute hnênah a awmzia a han puang dâwn a ni, a ti a.IR 174.1

Zwingli-a chuan, “Pathian lehkhabu thûte hi Pathian aṭanga lo kal an ni a, mihring aṭanga chhuak an ni lo, tiêngtu Pathian chuan a ṭawngka chhuakte hi Pathian aṭanga lo kal a ni tih a hriatfiahtîr thei ang che. Pathian thu chu a hlawhchham thei lo; a êng a, a inhrilfiah a, a inpuang a, hmangaihna leh chhandamna hmuh nân thinlung a tiêng a. Pathianah a thlamuang a, a inngaitlâwm a, tichuan a inhloh va, mahnî inphatin, Pathian bawk kha a lo lang ta ṭhîn,” a ti a. He thu dikzia hi Zwingli-a chungah ngei a lo lang. Nakin hnua chutih laia a rilru a ziah lan chu: “Pathian lehkhabu thu zir tûra ka inpumpêk tirh chuan, khawvêl finna zirtîrna leh Pathian thu lam zirna hian keimahah inhnialna a chawk chhuak dâwn mai ṭhîn a. Heti hian ka ti ta a, ‘hêng hi chu awmtîr hlê hlê la, Pathian awm dân chu A thu mâwl leh fiah tak aṭang hian zir zâwk rawh,’ ka ti a. Ka rilru tiêng tûrin Pathian ka dil ta a, tichuan Pathian lehkha thute hi hriat awlsam ka ti ta hlê mai a ni.”—Ibid., b. 8, ch. 6.IR 174.2

Zwingli-a thu Zirtîrte hi Luther-a hnên aṭanga a hriat a ni lo. Krista Thurin a ni. Zwingli-a chuan, “Luther-an Krista chanchin a puan chuan ka tih ang a ti a ni. Ani chuan Krista hnêna thlarau ka hruai aia tam daih a hruai a. A pawi lo ve. Krista hming lo chu hming dang ka chhal lo vang. A sipai ka ni si a, Amah chauh chu ka hotu a ni. Luther-a hnênah lehkha kawi khat mah ka ziak lo va, anin a ziak hek lo. Eng vângin? Pathian Thlarau chu pumkhat a ni tih entîr nân a ni, inhre tawn hauh lovin Krista zirtîrna thuhmun kan zirtîr ve ve si a.”—D’Aubigné, b. 8, ch. 9.IR 175.1

Kum 1516-ah Zwingli-a chu Einsiedeln khua Convent-ah thuhriltu atân an sâwm leh a. Hetah hian Rom khawlohna chiang lehzualin a hmu dâwn ta a ni, Kohhran siamṭhatu hna a thawh ṭanna a ni bawk ang a, a hû chuan an khua Alps piah daih a thleng ang. Einsiedeln khuaa thil pawimawh tak pakhat chu Mari lim a ni a, thil mak a ti thei a ni an ti a. Convent hungna kawngka lu chungah chuan, “Hetah hian sual ngaihdamna hmuh theih a ni,” tiin an târ a.—Ibid., b. 8, ch. 5. A fûr a ṭhâlin Nula Thianghlim thlânah chuan mipui an lo kal dum dum reng a, kum tina a Hlanna Kûtah phei chuan Switzerland, France leh German ram aṭangin mipui tam tak an lo kal khâwm ṭhin a. Zwingli-an chûngho a hmuh chuan a thin a khei hlê a, hêng zirtîrna dik lo bâwihha awmte hnênah hian, hun remchâng denchhenin Chanchin Ṭha zâra zalênna thu a sawi ta a.IR 175.2

“Pathian chu A hmun siam danga awm lovin, he Biak Inah hian a awm bîkin ring suh u. Khawi ram aṭanga lo kal pawh ni ula, in kiangah Pathian a awm, a ngaithla che u. Hnathawh tlâktlailo te, rei tak thanga zinna te, thilpêk te, milim te, Mari leh mi thianghlim dang te hnêna ṭawngṭaina emaw hian, Pathian khawngaihna a hmuhsak thei dâwn che u em ni? Kan ṭawngṭaia thu tam tak kan sawite hi engnge sâwt? Puithiam lukhum mawi tak tak, lu kâwng taka ziah ai, kawr fual tak tak hâk leh pheikhawk rangkachaka chei mawi bunte hian sâwtna engnge a neih? Pathianin thinlung a en a, kan thinlung hi Pathian aṭangin a hla si. Krista chu vawi khat Krawsah a inhlân a, Amah chu kumkhuâa ringtute sual tihdam nana inthawina a ni.” — Ibid., b. 8, ch. 5. IR 175.3

