Loading...
Larger font
Smaller font
Copy
Print
Contents
  • Results
  • Related
  • Featured
No results found for: "".
  • Weighted Relevancy
  • Content Sequence
  • Relevancy
  • Earliest First
  • Latest First
    Larger font
    Smaller font
    Copy
    Print
    Contents

    Bung 35—Chhia-Ṭha Hriatna Zalênna Tihderthâwn

    (Liberty Of Conscience Threatened)

    T ÛNHMÂ lam zawng aiin, tûn lai hian Protestant kohhrante hian Rom kohhran hi an ngaisâng zual ta. Catholic sakhaw chak vak lohna ram, Pope thuneihna zâwmtuten mite rilru an hneh theihna tûra kawng eng engemaw an sialna ramahte chuan, Catholic kohhran leh Protestant kohhran tihrangtu thurinte ngaihmawh nêpna a nasa sâwt hlê a. Protestant kohhrana mi tam tak chuan, rin ang hê-hûin thurin pawimawh laiahte pawh hian kan lo inpersan nasat loh hi, tlêmin inhnûk hniam deuh ila Rom nên inhriat thiam tawnna ṭha zâwk kan nei thei phawt ang, tihna rilru hi an pu ṭan ta a. Protestant hovin chhia leh ṭha hriatna zalênna an ngaihhlut êm êm hun, chu mi man atâna eng pawh pêk an huam hun chu a liam ta. An fate chu pope zirtîrna lungten tûrin an lo zirtîr tawh ṭhîn a, Rom nêna inremna zawn pawh Pathian laka rinawm lohna anga ngai tûrin an lo zirtîr tawh ṭhîn a. Mahse chûng hun laia an dinhmun leh tûn laia an dinhmun chu a va dang nasa ta êm!IR 563.1

    Pope thuneihna ṭantute chuan an kohhran chu dik lo taka sawichhiat tâwkah an sawi a, chu chu Protestant-ho chuan ni-âwm hlêin an lo hriatpui thei ta zêl mai bawk a. Thiamna leh hriatna te a tlêm lai, kum zabi tam tak kal tâa Rom kohhranin thiltih âwm loh pui pui leh tenawm tak tak a lo tih avang maia chu kohhran, tûnlai huna la dem tâk fo mai chu dikin an hre thei ta lo. A nunrâwnna râpthlâk tak chu, chutih hun laia khawsak leh nun dân A tak rahah an puh mai a, tûnah chuan tûnlai finnain a rilru a tihdanglamsak tawh a ni tiin an sawi a.IR 563.2

    Hêngho hian, kum zariat chhûng zeta, chapo taka he thuneihna tlu thei lo leh dik lo thei lova a inchhâl tlat ṭhînna te kha an theihnghilh ta em ni? Dik lo thei lova a inchhâlna chu sût ahnêkin, tûn hma lam zawng aia khauhvin kum zabi sâwmpakuanaah khân, a la hauh ta fun zâwk a ni. Rom chuan huai takin, “kohhran chu a dik lo ngai lo va, Pathian Lehkha thu angin, a dik lo lo khumkhua ang,” tiin a puang. (John L. von Mosheim, Institutes of Ecclesiastical History, book 3, century 11, part 2, chapter 2, section 9, note 17). Tûn hmâ zawnga a thiltihnaa lo kaihruaitu dânte chu engtin nge tûnah a sawichhiat mai theih ang?IR 563.3

    Pope thuneihna hnuaia kohhran chuan dik loh theih lohna a hauh tlat hi a thlah ngai lo vang. A thurin hnâwltute a tihduhdahna zawng zawngte pawh kha dikah a la ngai tlat a; hun remchâng lo awm leh selang chuan, a thiltih ngaitê kha a ti nawn leh phawt ang le. Sorkâr thuneihnain a dâlna hi lâk sawn ni se, Rom chu a thuneihna pêk leh ni bawk selang chuan, lal râwng tak anga a chêt ṭhînna leh a tihduhdahna chu nasa takin a rawn thar thawh leh thuai mai ang.IR 564.1

    Ziaktu hmingthang tak pakhat chuan, chhia leh ṭha hriatna zalênna thua pope lalna a ngaihdân leh, a tumte lo hlawhtling ta sela, United States tâna thil hlauhawm lo chhuak tûrte a sawinaah hetiang hian a ziak:IR 564.2

    “Mi tam tak chuan America (U.S.A)-a Roman Catholic sakhua tihna emaw, hlauhna emaw hi naupang chhe tihâwm lekah an ngai a. Chutiang mîte chuan Roman Catholic sakhaw ze dik tak leh rilru put dân, kan zirtîrna zalên tak nêna inkalh hi an hmu lo va, a lo ṭhanlen huna a awm dân tûr pawh an hmu hek lo. A hmasa berin,kan sorkâr dân leh Catholic kohhran dânte chu i khaikhin phawt ang u.IR 564.3

    “United States Dân chuan chhia leh ṭha hriatna hi zalên taka hman a phalin a tiam bawk a. Chu aia bulpui zâwk leh hlu zâwk chu engmah a awm lo. Pope Pius IX chuan August 15, 1854-a a lehkhathawnah chuan hetiang hian a ziak: ‘Thurin dik lo leh âwm lo tak mai emaw, chhia leh ṭha hriatna zalênna humhalh kawnga phûr sûrhna emawte hi kal sualna hlauhawm berte an ni a, thil ṭha lo dang zawng zawng ai pawha he ramah hian hlauh ber tûr a ni.’ He pope vêk hian, December 8, 1864-a a lehkhathawnah chuan, ‘chhia leh ṭha hriatna leh sakhaw biakna zalênna ṭan tlattute’ leh ‘kohhran hian tharum hmanna a nei tûr a ni lo titute chu’ a demin ânchhia a lawh a ni.IR 564.4

    “United States-a Rom aw nêm tak hi thinlung danglamna avâng a ni lo ve. Engmah a tih theih lohna ramah chuan dawh theih hrâm hrâm a tum a ni zâwk e. Bishop O’Connor chuan, ‘Sakhaw zalênna hi, Catholic-ho tâna chhiatna thlen lova nuai bo a nih hmâ si chuan ngaihtheih hrâm a ni chauh a ni,’ tiin a sawi. St. Louis-a an bishop min (archbishop) chuan, vawi khat chu, ‘Rin hrang neih leh rin lohna hi pawi a tling a ni; Kristian ram, Italy leh Spain ang te, mi zawng zawng Catholic an nihna ramah leh Catholic sakhua hi ram dân pawimawh taka a telna ramah chuan, pawi khawih dangte ang bawkin hrem an ni,’ tiin a sawi.IR 565.1

    “Catholic Kohhrana Cardinal te, archbishop te, bishop zawng zawngte chuan pope an thlâwpna thutiamah chuan: ‘Kal sual te, kal pêng te, leh kan lalpa (pope) emaw a hnua a thlâktu tûrte emaw laka helte chu ka theihtâwpin ka tiduhdahin ka dodâl zêl ang,’ an ti a ni.”—Josiah Strong, Our Country, ch. 5, pars. 2-4.IR 565.2

