Bung 18—America-A Siamṭhatu

(An American Reformer)

ISUA lo kal lehna thu puan darhna hruai tûra Pathian mi thlan chhuah chu lo nei mi, mi rinawm, Pathian Lehkha thu hi Pathian aṭanga chhuak a ni tih ring lo, thu dik hriat châk hlê lawi si a ni a. Kohhran Siamṭhatu dangte ang bawkin, William Miller-a hi a naupan lai chuan rethei tak a ni a, thathona leh insûm a pawimawhzia leh ṭangkaizia hre tak a ni. An chhûngkua hi zalênna ngaisâng mi leh intodelh tak an ni a, thil harsa tuar thei mi leh ram hmangaih chhûngkua an ni a, hêngte hi ama nungchangah a lo lang. A pa chu America tualchhûng indo laia sipai Captain a ni a, Miller-a naupan laia an retheihna chhan pawh buai lai leh harsat vâng lai hun a nih vâng a ni.IR 317.1

Amah hi taksa hrisêl tak a ni a, a naupan lai aṭangin rilru namai lo tak nei a ni tih chu a tilang fo va, a lo ṭhanlen deuhvin hei hi a hriat lehzual. A rilru a chak êm êm a, thil hriat tam a châk bawk a. College thlengin a kal lo nâ a, thil zir a hrâtna leh ngaihtuah chîk a chin avângin thil suangtuah dân leh zau taka thlîr dân thiam tak a ni. Nungchang sawisêlbo a pu a, a rinawmna te, a inren thiamna te leh mi dangte ṭanpui a peih avângin mîten an ngaisâng hlê a. A beih peihna avâng leh a zir taihmâk avângin mi hmantlâk tak a lo ni ta a. Sorkâr hna leh sipai lama a hnathawh apiangah a tlin êm êm zêl a, a tân zahawmna leh hausakna kawng zau taka inhawng a ang hlê.IR 317.2

A nû chu sakhaw mi nu fel tak a ni a, a naupan lai chuan sakhaw nunin a hneh hlê a. Mahsela a tleirâwl tirh lai aṭangin sakhaw ngaihsak lo, mi nun ṭha satliahte zîngah a che tla ta a, hêngho hi mi ṭha tak tak, mi khawngaih thei leh mi dangte tâna inphal tak tak an ni hlawm a, chuvâng tak pawh chuan an rin dân hian a hneh êm êm mai a. Hêngho hi Kristian dangte zîngah an awm a, an nungchangte hi an vêla mîte tih dân an lâk a ni a, mahse an thil ṭha tihte hi eng emaw zâwngin an kai kâwi a, mi tam takin Pathian thu an rin loh phah a. He mîte zînga a chêttlat avângin Miller-a pawhin an ngaihdânte a ṭâwmpui a. Mîte Pathian Lehkha thu hrilhfiah dân chu a tân hriat thiam rual lohva harsa a ni a. A rin dân thar chuan Bible a hnâwl a, mahse a thlâktu thil dang engmah ṭha a awm si lo va, rilru famkim lohna a nei reng a, hetiang hian kum sâwm leh kum hnih lai a awm. Mahse kum sawmthum leh kum lî a tlinin, Thlarau Thianghlimin mi sual a nih a han hriattîr ta a. A rin dân khân thlân piah lama hlimna awm hriat fiahtîrna rêng a pe lo va, a hma lam chu a thim nasa mai. Hetih laia a rilru, a hnua a ziah lan chu:IR 317.3

“Boralna thu han ngaihtuah chu a ṭihbaiawm hlê, mahni thiltih ang zêla tuarna chu chhiatna famkim a ni, vânte chu ka lu chungah ngên angin a awm a, ka ke hnuaiah lei chu kahpathîr angin a awm a. Chatuan chu engnge ni? Thihna chu engvang nge ni? Ka ngaihtuah nasat poh leh ka buai mai a. Ngaihtuah, loh ka tum leh ka ngaihtuahna ka thunun thei si lo va. Ka buai ngei mai, a chhan ka hre si lo. Ka phunnawi a, tû laka phunnawi nge ka nih ka inhre si lo va. Eng emaw dik lo a awm tih chu ka hria, mahse a dik chu khawnge a awm a, engtia hmuh tûr nge ka hre bawk si lo va, beidawng dêrin ka awm,” a ti a.IR 318.1

Hetiang hian thla tam tak chhûng a awm a, mahse heti hian a ti: “Thâwk leh khatah Chhandamtu nungchang chu ka thinlungah a lo chiang ta uar mai a. Kan sual hlawh hremna ata min chhandamtu leh kan bawhchhiatna min tuarsaktu mi ṭha tak leh mi khawngaih theitu emaw a awm zawng a nih hi tih ka lo hre ta a. Chutiang mi chu a duhawm tûrzia ka ngaihtuah nghal a, a bân vuana a zahngaihna rin ka duh a. Mahse thil pakhat a awm. Chutiang mi chu a awm ngei tih engtin nge fiahna a awm theih ang? Bible-ah chauh lo chuan chutiang Chhandamtu a awm tih fiahna a awm si lo va, chatuan thil pawh khawi dangah mah sawina a awm lo.IR 318.2

“Ka mamawh ang tak Chhandamtu chu Bible-ah a awm tih ka hmu a, lehkhabu mai maiah, khawvêl sualin a chhawr ṭhat theih ber tûr thil a chuang thei chu mak ka ti viau va. Pathian Lehkhabu thute hi Pathian aṭanga lo chhuak a ni ngei ang tih ring lo thei ka ni ta lo. Ka hlimpui ta a, Isua-ah ṭhian ka chhar ta. Isua chu ka tân chhenfâkawm ber a lo ni ta a; Pathian Lehkha Thu, tûn hmâa engmah lova ka ngaih leh inkalha ka hriat ṭhîn chu, ka kê atân khâwnvâr a lo ni a, ka kawng atân êng a lo ni ta. Ka rilru a thlamuangin a lâwm a. LALPA chu dam lai tuipui fâwn vêl zînga ka lungpui nghet a lo ni ta hial a. Bible chu ka zir ngun ta a, lâwm takin ka chhiar a, ka hriat tûr ang chanve pawh hrilhin ka lo la awm lo a ni tih ka hre chhuak a. A ropuizia leh mawizia tûn hmâa ka lo hmu chhuak lo chu mak ka ti a, ka pawm duh ngai lohte kha mak ka ti a. Ka thlarau hliam damna leh ka thinlungin a zawn ṭhîn chu a lo chuang vek si a. Thil dang engmah ka chhiar a tui ta lo, Pathian aṭang ngeia finna hmuh chu ka tum ta tlat a ni.”—S. Bliss, Memoirs of Wm. Miller, pp. 65-67.IR 318.3

Sakhua a hmuhsit ṭhîn chu a pawm ta tih Miller-a chuan vântlâng zîngah a puang a. A ṭhian ring loho khân tun hmâa amah ngeiin Pathian lehkhabu kalh nâna a hman ṭhînte hmangin an han bei ta a. Mahse a hnial kalh duh rih lo va; Pathian Lehkhabu thu hi Pathian chhuah a nih chuan a inrem tûr a ni a, mihringte zirtîr nâna pêk a nih avângin, mihringte hriat thiam theih a ni tûr a ni tiin a ngai tlat a. Pathian Lehkhabu zir a tum ta a, inkalha langte hi hmeh rem dân a awm emaw tih hriat a tum ta a ni.IR 319.1

Ngaihdân awm sa leh Bible hrilhfiahna commentary-te hnâwlin, concordance leh marginal reference-te hmangin Pathian lehkha thu chu thu dangte nên a khaikhin a, kawngro nei takin a zir ṭan ta a. Genesis aṭangin a ṭan a, châng khat tê têin a chhiar a, châng dangte nêna khaikhina a thu a hriatfiah hmâ chu a kalsan mai lo va. Thu hriatfiah theih loh a neih chuan, bung leh châng danga chutiang lam thu ziakna zawng zawng chu a en chhuak a. Thu mal tê tê chu sawi a tum tak thupuia thu hmangin, ziak danga chutiang thu chuangte nêna khaikhina a ngaihdâna a inrem chuan, harsatna engmah a nei ta ṭhîn lo va. Chutianga hriat thiam harsa a tawn fuhte chu hmun dangah chiang taka hrilhfiahna a hmu ṭhîn. Ṭawngṭaia Pathian ṭanpuina dila a zir zêl chuan a hriat thiam loh tam tak kha a lo fiah ta ṭhîn a. Sâm ziaktuin “I thu hrilhfiah hian mîte a tiêng a; Mi mâwlte chu a hriat thiamtîr ṭhîn,” a tih hi a tân a dik tih a hria (Sâm 119:130).IR 319.2