Ngaithlatu tam tak tân he zirtîrna hi thil lâwmawm a ni lo. Ram hla tak aṭanga hah tak leh buaithlâk taka an lo kalna chuan engmah a su thlu lo tih an hriat chuan an lungni lo êm êm a. Kristan ngaihdamna a thlâwna a pêk chu an hre thiam lo va. Rom-in vânkalkawng a siamah an lungâwi tâwk a, a aia ṭha han zawn buai chu an ngam lo va ni. Thinlung thianghlim zawn ai chuan, Pope leh puithiamte kuta an chhandamna nghah mai chu awlsam an ti zâwk a.IR 176.1

Krista zâra tlanna thu chu mi dangte erawh chuan lâwm takin an pawm a. Rom-in serh leh sâng a chawhte kha rilru thlamuan nân an hmanpui si lo va. Krista thisen chu an sual thawina a ni tih ringin an pawm ta a. Hêng mîte hi an ram lamah an haw a, an thil hriat tharte chu mi dangte an hrilh chhawng a; thu dik chuan khaw lian leh khaw tê a fang chhuak a, nula thianghlim thlâna lo kal an tlêm ta hlê a. Thawhlawmte a tlêm a, Zwingli-a hlawh pawhin a tlêm phah a. Mahse hei hian a tilâwm zâwk a; biak dân kal sual leh kawng dik lova ṭhahnem ngaihna a lo chuai zêl chuan a tilâwm a.IR 176.2

Kohhran hotute chuan Zwingli-a tih dân chu an hre êm êm a, mahse kan lamah kan la pakaitîr thei mahnâ tih beiseiin an la ngawihsan mai rih a, fak derna te-in an thlêm a. Thu dik erawh chuan, chumi chhûng pawh chuan mi thinlungah hna a thawk reng a.IR 176.3

Einsiedeln-a Zwingli-a thawh rimna hi hmun zau zâwka thawhna tûra inbuatsaih lâwkna a ni, chuta ṭang chuan koh a ni thuai ang. Heta kum thum hna a thawh hnuin Zurich khua Cathedral-a thusawina hna thawk tûa koh a ni ta a. Chutih lai chuan he khua hi Switzerlanda khaw pawimawh ber a ni a. He khuaa thiltih hian hmun zau tak a khawih thei dâwn a. A rawn kotu Kohhran hotute khân thil thar engmah lâkluh an duh lo va, a hnathawh tûr chu heti hian an tuk ta a. IR 176.4

“Biak In tâna pawisa lalût tam tûrin theihtawp chhuahin i ṭang tûr a ni, thil chhetê pawh i hmaih tûr a ni lo. Ringtute chu pulpit aṭang leh sual thupha chawina aṭangin, sâwma pakhat leh thil pêktûr rêng rêng pea Kohhran an hmangaihzia tilang tûrin i fuih tûr a ni. Damlo te, Mass te, leh Kohhran thupêk rêng rêng aṭanga tangka lo lût tipung tûrin i taima tûr a ni a. Sacrament sem leh thusawi leh berâmte, enkawl hi Chaplain tih tûr a ni a. Hêng ti tûrin aiawh i ruai thei ang, thusawiah phei chuan aiawhtu i mamawh ang. Mi liante hnênah chauh lo chuan Sacrament i pe thei lo vang, chu pawh chu ti tûra tirh i nih chauhvin; tumah thlei lova i tih hi khap a ni,” an ti a.— Ibid., b. 8, ch. 6.IR 176.5

