16-Боб - Ёқуб Ва Эсов

(Ибтидо Китобининг 25,19-34; 27-бобларида асосланган)

Исҳоқнинг ўғиллари эгизак Ёқуб ва Эсов ҳаёт тарзи ва табиатлари билан бир-биридан жуда фарқланар эди. Бу ўхшамаслик уларнинг туғилишидан олдин Илоҳий фаришта орқали башорат қилинди. Шуни айтиб ўтиш керак-ки, Исҳоқнинг хотини фарзандсиз ҳаёт кечирарди. Исҳоқ у учун Худовандга кўп илтижо қиларди. Унинг илтижоси ижобат бўлиб, ниҳоят, Ривқо ҳомиладор бўлди. Унинг ҳаяжонли ҳолатида қилган муножотига жавобан фаришта унга эълон қилиб: сен икки ўғил туғасан, деди, ва улаpнинг келажагини ҳам Ривқога очиб берди. «Сенинг қорнингда иккита ҳалқ бор, ичингдан иккита эл айрилиб чиқажак. Бир халқ иккинчисидан зўр чиқиб, каттаси кичигига қул бўлажак».УOП 180.1

Болалар ўсиб катта бўлишди. Эсов ўз хоҳишларини қондириб яшашга ўрганди, ва бир кунга келган капалакдай, келажагига парво қилмасди. Чекланишларга чидамсиз, у ёввойи ов қувғинларни яхши кўрарди ва моҳир овчи, дала- дашт одами бўлиб ўсди. Уни отаси севар эди. Хотиржам, тинчликсевар чўпонни катта ўғлининг жасорати ва кучи жалб қиларди. Эсов тоғлар ва дашт жойларда қўрқмасдан юриб, ов қилиб, уйга қайтарди ва бошидан кечирган саргузашт- ларни отасига сўзлаб берганида, отаси ўғлидан қойил бўларди. Фикрли, тиришқоқ Ёқуб бугунги кундан кўпроқ келажакни ўйларди, у уй ишларида ҳузур топиб, ер чопарди ва мол боқарди. Ўғлининг сабрли матонатини, эҳтиёткорлигини онаси қадрларди. Унинг ҳислари ўзгармайдиган ва кучли; унинг нозик ва доимий бўлган эътибори, Эсовнинг тасодифий намоён буладиган севгисидан кўра, она юрагига бахт ва тасалли киритарди. Ривқо кўпроқ Ёқубни севарди. Ривқо ва Ёқубнинг бутун туйғулари ва умидлари Иброҳимга берилган ва унинг ўғлига тасдиқланган назрларда жамланарди. Икки ўғил ҳам аталган назр тўғрисида билардилар. Тўнғичликни жуда муҳим иш, деб ҳисоблашга улар ўргатилган эди, зерo тўнғичлик фақат фоний бойликнигина ворис қилмай, балки руҳий афзалликни ҳам ўзига киритарди. Ушбу ҳуқуққа эга бўлган, оиланинг руҳонийси бўлар эди, ва унинг зурриётининг авлодида дунёнинг Халоскори мавжуд бўлиши кутиларди. Иккинчи томондан ҳуқуқ эгасининг белгили мажбуриятлари бор эди. Иноятларнинг меросхўри ўз ҳаётини Худога бағишлаб, Унга хизмат қилмоғи лозим эди. Иброҳимнинг оталарига ўхшаб, ундан Илоҳий талабларга итоат қилиш кутуларди. Хотини билан муносабатда, ўз оиласида, жамиятнинг ҳаётида у Худонинг иродаси бўйича яшаши даркор эди.УOП 180.2