    Catholic kohhran huang chhûngah hian Kristian tak takte an awm ve tho va. Êng an dawn anga a ṭha thei ang berin mi sâng tam takin chu kohhranah chuan Pathian rawng an bâwl a. A thu belhchiantîr phal an nih loh avâng chauhva hre thiam lo mai an ni a. Thinlunga rawngbâwlna nung leh dân ang ringawta rawngbâwlna kual vêl mai mai ṭhîn inan lohna chu an hmu ngai lo. Hêng mîte, bumna leh duhthusam tling lo rinna zirtîrna dawngtute hi lainat takin Pathian chuan A thlîr reng a. Anmahni tuamtu thimna chhah tak chu chhun tlang tûrin ênna A la êntir dâwn a ni. Isua hnêna thutak chu an hnênah A puang ang a, mi tam tak A lamah an la pakai ang.IR 565.3

    Nimahsela, Rom kohhran hian tûn hma lam aiin Krista Chanchin Ṭha a la rem zâwk chuang lo. Protestant kohhrante pawh hi thimin a la hual vêl a, chuti ni suh selang chuan, hun chhinchhiahnate hi an hre mawlh ang. Rom kohhran thil tumte leh chûng thilte tihlawhtling tûra a beihna chu namên a ni lo. Inbeihna râpthlâk tak lo thleng tûra lo inpeih diam tûrin leh, a thu thua khawvêl awmtîr thei tûr te, tihduhdahna tharthawh leh tûr te, Protestant-ho thiltih zawng zawng ṭhiatsak leh vek tûr tein kawnghmang chi tinrêng a zawng reng a. Tichuan, Catholic kohhran chu ram tin maiah a pung zêl a. Protestant rama Catholic kohhran leh an biak in tamzia te hi en teh u. America rama an college leh Pathian thu zirna hmun an neihte a pun nasat sâwtzia leh chûngte chu Protestant-hovin an ngaihsânpuizia te hi en bawk teh u. England-a pâwn lam lan dân ngaihsânna a punzia leh Catholic ṭha thianghlim ngainatu zawng zawngte chu hêng thilte hian a kai harh tûr a ni.IR 565.4

    Protestant-ho hian pope kaihhruaina leh thuneihna hi an nêlin an âwn sâwt ta hlê mai; pope thuneihna zuitute meuh pawhin hriat thiam harsa an tih khawpin an inhnûk hniamin an inthlah dul ta. Rom kohhran ze dik tak leh a thuneihna hlauhawm takte hi mîten an maimitchhînsan ta bawk. Mipui leh sakhaw zalênna hmêlma hlauhawm berin hmâ a sâwn zêl hi do tûrin mipuite hi chawh harh an ngai a ni. Protestant tam takin Catholic sakhua hi mi hip lo tak sakhua emaw an ti a, an biak dânte pawh a tak lovin leh awmze nei mang lo rawngbâwlna ni angin an ngai a; hetah hian an tisual chhia-va a ni. Rom zirtîrna hian bumna a hman avângin, a lan dânah chuan mawi lohna leh dik lohna rêng a nei lo. A sakhaw rawngbâwl dân hi mi hîp thei ber a ni a. A tih dân ropui leh khûnkhân tak chuan mî mit a mawlh a, an chhia leh ṭha hriatna leh ngaihtuahna fîm a tichawlawl a. Mit a vai zo ta. Biak in ropui tak te, a chêt dân mi chaldelh tak te, rangkachak maichâm te, lunghlûa cheimawi inkhâwmna hmun te,rawng cheimawi thlan chhuah te, leh a milem nalh lutuk te chuan thil mawi ngainatute chu a hîp hlê a. Benga hriatna pawh a bâng chuang lo. A rimawi te lah tluk rual loh. A organ rimawi tak, a biak in zahawm tak aṭanga ri inchawih mawi tak lo ri chhuakte chuan ngaihtuahna chu mak tihna leh zahawm tihnain a thun khat lo thei lo a ni.IR 566.1

    Hêng pâwn lam mawina te leh ropuina te hi thlarau sual riangvai te hmuhsitna mai a ni a, an chhûng lam rawihna lantîrtute lek an ni. Chutiang hîpna chu Krista sakhua hian a mamawh lo. Kraws aṭanga êng lo chhuak, Kristianna dik tak chu a thianghlimin a duhawm a, pâwn lam cheimawinain a el rual loh a ni a. Chu chu thianghlim mawina, rilrua inngaihtlâwmna leh muanna rah, Pathianin a cheimawi chu a ni.IR 566.2

    Tih dân phung ropuina hi ngaihtuahna thianghlim leh phûr tehfung a ni lo. Lei lam thil leh tisa châkna rilruah chuan, thil mawi ngaihsânna thûk tak leh thil tuihnai hriatna thiang tak a awm châwk ṭhîn. Hêngte hi mîten thlarau tâna an mamawh an theihnghilh nân te, hma lam thil, nun hlun an ngaihsak loh nân te, anmahni Ṭanpuitu rinawm hnên ata pên botîr nân te leh he khawvêl tân chauhva an nunna tûra hruai nân te Setanan a hmang châmchî a ni.IR 567.1

    Pâwn lam thil uar sakhua hian thinlung piangthar lote a hîp riau va. Catholic inkhâwm dân puithû tak leh an thil sâwngbâwl vêl dânte hian mi hîpna leh aikaih theihna riau a nei a, chu miah chuan mi tam tak bumin an awm a, Rom kohhran chu vânram luhna kawngkâ ni ngeiin an hria a ni. Thutak lungphûma nghet taka dingte leh Pathian Thlarauva thinlung tihtharte chauh lo chu, he bumna lakah hian tumah n him thei lo. Krista hriat tak takna nei lo sâng tam takte chu, Pathian ngaihsak anna chauh neia thiltihtheihna tlachham sîte pawm tûra bumin an awm ang. Chutiang sakhua chu mipuite duhzâwng tak a ni.IR 567.2

    Kohhranin sual ngaihdam theihna neia a inchhâlna hian Rom sakhaw zuitute chu sual ti tûra zalênna a neihtîr a. Sual puanna dân, chumi lova ngaihdamna pêk theih lehte hian, sual tih phalna pea hriatna a neihtîr bawk. Suala tlu tawh mihring ve bawk hmâa ṭhingṭhî a, a thinlunga a pai rûkte nên lama puangtu chuan, a mihrinna a hmang khawlo a, chhûng lama a nihna hlu tak pawh a tikhawlo tihna a ni.IR 567.3