Daniela bu leh Thupuan a zir ta vak a, ziak dang a zira a tih dân bawk kha a hmang a, hrilhlâwkna chhinchhiahna leh entîr nâna thil hmante hriat thiam theih a lo nih avângin a hlim êm êm a. Hrilhlâwkna lo thleng tawhte zawng zawng hi hrilhlâwknaa chuang ang chiah zêlin a lo thleng famkim a; a ṭawngkam, tehkhinthu leh entîrna ṭawng a hmante hi a thu pumpui aṭanga ngaihtuahin a fiah thei a, chu lovah a ṭawng hman dânte hi Bible ziak dang leh bung leh châng dang thuin a hrilhfiah chiang thei bawk a, chuvângin hriat thiam theih ngei a ni tih a hria a. “Bible hi thu dik puan chhuah chiang tak leh mâwl tak, mi vakvai eng anga mâwl pawhin ngaihsual theih loh a ni tih kan hriat chuan, ka hlim êm êm a.”—S. Bliss, p. 70. Thu dik chu a hmu chhuak zêl a, hrilhlâwknate chu zawi zawiin a chhui chhuak a. Vâna vântirhkohten a rilru an hruai a, Pathian Thu hriat thiam theihna a pe a.IR 320.1

Hrilhlâwkna thu lo thleng famkim tawhte awm dân, a lo la thleng tûrte ngaihtuah nâna hmangin, khawvêl tâwp hmâa Isua kum sang rorêl tûr, mi tam tak ngaihdan hi Pathian Lehkhabu thuin a thlâwpin a hre lo va. Isua lo kal hmâa kum sângkhat muanna leh thianghlimna hun awma rinna hian, Pathian ni ṭihbaiawm tak chu a dah hla daih a. Duhawm teh mah se Isua leh a zirtîrte zirtîr dân a ni lo; an zirtîr dân chuan buh lâk hun, khawvêl tâwp thlengin buh tak leh a lem chu a awm dûn dâwn a; mi sual leh tihdertute chu an sual zual deuh deuh vang a; ni hnuhnungah hun khirh tak a lo la awm ang a; LALPA lo lan thlengin hun harsa a awm ang a, A kâa thâwin a tihlum ang a, a lo kal lehna êng chuan a tiboral ang (Matthaia 13:30, 38-41; 2 Timothea 3:13,1; 2 Thesalonika 2:8).IR 320.2

Khawvêl pum Kristiana siamna leh Isua Krista rorêlna thurin hi Kristian hmasaten an zawmpui lo. Dân naranin kum zabi sâwm leh pariatna hma lama Kristianten an rinpui hek lo. Rin dik lo dangte ang bawkin thil khawlovah mîte a hruai lût a. Isua lo kal lehna chu an dah hlat êm avângin, a lo kal hnaihzia chhinchhiahna lo langte pawh ngaihsak lo tûrin mîte a khap a. Muanna leh ngaihsak lohna pawh ngaihsak lo tûrin mîte a khap a. Muanna leh ngaihsak lohna rilru a puttîr a, an LALPA hmuak tûra inbuatsaihna thil ṭulte a thlahthlamtîr a.IR 320.3

Miller-a hian, Isua chu amah ngei a lo kal tak tak dawn tih Pathian Lehkhathuin a zirtir a ni tih a hmu a. Paula chuan, “LALPA ngei chu au thâwm nên, vântirhkoh chungnungber aw nên, Pathian tawtawrâwt ri nên, vân aṭangin a lo chhuk dâwn si a,” a ti a (1 Thesalonika 4:16). LALPA ngei chuan: “Mihring Fapa hi thiltihtheihna leh ropuina nasa tak nên vân chhûm chunga lo kal an hmu ang.” “Kâwl, chhak lamah a lo phe chhuak a, thlang lam thleng pawhin a lang ṭhin a, Mihring Fapa lo kal lehna chu chutiang chu a ni dâwn si a,” (Matthaia 24:30, 27) a ti a. Vâna vântirhkoh zawng zawngin an han zui ang. “Mihring Fapa hi chu, a vantirhkohte zawng zawng nên, a ropuinaa inthuama a lo kal hunah chuan a ropuina ṭhutphahah a ṭhu ang a,” (Matthaia 25:31). “Tin, A vântirhkohte chu, tawtawrâwt ri nasa tak nên a tîr chhuak ang. Anni chuan a thlante chu kâwl kil lî ata vân tâwp aṭanga a tâwp lehlam thlengin an lâwr khâwm ang,” (Matthaia 24:31).IR 321.1

A lo kal hunah chuan mi fel thi tawhte kaihthawh an ni ang a, mi fel la damte chu tihdanglam an ni ang. Paula chuan: “Kan zain kan muhil kher lo vang a, nimahsela kan zain tawtawrawt hnuhnung ber rik hunah chuan rei lo teah, mit khap kâr lovah tihdanglamin kan awm vek tawh ang; tawtawrawt chu a ri dâwn si a, chutichuan mitthite chu ṭawih thei lova kaihthawhin an awm ang a, keini pawh tihdanglamin kan awm tawh ang. He ṭawih thei hian ṭawih theih lohna a sin tûr a ni a, he thi thei pawh hian thih theih lohna a sin bawk tûr a ni,” (1 Korin 15:51-53) tiin a sawi. Thesalonika mîte hnêna Isua lo kal lehna thu a sawi khân: “Kristaa thi tawhte chu an tho hmasa ang a; chu mi hnuah chuan keini nunga lo la awm rengate hi boruakah Lalpa hmuak tûrin anmahni rualin chhûm zîngah khian lâk chhohvin kan awm ang; chutichuan kumkhuain LALPA hnênah kan awm tawh ang,” (1 Thesalonika 4:16, 17) a ti bawk.IR 321.2

Krista a taksa ngeia a lo kal hmâ chu A mîten ram an luah dâwn lo. Isua ngeiin: “Mihring Fapa hi chu, a vântirhkohte zawng zawng nên, a ropuinaa inthuama a lo kal hunah chuan a ropuina ṭhutphahah a ṭhu ang a; a hmâah chuan hnam tin an inkhâwm ang a: berâm vêngtuin kêl zîng ata a berâmte a hlîr angin anniho chu a hlîr ang a; berâmte chu a ding lamah a dah ang a, kêlte erawh chu a vei lamah a dah ang. Chu mi hunah chuan Lalber chuan a ding lama mite hnênah chuan, ‘Ka pa voh bîkte u, lo kal ula khawvêl siam ṭantirh ata in tâna ram buatsaih chu chang rawh u,’” a ti ang (Matthaia 25:31-34). Pathian Lehkha thu kan sawi tâkah khân hêng hi kan hmu a: Mihring Fapa a lo kal veleh mitthite chu thi thei lova kaihthawh an ni a, a la damte chu tihdanglam an ni a. He danglamna hi ram luah tûra buatsaihna a ni. Paulan, “Tîsâ leh thisen hian Pathian ram chu a luah thei lo vang a; ṭawih thei hian ṭawih thei lo chu a luah hek lo vang,” a ti a. Mihringte hi tûna kan awm ang chuan thi thei, boral thei kan ni a, Pathian ram erawh chu chhe thei lo chatuan thil a ni si a. Chuvângin mihring hi Pathian ramah a mihring taksa pûin a lût thei lo. Mahsela Isua lo kal hunah a mîte chu boral theih lohna a pe ang a, tichuan ram luah tûrin a ko tawh ang, tûnah rih chuan roluahtu tûr chauh an la ni.IR 321.3