Исҳоқ ўғилларини тўнғичлик ҳуқуқининг устунлиги ва шартлари билан таништирди; тўнғичлик катта ўғли Эсовга тегишли, деб аниқ тушунтирди. Лекин Эсовда диний хизматга ҳаётини бағишлашга мойиллиги билинмасди. Тўнғичликнинг руҳий томонидан шартномаланган қоидалари унинг учун нохуш, ҳатто нафратлантирадиган чекланиш, деб қабул қилинарди. Илоҳий Қрнун Иброҳим билан боғлаган аҳднинг талаби экан, Эсов эса қонунга қуллик бўйинтуруғи остида бўлганидек муомала қиларди. Ўз хоҳишларини қондиришга ўрганиб, у эркинликни ва хоҳлаганини қилишга чанқарди. Бутун ҳаётининг бахти бойлик ва ҳокимиятга, тўй ва шодликка юзланди. Саргузаштларга тўлган, чекланмаган эркин ва ёввойи мусофирчилик ҳаёти билан у мағрурланарди. Ривқо фариштанинг айтган сўзларини хотирлаб, эрига нисбатан катта эътибор қўйиб, ўғилларининг табиатларини текширарди. Илоҳий назрларнинг мероси Ёқубга тегишли бўлишида у ишонарди. У Исҳоққа фариштанинг сўзларини такрорлар экан, лекин отанинг туйғулари катта ўғлига йўналган бўлиб, у ўз ниятида тебранмас эди.УOП 181.1

Илоҳий ваъдага муносиб тўнғичлик ҳуқуқи Ёқубга ўтишини Ёқуб онасидан билди, ва энди унинг юраги ваъдаланган афзалликни чанқарди. Отасининг бойлигини эмас, у бутун жони билан руҳий тўнғичликнинг эгаси бўлишга интиларди. Солиҳ Иброҳимдай Худо билан муомалада бўлиш, ўз оиласи учун қўлга киритадиган қурбонни келтириш, назрланган Масиҳнинг ва танланган халқнинг аждоди бўлиш, аҳднинг ўлмас иноятлар- хазиналарининг меросхўри бўлиш — ушбу афзалликлар ва ҳурматлар унинг ғоят даражада хоҳишларини ёлқинланти- рарди. Унинг фикрлари доимо келажакка айланиб, у кўринмайдиган иноятларга етишишни орзу қиларди.УOП 181.2

Отаси руҳий тўнғичликнинг моҳиятини баён этганида, Ёқуб орзуларини билдирмай қулоқ соларди; онасидан билганини ўз қалбида эҳтиёткорлик билан сақларди. Бу фикр уни на кундузи, на кечаси қўймас экан, ниҳоят, ҳаёт орзусига айланди. Лекин, Ёқуб боқий хазиналарни вақтинчалик бўлган баракатлардан устун қўйса ҳам, у, ҳурмат қилган Худовандни билишда, шахсий тажриба ҳали орттирмаган эди. Унинг юраги Илоҳий илтифот таъсири орқали ҳали қайта туғулмаган эди. Тўнгичлик ҳуқуқи Эсовда эҳтиёт қилинганчи, деб ишонарди у, унга муносиб бўлган назр бажарила олмайди. Шунинг учун у доимо бир фикр билан банд эди: қандай қилиб акаси қадрини топмаган, лекин Ёқуб учун шунчалик қадрли бўлган иноятларга у эга бўла олади?УOП 182.1

Кунлардан бир куни Эсов овдан чарчаб қайтди, оч бўлгани сабабли у Ёқубдан овқат илтимос қилди. Бир фикр билан гирифтор бўлган Ёқуб фурсат билан фойдаланмоқчи бўлиб, акасига очлигини қондириш учун тўнғичлигини сотишга таклиф этди. «Мен жонимни нуқул ҳовучлаб юрсам, тўнғичликдан менга нима фойда?» — деб, рад жавобини олишга ўрганмаган Эсов бақириб берди. Ва бир коса ясмиқ шовла учун у тўнғичлик ҳуқуқидан айирилди. «Ўшанда Эсов Ёқубга қасамёд қилиб, ўз тўнғичлигини унга сотди». Бир оз кутганида эди, у отасининг чодирида овқатланарди, лeкин, бирдан пайдо бўлган хоҳишни қондириб, у енгилтаклик билан, Худо оталарига ваъда қилган шарафли меросни қўлидан чиқариб юборди. У фақат бугунги куннинг ташвишлари билан яшарди. Фоний нарсалар учун у самовий хазинани қурбон келтириб, шоншарафли келажакни бир дақиқали хоҳишни қондириш учун таъёр эканини намоён қилди.УOП 182.2