An thupêk chu ngawi rengin a ngaithla a. He hmun pawimawha thawk tûra sâwm a nih chunga a lâwm thute a han sawi tê tê a, a tih dân tûr chu a han sawi ta a. “Isua Krista chanchin hi mipuite tân thuhrûk a ni rei lutuk. Ka thusawi nân Matthaia ziak bu pum hi ka hmang ang a, ka thusawite chu Pathian Lehkhabua mi chauh a ni ang; a thûkzia te ka han teh ang a, thu ṭhenkhat chu a dangte nên ka han khaikhin ang a. Ṭawngṭaiin a awmziate hriat ka tum ang a. Pathian ropui nân leh a Fapa fak nân, leh thlaraute chhandama an awm a, thu dika an din ngheh reng theih nân ka rawngbawlna chu ka hlân e,” a ti a.— Ibid., b. 8, ch. 6. Kohhran hruaitu ṭhenkhat chuan an duhzâwng a ni lo va, ti lo tûrin an thlêm a, Zwingli-a erawh chuan a tum tlat a. “Thil thar lakluh ka tum lo, thil hlui, hman laia hun thianghlim lai Kohhrante tih dân kha ka zui ve mai dâwn a ni,” a ti a.IR 177.1

A thu dik zirtîr hi mîten an lo ngaihven tawh rêng a, a thusawi ngaithla tûrin mipui tam tak an lo kal a. Biak Ina kal tawh ngai lote pawh an lo kal thar leh a. A thusawi ṭan nân Chanchin Ṭa a han keu phawt a, a chhiar a, tichuan a thu ngaithlatute hriat thiam theih nân, Isua dam lai, a thu zirtîr, leh a thihnate a hrilhfiah a. Einsiedeln-a a tih ang bawkin, Pathian thu chauh hi a rin ngam a, Isua thihna chu kan sual thawina famkim a ni tih a hrilhfiah a. “Chhandamna hnar Krista hnênah ka hruai duh che u a ni,” a ti zêl bawk a.— Ibid.,b. 8, ch. 6.IR 177.2

Mi chi tinrêng, rorêltu te, lehkha thiam te, kut themthiam te leh lo nei mîten an rawn pan a. A thusawi chu ngun takin an ngaithla a. Chhandamna chu mi tin tân a thlâwna pêk tih thu chauh a sawi lo va, chutih laia sualna thil ṭha lo awm chu a zilh bawk a. Biak in aṭang chuan mi tam tak Pathian fakin an haw leh a, “He mi hi thu dik sawitu a ni. Kan tan Mosia a ni, Aigupta thim zîng ata min hruai chhuak ang,” an ti a.— Ibid., b. 8, ch. 6.IR 177.3

A tîrah chuan a rawngbâwlna chu an thlahlel êm êm a; mahsela rei lo têah kalhna a lo awm ta a. Puithiamho khân a zirtîrnate an sawisêl a, a hnathawhte tihbahlah an tum a, ṭhenkhatin an nuih zat a, an chhiat khum a, ṭhenkhatin an vau va. Hêng zawng zawng hi Zwingli-an a tuar hrâm hrâm a. “Mi sualte Isua Krista hnêna hruai kan duh chuan, hetiang thil lakah kan maimitchhîng tûr a ni,” a ti ve tlat a.— Ibid., b. 8, ch. 6.IR 178.1

Hetih lai hian Kohhran Siamṭhatna ṭanpui thei thil a lo awm a. Mi pakhat Lucian-a an tih chu Luther-a lehkha ziakte nên Basel aṭangin Reformation duh mi pakhatin a han tîr a; hêng lehkhabute hi zuar ila thu dik theh darhna hlâwk tak a ni thei dâwn e a ti a. winglia hnênah, “He pa hi pa tlâktlai a ni emaw enfiah la, a nih chuan, Luther-a lehkhabute, Lal Ṭawngṭaina vântlâng tâna ziak te hi, khawpuiah leh khaw têah, in tinahte kaipui sela, mîten an lo hriat tam chuan leitu pawh an tam ang,” tiin.— Ibid., b. 8, ch. 6. Chutiang chuan êngin luhna kawngkâ a hmu zêl a.IR 178.2

Pathianin sakhaw kal sualna leh benghawnlohna kawl bun tihtliah a tum lai takin, Setana chuan a theihtawp chhuahin mihringte chu thima tuam a, an kawl bunte nghet lehzuala buntîr theih nân a lo ṭang ve a. Isua thisen zâra thiamchanna leh ngaihdamna hrilh darh tûra ram tam taka mi an din lai chuan Rom chuan Kristian ram zawng zawngah pawisaa sual ngaihdamna zawrh kha a han tharthawh leh a.IR 178.3