Hêng thûte leh bung danga thute avâng hian, Miller-a rilruah hêng hi a lang chiang: Mîten Isua lo kal hmâa thil awm tûra an rin, lei chunga Pathian ram lo thlen leh sual awm lova thlamuang taka awmna hunte hi, Isua lo kal hnua awm tûr an ni. Chu lo chu, chhinchhiahnate leh khawvêl awm dân rêng rêng hi, ni hnuhnunga thil awm tûr zâwlnei sawi lâwk nên an inrem zêl a. Pathian thûte a ngaihtuah ngunin, tun laia kan khawvêl mihringte khawsa dân hi a tâwp a hnai ta tih ring lo thei a ni ta lo a ni.IR 322.1

Heti hian a ti: “Thil dang ka rilru khawih tak chu Pathian Thu indawt chhawn dân hi a ni. ... Tûn hmâa hrilhlâwkna lo thleng famkim tawhte kha, hun bithliah chhûngah ngei zêl a lo thleng tih ka hmu a. Tuilêt dâwn vêla kum 120 chauh dam thu te (Genesis 6:3), ni sarih hnua ni 40 ruah sûr tûr te (Genesis 7:4), Abrahama thlahteho kum 400 mî rama tihduhdaha an awm tûr te (Genesis 15:13), lal chhang siamtu leh chaw petu thua ni thum te (Genesis 40:12-20), Faroa kum sarih thu te (Genesis 41:28-54), kum sâwmli thlalêra vahvaih thu te (Number 14:43), kum thum leh a chanve ṭâm te (1 Lalte 17:1), kum sawmsarih sal tânna te (Jeremia 25:11), Nebukadnezzara kum sarih te (Daniela 4:13-16) leh hapta sarih leh hapta sâwmruk leh pahnih leh hapta khat, a vaia hapta sâwmsarih Judate tâna ruat te (Daniela 9:24-27) chu. Hêng hun ruatte hi a tîr chuan hrilhlâwkna mai a ni a, mahse hrilhlâwk ang ngeiin an lo thleng vek a ni.”—Bliss, p. 74, 75.IR 322.2

Bible ngun taka a zir a, hun indawt, a hriat dâna Isua lo kal lehna nêna inzawm zêl a hmuh chhuah chuan, tûn hmâa Pathianin a rawngbâwltute hnêna a lo puan tawh, “Tâwpna hun ruat sa” ni ngeiin a hre ta a. Mosia chuan, “Thil inthupte chu LALPA kan Pathian ta a ni a, thil tihlante erawh chu he dân thu zawng zawng hi kan zawm theih nân keini leh kan thlahte ta kumkhua tûr a ni,” (Deuteronomi 29:29). LALPA chuan zâwlnei Amosa kâah, “LALPA Pathian chuan a rawngbâwltu, a zâwlneite hnênah a thurûk hrilh lovin engmah a ti lo vang,” a ti a (Amosa 3:7).IR 323.1

Pathian Thu zirtute chuan, khawvêl mihringte chanchin zawng zawnga thil lo awm tûr mak leh ropui ber chu Pathian Thu dik hian a kawhhmuh tih an hmu thei ang.IR 324.1

Miller-a chuan, “Pathian Lehkha thu tinrêng Pathian thâwk khuma pêk tawh phawt chu ... a sâwt a,” (2 Timothea 3:16) mihring thua chhuak a ni ngai lo va, Thlarau Thianghlim hruaiin mi thianghlimten an ziak a (2 Petera 1:21). Chhelna leh thlamuanna hmua beiseina kan neih theihna tûra hmân laia ziak apiangte chu keimahni min zirtîrna tûrin ziak a ni (Rom 15:4) tih ka ring nghet tlat a ni. Pathian Lehkhabua inthlahchhâwnna ziaknate hi Pathian Thum pêng an ni a. Pathian thu châng dangte ang bawka ngun taka kan ngaihtuah ve a ṭûlin ka ring lo thei lo va. Pathianin a zahngaihna avânga kan hnêna thu a han puante man chian ka tumnaah hian hrilhlâwkna hunte kal kahlên mai hi a dik lo tih ka hria,” a ti a.- Ibid ., p. 75.IR 324.2

Hrilhlâwknain Isua lo kal lehna hun a sawi chianna ber chu Daniela 8:14: “Zîng leh tlai sânghnih leh zathum thlengin; tah chuan hmun thianghlim chu thenfai a ni ang,” tih hi a ni. Pathian thu a zir dân pangngai, Pathian thu chu Pathian thu bawkin a hrilhfiahtîr dân hmangin, hrilhlâwknaah chuan ni khat hi kum khat tihna a ni tih Millera chuan a hmu chhuak a (Number 14:34; Ezekiela 4:6), tichuan ni 2300 emaw kum 2300 emaw chuan Judate hun tawp a pêl daih dâwn a, chuvângin Judate hmun thianghlim a kawk thei lo tih a hria a. Rin dân tlângpui—Kristiante hunah chuan lei hi hmun thianghlim a ni tih chu Miller-a pawhin a rinpui a; chuvângin Daniela 8:14-a hmun thianghlim tihfai thu hi Isua lo kal leh huna lei hi meia tihfaina a ni ang tiin a ngai a.IR 324.3

Chuvângin ni 2300 inṭanna kan hmuh chhuah theih chuan Isua lo kal lehna hun hi awlsam taka hriat theih a ni ang tiin a ngai a. Tichuan thil engkim tâwpna hun, tun laia kan awm dân— “chapona te, thuneih châkna te, ropui châkna leh huau huau lâwmna te, khawlohna leh inhnehchhiahna te a tâwpna hun tûr chu hriat chhuah a ni thei ang,” ânchhe lawhna te “lei aṭanga lâk bo hun, thihnate tihbo hun, Pathian rawngbâwltute, zâwlnei leh mi thianghlimte leh a hming zahtute hnêna lâwmman pêkna hun leh lei tichhetute tihboralna hun chu a lang ang,” a ti a.—Ibid., p. 76.IR 324.4

Miller-a chuan urhsûn lehzualin hrilhlawkna thute a bei zui a, nilêng zânkhuain, tûn lai atâna thil pawimawh tak anga lang leh mite ngaih pawimawh êm êm ṭhin chu a zir nasa ta mai a. Daniela bung riatna-ah hian ni 2300 inṭanna hun tûr rêng rêng a hmu thei lo va; Gabriel-a lah khân, Daniela hriat thiamtîr tûra tirh ni mah se, a hrilhfiah nial nual chauh va. Danielan Kohhrante tihduhdahna inlârnaa a hmuh chuan, chakna rêng a nei ta lo va, a tuar thei ta lo va, vântirhkoh pawhin a kalsan rih a. Daniela chu a chau va, ni engemaw zât a damlo va, “Inlârna chu mak ka ti êm êm mai a, mahse tuman an hre thiam lo,” a ti a (Daniela 8:27).IR 325.1

Pathianin a vântirhkoh hnênah, “lnlârna chu he mi hi hriat thiamtîr rawh,” tiin thu a pe a (Daniela 8:16). He thupêk hi âwih ngei tûr a ni. He thupêk hi âwihin, nakin deuhvah vântirhkoh chu Daniela hnênah a lo kîr leh a, “Hriat thiamna fing tak neihtîr tûr chein ka lo chhuak a nih hi,” “thil chu ngaihtuah la, inlârna chu hre thiam rawh,” a han ti a (Daniela 9:22, 23, 25-27). Bung 8na-ah inlârna thu pakhat pawimawh tak hrilhfiah lohva hnutchhiah tâk mai a awm a, chu chu ni 2300 hun hi a ni; vântirhkohvin a hrilhfiahna a rawn ṭan lehin hun thu lam hlîr a sawi:IR 325.2

“I mîte leh i khawpui thianghlim tân hapta sawmsarih ruat a ni. ... Chuvângin hria la, a ngaihna pawh hre thiam rawh, Jerusalem tungding leh sa ṭha tûra thupêk chhuah aṭangin Messia lal lo awm thlengin hapta sarih leh hapta sawmruk leh pahnih a ni ang, kawtthlêr te leh kulh te pawh siam ṭhat a ni ang, hun buaithlakahte pawh. Hapta sawmruk leh pahnih hnûah Messia chu tihbo a ni ang, a tân engmah a nei lo vang. ... Hapta khat atân mi tam tak hnênah thuthlung nghet tak a siam ang; hapta chanveah inthawinate leh thil hlante a tibâng ang.” ^{1Hei hi Mizoṭawng Biblea chuang nên a dang hlê tih in hmu ang a, hei ang hian King James Version leh version dang tam takah a chuang.}IR 325.3