«Шундай қилиб, Эсов ўз тўнғичлигини хўрлаб ташлади». Ундан бўшаб, у ўзини эркин ҳис қила бошлади. Эндигида у хоҳлаганини қилишга ўз ихтиёридадир. Ўз хоҳишларини тийиб олишга кучи етмаган кўплар, назарларида эркинлик деб ҳисоблаган тушунчалар эвазига, ҳозирдаги кунда ҳам ўз муқаддас, бенуқсон, самодаги боқий меросга бўлган хуқуқларини сотадилар!УOП 183.1

Фоний лаззатларнинг ташқи ялтирашига бўйсунган Эсов Ҳетийлик қизларидан иккитасини хотинликка олди. Улар мажусийлар бўлиб, бутпарастликлари Исҳоқ билан Ривқони жонидан тўйдирди. Танланган ҳалқ мажусийлар билан боғланмаслиги тўғрисида бўлган Илоҳий ахднинг шартнома- сидан бирини Эсов бузди. Шунда ҳам Исҳоқ ўғлига тўнғичлик баракаларини ҳадя қилиш қароридан қайтмади. На Ривқонинг маълум гаплари, нa Ёқубнинг ушбу иноятга сазовор бўлишига иссиқ хоҳиши, на Эсовнинг бурчига бепарволиги отанинг ниятини ўзгарта олмас эди.УOП 183.2

Йиллар ўтди, Исҳоқ қариб, кўзлари хиралашиб қолган чоғда, ўлими яқинлашиб қолганини сезиб, вақтни чўзмай катта ўғлини дуо қилмоқчи бўлди. Лекин, хотини Ривқо ва ўғли Ёқуб шу тантанали маросимга норози эканларини била туриб, яширинча бажармоқчи бўлди. Шундай пайтда одатда бўлганича Исҳоқ ўғлига буйруқ берди: «Мана мен энди қариб қолдим, ажалим келадиган кунни билмайман. Энди сен ўқ- ёй ва садоқни олиб даштга бор, мен учун ов қилиб кел. Мен яхши кўрган таомдан тайёр қилиб келтир, токи мен еб, ўлмасимдан олдин, жоним танимда борида сени дуо қилайин», Ривқо унинг ниятини пайқади. У ишонардики, эрининг нияти Худо уларга очиб берганига зид, деб. Балки Исҳоқ шундай йўл билан Худонинг ғазабини чиқарар ва кичкина ўғлини Унинг даъватидан маҳрум қилар. Исҳоқни кўндириш учун айтган сўзлари беҳуда бўлганини тушунгач, у ҳийла ишлатмоқчи бўлди.УOП 183.3

Эсов отасининг буйруғини бажариш учун кетгани заҳоти, Ривқо ўз режасини руёбга чиқаришга ҳаракат қила бошлади. Эсовни дуо қилиб қўйиб тузатиб бўлмайдиган қадамга йўл қўймаслик учун, Ривқо тезда Ёқубни чақирди ва дарҳол ҳаракат қилиш кераклигида огоҳлантирди. Агар ўғил онанинг гапига кирса, у Худодан назр этилган иноятга сазовор бўлади, деб Ривқо ишонтирди. Ёқуб онаси таклиф этган режага тезгина кўнмади, ўз отасига ёлғон гапириш керак бўлган фикр уни ларзага солди. Ўзимга дуо ўрнига лаънат оламан, деб онасига фикри билан бўлишди. Кейин виждони қийнаганини босиб, онасининг буйруғини бажариш учун ўрнидан туриб кетди. У тўғридан тўғри отасига ёлғонни гапириш нияти йўқ эди, лекин унинг ҳузурига келиб босганидан кейин, энди орқага қайтиш учун сўнг, деб уйлади, ва алдам билан хоҳлаган дуони олди.УOП 183.4