Sual chi tinin man an nei ṭheuh va, kohhran tangka bâwm a khah phawt chuan, sual duh duha tihtheihna mîte hnênah an pe a. Beihpui pahnih a inthlûr ta—pakhat chuan sual ngaihdamna tangkaa lei tûrin an zuar a; pakhatin Krista zâra sual ngaihdamna thlâwn pêk. Rom chuan sual tih phalna lehkha an pe a, an sum deh chhuah nân an hmang a; Siamṭhatute erawh chuan sual an duh lo va, sual thawina leh Chhandamtu Krista chu an kawhhmuh a.IR 179.1

German ramah chuan sual ngaihdamna zawrh chu Dominican Friar-ho kutah an dah a, Tetzela khân a zuar a. Switzerlandah chuan Franciscan Friar kutah an dah a, Samson-a, Italy mi puithiam chuan a zuar a. Samson-a hian Kohhran tân thil ṭha tak, pope tangka in tihkhah nân a lo hmu tawh ṭhîn a. German aṭangin Switzerland a han fang a, mipuiin an bawr luai luai mai a, lo neitu rethei tak takte neih chhun a lâksak a, mi hausate hnên aṭangin a la ṭawk ṭawk bawk a. Mahse siamṭhatna hna hian mi rilrute a lo tidanglam hlê tawh a, an thil zawrh chu a khap thei lo nâa, an hmuh tlêm phah ta hlê a ni. Samsona chu Switzerland a lo lût a, a bungraw zawrh tûr kengin Einsiedeln kiang khuaah a lo thleng a, Zwingli-a pawh Einsiedeln khuaah a la awm a. Zwingli-an chu chu a hriatin, hnial kalh tumin a chhuak a, mahse an inhmu lo. Samson-a chu Zwinglian a mualpho nasat avângin ram dangah a kal ta thuai a.IR 179.2

Zurich khuaah chuan Zwingli-an ngaihdamna siam thiamho kha, a thusawi pahin a ṭim nek ṭhîn a. Samsonan chû mi khua a rawn hnaih chuan, Council-in mi pakhat a tir a, chu mi chuan Samsona chu kal zêl ttirin a va hrilh a; vervêk chhuahin khua chu a Iût hrâm a, mahse ngaihdamna pakhat mah a hralh lo. Rei lo têah Switzerland ram chu a kalsan leh ta a ni.IR 179.3

Kum 1519-ah Switzerland ramah hri nasa tak a lo lêng a. Hei hian kohhran siamṭhatna a ṭanpui hlê. Tiboraltu nêna an inhmatawn meuh chuan, mîten ngaihdamna an lei kha engah mah a lo ṭangkai lo tih an hre chhuak a, an rinna atân lungphûm nghet zâwk duh nachang an lo hre ta a. Zurich khuaah Zwingli-a pawh a na ve a, a na hlê mai a, dam chhuah leh rinawm lo khawpin a nâ a. A thi ta tite pawhin a thang nual a. Chutiang hunah pawh a rilru huaina leh a beiseina a nghing ngai lo. Rinin Kalvari Kraws a thlîr a, sual ngaihdamna famkim chu a ring a. Thihna kawngkâ aṭanga a lo kîr leh chuan, Chanchin Ṭha chu a hmâ aia uar zâwk leh thatho zâwkin a sawi a, a thusawi chuan thiltihtheihna mak tak a nei. Mipuite chuan thihna kawngkâ aṭanga lo kîr leh, an Pastor chu an lâwm êm êm a. Anni pawh chu dam lote leh thichhâwgte enkawlna aṭanga lo kal an ni. Chanchin Ṭha hlutzia chu tun hmâ zawng zawng aiin an hriat phah ta zâwk a.IR 179.4