Bung 8-na inlârna thu pakhat, “Ni sânghnih leh zathum thlengin hmun thianghlim chu thenfai a ni ang,” tih thu Danielan a hriat thiam theih loh hrilhfiah tûrin vântirhkoh hi Daniela hnêna tirh a ni a. Daniela chu thilte ngaihtuaha inlârna chu hre thiam tûrin a han ti phawt a, chumi zawha vântirhkoh thusawi hmasak ber chu, “I mîte leh khawpui thianghlim tân hapta sawmsarih ruat a ni,” a han ti ta a. Heta “ruat” tia lehlinna thu awmzia tak chu “tan chhum” emaw “dah hrang” emaw tihna a ni a. Hapta sawmsarih, kum 490 chu Judate tân bîka dah hrana tan bun tûr tiin vântirhkohvin a sawi a. Khawi aṭanga tan bun tûr nge ni ang? Bung riatnaa hun thu a sawi chu ni 2300 chauh hi a ni a, chuvângin hapta sawmsarih hi heta ṭanga tan bun tûr hi a ni; ni 2300 hian a huap tûr a ni a, an chhiar ṭanna pawh a inthuhmun tûr a ni. Vântirhkohvin hapta sawmsarih hi Jerusalem sa ṭha tûr leh tungding tûra thupêk chhuah aṭanga chhiar ṭan tûr a ni a ti a. He thupêk hun hi kan chhui chhuah theih chuan, ni 2300 chhiar ṭan hun pawh kan hre thei ang.IR 325.4

Ezra bung sarihna-ah thupêk chu kan hmu a (châng 12-26). Thupêk kim chu Persia lal Artazerzian BC 457-ah a pêk a ni a. Mahse Ezra 6:14-ah chuan Jerusalem khuaa Temple chu Persia lal Kura leh Daria leh Artazerzia te thupêk anga sak a ni a. Hêng lal pathumte hian thupêk an siam a, an tihngheh leh a an tihfamkim hian, hrilhlâwknain kum 2300 chhiar ṭanna tûra chhinchhiahna a mamawh chu an han tipuitling a. BC 457 hi thupêk bikimna leh thupêkna kumah kan hman chuan, chawlhkâr sawmsarih hrilhlâwkna hi kimchang takin a lo thleng tih kan hmu a ni.IR 326.1

“Jerusalem sa ṭha leh tungding tûra thupêk chhuah aṭanga Lal Messia thlengin chawlhkâr sarih leh chawlhkâr sawmruk leh pahnih a ni ang,“—chu chu chawlhkâr sawmruk leh pakua, emaw kum 483 emaw a ni a. Artazerzia thupêk chu BC 457 favâng laia ṭan a ni a. BC 457 aṭangin kum 483 chhûng kal ta ila, AD 27 favângah kan lo chhuak ang. He kumah hian hrilhlâwkna chu a famkim ta a ni. Messia awmzia chu ‘Hriakthiha’ tihna a ni a. AD 27-ah Krista chu Johanan a baptis a, Thlarau hriak thihna a chang a. Paula chuan: “Nazaret Isua chungchang thu kha, khatia Pathianin ani chu Thlarau Thianghlim leh thiltihtheihnaa a vûrzia kha,” a ti a (Tirhkohte 10:38). Isua ngeiin, “LALPA Thlarau chu ka chungah a awm a, pachhiate hnêna Chanchin Ṭha hril tûrin hriak mi thih a ni,” a ti a (Luka 4:18). Baptisma a chan zawh chuan Galiliah a kal a, Pathian ram Chanchin Ṭha a hril a, “Hun chu a thleng ta,” a ti a (Marka 1:14, 15) .IR 327.1

“Chawlhkâr khat atân mi tam tak hnênah thuthlung nghet tak a siam ang.” He chawlhkâr hi chawlhkâr sawmsariha chawlhkâr hnuhnung ber a ni a, Judate kum sarih hnuhnung ber a ni. Hemi hun chhûng AD 27 aṭanga AD 34 thleng hian, Judate tân Chanchin Ṭha ring tûra sâwmna a awm a, a tîr chuan Krista ngeiin, a hnuah zirtîrten an thawk a. Pathian ram Chanchin Ṭha hrila zirtîrte an vah chhuah khân, Isua thupêk chu: “Jentailte kawngah kal suh ula, Samari mite khua rêng rêngah pawh lût suh ang che u; amaherawhchu Israel hnam berâm bote hnênah chuan kal zâwk ang che u,” tih a ni a (Matthaia 10:5, 6).IR 328.1

“Chawlhkâr chanveah inthawina leh thil hlan a tibâng ang.” AD 31-ah, baptisma a chan aṭanga kum thum leh a chanveah, Isua chu khenbehin a awm a. Kum sângli lai Pathian Berâm No inthawina entîrna an hlan ṭhîn chu Kalvariah a han tipuitling ta a. Entîrna leh a tak chu an inhmu ta a, inthawina leh thil hlante chu a tâwp ta a ni. Kan hmuh tawh angin, chawlhkâr sawmsarih, kum 490, Judate tâna hun ruat bîk chu AD 34-ah a tâwp a. An rorêlna Sanhedrin thupêkin Judaten Chanchin Ṭha an hnialna chu, Stefana martara chantîrin leh Kristian dangte tiduhdahin an lantîr a. Chanchin Ṭha Judate hnên chauhva puan thu ruat kha khawvêl pum hnêna pêk a lo ni ta a ni. Zirtîrte chu tihduhdahna avângin Jerusalem chhuahsan a ngai ta a, an kalna apiangah Chanchin Ṭha thu an puang zêl a. Filipa chu Samaria lamah a kal a, Krista chanchin a puang a. Petera chuan, Pathian hruaiin Kaisari khuaa sipai zahotu, Pathian hlau mi Kornelia hnênah Chanchin Ṭha thu a puang a. Paula, Krista ring thar pawhin Jentailte hnênah Chanchin Ṭha chu a pu darh bawk a ni (Tirhkohte 8:4,5; 22:21).IR 328.2

Heti thleng hi chuan hrilhlâwkna chu a mal tê têin a la thleng famkim rih a, hapta sawmsarih chu BC 457-a chhiar ṭana AD 34- a a tâwp pawh hi hnial rual lohvin a dik a ni. Hapta sawmsarih, ni 490 chu 2300 aṭanga paih chuan ni 1810 a la awm a. Ni 490 tâwp hnuah ni 1810 chu la tihfamkim tûr a la ni a. AD 34 aṭanga chhiara 1810 chu 1844-ah a tâwp ang. Chuvângin Daniela 8:14-a ni 2300 chu kum 1844-ah a tâwp a ni. He hun tâwpah hian Hmun Thianghlim chu thenfai a ni ang, Pathian vantirhkoh chuan a ti a. Hmun Thianghlim thenfai thu hi Isua lo kal lehnaa awm tûra ngaih a ni ṭhîn a, tûnah chuan a hun dik tak a lo lang ta.IR 328.3

Miller-a leh a ṭhiante chuan ni 2300 hi 1844 nipui laia tâwp tûrah an ngai a, mahse hrilhlâwkna chuan chumi kum favânga tâwp tûrin a kâwk si a. He thu ngaih dik lohna hian, Isua lo kal lehna hei aia hmâa lo bithliahtute a tibuaiin a tilungni lo hlê a. Mahsela hei hian ni 2300 chu 1844-ah a tâwp ang a, hemi kumah hian Hmun Thianghlim thenfaina pawh a awm tûr a ni tia ṭanna chu engti kawng mahin a tinghîng chuang lo.IR 329.1

Pathian thûte chu Pathian aṭanga thupuan an ni tih fiah tuma a zir dân pangngaia Pathian thute a zirin, Miller-a chuan hetiang thute hi a chhar chhuak ang tih beiseina chhetê pawh a tîrah a nei lo va. A thil hmuh chhuahte chu amâ tihah a ngai lo va, Pathian thu fiah leh chiangte hi ngaih kawih theih rual lohvah a dah zâwk a ni.IR 329.2