    Puithiam, thil tisual ve ṭhîn, mi sual thi thei, zû leh tîsa châknain a tihkhawloh te hmâa a sualte puangtu chuan a nungchang tehfung a tihniam a, a bawlhhlawh phah ṭhîn a ni. Pathian a hmuh dân chu suala tlu tawh mihring ang lekfang a ni a, puithiam chu Pathian aiawhin a ding miau si a. Hetianga mihringin a mihringpui vêk hnêna a inpuanna zahthlâk tak hi tuihna inthup, khawvêl tibawlhhlawha chhiat lailet dêrna thlentu sual lo luan chhuahna a ni. Mahse insûmkâr lo nun thlahleltu chuan Pathian hmâa inpuan âi chuan amah ang thithei mihring hmâa inpuan chu a duh zâwk mah ṭhîn. Mihring nihphung hian sual sima kalsan aiin, sual ngaihdam nâna thiltih lam hi a âwn zâwk a; tisa châkna khenbeh aiin, saiip te, kângṭhai te, khaidiat hruia innawh pilh tea taksa tihhrehawm hi a awl zâwk a ni. Tisa rilruin Krista nghâwngkawl aia a thlan nghâwngkawl chu rit tak a ni.IR 567.4

    Rom kohhran leh Krista lo kal hmasak laia Juda Kohhrante khan inanna mak tak mai an nei a. Judaten Pathian dân chu a rûk têa an rahhrual laiin, pâwn lam lan dânah chuan, a thupêkte zawm chungchângah an fîr hlê lawi si a, phût luihna leh thurochhiah nên a phût kawp a, chu chuan thuawihna chu a tihahthlâkin, phur ritah a siam a. Judaten dân ngaisâng an inti ang chiah khân, Rom mîte pawhin kraws ngaihlû an inti a. Krista tuar lai entîrna an chawi sâng a, a entîr tum tak (Krista) erawh an duh si lo.IR 568.1

    Rom-hote chuan an biak inah te, an maichâm chungah te, an thawmhnawah te lam kraws an târ a. Khawi kipah pawh kraws chhinchhiahna hmuh tûr a awm. Khawi hmunah pawh kraws chu pâwnlâng taka chawimawi leh chawi sân a ni. Mahse Krista zirtîrnate erawh pipute thurochhiah engkhawlawilo sakhaw serh leh sang hnuaiah te, hrilhfiahna dik lo hnuaiah te, fîr taka phûtna hnuaiah te an phûm bo hlauh si a. Juda sakhaw ruihchilhho chungchâng Chhandamtu ṭawngkam aia kha zâwk mah hi Rom sakhaw hruaitute chungah hian hman âwm a ni a. “Phur rit hrehawm takte an siam a, mîte an bel ṭhîn a, anmahni erawh chuan an kut zungṭang pawhin an tisawn duh lo,” (Matthaia 23:4). Kohhran hruaitu zahawm tam takten nuamtâwl leh hlimhlawp chêna an khawsak laiin, mi ṭhahnemngaite nunna chu Pathian thinurna ṭihbaiawm tak hlauhnaah an kharkhip tlat si a.IR 568.2

    Milim biak leh thil hlui rohna te, mi thianghlimte hnêna ṭawngṭaina te leh pope chawimawina te hi Pathian leh A Fapa lak aṭanga mite rilru hruai bona tûra Setana siam chhuah vek an ni. A tihchhiat hlen hlauh theih nân Setana chuan a bei reng a ni. “Nangni thawkrim leh phur rit phur zawng zawngte u, ka hnênah lo kal ula, keiman ka chawlhtîr ang che u,” (Matthaia 11:28) titu aṭanga hruai bona tûrin thil dangah an rilrute a kal pêng dâwn a ni .IR 568.3

    Dik lo taka Pathian nungchang târlan leh sual ze dik tak leh inhnialna ropui tâwp dân tûr chiah thup tûrin Setana chuan englai pawhin a thawk reng a. A zirtîrna fing vervêk tak chuan Pathian dân zâwm tûra phûtna chu a tinêp a, sual ti tûrin mîte chu phalna a pe bawk a. Chu bâkah, an rilruah Pathian hmangaihna neih aia hlauhna leh huatna an neihna tûrin dik lo takin a thlîrtîr ṭhîn a ni. Setana mizia nunrâwnna chu Siamtu miziaah a bel hlauh va, chu chu sakhaw dânah zeh luhin a lo awm a, biak dânahte tihlanin a awm bawk a. Tichuan mi mit tidelin, Setana chuan Pathian a donaah chuan a lama ṭang tûrin mîte a man zêl a. Pathian nungchang a dik lo zâwnga mîte hmâa târlangin, Pathian ring lo hnamte chu Pathian duhsakna an dawn theih nân, mihringa inthawite ṭûlin a hriattîr a, milem biakna chi hrang hrang hnuaiah hian nunrâwnna râpthlâk takte a lo chhuak ta a ni.IR 569.1

    Roman Catholic kohhran chuan ring lo mîte biak dân leh Kristian sakhua hi a kai kawp a, ring lo mîten an tih dânin Pathian ze dik tak chu a ni lozâwngin a lantîr a, râwng taka thiltih chi hrang hrangte a lo nei ve ta a ni. Rom lal vânglai chuan, rin hrang neite chu a thurin pawm luihtîr tûrin nghaisakna hmanruate a nei vek a. A ngiat anga awm duh lote hâl hlumna pawh a nei bawk a. Rorêlnaa thai lan a nih hmâ chuan, mipui an lo sâm vak vakte zât hi hriat sên pawh a ni ta lo. Chû kohhrana hruaitu lal tak takte chuan, an hotupa Setana hovin, an sal mante tihlum si lova a hrehawm thei ang bera nghaisak dânte an zawng chhuak a. An nghaisakna râpthlâk takte chu mihring han tuar chhuah rual loh a ni fo va, a râpthlâk nasat êm avângin a tuartute chuan thih chu lâwm takin an thlang zâwk ṭhîn.IR 569.2

    Chûng thilte chu Rom dodâltuten an tawrh ṭhinte chu a ni a. A hnuaia awmte a thunun nâna a hmante chu vuak hrep te, ṭâmchhâwla hrên te, a hrehawm thei ang bera taksa tihhrehawm te a ni. Vân duhsakna an dawn theih nân sual simte chuan, leilung dânte bawhchhe hmasain Pathian dânte chu an bawhchhe ta a. He leia mihringte khualzinna tinuam leh tihlimawmtu tûra Pathianin a lo ruat chu ṭhiat tûra zirtîr an ni a. Biak in hung chhûng tam takah chuan, chutiang mi, an pianpui hmangaihna tukdawl tumte, an mihringpuite an khawngaih theihna leh an lainat theihna te chu Pathian huatzâwng nia ngaia tukdawl tumte thlân tam tak hmuh tûr a awm a ni.IR 569.3

    Setana nunrâwnzia, Pathian la hre ngai rêng rêng lote zîngah pawh ni lo, Kristian ram leh Kristian rilru ngeia kum za tam fê tihlana awm chu, hriat thiam kan duh chuan Rom sakhaw chanchin kan en mai tûr a ni. He bumna rûrâ tak hmang hian, Pathian tihthangtlâwm leh mihringte hnehchhiah a tumna chu, mi sual lalpa chuan a hlen a. Amah a inthupna leh kohhran hruaitute hmanga a hnathawh a tihpuitlin dân kan hmu ang hian, Bible hi engvânga haw ta viau nge a nih kan hre thiam thei mai ang. Chû Lehkhabu chu chhiar a nih chuan, Pathian zahngaihna leh hmangaihna hmuhtîr an ni ang a; Ani chuan mihringte chungah hêng phur rit a enga mah hi a nghat lo a ni tih hmuh a la ni dâwn a. A thil ngente chu thinlung kehsawm leh inchhîr, thlarau inngaitlâwm leh thuâwih hi a ni sî a.IR 570.1