Zwingli-a pawhin thu dikte hriat chian lehzualna a neih belh zêl a. Bible thu-in i siam thar thei a ni tih chu amah ngeiin hriatna a nei ta a. Mihring tlûkna leh tlan chhuah lehna thu a sawi uar ta ber a. “Adamaah hian kan thi vek a, suala pilin thiamloh kan chang.—Wylie, b. 8, ch. 9. “Kristan tlan chhuah lehna tâwp nei lo min leisak a. A tuarna chu chatuan inthawina a ni a, chatuan daih damna hlô a ni a, rinna nghîng thei lo nei a, a thihna chunga innghat zawng zawngte tân Pathian rorêlna chu kumkhua atân a tilâwm a.” Hei pawh hi chiang takin a zirtîr: Krista ṭhatna avângin mihringte hi ualah kan awm reng thei lo. “Pathian rinna a awmna hmun apiangah Pathian pawh a awm a; Pathian awmna apiangah ṭhahnem ngaihna a zual a, he ṭhahnemngaihna hian mîte thil ṭha ti tûrin a fuihin a nawr ṭhîn.”—D’Aubigné, b. 8, ch. 9.IR 180.1

Zwingli-a thusawi chuan mîte a hîp nasâ a, a thusawi ngaithla tûr mipui chuan Biak In an khat tlat reng a. Tlêm tlêmin an hriat thiam theih tâwkin, thu dik chu a ngaithlatute a hrilh a. An ngaih thiam loh thu sawia tiphâwklêk lo tûrin a fîmkhur êm êm a. A hnathawh pui ber chu Krista zirtîrna lama an thinlungte hruai a ni, A hmangaihna thu lama an rilrute tinêm a, Isua nungchangte an hmâa tarlan te a ni. Chanchin Ṭha thu zirtîrna tlângpuite an lo hriat chuan, an rin dân leh an tih dân, ramhuai biak dân ngaihsaktute chu tihdanglam an ni ngei ang.IR 181.1

Zurich khuaah Kohhran Siamṭhatna chu zawi zawiin a ṭhang a, hmêlmaten an engto ta hlê a, an dodâl ṭan ta a. A hmâ kum khat vêl laiah khân, Wittenberg khua puithiam khân Worms khuaah pope leh lalber hmâah “ni lo vang” a lo ti tawh a. Zurich khuaah pawh hian pope dodâlna a awm ve ngei dâwnin a lang. Zwingli-a kha an sawisêl ta chhên a. Pope lalna hmunah chuan Chanchin Ṭha puangtute chu hâl hlum an ni zeuh zeuh va; mahse hei hi tâwk an ti lo va, kalsualna zirtîrtu chu kumkhuaa ngawihtîr an duh a. Tichuan Constance Bishopin Zurich rorêlna Councilah palai pathum a tîr a, ‘Zwingli-an Kohhran Dân bawhchhe tûrin mîte a zirtîr a, hei hian vântlâng zîngah buaina a thlen a hlauhawm. Kohhran thuneihna hnâwl a nih chuan ram pumah buaina a awm a hlauhawm,’ tiin an hêk a. Zwingli-a erawh chuan, “Zurich-ah hian Chanchin Ṭha thu kum li ka lo zirtîr ta a, ram pumah he khua anga thlamuang leh inngeih khawiah mah an awm lo. Chuti a nih chuan Kristian Sakhua hi vântlâng himna tûra invênna ṭha ber a ni lo vang maw,” tiin a chhâng a.—Wylie, b. 8, ch. 11.IR 181.2

Palaiho chuan rorêltute chu an hau va, “Chhandamna awm lohna kohhran awm reng in phal tûr a ni lo,” an ti a. Zwingli-a chuan, “He hnialna hi awih suh u. Peteran dik taka a chhân avânga a hming thar Petera vuahtu lungpui Krista bawk kha Kohhran innghahchhan chu a ni. Hnam tin zîngah thinlung taka LALPA Isua ringtute chu Pathianin a pawm vek a ni. Heta hi Kohhran pakhat chu a awm, chumi pâwnah chuan tumah chhandamin an awm lo vang,” tiin a chhâng a.— D’Aubigné, London ed., b. 8, ch. 11. He inbiakna avâng hian palai pakhat chuan thu dik a pawm ve ta nghâl a.IR 181.3