Bible hi kum hnih zet a zir hnuah, kum 1818-ah khân, tûn achin kum sawmhnih leh panga vêlah Isua chu a mîte chhan chhuak tûrin a lo kal dâwn tia rinna a a nei ta a. “Tlan sate hlimnaa tel ve ka nghahhlelhzia leh chumi hun lawmawm avânga ka thinlung lâwmnaa a khah thu hi sawi a ngai lo ve. Bible chu ka tân lehkhabu thar a ni a. A thu ngaihtuahte a tlaithlâk a, a thu zirtîr fiah lo leh chiang lo leh hriat thiam theih lohte kha, hriat thiam theihna êngin ka thinlung ata a chhêm kiang vek a, thu dikte chu a êngin a va ropui êm! Thu inkalh leh inrem lo ka hmuh zawng zawngte kha a bo zo ta a. Khawimaw laiah chuan ka duh anga ka hriat thiam loh chu la awm mah se ka thinlung thim ên tûrin êng nasa tak a lo chhuak a, Pathian thu zirah lâwmna a awm tih ka hriat ngai lohte kha ka lo hre ta a.”— Bliss, pp. 76, 77.IR 329.3

“Hun pawimawh, Pathian lehkhain a hrilh lâwk, lo thleng famkim thuai tûr rinna nghet ka neih chuan, ka thil hriatte mi dangte henna hrilh ve tûr ka nih thu inhriatna ka nei ta tlat a.”—Ibid., p. 81. A thil hriat chu mi dangte hnêna sawi lo thei lo niin a inhria a. Pathian ring lohovin an kalh ngei a ring a; mahse Kristianten an Chhandamtu an hmangaih an hmu tûr chu an hlim êm êmin a ring bawk a. An tlan chhuahna ni lo thleng thuai tûra an lâwmna lamah mi tam takin Pathian thu dikte an ngaihtuah ngun hman loh a hlau bawk si a. Ka dik lo a lo nih hlauhvin mi tam tak ka hruai sual ang tih hlauvin a puang ngam lawk lo va. A thil hmuh chhuah leh a la hriat chian theih lohte ngun takin a han ennawn leh a. Ni êngin ṭiau chhûmte a kiantîr angina Pathian thu êng chuan rinhlelhnate a han tikiang a. Hetianga kum nga chhûng a ngaihtuah hnuah a dinhmun chu a dik a ni tih a hre fiah ta a.IR 329.4

Tûnah chuan, Pathian lehkha thuin a zirtîr ngei a, mi dangte hrilh leh chhawn chu ka tih tûr a ni tih a inhriatna chuan a han nawr leh ta a. “Ka hnathawhte ka thawh laiin, ‘khawvêl mîte hlauhthâwnawmzia hi va hril rawh,’ tiin ka bengah a ri reng mai a. He châng thu hi ka rilruah a lo lang reng mai bawk a: ‘Aw mi suaksualpa, i thi ngei tûr a ni, ka tihin, mi suaksual chu a awm dân kalsan tûra i hrilh loh chuan mi suaksual chu a khawlohnaah a thi ang a, a thisen phuba erawh chu i lakah ka la ang. Amaherawhchu mi sual chu a awm dân kalsan tûra i hrilh a, a awm dân a kalsan si loh chuan, a khawlohnaah a thi ang a, nang erawh chuan i nun i humhim a ni ang,’ (Ezekiela 33:8, 9). Mi sualte chu âwihawm taka ka hrilh theih chuan mi tam tak an sim ang a, ka hrilh loh chuan an thisen phuba chu ka chungah a tla dâwn a ni tia inhriatna ka nei a,“— Ibid., p. 92.IR 330.1

A hun remchâng apiangah mi tlêmtê hnênah a sawi ṭhîn a, Pathian rawngbâwltu tuin emaw a pawimawhzia a la hria ang a, ani chuan a hun neih zawng zawngah a puang ang tih a beisei a. Thu puan darh chu ama tih tûr ngei a ni tih chuan a rilru a kam reng a. “Kal la khawvêl mîte va hrilh rawh, an thisen phubâ chu i chungah ka la ang,” tih kha a rilruah a lo lang leh ṭhîn a. Chutiangin kum kua lai a nghâk a, thupuan pawimawh a tihna khân a nawr reng bawk a, kum 1831-ah chuan vântlâng zîngah a rin dân thu chu a sawi ta hlawl a mai.IR 330.2

Elisha chu a leileh laiin zâwlnei ni tûra koh a ni a; William Millera pawh a leilehna kalsana Pathian ram thurûk mipuite hnêna tilang tûra koh a ni. A hnathawh chu khûr chungin a ṭan a, a thu ngaithlatute chu zawi zawiin hrilhlâwkna thuah a hruai tlâng a. Isua lo kal lehna a thlenpui a. A thusawia mîte bengluhzia a hmuhin a huai deuh deuhvin chaknate a nei lian deuh deuh va.IR 330.3

A unauten an ngen avang leh a ngenna azâra Pathian kohna a hriat avângin Miller-a chuan a thurin chu vântlâng hmâa puan a remti ta a. Tûnah chuan kum sawmngâ lai a ni tawh a, vântlâng zînga thusawi ngai pawh a ni lo va, chutiang thusawi tlâk pawh niin a inhre hek lo. Mahse a ṭan tirh aṭangin a hlawhtling hlê a, mi tam takin chhandamna an hmuh phah a. A thusawi hmasa ber chu harhnain a zui a. Chhûngkaw sawm leh pathum, an zînga mi pahnih tih loh chu, an piang thar vek a. Hmun danga sawi tûrin an sâwm a, a sawina apiangah harhnain a zui zêl a. Mi sualte an piangthar a, Kristianten inpumpêk lehzual an châk a. Pathian ring ngai lote pawhin Bible leh Kristian sakhaw thu dik an hre chhuakin an pawm a. A rawngbâwlnaa mîte chuan, “Ani chuan finna thinlung ril tak a neia, midangten tih danglam mai theih a ni lo,” an ti a.— Ibid., p. 138.IR 331.1

A thusawite chu, sakhaw thil ropui zâwk lama mîte rilru chawh harh leh khawvêl lam uarna lo ṭhang zêl laka mîte hruai lêt nâna tih a ni. A khaw tlawhna apiangah mîte a za têl têlin an piangthar zawih zawih zêl a. Hmun tam takah Protestant kohhran hrang tam takin a tân an biak in an hawng a, kohhran rawngbâwltu tam takin thusawiah an sâwm a. Sâwmna a hmuhna hmunah chauh lo chuan thusawi a tum lo va, mahse sâwmna hmun chanvea thusawi tûr pawhin a indaih lo. Miller-an Isua lo lan hun tûra a bithliah tak rinpui lote pawhin Isua lo kal a hnai a, inbuatsaih a ṭûl tih chu an ring vek a. Khawpui lian ṭhenkhatah chuan a thusawi chu an ngai thutak hlê. Zu zuartuten an zu zawrh bânsain an inte inkhâwm nân an hmang a; pawisa inkhelhna hmunte a ram a; Pathian ring lote leh mi suaksual tinrêng an piangthar a, a ṭhen phei chu kum engemaw zât biak ina lâwi tawh lo an ni a.IR 331.2

Pâwl tinin ṭawngṭai inkhâwmna an siam a, hmun tam takah sumdawng leh dawrkaiten chhûn laiah fakna leh ṭawngṭai inkhâwmna an nei a. Huau huau leh nawmsak chenna rêng rêng a awm lo va, mîte rilru chu a thutak vek a. A thusawi hian, siamṭhatu dangte thusawi angin mîte rilru tithlabar mai lovin, hriat thiamna a pe zâwk a ni.IR 331.3

Miller-a hi Baptist kohhran member a ni a, hemi kohhranah hian thusawi theihna phalna kum 1833-ah a hmu a. An pâwla minister tam takin a hnathawh hi an remtihpui a. An remtihpuina avângin a hnathawh hi a chhunzawm zêl a. Chhum lo chat lovin thuhrilin a zin vêl a, mahse New England leh Middle States vêlah chauh a chetlâ a. Rei tak chhûng chu a zin vêlna sênso chu amân a tum a, chuvângin an sâwmna hmun apianga kal tûrin pawisa a nei tâwk ṭhîn lo va. A hnathawha pawisa lama hlawk ai chuan a tikawnkaw nasa a, nakinah phei chuan a hek phah hlê a. Fa tam tak a nei a, mahse inren tak leh taima taka hna an thawh avângin, a lo-ah chuan amah leh a fâte chawmna khawp a thar thei hrâm a.IR 332.1