    Vân ram kai tlâk ni tûra hmun fianrial tak, puithiam hna zirna hmuna mipa leh hmeichhiate inkhâr hnan tlat tûrin Kristan entawn tûr pêk engmah a nei lo. Hmangaihna leh lainatna te hi rapbet tûrin A zirtîr ngai hek lo. Chhandamtu thinlung chu hmangaihnain a luang liam zâwk a ni. Mihring hian chhûngril lama ṭhat famkimna a hnaih zawh poh leh a hriatnate pawh a lo fîm lehzual a, sual a hriatna a fîm ṭhat poh leh hrehawm tuarte a lainatna pawh a thûk lehzual ṭhîn. Pope chuan Krista aiawh emaw, a dinhmuna dingah emaw a inchhâl a, mahse Chhandamtu nêna khaikhin ralah chuan a nungchang chu eng ang lek nge ni le? Kristan vân Lalber anga Amah chawimawi lotute chu tân inah khungin emaw, nghaisakna hmanraw dang dang hmangin emaw a hrual hrep ngai em ni? Amah pawm lotute chu thi tûra thiam loh A chantîrna aw hriat a ni em? Samari khuaa mîten an lo lawm loh khân, zirtîr Johana chu a thinur êm êm a, “LALPA hêngho kan vek nân hian Elija tih angin, vân ata mei ko thla ila rem i ti em?” tiin a zâwt a. A zirtîr thinram tak mai chu lainat takin Isuan a en a, a zilh a, “Mihring Fapa hi mîte nunna tiboral tûra lo kal a ni lo va, chhandam tûra lo kal a ni zâwk,” tiin a chhâng a nih kha (Luka 9:54, 561). Krista rilru leh A aiawhtu nia inchhâla rilru chu a va danglam nasa tak êm!IR 570.2

    Rom kohhran chu tûnah hian khawvêl hmâah a intilang mawi hlê a, a nunrâwnna râpthlâk takte pawh thupha chawiin a rawn thup mawi a. Krista anna silhfênin a inthuam a, mahse a danglam tak tak chuang si lo. Pope thuneihnain kaihhruaina dân a lo neih fo chu, tûn hmâa mi ang bawkin, tûnah pawh a la awm reng. Hun thim ber laia an thurin leh zirtîrna siam chhuahte chu tûn thlengin an la chelh reng bawk. Tûmah hi bumin awm suh se. Protestant-hovin tuna chawimawi an châk hian, pope thuneihna hi, a dik lohzia târlang tûra Kohhran Siamṭhatna a lo chhuah laia Pathian mîten, an nunna hial hloh pawh huama an lo do ṭhîn, chutih laia khawvêl rorêltu pope thuneihna nên khân a la inang chiah a ni. A chapona leh inlekna pawh a la pangngai reng a, lalberte leh hotute ai pawha chungnung zâwka indahna a la nei reng a, Pathian chauhvin thuneihna bîk A neih chu nei vein a la inchhâl reng bawk. Mihring zalênna a nuai bo lai leh Chungnungbera mi thianghlimte a râwt chiam lai ai khân a nunchhiatna leh a intihlalna chu a la nêp chuang lo a ni.IR 571.1

    Pope thuneihna chu, hrilhlâwknain a lo puan tawh ang chiahin, ni hnuhnunga kal sualnaah chuan a lût fuh ta chiah mai le (2 Thesalonika 2:3, 4). A thil tum a hlawhtlin theihna ber tûrzia ang zêlin, laikingin a awr lehlamah a dum a, lehlamah a tisen ṭhîn angin, a lan dân pawh a tidanglam thiam a, chu chu a chêt dân phung pakhat a ni. Mahse chumi hnuai lamah chuan rûl tûr da ngai lo chu a kawl ru khiau si a. “Rinna chi hrang neite emaw, rin hrang neia hriat rûk deuhte emaw kawltîr tûr a ni lo ve,” tiin a puang a ni.—Lenfant, (vol. 1, p. 516). He thuneihna, kum sâng khat chhûnga a chanchin mi thianghlimte thisena ziaka lo awm tawh hi, Krista kohhran pêng khat anga pawm a ni dâwn em ni?IR 571.2

    Catholic kohhran hian tûn hma lam aiin Protestant kohhran laka danglamna a nei tlêm ta zâwk tia Protestant lama mîten an sawina hi chhan nei lo a ni lo ve. Danglamna chu a awm teh meuh mai, mahse danglam tâ chu pope dinhmun emaw, a thuneihna emaw a ni lo. Siamṭhatute hun leh tûn hun inkâr chhûng hian Protestant kohhran hi a tlâk hniam sâwt tâk êm avângin, tûnlai Protestant kohhran nunphung ṭhenkhat hi Catholic sakhua a ang tawh viau rêng a ni.IR 571.3

    Protestant kohhran hian khawvêl duhsakna a ûmna lamah, hmangaihna lemin an mit a tidel ta a. Thil ṭha lo zawng zawngte a ṭha veka ngaihna hi thil sual nia an hriat loh avângin, thil ṭha zawng zawngte pawh ṭha lova ngaihna an la nei dâwn a ni. Mi thianghlimte nêna rinna vawi khat kawltîra awm tawh chu huma din ngheh tlat ai chuan, tûnah hian Rom hnênah chuan tûn hmâa an lo tai êm êm avâng leh huatna avânga thupha chawiin, ngaihdam an dîl ta zâwk hial a ni.IR 572.1

    Rom kohhran ngaisâng lêm lote pawh huam telin, mi tam tâwk tak chu kohhran thuneihna leh mi a hneh theihna te hlauh tûr ni lova ngai an awm a. Hun Lai Ta (Middle Ages) laia finna lam leh nunphung lama thimna awm khân Rom kohhran thurin te, puithûna te leh mite a rahbehna te a tipunlun sauhvin mi tam tak chuan an hria a. Tûnlai finna leh hriatna lo pung thar leh ta leh sakhaw lama zalênna zau zâwk lo awm ta hian, kohhran dang a ngaih theih lohna leh tawrawt taka a chêt ṭhinna ang kha a lo chhuah tawh lohna tûrin a dâl dâwnin an ring bawk a. Tûnlai hun êngah, fin leh vârna kan neih hunah hian, chutiang thil lo awm thar leh thei anga ngaihna ngawt pawh hi hmuhsitawm a ni. A ni, tûnlai ṭhangtharte chungah hian rilru leh thlarau leh sakhaw lama ênna ropui tak chu a lo êng ta. Pathian Lehkha Thianghlima kan hmuh angin, vân ênna chu khawvêl chungah hian a lo thleng ta ngei mai. Amaherawhchu, ênna lo thleng chu a ropui zawh poh leh, a hnartute leh a hmang khawlotute hnêna thimna lo thleng chu a chhah zual sauh dâwn a ni tih pawh hi hriat reng tûr a ni. IR 572.2