Rorêlna Council chuan Zwingli-a an hrem duh lo va, mahse Romin thil danga beih leh a tum ta a. A hmêlmaten an phiarna thu Zwinglian a hriat chuan, “Lo kal rawh se, Khâm kova lung filawrin a hnuaia tuifâwn a hlauh ang chauhvin ka hlau ve,” a ti a.—Wylie, b. 8, ch. 11. Kohhran hotuten tihchhiat tuma an beihna chuan, tihchhiat an tuma chu a ṭanpui ta hlauh va. Thu dik chu a darh zau zêl a. Luthera a bo tâk daih avânga German rama mi tam tak lunghnualte khân, Switzerland rama Chanchin Ṭha darh zauzia an hriat chuan an lo huai thar leh a.IR 182.1

Kohhran siamṭhatnain Zurich khuaa zung a han kaih ngheh chuan, suahsualnate a bo va, inngeihna leh inlungrualna te a lo awm a. Zwingli-a chuan, “Kan khuaah chuan inremna-in awm hmun a khuar a, inhau a awm hek lo, vervêkna a pil bo va, inîtsîkna lah a bo zo ta, innghirnghona engmah a awm lo. Hetiang inpumkhatna hi Lalpa hnên aṭang leh kan thurin aṭang tea lo kal a ni. Hêng thil hian inremna rahin min han titlai a ni,” a ti a.— Ibid., b. 8, ch. 15.IR 182.2

Kohhran siamṭhatuhovin an hneh zêl avângin, Rom-in tihchhiat a tum lehzual a. German rama Luther-a hnathawhte tihchhiat nân tihduhdahna a sâwt lohzia an hre tawh a; tûnah chuan siamṭhatuten hriamhrei an hman ang bawk hman ve an tum ta a. Zwingli-a nên inhnialna ropui an nei ang a, a buatsaihna chu an kutah a awm ang, hnehna an chan loh theih loh nân, inhnialna hmun an thlang a, Council Memberte pawh an thlang vek ang. Zwingli-a an kuta vawi khat a awm tawh chuan an chhuah leh tawh lo vang. A hruaitu ber ṭawng thei lova an siam chuan, a pâwl siam pawh awl taka tihrêm theih a ni ang. An thil tum taka erawh hi chu an zêp tlat aIR 182.3

Inhnialna hmun atân Baden khua an ruat ta a. Zwingli-a erawh chu a kal ve lo. Zurich khua rorêltute chuan Pope-ho tih dân rinhlelhna an nei a, chu lovah Pope lalna hmuna Chanchin Ṭha pawmtute tâna meipui an chhêm an hre si a, intiboral mai tûra an pastor va kal chu an phal ta lo va. Zurich khuaah chuan pope mite chu engzat pawh lo kal se hnialpui a peih a. Baden khua erawh chu, tun hnai lawka martar thisen chhuahna a ni a, chuta va kal chu thih ngei ngeina a ni mai. Zwingli-a aiawh tûrin mi pahnih Oecolampadius leh Haller te an thlang ta a. Rom mîte hruai tûr chuan mi hmingthang Dr. Eck a ni ang a, lehkha thiam tak tak dang tam tak leh sakhaw hruaitu hovin an ṭawi-âwm ang.IR 182.4

Inhnial Inkhâwmah Zwingli-a a tel lo nâa, hû a nei hlê. Ziaktute chu pope hote khân an thlang vek a, mi dangin an ziah ve chuan tihhlum tûr a ni. Mahse Zwingli-a chuan an inkhâwmna thiltihte chu famkim takin nî tin a hre thei zêl a. Zirlai pakhat inhnialnaa awm ve chuan, chhûna an inhnialna thu zawng zawng chu tlai lamah a ziak chhuak vek a. Hêngte leh Oecolampadiusan Zwingli-a lehkha a thawnte nên, zirlai pahnih dangin an tlanpui leh ta vat a, Zwingli-a an va pe ṭhîn a. Zwingli-an a chhânna leh tih dân tûrte leh chhândan tûrtea a thurâwn chu zânah a ziak leh vek a, zîngah zirlai pahnihte khân Baden-ah an tlanpui leh a. Khawpui kawngkâ vêngtuten an rinhlelh loh nân Arbâwmin Ar an han chhipchhuan ṭeuh va, harsatna awm lovin an lût thei zêl a.IR 183.1