Kum 1833-ah, Miller-an Isua lo kal hnaihzia vântlâng zînga a puan aṭanga kum hnihah, Isuan a lo kal lehna chhinchhiahna a sawi kha a lo awm a. Isuan, “vân aṭangin arsi an tla ang,” a ti a (Matthaia 24:29). Johana pawhin Thupuanah khân Pathian ni lo thleng tûr inlârna a hmuh thu a ziak a: “vâna arsite chu theipui kûng thlipuiin a nuaia a helte a ṭîl ang maiin leiah a tla ta,” (Thupuan 6:13). He hrilhlâwkna thu hi November 13, 1833-a arsi tla chiam maiah khan a famkim a ni. “Hriat theih chinah chuan hei hi arsi tlâkna nasa ber a la ni, rei tak chhûng chu United States chung vân chu meilingin a khat nuai mai a. America rama awmhmun khuar achinah vân lam thil hetiang rêng rêng hi a la awm ngai lo va; ṭhenkhat chuan mawi tiin an thlîr a, ṭhenkhatte erawh chu an thlabâr a.” “A mawi ropuizia chu mi tam takin an la hria. Ruahsûr pawh hei ang chuan a tla tam lo, chhim leh hmâr, chhak leh thlang a dâp nuai vek mai a ni.IR 332.2

Kan chung vân khi a insawi ta dul dul emaw chu tih mai tûr a ni. Professor Silliman’s Journal-a ziah dân chu: “He thil hi America khawi laiah pawh a hmuh theih a. ... Dâr hnih aṭanga ni chhuah hnu daih thlengin vân a thiang êm êm a, thil êng tle tak mai chu a sûr zut zut reng a,’ a ti.”—R. M. Devens, American Progress ; or, The Great Events of the Greatest Century , ch. 28, pars. 1-5.IR 332.3

“Chu thil mawi ropuizia chu sawiin a siak lo, a hmu ve lo tân chuan a ropuizia suangtuah phâk pawh a ni hek lo. Vân arsi zawng zawng khi vânlaizâwl kiangah an awm khâwm vek a, kil tinah ṭêk tla anga rangin an vâk darh ta chum chum mai ni awm a ni a, mahse a tâwp thei si lo. Sâng tam tak kha sâng tam takin an zui a, hemi atâna siam ve rêng an ni ang e tih tûr an ni.”—F. Reed, Christian Advocate & Journal, December 13, 1833.IR 333.1

“Thlipui na takin theipui rah a chhêm ṭilh chiam aia nasa zâwkin a sûr a, en theih pawh a ni lo.”—”The Old Countryman,” in Portland Evening Advertiser, November 26, 1833.IR 333.2

New York khuaa chanchin bu pakhat Journal of Commerce an tih November 14, 1833-ah chuan, he thil chanchin hi sei takin an ziak a, a ṭhen chu: “Nimin zînga thil awm ang kha philosopher leh lehkhathiam tumahin an sawiin an ziak lo va. Kum 1800 lai a ni ta, zâwlnei pakhatin hei chiah hi a lo sawi lâwk tawh a; arsi tla awmzia chu arsi tla a ni tih hriat tuma kan buaipui peih chuan, hemi awmzia ang hi chuan a dik chiah a ni.”IR 333.3

Isuan a zirtîrte hnêna a lo kal lehna chhinchhiahna a sawi ngei kha hetiang hian a lo lang ta a ni. “Chûng zawng zawng chu in hmuh hun chuan amah chu a lo hnai tawh a, kawngkâ bul ngeiah a awm tih hria ang che u,” (Matthaia 24:33) . Hemi chhinchhiahna hnuah Johana chuan thil lo awm leh tûr a hmu a: vânte chu an inhlîp bo ta vek a, lei a insâwi a, tlângte leh thliarkârte a nghawr sawn a, mi sualte chu thlabârin Mihring Fapa hmuh phâk lohva tlan bo an tum a (Thupuan 6:12-17) .IR 333.4

He arsi tla mita hmutute chuan, Rorêlna Nî ṭhâwng lâwktu, “chumi ni ropui leh râpthlâk lo thlen tûr chhinchhiahna vaulâwkna leh zahngaihna chhinchhiahnaah an ngai.”—”The Old Countryman,” in Portland Evening Advertiser , November 26, 1833. Mi tinin hrilhlâwkna lo thlen thu lamah an beng an chhî a, A lo kal vawi hnihna thu an ngaihsak a.IR 333.5

Kum 1840-ah khân hrilhlâwkna lo famkim leh chuan mi a nghawr nasa hlê. Hemi hmâ kum hnihah Josiah Litch chuan Thupuan 9 hrilhfiahna a siam a, Ottoman Empire ^{2Ottoman Empire hi Turkey lalna ram a ni a. Osman I-in AD 1300-a a din a ni.} chhiat tûr thu a sawi lâwk a. Amah hi Isua lo kal lehna thusawitu tirhkoh lâr ber pâwl a ni nghê nghê a. A chhût dân chuan he ram hi August thla 1840-ah tihtlawm a ni ang a ti a; tin a lo thlen hmâ lawkin heti hian a ziak a; “Hun hmasa kum 150 hi, Turkey mîte remtiha Deacozes lala a ṭan hmâin a lo kim taah ngai ila, kum 391 leh ni 15 hi hun hmasa tâwpnaah inṭanin, August 11, 1840-ah a tâwp dâwn a, chu vêleh Constantinople khuaa Ottoman lalna hi a tâwp rin theih a ni ang. Hei hi a dikin ka ring a ni,” a ti a.—Josiah Litch, Signs of the Times , August 1, 1840.IR 333.6

A hun sawi lâwk ang chiahin Turkey sorkâr chuan a ram aiawh palaite tîrin Europe rama sorkâr inzawm khâwmte humna hnuaiah a indah ta a, tichuan Kristian ram thuhnuaiah a indah ta a ni. Hetah hian hrilhlâwkna chu a lo famkim chiah a ni. He thu hi hriat darh a lo nih chuan mîten Miller-a leh a hote hrilhlâwkna chhui dân hi a dik a ni tih an ring ta a, Isua lo kal lehna thu hi mîten an ngaihsak lehzual a. Mi fing leh mi lian pui puiin Miller-a chu an han ṭanpui a, a thusawite an ṭanpui a, a rin dânte an theh darh a. Kum 1840 aṭanga 1844 chhûngin hnathawh chu a kal chak hlê a ni.IR 334.1

William Miller-a hi mi rilru chak tak a ni a, zir leh ngaihtuah thûka mahni inthunun mi a ni a; finna hnâr nên an inzawm avângin vân finna a neih belhchhah a. Pa namai a ni lo va, rilru puitling leh rinawm ngaina mîte chuan an zah êm êm a. Ngilneihna, inngaihtlawmna leh inthununna a fâwmkêm a, mi tin a ngaihsak a, mi dangte ngaihdân a ngaithla peih a, an ngaihdante a bûk a. Mî ngaihdân leh rin dâna intilungpuam mai lovin, ngun takin Pathian thu nên a khaikhin a, a ngaihtuah dikna leh Pathian lehkha thu a kip a kawia a hriatna chuan rin dân dik lo a hmuh chhuahtîr thei a, thu dik lote a tilang thei bawk a.IR 334.2

Mahse kalhna awm lovin hna a thawk bîk lo ve. Siamṭhatute ang bawkin, a thu zirtîrte chu sakhaw hruaituten lawm takin an dawng bîk lo. Chûng mîte kalhna chu Pathian thua nghahchhan nei lo a nih avângin, mihringte thurin leh thusawite leh pipu tih dânte an ṭanchhan a. Thu dik sawitute erawh chuan Pathian lehkhabu thu chauh an pawm a. “Bible chauh hi” tih chu an thupui a ni. A hnialtuten Pathian thu ṭanchhan tûr an haihchham tâkah chuan hmuhsitna te leh nuihzatna te an hmang ṭhîn a. LALPA lo lan lâwm taka thlîr a, mi dangte pawh inbuatsaih ve tûra sâwmtute deusawn leh tihhmingchhiat nân an finna zawng zawng leh an thil hman theih zawng zawng an hmang a.IR 334.3