    Ṭawngṭaina nêna Bible zirna hian pope thuneihna dik tak hi Protestant-ho hnênah a târlang ang a, ten êm êmin a hawisantîr ang; mahse mi tam tak chuan fing tâwk an intih êm avângin, thutaka hruai luha an awm theih nân thuhnuairawlh taka Pathian zawn hi mamawhin an hre lo. An fin leh vârna chu chhuang teh mah se, Pathian Lehkhathu leh Pathian thiltihtheihna hi an hre mawlh si lo. An chhia leh ṭha hriatna tihmut dân kawng zawn ṭûlin an hria a, tichuan thlarau lam leh thuhnuairawlhna lam thil a tlêm berna kawng chu an zawng ta ṭhîn a ni. An duh tak zâwka chu Pathian theihnghilhna dân, Amah hriat rengna anga an hman theih tûr si a ni a. Hêng mîte mamawh zawng zawng hi pe tûrin pope thuneihna chu a remchang a. Mihring pâwl hnih tâna buatsaih a ni a, khawvêl pumpui deuhthâw a huap a ni. Chûng pâwl hnihte chu an thiltiha chhandamna dawn beiseite leh an sualna nêna chhandama awm tumte an ni a. Hetah hian a thiltihtheihna thurûk chu a awm a ni.IR 572.3

    Finna lama thimna nasa tak a awm lai nîte chu pope thuneihna hlawhtlin nâna a remchân lai ber a nih thu târlan a ni tawh a. Fin leh vârna nîte pawh hi a tân hlawhtlinna hun remchâng a ni tho dâwn tih lantîr a la ni leh ang. Kum tam tak liam ta, Pathian thu leh thutak hriatna nei lova mîte an khawsak lai khân, an mitte chu tuamsak tlat an ni a, mi tam tak chu an awhna tûra lên zâr chu hmu lovin, lênah chuan an âwk ta a. Tûnlai hian mihringte suangtuahna phe zawr zawr, dik lo taka finna tia an vuah chuan, mi tam takte mit chu a ênkhalh ve thung a; an mit tuamsakte tih dân ang bawkin, an hmuh loh lênah chuan an âwk zut zut reng mai a ni. Pathianin A ruat dân chuan mihringin a finna leh rilru te hi amah Siamtuin a thlâwna a pêk a ni tih hriain, thutak leh felna rawngbâwl nân chauh a hmang tûr a ni; nimahsela chapona rilru leh tum tihsân lutukna avângin Pathian thu aiin anmahni zirtîrnate chu an lo ngaisâng zâwk ta ṭhîn a. Chutichuan, tûn laia finna suak, Bible rinna a bul lam aṭanga rawn kar chhetu, lan dân îtawm tak nei si hi, Hun Thima hriatna leh thiamna hup bova pope a tiropui ta ang bawk khân, mipuiin pope an pawm theihna tûra kawng sialtu ṭha tak a la ni ang.IR 573.1

    Tûnlai America-a an thil chîn mêk, hmâ pawh sâwn zêl, sikulte leh kohhran mamawh phuhrûk nâna sorkâr puihna zawn kawngah hian, Protestant-ho chuan pope zuitute hnung an zui ta chiah mai. Chu chang ni lovin, Europe leh England-a a hloh tawh, a lalna sang tak chu, Protestant ram America-ah hian pope chuan a neih leh theih nân kawng an hawn zausak deuh deuh va ni. America ram sakhaw kalhmang tipawimawh lehzualtu chu, Sunday serh luihtîrna dân siam chu a thil tum bera a neihna hi a ni, chu chu Rom ṭan chhuah a ni a, a thuneihna chhinchhiahna atân a hauh tlat nghê nghê. Pope thuneihna ze khat chu khawvêl dân nêna inremna- Pathian thupêk aia mihring thurochhiah ngaih ropui zâwkna- a ni a, chû tak chuan Protestant kohhrante a fan vêl a, tûn hmâa pope lo tih tawh ṭhin ang bawkin, Sunday chawimawinaah anni chu a hruai lût mêk a ni.IR 573.2

    Inbeihna lo awm thuai tûra rawih tûrte chu chhiartuin a hre duh a nih chuan, tûn hmâ lam hun liam taa he thil atâna Rom-in hmanruaa a lo hman tawh chanchin hi chhui mai rawh se. Roman Catholic kohhran leh Protestant kohhran ṭangrualin an thurin hnâwltute chungah an thil tih dân tûr a hriat duh chuan, Sabbath leh a humtute chunga Rom kohhranin a rilru put dân a lantîr tawh hi en mai rawh se.IR 574.1

    Lal thupêk te, inkhâwmpui te leh kohhran thupêk leh dân tekhawvêl thuneihnain a lo lek kawhpuite hi- Kristian rama ramhuai beho kûtpui chawimawina awmtîrtu ṭhenkhatte an ni a. Mipui vântlâng huam tela Sunday serh luihtîrna dân hmasa ber chu Constantine-a tihchhuah a ni (AD 321). He thupêk hian khawpui mîte chu “ni nî ropui takah” châwl tûrin phût an ni a; thingtlâng mite erawh chu an lo lam hna an thawh phalsak an ni rih a. Hei hi ramhuai beho dân ni zâwk mah se, lalber chuan a hminga Kristianna a lo pawm hnuin a rawn lek kawh ta a ni.IR 574.2

    Lalber thupêk chuan Pathian thuneihna a luahlan zo tâwk lo a ni tih hriain, Bishop Eusebius-a, lalte duhsakna dawn tum, Constantinea ṭhian ṭha tak leh amah fakdertua chuan, ‘Sabbath hi Sunday-ah Kristan a sawn tawh e,’ tiin a ṭang ta tlat a. Chu thurin thar tinghettu atân chuan Pathian Lehkhathu châng khat tê mah târlan a ni si lo. Eusebius-a ngei pawhin he thu hi a dik lo a ni tih chu a hria a, a thlâktu dik takate chu hetiangin min hrilh: “Engpawh, Sabbath nia tih tûr apiangte chu, LALPA Nîah kan sawn ta vek,” tiin.—Robert Cox, Sabbath Laws and Sabbath Duties, p. 538. Nimahsela, Sunday chawimawina, tlawhchhan ṭha nei miah si lo hian, LALPÂ Sabbath bawhchhiat ngamna mîte a neihtîr si a ni. Khawvêl chawimawina thlahlelte chuan chu kûtpui lâr tak (Sunday) chu an pawm ta hlawm a.IR 574.3