Hetiang hian Zwingli-a chuan a khingpuite chu a chai hah ve a ni. Myconius-a chuan, “Inngaihtuah a, mutmu pawh tuah lova, tih dân tûrte Baden khuaa thlen zêl hi, amah ngei va kala, a hmêlmate va hnial aiin a ṭangkai zâwk a ni,” a ti hial a.—D’Aubigné, b. 11, ch. 13.IR 183.2

Rom-ho kha hneh tawh saa inngaiin Baden-ah an lo kal a ni a, an silhfên ropui berte an han inbel a, lunghlû-in a tle chuai mai a. An khawsa nuam ngei mai. An chaw-ei dawhkân chu ei tûr tuihnâi tinrêng leh uain ṭha thlan chhuah tinrêngin a kûr lûk a. An kohhran hnathawh rit tak tihzân nân hlimhlawpna lam thilte an ti a. Lehlam thung chu, “kutdawh zawng an nih loh hi,” mipuite chuan an ti a; ei tûr an ngah lo bawk a, an chaw ei pawhin a awh rei lo hlê mai. Oecolampadius-a thlen-in pa chuan a mikhual chu a’n enthla ru a, lehkha chhiara a hmuh loh leh ṭawngṭaiin a hmu a, mak a ti hlê mai a, he pa hi sakhaw mi, mi ṭha tak a nih hi a ti hial a. Inkhâwmnaah chuan Dr. Eck-a chu, intivei takin pulpitah a han lawn a; Oecolampadius-a erawh chu kawr chhe tak hain a khingpui hmâah thingtumah an ṭhut luihtîr a.—Ibid., b. 11, ch. 13. Dr. Eck-a chuan a aw tlâng ṭha tak leh amah a inrin tâwkna chu a ṭangkaipui hle. Hmingthanna leh sum leh paia vur tûr a nihzia a ngaihtuahin ṭhahnem a ngai lehzual a, thurin hlawhtling taka humtute chuan lâwmman tam tak an hmu ṭhîn a. A ṭan a ṭhat loh deuh chang chuan hmuhsitna leh ṭawng chaltlai te a han hmang ṭhîn a.IR 183.3

Oecolampadius-a thung chu thuhnuai rawlh leh mahni inring tâwk lo a ni a, a huphurh hlê a, a thusawi ṭan tirh berah chuan, khûn takin, “Pathian thu chauh lo chu rorêl dik tehna dang ka pawm lo,” a ti a.— Ibid., b. 1 1, ch. 13. A hmêl han lan danah chuan, a nun a nêm hlê a, a ṭawngkam pawh a ṭha; mahse a thei hlêin a hneh hlê a. Rom-ho khân an din pangngaiin kohhran tih dân an ṭanchhan a; siamṭhatuho kha chuan Bible chauh an ṭanchhan a. Oecolampadius-a chuan “‘Tih dân’ hian kan Switzerland ramah thuneihna a nei lo, kan ram inawp dân tlângpui nên a inrem chauh loh chuan; tûnah zawng rinna lam huah chuan Bible hi kan ram dân tlângpui chu a ni ta,” a ti a.— Ibid., b. 11, ch 13.IR 184.1

He inhnialtute pahnih inan lohna hian thiltih a nei. Kohhran siamṭhatuin a thiam thu nêm tak leh inngaitlâwm takin a sawi a, chu chuan mi rilru a khawih a; Eck-a chapo leh uangthuang leh bengchheng kha an hawisan a.IR 184.2

Inhnialna chuan ni sâwm leh ni riat a awh a, a tâwpah pope hote chuan hnehna an chang ta a. Rorêltu tam zâwk chuan Rom an ṭan a. “Kohhran siamṭhatute chu, hneh in ni e, nangni leh in hruaitu Zwinglia pawh kohhran aṭanga hnawh chhuah in ni e,” an ti ta a. Mahsela an inhnialna rah chu tunge seng, chiang takin a lang. An inhnialna chuan kohhran siamṭhat ṭanpuina rilru a han tipung chiam a, a hnû rei lo têah khaw pawimawh Bern leh Basel chu a khaw pumin Kohhran siamṭhatna lama ṭang an lo ni ta a.IR 184.3