Она-боланинг режаси муваффақият қозонди, лекин ёлғончилик ҳаяжонга келтирди ва мусибатлар туғдирди. Худо Ёқубга тўнғичликнинг иноятларини ваъда қилди, ва, агар улар ишонч билан кутганларида эди, Унинг сўзи ўз вақтида бажариларди. Аммо лекин, бизнинг замондаги Худонинг болаларига ўхшаб, улар ўзларини Парвардигорнинг қўлига топширмадилар. Ривқо ўғлига берган ёмон насиҳатидан аччиқ пушаймон бўлди, унинг берган насиҳати уни ўғлидан айирди — ва ўғлини шундан кейин ҳеч қачон кўрмади. Ёқуб эса, тўнғичлик ҳуқуқига эга бўлган соатдан виждон азобидан қийнала бошлади. У Худога ва ўзига қарши, шунингдек отаси ва акасига қарши гуноҳ қилди. Ушбу ишни қилиш учун унга жуда қисқа вақт керак бўлди, лекин бутун умри мобайнида қилган гуноҳига пушаймон бўлди. Кейинчалик унинг ўғилларининг ёвуз ишлари жонини эзганида, ҳаётида бўлиб ўтган воқеа унинг онгида тириларди.УOП 184.1

Ёқуб отасининг чодиридан чиқиб кетиши биланоқ Эсов пайдо бўлди. Тўнғичлигини сотиб, қасам ичганига қарамай, энди у укасининг қаршилигини тарк этди ва дуо олишга қарор қилди. Тўнғичликнинг ҳуқуқи маънавий афзалликдан ташқари моддий манфаатларни ҳам ўзига киритар эди. У оиланинг боши бўлишга ва отанинг мол-дунёсининг икки баравар қисмига эга бўлишига имконият берарди. Шунинг учун кутилган иноятларни тақдирламай қола олмасди. Эсов овдан қайтиб келиб лаззатли таом тайёрлади ва отасига келтириб: «Ота! Марҳамат қилиб ўғлингизнинг овидан тайёрланган таомдан енг, токи жонингиз борида мени дуо қилгайсиз», — деди.УOП 184.2

Ҳайратда қолган Исҳоқни ғоят шиддатли титроқ босди, қариган, кўзлари хиралашган ота, уни алдаганларини тушунди. Шунча вақт назокат ила орзу қилган ниятлари бирданига қулади ва у катта ўғлининг кўнгилсизланишини бутун жони билан ўткир сезди. Шу пайт унинг вужудида ишонч туғилди: балки унинг ниятини Худо бузгандир, Ўзи хоҳлаганни балки бажо келтиргандир? У Ривқога айтилган фариштанинг сўзларини хотирлади, ва эндигида айбдор бўлган Ёқубнинг қилган жиноятига қарамай, Худованднинг ниятларини камолига етказиб ижро этадиганни Ёқубда кўрди. Дуо қиладиган сўзлар унинг оғзидан чиққан пайтда, у Муқаддас Руҳнинг хусусан таъсирини сезарди, ва энди, бўлганларни билиб, Исҳоқ ўғлига билмай туриб берган дуосини тасдиқлади. «Худо сенга кўк шабнамини ва ер семизлигини, ғалла ва узум фарованлигини ато этсин. Халқлар сенга қарам бўлсин, улуслар сенга бўйин сунсин. Ака-укаларинга сарвар бўлгил, оға-иниларинг сенга бўйсунсин. Сенга лаънат ўқиганлар лаънати бўлгай, сени дуо қилувчилар муборак бўлгай».УOП 185.1