    Pope thuneihna a lo ngheh hlê hnu chuan Sunday chawimawina pawh chu uar chhawm zêl a lo ni ta a. Hun engemaw chhûng chu, an inkhâwm loh phawt chuan, mîte chuan lo lam hna an la thawk a, ni sarihna pawh Sabbath-ah an la ngai rih bawk a. Mahse, zawi zawiin a lo danglam ta a ni. Hna thianghlim thawktute chu, pâwn lam thubuai rêng rêng Sunday-a an rêl khapsak an ni ta a. Rei lote hnuah chuan, ‘mi tupawhin Sunday-a hna pangngai engpawh a thawh chuan chawitîr a ni ang tih thupêk siam a ni ta bawk a; chu chu mi zalên tân a ni, chhiahhlawh an nih erawh chuan vuak hrep tûr an ni a. A hnu leh deuhvah chuan mi hausaten chu dân chu an bawhchhiat chuan an ram zât ve chhuhsak an ni ang a, an bawhchhiat luih zêl chuan salah man an ni ang,’ tiin thupêk siam a ni leh a. Mi chhiaten Sunday dân chu an bawhchhiat ve erawh chuan ram ata hnawh chhuah hlen tûr an ni ve thung a.IR 574.4

    Thilmak tihte pawh a ṭûlna a lo awm ta a. Thilmak zînga an sawi ṭhin pakhat chu hei hi a ni: “lo neitu pakhat hian Sunday niin leileh a tum a, thîr themin a leilehna chu a ziat fai a, thîr chu a kutah a bet ta tlat mai a, “na ti êm êm leh zak êm êm chungin kum hnih chhûng zet chu a kalna apiangah thîr chu a pu ta zêl ringawt mai a ni,” tih thu hi. —Francis West, History and Practical Discourse on the Lord’s Day, p. 174.IR 575.1

    Nakin hnu deuhvah chuan bial khat puithiamte chu, Sunday bawhchhetute zilh dân tûr popein a hrilh ta a, tichuan, anmahni leh ṭhenawmte chunga manganna an thlentîr hauh loh nân biak ina ṭawngṭaina nei tûrin dân bawhchhetute chu an hrilh ṭhîn ta a. Sakhaw rawngbâwltute rorêlnain chuan he thu hman darh zau lo ni ta, Protestantte pawhin an hmanpui hi, Sunday nîah, hnathawk mi pakhat ṭêkin a den avângin, Chawlhni dik a nih ngei dâwn hi tiin ngaihdân an siam ta a. Puithiamho chuan, “He nî hi an ngaihthah avângin Pathian a lâwm lo nasa hlê a nih hi,” an ti a. Puithiam te, rawngbâwltu te, lalber te, lal te leh mi rinawm zawng zawngte hnênah chuan “theihtâwpa bei tûr leh chu nî chu zahawmna hlân tûra fimkhûr tûr te, Kristiante thangṭhat nân, hun lo kal zel tûrah pawh urhsûn lehzuala hmang” tûrin ngenna siam a ni ta a ni.—Thomas Morer, Discourse in Six Dialogues on the Name, Notion, and Observation of the Lord’s Day, p. 271.IR 575.2

    Rorêltute thupêkte chu a chak tâwk loh avângin, mipui chunga thuneitute chu, Sunday nîa tumahin hna an thawh loh nâna mipuite vau zâmna tûr thupêk siam chhuak tûrin an ngên a. Rom khuaa an inkhâwmpuiah chuan, tûn hma lama an thu lo rêl thlûk tawh zawng zawngte chu urhsûn tak leh uar taka lek kawh tûrin an nemnghet nawn ta vek a. Chu chu kohhran dânah pawh an siam tel leh ta zêl a, Kristian ram pumpui deuhthawah sorkâr pawhin a zawmtîr ta bawk.—Heylen, History of the Sabbath, pt. 2, ch. 5, sec. 7.IR 576.1

    Sunday serhna tûra thupêk Pathian Lehkhathu aṭanga an hmuh loh avângin zahna fê fê pawh Sunday sawi mawitute hian an tâwk ta. Jehova thu puan chiang tak, “Ni sarih nî chu LALPA i Pathian Chawlhnî a ni e,” tih hnâwl a, a aia ni nî an chawimawi theihna chhan chu mipuite chuan an zirtîrtute chu an zâwt ṭhîn a. Bible aṭanga fiahna an tlâkchhamna phuhrûk nân kawng dang dang zawn a ṭûl a. Ṭhahnemngai taka Sunday sawi mawitu pakhat chuan kum zabi sâwmpahnihna tâwp lamah khân England-a kohhrante chu a kan a, mahse thutak hriatpuitu rinawm tak takte chuan an lo do tlat a; a hlawhchham chian êm avângin a zirtîrna tihnghehna tûr thil dang zawngin chu ram aṭang chuan a kal chhuak leh ta rih a. A lo kîr leh ṭum chuan a tlâkchham phuhrûkna chu a rawn nei ta a, hlawhtlin pawh a hlawhtling hlê. Lehkhabu zial mi, Pathian hnên ngei aṭanga lo tla nia a sawi, Sunday serh tûra thupêk leh, a serh duh lotute chunga vauna râpthlâk tak chuanna chu a rawn keng a. He lehkhabu zial hlu tak- Sunday serh tûra thupêk ang bawka dâwt muhlûm mai hi - vân aṭanga lo tla, Jerusalem khuaa Golgothaa St. Simeon maichâm chunga chhar niin a sawi a. A dik tak chuan Rom khuaa puithiam lal chênna in aṭanga lo chhuak a ni reng si a. Pope lalna hnuaiah chuan, eng lai pawhin kohhran thuneihna tihsânna leh hlâwkna tûr a nih dâwn phawt chuan, bumna leh tihderna te pawh hi thiangah ngaih a ni ṭhîn rêng a ni.IR 576.2

    Chû lehkha zial chuan a dârkâr kuana, Inrinni tlai dâr thum aṭangin, Thawhṭan zîng ni chhuah thlengin hnathawh a khap a; a thuneihna chu thilmak tam taka nemngheh niin sawi a ni. He hunbi tiam chhûnga hna thawk lui chu zeng natnain a man nitein an sawi bawk a. Vaimîm herna khâwl neitu pakhat pawhin, a vaimîm her a tum rawk a, vaimim phut lo chhuak ta lo chuan, thisen a lo chhuak ta tur tur mai a, tui khauh takin a khawh reng chungin a khâwl chu a ding tlat an ti a. Nu pakhat pawhin chhang urna thukah a chhang a ur a, thuk kha sa hlê siin a ngaiin a awm tlat a. Mi dang pawhin, a dârkâr kuanaa ur tûra a chhang buatsaih sa chu, Thawhṭan nîa ur atân a dahṭha leh a, a tûkah chuan Pathian thiltihtheihnain chhanga lo insiam leh inur sa diamin a hmu a ni. Inrinni dârkâr kuanaa chhang urtu pakhat chuan, a tûka a han phel chuan, chhang aṭang chuan thisen a lo luang chhuak chu a hmu a. Chutiang thil âwm lo lutuk leh puithûna phuahchawp mai mai hmang chuan, Sunday ngaisângtute chuan, a thianghlimna sawhngheh tumin an bei a ni. (See Roger de Hoveden, Annals, vol. 2, pp. 528-530).IR 576.3