Isua lo kal lehna ngaihtuahna aṭanga mipuite hruai bona thil tam tak an ngaihtuah a. Isua lo kalna leh khawvêl tâwpna hrilhlâwkna thu buaipui hi sual leh thil zahthlâkah an lantîr a. Hetiang hian kohhran hruaitute chuan mîte Pathian thu rinna an tihnual a. An zirtîrna chuan rin lohna lamah mîte a hruai a, mi tam tak an chakna hruai bovin an awm a. Sualna siam chhuaktu chuan Adventist-ho ^{3Miller-a hun laia Isua lo kal nghâkhlel taka beiseitute kha Adventists tia koh an ni.} tihah a puh vek a..IR 336.1

Mi lehkha thiam tak takte Miller-a thusawi ngaithla tûrin biak in khat khatin lo kal ṭhîn mah se, kohhran chanchin buah, sawichhiat an duh châng chauh lo chuan, Miller-a hming hi a lang ngai rêng rêng lo va. Pathian ngaihsak lo leh inthlahdahho chu kohhran hotute nungchangin a tihnual a, Miller-a leh a hnathawhah hmuhsitna leh deuna tinrêng an vûr a, nuihza siam nân an hmang a. Putar, mahni in nuam kalsan a, mahni suma khaw tin khaw tang fanga rorêlna ni a hnai tia tâwpin tai awm lova mipuite inring tûra fuihtu chu, mi rilru kim lo, dawthei, leh mi bumhmang tiin an diriam a.IR 336.2

Hmuhsitna leh dâwt muhlûm leh ânchhe lâwhna chuti taka a chunga an lek chu, kohhran chanchin bu ni lo, chanchin bu dangin an la lawk ta a. “Hetiang thu ropui leh hlauhawm, lêlo tak leh nuihza siam nâna hman chu a sawitute rilru elsênna chauh a ni lo, rorêlna ni chu nuihza siam nâna hmanna a ni a, Pathian ngei pawh dêuna a ni a, a rorêlna hlauhawm hmuhsitna pawh a ni,” an ti a.—Bliss, p. 183.IR 336.3

Thil sual paw chhuaktu hian thuchah hnial chauh a tum lo va, a sawitu pawh tihboral a tum. Miller-a chuan Pathian thu hi a ngaithlatute zawmtîr a tum a, an sualte a zilh a, mahni induh tâwkna rilru a lo buai a, a thu hriam tak hian huatna a kai chhuak a. Kohhran memberten a thusawi an kalhna an tilang a, hei hian mi rilru tenawm zualte a tihuai a, an tum a ruh ta hlê a; inkhâwmna aṭanga a lo chhuak chu thah an lo tum ta a. Mahse mipui zîngah vântirhkoh an awm, pakhat chuan mihringa insiamin a bân a chelh a, mipui thinur zing ata a hruai chhuak ta a. A hna chu a la zo lo va, Setana leh a hote chuan an thil tum chu an puitlin ta lo.IR 336.4

Kalhna chu nasa teh mah se Isua lo kal lehna thuah mîte an benglût deuh deuh va, inkhâwm chu za tlêmtê aṭangin sâng tam takan lo tling ta a. Kohhran tam takte chu hip an ni a, mahse rei lo têah ringtute kalhna a lo chhuak a, Miller-a rin zawmpuitute chu an hremṭan ta a. Hemi chhân nân Miller-a chuan pâwl hrang hrang hnênah lehkha a ziak ta a, “Ka rin dân hi a dik loh chuan Pathian lehkhabu aṭangin min kawhhmuh rawh u,” tiin.IR 337.1

“Pathian lehkhabu chauh hi thiltih dân sawina leh rin dân kawhhmuhtu a ni in ti a, Pathian thuin rin loh tûr a tih engnge rin kan neih? Thil engnge kan tiha pulpit aṭangte leh in chanchin buahte min sawichhiat a, in biak ina kan (Isua lo kal lehna ringtute) kalte in khap? Kan dik lo a nih chuan kan dik lohna lai chu min hrilh ta che u. Pathian thu aṭangin kan dik lohna min hrilh ula; hmuhsitna kan hmu tâwk ta; hei hian kan dik lohna min hriattîr ngai lo vang; Pathian thu chauhvin kan rin dân a tidanglam thei ang. Ṭawngṭaiin Pathian thua kan hmuh angin kan rin dân chu kan duh thu ngeiin kan siam nghet ta.”— Ibid., pp. 250-252.IR 337.2

Pathianin rawngbâwltute hmanga thu a rawn puante chu hetianga rin lohna leh bengkhawn lohna nêna lo ngaihthlâk a ni fo va. Hmân laia mîte an sual vânga hrem nân khawvêlah tui a lêttîr dâwn khân, an sual simna hun an neih nân a thil tum chu a hrilh hmasa a. Pathian thinurna an chunga a lo thlena an boral loh nân, kum za leh sawmhnih chhûng chuan zilhna âw chu an bengin an hria a. Mahse zilhna thu chu tîtî maiah an ngai a, an ring lo va. An sual avângin an huangtau va, Pathian palai chu an nuihzat a, a sâwmna thu chu an ngainêp a, rin thilthu mai mai sawiah an puh a. Lei mi lian zawng zawng mi pakhatin engtin nge a cho ngam? Nova thusawi chu a dik a nih chuan khawvêl pumin a dik tih engah nge a hriat a, a rin loh? Mi sâng tam tak finna chu mi pakhatin a kalh a ni si a. Inbuatsaihna thuchah an ngaihsak lo va, himna zawngin lawngah an lut duh hek lo.IR 337.3

Hmusittute chuan khawvêl thilte an kâwk a; fûr leh ṭhal a awm ngaia awm te, vân dum ruah sûrtîr ngai lo te, zân dai tlain hlobet a tihhrin te hian, “Tehkhin thu a sawi a ni lâwm ni?” an ti a. Hmusit takin, ‘felna thuhriltu hi a pawng phûr mai mai a ni,’ an ti a; nawmsak chenna chu an uar zêl a, an sualna chu tihpun deuh deuh an tum a, an rin lohnain thil awm tûra ruat a ṭhulhtîr lo vang. Chu leh chen chu Pathianin an sualna a dawh tawh a, simna hun rei tak a pe a; mahse a hun a lo thlen chuan a zahngaihna hnialtute chungah a rorêlna chu a lo thleng ta ngei a ni.IR 338.1

Isuan a lo kal lehna thuah hei anga rin lohna hi a awm ang a ti rêng a. Nova dam laia, an hriat loh hlana a tiboral vek angin, Mihring Fapa lo kal lehna hunah pawh a awm ang a ti a (Matthaia 24:39). Pathian mi intite khawvêl nêna an inzawm a, an nun anga an nun a, nawmsakna dik lote an tihpui a, khawvêl nawmsakna chu Kohhran nawmsakna a lo nih laiin; inneihna dârte a rîk laiin, mi tinin khawvêl hausakna an beisei laiin, thâwk leh khatah vân aṭanga ṭêk tla ang thutin an thil nghah leh beisei zawng zawng chu a boral ang.IR 338.2

Pathianin Tuilêt thu mipuite hnênah sawi tûra a rawngbâwltu a tîr angin, a tirhkoh thlante chu rorêlna hun a hnai ta tia puang tûrin a tîr a. Nova dam laia mîten a thusawi an hmusit angin, Miller-a hunah pawh Pathian thuâwih hming pute ngei pawh khân inrin lâwkna thuchah chu an nuihzat a.IR 338.3