Эсов тўнғучлик иноятларини йўқотмагунча уларни камдан-кам қадрларди, энди эса маҳрум бўлганидан кейин, уларни қайтиб олишга бутун жони билан орзу қиларди. Унинг табиати алангали, тез бўлгани сабабли ғазаби қайнаб кетди, қайғу-алами даҳшатли эди. Эсов баланд ва ғоят аччиқ фарёд кутариб: «Ота, мени ҳам дуо қилсангизчи! Мен учун бирон дуо қолдирмадингизми?” — деб отасига ёлворди. Аммо лекин айтилган дуони энди қайтариб олиб бўлмасди. Енгилтаклик қилиб йўқотган тўнғичлигининг ҳуқуқини қайта олиб бўлмасди. Битта «шовла учун», ҳеч қачон тиймаган таомпарастлигига йўл қўйиб, Эсов ўз меросини сотди, хато қилганини тушунганида, дуога қайтариш кеч эди. «Эсов тўнғичлигини сотгандан кейин отасининг дуосига интилди, аммо рад этилди. Ҳатто кўз ёшлари билан ёлворса-да, отасининг ниятини ўзгартиришга муваффақ бўлмади» (Ибр. 12,17). Тавба қилиб Худонинг иноятига сазовор бўлишига имконият бор эди, лекин тўнғичлик ҳуқуқини ўзига қайтариб ололмас эди. Унинг қайғуси гуноҳ қилганига эътироф этиш хоҳишни туғдирмади — у Худованд ила сулҳ-салоҳга келишишга хоҳламади. У гуноҳ қилганидан эмас, ўз гуноҳининг оқибати тўғрисида кўнгилсизланарди.УOП 185.2

Илоҳий иноятларга ва талабларга бепарво муомаласи сабабли, Эсов Муқаддас Ёзувда «Худодан қўрқмас одам» деб айтилган (Ибр. 12,16). У, Масиҳ таклиф этадиган озодликни қадрламаган, фоний афзалликлар учун самовий меросни қурбон қилишга тайёр бўлганларнинг рамзли тасвиридир. Минглаб жонлар келажакни ўйламай, ғамхўрлик қилмай, фақат бугунги куннинг дақиқалари билан яшайдилар. Эсовга ўхшаб, улар: «Келинг, еб-ичайлик, чунки эртага ўламиз!” — деб бақирадилар. Уларнинг ақл- заковати хоҳшиларига қарам; ва агар улар ўзларида фидокорона хусусиятларни ривожлантирмай, нафс бандаси бўлиб яшасалар, улар энг қимматлидан маҳрум бўладилар. Танлаш зарурат пайдо бўлганида: бузуқ иштаҳани қондиришдан тонишми, ёки фақат художўй ва фидокор бўлганларга назр этилган самовий иноятлардан воз кечишми, — шунда фоний эҳтиёжлар енгиб чиқади, Худо ва Осмон эса, аслида, рад этилади. «Имоним жойида» деганларнинг ичида соғлик учун зарарли, жон сезгирлигини пасайтирадиган одатларга ғоят даражада берилиб кетганлар кўп. Худо бизга бундай улуғ ваъдаларни берган экан, бадан ва руҳимизни булғовчи ҳар қандай мурдолиқдан ўзимизни тозалаб, бутунлай муқаддас бўлиш учун Худодан қўрқиб яшайлик, деб бурчимиз даъват этганда, улар ўзларини таҳқир қилинган бўлиб ҳис қиладилар. Ёмон одатларни қолдирмай туриб, абадий ҳаётга эришиб бўлмаслигини тушиниб, улар бир хулоса чиқарадилар: абадий салтанатга йўл шунчалик танг бўлса, йўлдан чиқиш керак.УOП 186.1

Кўплар ўз тўнғичлигини беҳаё эҳтиросларга қурбон келтирадилар, ақл кучларини сусайтирадилар, Осмондан маҳрум бўладилар — ушбу ҳаммаси баданни бузадиган, жонни камситадиган, арзон бир дақиқали лаззат учундир. Эсов ўйламай қилган ақлсизлигини жуда кеч бўлгач кўриб, ўзига келганидай, кўплар унга ўхшаб, Худованднинг қайта келган маҳшар кунида самовий меросни ўз нафсониятли хоҳшиларини қондириш учун алмашганларидан пушаймон бўладилар, лекин шунда кеч бўлур.УOП 186.2