    England ram ang bawkin, Scotland-ah chuan hmâsâng Sabbath a ṭhen a zâr hman telnain Sunday an ngaihsânna chu an vawnghim a. Mahse, vawn thianghlim tûra an hun tuk erawh chu a dang thluah a. Scotland lalber thupêkah chuan, “Inrinni chhûn dâr sâwmpahnih aṭangin thianghlima chhiar tûr a ni a,” tumahin, chuta ṭanga Thawhṭan zîng a nih hmâ chuan, khawvêl lam hnâah an inhnamhnawih tûr a ni lo a ni.—Morer, pp. 290, 291.IR 577.1

    Pope zuitute chuan theihtâwp chhuahin Sunday thianghlimna chu tihngheh tum teh mah sela, Sabbath chu Pathian siam a nihzia leh a thlâkna chu mihring siam chawp a nihzia chu vântlâng zîngah pawh an zêp chuang lo. Kum zabi sâwmparuknaa pope hova an rorêl inkhawmpuiah chuan, “Kristian zawng zawngte hian ni sarihna chu Pathianin thianghlim taka hman tûra A lo dah hran tawh sa, Judate chauh lo pawh, mi dang rêng rêng, Pathian chibai bûktua inchhâlte chuan an pawm a, an serh a ni tih hre reng rawh se; keini Kristiante chuan an Sabbath chu LALPA Nîah kan suan ta mai pawh a,” tiin an puang.—Morer, p. 281, 282. Pathian dân khawih buaitute hian an hnathawh ze dik tak hi an hai lo, hre reng chungin Pathian chung lamah an indah lui zâwk a ni.IR 577.2

    Amah rem lotute chunga Rom thiltih dân chu, kum tam tak chhûnga nasa taka thisen chhuaha Waldenses-ho, a ṭhente chu Sabbath serhtute, a tihduhdahnaah hian a lang chiang êm êm a ni. Thupêk palîna an zawm tlat avânga chutiang tihduhdahna tuar mi dang tam tak an awm bawk. Ethiopia leh Abyssinia rama kohhranho chanchin hi chhinchhiah tlâk tak a ni. Hun Thim chhûnga lungngaihna chhûm a lo zîn lai khân, Africa ram lailiah Kristian, khawvêlin an lo theihnghilh tawh, mahse kum zabi tam tak chhûng zalên taka Pathian be ṭhînte chu an awm a. Chutiang mi chu an awm a ni tih Rom chuan a hre chhuak leh ta a, Abyssinia lal chu, Krista aiawhtu anga pope chu pawm tûrin thlêm thlûk a ni bawk a. Chu mai chu a la tâwk lo va, Sabbath serhtute chu a na thei ang bera hrem theihna dân siam chhuakin Sabbath serh chu khap a ni zui ta bawk a ni.— Michael Geddes, Church History of Ethiopia, p. 311, 312.IR 577.3

    Nimahsela tawrawt taka Pope lalna chu nghawngkawl rit takah a lo chan tâk thuai avângin, Abyssinia mîte chuan an nghawng ata thin thlâk an tum ta tlat a. Râpthlâk tak maia an inbeih hnuin an ram ata Rom zirtîna kengkawhtute chu an ûm chhuak ta vek a, thurin an lo pawm tlat ṭhin chu an din thar leh ta a ni. An zalênnaah chuan kohhrante chu an lâwmin an hlim a, Rom lalna kha tak te, sakhaw âtchilhna te leh bumna aṭanga an thil zir chu an theihnghilh ngai lo. An ram fianrial takah chuan Kristian ram dang rêng rêngin an hriatpui lohvin, lungawi takin an awm a.IR 578.1

    Africa rama kohhrante chuan, pope kaihhruai kohhranin a tlâkchhiat dêr hmâa a serh ang khân Sabbath chu an serh a. Pathian thupêk zâwma a ni sarihna a vawn laiin, Kohhran tih dân zâwmin, Sunday-ah an hna an chawlhsan a. Rom chuan a chawlhni siam chawp chawi sân nân a thuneihna vâwrtâwp a dawn chu hmangin Pathian Chawlhni chu a han pal zût a. Mahse Africa rama kohhrante chuan, kum sângkhat dâwn lai inthupin, he tlûksannaah hian an tel ve lo va ni. Rom thuhnuaia dah an nih hnu chuan, Chawlhni dik hnâwl a, a dik lo chawi sâng tûra tihluih an lo ni ta a; mahse zalênna an hmuh vêleh thupêk palîna zawmnaah an kîr leh ta thuai a ni.IR 578.2

    Hêng thil kal tawh hnu chanchin chhinchhiaha awmte hian, Sabbath dik leh a humtute Rom-in a hmêlmâkzia leh ama siam chawp chawimawina tûra a chêt vêl dânte chu a tilang chiang êm êm a. Sunday chawimawi tûra Roman Catholic leh Protestant-te an insuihfin hunah chuan, hêng thilte hi an lo lang leh ang tih Pathian thuin a lo sawi rêng a ni.IR 578.3

    Thupuan 13 hrilhlâwkna hian, berâm no kî ang pahnih neiin a entîr thuneihna chuan “lei leh a chhûnga awm zawng zawngte chu” keitê ang Sakawlhin a entîr, pope thuneihna chu chibai a bûktîr ang tih a puang a. Ki pahnih nei Sakawlh chuan “leia awmte hnênah chuan Sakawlh lem chu siam tûrin” a la hrilh ang; chu chang ni lovin, “mi zawng zawng, a lian a têin, a hausa a retheiin, bâwih leh bâwih lote pawh” Sakawlh chhinchhiahna dawng vek tûrin thu a la pe ang (Thupuan 13:11-16). Berâm no ang Sakawlh kî pahnih nei hian United States ai a awh a ni tih chu târlan a ni tawh a, he hrilhlâwkna hi United States-in Sunday serhna, Rom kohhranin a thuneihna chhinchhiahna atâna a lo hauh tlat, chu a lek kawh hunah a la thleng famkim ang. Amaherawh chu, pope hnêna dawvân kai chu United States chauh hi a ni dâwn lo ve. Rom lalna pawm tawh ramahte chuan hûhâng a la nei nasa êm êm a, a hûhâng chu tihchhiat vek a la ni awzâwng lo. Hrilhlâwkna pawhin a thuneihna chu din thar leh a nih tûr thu a lo sawi a ni. “A lu pakhat chu thihpui khawp hiala hliam angin ka hmu a, nimahsela, a thihpui khawp hial tûra hliam chu a dam ta a, tichuan, leia mi zawng zawngin sakawlh chu mak an ti a, an zui a,” (châng 3). Thihpui khawp hial tûra hliam tih chuan 1798- a pope, sala an man ṭum kha a entîr a. Chu mi hnuah chuan “thihpui khawp hial tûra hliam chu a dam ta a; leia mi zawng zawngin sakawlh chu mak an ti a, an zui a,” tiin zâwlnei chuan a sawi. Isua lo kal leh thlengin “dân bawhchhepa” chuan hna a thawk zêl ang tih Paulan chiang takin a sawi bawk (2 Thesalonika 2:3-8). Hun tâwp rêt thlengin a bumna hna chu a thawk zêl ang. Pope thuneihna chungchângah Thupuan ziaktu chuan hetiang hian a puang: “Leia awm zawng zawng, leilung pian tirha talh tawh Berâm No Nunna Bua hming ziak loh apiang chuan, Pathian chibai bûkin an bûk ang,” (Thupuan 13:8) . America leh ram dangah pawh, Rom Kohhran thuneihna liau liauva innghat, Sunday serh tûra zirtîrnaah hian, pope chuan chawimawina a dawng dâwn a ni.IR 579.1