Isua lo kal lehna thurin leh sawite hi engati nge kohhranin an duh loh viau? Mi sualte tân LALPA lo kal lehna chuan chungpikna leh chhiatna a thlen dâwn a, mi felte tân chuan hlim leh lâwmna nî a ni ang. He thu dik hi hman lai aṭanga Pathian mi rinawmte chuan an nghahfâk ber leh an inhnemna ber a ni a; Pathian hming lam ve satliahte tân engati nge a awm chhuahtîrtu ang bawka, “tlûkna lung leh dâlna lung,” a nih? LALPA ngei chuan a zirtîrte hnênah, “In tân hmun ka han siam chuan ka lo kîr leh ang a, ka hnênah ka la ang che u,” a ti a (Johana 14:3). Chhandamtu lainatna ngah chuan a zirtîrte khawhar tûr leh lungngaih tûr a hria a, a vântirhkoh anmahni thlamuana, vâna a lawn ang chiah hian a lo la kal leh dâwn a ni tih hrilh tûrin a tîr a. Zirtîrten vân lam hawia amah an hmuh theih chhûng zawng an thlîr lai chuan, “Galili rama mîte u, engati nge vân lam ena in din reng? He Isua in hnên ata vâna hruai chhohva a awm hi, vana a chho in hmu ang bawk hian amah ngei hi a lo kal leh ang,” tiin aw an hre ta a (Tirhkohte 1:11). Vântirhkoh thusawi chuan a tiharh leh ta a. Zirtîrte chu lâwm takin Jerusalem lamah an haw leh ta a. Templeah Pathian fakin an awm reng a (Luka 25:52, 53). Isua an zîng ata lâk bova a awm leh, tûn chinah chuan anmahni chauhvin khawvêl harsatna leh thlêmnate an tawh dâwn avânga hlim an ni lo va, vântirhkohvin a lo kal leh dâwn a tih avâng a ni zâwk.IR 338.4

Isua lo kal lehna puan darh thu chu tûnah chuan, vântirhkohvin Bethlehema berâm vêngtute hnêna a puan laia “Chanchin Ṭha Lawmawm,” ang kha a ni zâwk tûr a ni a. Isua hmangaihtu tak takte tân chuan, A lo kal lehna, Pathian Thu ngeiin a sawi leh, an chatuan nunna rawn keng tûra a lo kal chu lawm loh rual a ni lo vang; tûnah chuan a lo kal hmasak anga tihduhdah leh hnehchhiahin a awm tawh lo vang a, ropui leh thiltihtheihna nasa tak nên, A mîte tlan chhuak tûrin a lo kal tawh ang a. Amah hmangaih ve lote chuan a lo kal an duh lo va, awm bo daih se an duh a; Pathian thuchah ngeiin a tihthinur leh a tihlungnih lohna hian kohhran chuan Pathian a hransan ta tih a tilang a ni.IR 339.1

A lo kal lehna thurin pawmtute chuan simna leh Pathian ngaiha inngaihtlawmna a mamawhzia an hria a. Rei tak chhûng mi tam tak chu Krista leh khawvêl kârah tuilairapin an awm a; mahse tûnah chuan ṭan lam neih a hun ta tih an hria. “Chatuan thil chu hai rual lohva chiangin an hre chhuak ta; vânin a rawn hnaih a; Pathian mithmuha an thiam loh nasatzia an hre bawk a.”—Bliss, p. 146. Kristiante chu thlarau nun thara thuamin an awm a. Hun a tawi tawhzia hriatfiahtîr an ni a, an mihringpuite hnêna thiltih tûr an bat chu tih thuai tûr a ni tih an hria. Lei hun a ral zêl a, an hmâah chatuan a lo lang a, thlarau chatuana nuamsa tûr emaw, kumkhuaa boral tûr emaw an ngaihtuahna chuan he dam lai thilte hi engmah lovah a chantîr a. Pathian Thlarau an chungah a awm a, an unaute leh mi sualte Pathian ni ropui atân inbuatsaih tûra an sâwmnate chu pakhat, an ngaihtuahna chuan he dam lai thilte hi engmah lovah a chantîr a. Pathian Thlarau an chungah a awm a, an unaute leh mi sualte Pathian ni ropui atân inbuatsaih tûra an sâwmnate chu thiltihtheihna nên a ṭanpui a. Ngawi rengin awm mah se an nungchang chu Kohhrana member ni satliah vete tân zilhna a ni a. An nawmsak ûmnate sum leh pai peipun an duhnate leh, ropui theihna an zawnnaah te tihbuaia awm an duh lo va. Tichuan Isua lo kal lehna beiseina leh a puangtute huatna leh kalhna a lo chhuak ṭhîn.IR 339.2

Hrilhlâwkna hun ṭantute ṭanna hi hnial thlâk theih a ni lo tih an hriatin, a hnialtute chuan hrilhlâwknate hi thup leh khar a ni tawh tia tihhnual an tum a. Protestant kohhran pawhin hemiah hian Rom kohhran an zui a ni. Rom kohhran chuan Pathian thu pawimawh pakhat, kan hun lai atâna thu dik pawimawh a târlan chu, hriat thiam theih a ni lo an ti a.IR 340.1

Pathian thu hriltute leh mipuiten Daniela bu leh Thupuan hi hriat thiam phâk a ni lo zuk ti a! Mahse Isuan A zirtîrte hun laia thil awm tûr thua Daniela bu a zirtîrte a kawh hmuh khân, “A chhiar apiangin a awmzia hre rawh se,” a ti a (Matthaia 24:15). “Thupuan thu hi thurûk a ni a, hriat thiam mi a ni lo” titute chu, hemi bu thuhmahruai ngei hian a dodâl a, “Isua Krista thu puan chhuah, Pathianin a bâwihte hriattîr atân a hnêna a pêk, ... He hrilhlâwkna bu thu chhiartu leh ngaithlaa a chhûnga thu ziak pawmtute chu an eng a thâwl e; a hun chu a hnai tawh si a,” (Thupuan 1:1-3) a ti a.IR 340.2

Zâwlnei chuan “A chhiartu chu a nihlawh e,” a ti a; chhiar duh lo an tam, an nihlawh ve lo. “Hre reng si a” hrilhlâwkna thu ngaihsak duh lo an awm, hêngte pawh hian malsâwmna chu an dawng lo vang. “He thu ziak pawmtute chu,” tih zirtîrna leh hrilhlâwkna thu pawisa lo tak an awm; hêngte hian malsâwmna tiam chu an chang thei lo vang. Hrilhlâwkna thu diriamtû te, a chhinchhiahna nuihzaburtû te, Mihring Fapa lo kal lehna atâna inbuahsaih tûra an nungchang siam ṭha duh lote chu malsâwmin a awm lo vang.IR 340.3

Pathian thâwk khuma hriatpuina thu a ni a, mihringin engah nge Thupuan thûte hi thurûk mihring hriat phâk loh an tih mai mai? Thurûk puan lan tawh a ni a, lehkhabu hmuh theiha inkêu a ni. Thupuan thu han zir hian Daniela hrilhlâwknate rilruin a man a, an pahnih hian khawvêl tâwpa thil lo awm tûrte zirtîr nân Pathianin mihringte hnêna a pêk a ni.IR 340.4

Johana hnênah kohhrante thil la tawh tûr ngaihnawm tak chu puan a ni a. Kohhrante harsatna leh buaina leh hlauhawmna leh Pathian mite chhan chhuaha an awm thlengin a hmu a. Thuchah hnuhnûng, leia buh seng tûr rawn tihmintu tûr, a ṭhen tân vân ram atân buhphal leh, a ṭhen tân boralna meia chhêm tûr, thing têl chanchin a ziak a. Thil pawimawh ropui tak tak a hnêna puan a ni a, kohhran hnuhnûng tân phei chuan mamawh lehzual a ni a, chu chu, dik lohna hawisana thu dik zâwmte chuan an hmâa buaina leh boralna pumpelhna zirtîrna an dawng ang. Leia thil lo awm tûr hre lovin tumah an awm tûr a ni lo.IR 341.1

Chuti chung pawha Pathian Lehkhabu thu pawimawh lai hriat lohna engati nge a la zau êm êm? A thu zirtîr ngaihven hi engati nge miten an hreh êm êm? Thim lal chuan a bumna tilang thei thil laka thukru tûra a beih chiam vâng a ni. Hei vâng hian a ni Puangtu Krista chuan, Thupuan ngaihsaktute harsatna tûr a hriat lâwk avânga, chhiartute, hretute leh zâwmtute hnêna malsâwmna a tiam ni!IR 341.2