    Kum zabi sawmpakuana lai vêl aṭang tawh khân, America-a hrilhlâwkna thu zirtute chuan, he hriattîrna thu hi khawvêlah an lo puang ṭan tawh a. He hrilhlâwkna hi a lo thleng famkim thuai dâwn tih chu tûn laia thil lo thleng mêkte hian an tilang. Rom kohhran hruaituten Pathian thupêk thlâk nân thilmakte an phuahchawp vêl ringawt ang deuh bawk khân, Protestant kohhran hruaitute pawhin Sunday serhna chu Pathian ruat niin an sawi ṭâlh a, mahse Pathian Lehkhabuah a fiahna a awm si lo. Sunday bawhchhiatna avânga Pathian hremna an chunga lo thleng anga huai taka an lo sawi tawh ṭhin kha, an la sawi nawn leh ang a, tûn apang hian a thâwm hriat ṭan a ni leh ta. Sunday serh luihtîrna tûra beihna chuan hmâ a sawn chak hlê mai.IR 579.2

    Rom kohhran finzia leh hmangchâng hriatzia hi a mak tih loh rual a ni lo. Thil lo thleng tûrte hi a lo hmu lâwk thiam a. Protestant kohhran chuan Sunday an pawmnaah hian Rom kohhran chu an chawimawi a ni tih leh tûn hma lama a lo tih tawh angin, Sunday serh luihtîrna dân chu Protestant kohhrante chuan an buatsaih mêk a ni tih a hre kiau va, chêtna tûr hun ṭha a châng ran a ni. Thutak hnartute chuan dik lo thei lo vanga inruat chawptu zirtîrna chawimawiin, a ṭanpuina an la dîl ang. Protestant kohhrante ṭanpui nghâl mai a peih tûrzia chu ngaihruat a harsa mawlh lo. Kohhran thu âwih lote sawisak dân chu Rom kohhran hruaitute aia thiam zâwk hi tunge awm le?IR 580.1

    Roman Catholic kohhran chu, khawvêl ram tina a hnathawh hrang hrangte nên hian, pope thuneihnain a ruat ang apiang ti zêl tûr pâwl lian tak a ni a. Khawvêl hmun tina a member maktaduai tam tak awmte hi, pope thu ang zêla awm tûra intulût nghet tlata inngai tûrin zirtîr an ni. Eng hnam leh eng sorkâra mi pawh ni sela, kohhran thuneihna chu chungnung bera ngai tûr an ni bawk. Sorkâr laka rinawm tûrin chhia pawh lo chham tawh mah se, chu aia thûk zâwkin Rom thu awih tûrin an intiam a, Rom tâna hêuna lam tûr chi rêng rênga thutiam lak ata chu an inphelh leh vek tho dâwn a ni.IR 580.2

    Hnam hrang hrangte thiltihah hian inzeh tel ve ṭâlh a tum nasatzia chu thil kal tawh ziakna bute hian an tilang chiang êm êm a; a lo inzeh luh tawh hnuah chuan lalte leh mipuite chhiatna tûr pawh ni dâwn mah se, a tum hlenna tûr a nih phawt chuan, engpawh tih a tum zêl a ni. Kum 1204-ah khân Pope Innocent III chuan Arragon lal, Peter II chu hetiang hian chhia a chhamtîr a: “Kei, Peter-a, Arragon Lalber hian, ka lalpa Pope Innocent-a leh amah thlâktu Catholic mîte leh Rom kohhran thu ang zêla rinawm taka awm tûrin leh, a thu ang zêla ka ram vawnghim tûr leh, Catholic thurin hum a, rin hrang nei sual takte chu tiduhdah zêl tûrin thu ka tiam e,” tiin.— John Dowling, The History of Romanism, b. 5. ch. 6. sec. 55. He chhechhamna hi Rom kohhran lalberin thuneihna neia an sawi dân, “a tân chuan lalberte pawh bân a thiang a, rorêltu fel lote laka an khua leh tuite intukluhna pawh a phelhsak thei,” tih nên hian a inrem thlap a ni.—Mosheim, b. 3, cent. 11, pt. 2, ch. 2, sec. 9, note 17.IR 580.3

    A danglam ngai lo a ni tih hi Rom uanna pakhat a ni a, chu chu hriat reng ni teh se. Gregory VII leh Innocent III-te dân chu Roman Catholic kohhran dân a la ni reng a. Thiltihtheihna nei sela chuan, kum zabi tam tak liam taa a tih ang bawk khân, khauh takin a dânte chu a rawn lekkawh leh ngei ngei ang. Sunday chawimawina hnaa Rom ṭanpuina pawm an tumnaah hian Protestant-ho hian engnge an tih an inhre chiang lo kher mai. An tumte hlen an tum lai hian, Rom chuan a thuneihna leh thiltihtheihna din thar nawn leha, chungnun berna a lo hloh tawh hnu chu chan leh ngei a tum rân a ni. United States-ah hian kohhran chuan sorkâr a rawih theih nân te, sorkâr thuneihna chuan chhia leh ṭha hriatna chunga ro a rêl theih nân te dân chu vawi khat siam puitlin han ni selang chuan, he ramah (USA) hian Rom chu a dingchang tih a chiang nghâl mai dâwn a ni.IR 581.1

    Hlauhawm lo thleng tûr laka inralrinna chu Pathian thuin a lo puang lâwk diam tawh a, chu chu pawisak loh a nih vaih chuan, Protestant-ho zawng zawng chuan Rom thil tum tak chu engnge a nih tih a tlai lutuk hnuah, thang ata tâl chhuak tûra a tlai lutuk hnuah chauh an la hrefiah ang. A rûk têin thiltihtheihna leh thuneihna chu a nei tam tial tial a ni. Tûn hmâ ang bawka tihduhdahna a hman leh theih nân a intuak lâwk ru reng a. Hun remchâng a awm vêleha a tum chu a hlen theih nân, a rûk têin, tûma hriat lohvin rahbi a chhep ṭha sauh sauh reng a ni. Han chuankaina tûr hmun remchâng hi a duh ber a ni a, chu chu a hnênah pêk mêk a ni. Rom thil tum bulpui tak chu, rei lo têah kan hmûin kan hre mai ang. Tupawh Pathian thu ringa zâwm apiang chuan hmuhsit leh tihduhdah an tuar ang.IR 581.2

    Larger font
    Smaller font
    Copy
    Print
    Contents